ओवी १:श्रीभगवानुवाच मय्यासक्तमनाः पार्थ योगं युञ्जन्मदाश्रयः । असंशयं समग्रं मां यथा ज्ञास्यसि तच्छृणु ॥ ७-१ ॥

अर्थ:श्रीभगवान (कृष्ण) म्हणाले, 'हे पार्थ (अर्जुन), माझ्यामध्ये आसक्त मनाने योग अभ्यास करून माझ्या आश्रयाने रहातोस, तर असंशय (निर्विवादपणे) समग्र माझे ज्ञान प्राप्त करण्यासाठी ऐक.'

ओवी २:ज्ञानं तेऽहं सविज्ञानमिदं वक्ष्याम्यशेषतः । यज्ज्ञात्वा नेह भूयोऽन्यज्ज्ञातव्यमवशिष्यते ॥ ७-२ ॥

अर्थ:'मी तुला संपूर्ण ज्ञान आणि विज्ञान सांगणार आहे, ज्यामुळे तुला इतर काहीही जाणणे शिल्लक राहणार नाही.'

ओवी ३:मनुष्याणां सहस्रेषु कश्चिद्यतति सिद्धये । यततामपि सिद्धानां कश्चिन्मां वेत्ति तत्त्वतः ॥ ७-३ ॥

अर्थ:'हजारो मनुष्यांमध्ये एक किंवा क्वचितच कोणी सिद्धीसाठी प्रयत्न करतो, आणि सिद्धीसाठी प्रयत्न करणाऱ्यामध्येच क्वचित कोणी मला तत्त्वतः जाणतो.'

ओवी ४:भूमिरापोऽनलो वायुः खं मनो बुद्धिरेव च । अहंकार इतीयं मे भिन्ना प्रकृतिरष्टधा ॥ ७-४ ॥

अर्थ:'माझी अष्टधा (आठ प्रकारांची) विभक्त प्रकृती भुमी (पृथ्वी), आप (जल), अनल (अग्नी), वायू (वायू), ख (आकाश), मन, बुद्धी आणि अहंकार आहे.'

ओवी ५:अपरेयमितस्त्वन्यां प्रकृतिं विद्धि मे पराम्‌ । जीवभूतां महाबाहो ययेदं धार्यते जगत्‌ ॥ ७-५ ॥

अर्थ:'हे महाबाहो (अर्जुन), या अपरा (लोअर) प्रकृती शिवाय, माझी परा (उच्च) प्रकृती जाण, जी जीवभूत (जीवांचे आत्मा) आहे, ज्याद्वारे हे जग धारित आहे.'

ओवी ६:एतद्योनीनि भूतानि सर्वाणीत्युपधारय । अहं कृत्स्नस्य जगतः प्रभवः प्रलयस्तथा ॥ ७-६ ॥

अर्थ:'सर्व भूतांचे योनी (उत्पत्ति) माझ्यामध्ये आहे. मी संपूर्ण जगाचा प्रभव (उत्पत्तिकर्ता) आणि प्रलय (नाशकर्ता) आहे.'

ओवी ७:मत्तः परतरं नान्यत्किञ्चिदस्ति धनञ्जय । मयि सर्वमिदं प्रोतं सूत्रे मणिगणा इव ॥ ७-७ ॥

अर्थ:'हे धनंजय (अर्जुन), माझ्या पलीकडे कोणतेही परतर (श्रेष्ठ) नाही. सर्व हे माझ्यामध्ये मणीच्या माळेप्रमाणे सूत्रामध्ये गुंफलेले आहे.'

ओवी ८:रसोऽहमप्सु कौन्तेय प्रभास्मि शशिसूर्ययोः । प्रणवः सर्ववेदेषु शब्दः खे पौरुषं नृषु ॥ ७-८ ॥

अर्थ:'हे कौन्तेय (अर्जुन), मी जलात रस आहे, शशि (चंद्र) आणि सूर्याचे प्रभास (प्रकाश) आहे, सर्व वेदांमध्ये प्रणव (ओम) आहे, आकाशात शब्द आहे आणि नृषु (मनुष्य) मध्ये पौरुष (पौरुषत्व) आहे.'

ओवी ९:पुण्यो गन्धः पृथिव्यां च तेचश्चास्मि विभावसौ । जीवनं सर्वभूतेषु तपश्चास्मि तपस्विषु ॥ ७-९ ॥

अर्थ:'मी पृथ्वीमध्ये पुण्य गंध (पवित्र सुगंध) आहे, विभावस (अग्नी) मध्ये तेज आहे, सर्व प्राण्यांमध्ये जीवन आहे आणि तपस्वींमध्ये तप आहे.'

ओवी १०:बीजं मां सर्वभूतानां विद्धि पार्थ सनातनम्‌ । बुद्धिर्बुद्धिमतामस्मि तेजस्तेजस्विनामहम्‌ ॥ ७-१० ॥

अर्थ:'हे पार्थ (अर्जुन), सर्व भूतांचे सनातन बीज (शाश्वत बीज) मला जाण. मी बुद्धिमान व्यक्तींची बुद्धी आहे आणि तेजस्वी लोकांचे तेज आहे.'

ओवी ११:बलं बलवतां चाहं कामरागविवर्जितम्‌ । धर्माविरुद्धो भूतेषु कामोऽस्मि भरतर्षभ ॥ ७-११ ॥

अर्थ:'हे भरतर्षभ (अर्जुन), मी बलवान लोकांचे कामरागविवर्जित (कामना आणि रागरहित) बल आहे. मी धर्माविरुद्ध न झालेला प्राण्यांमध्ये काम आहे.'

ओवी १२:ये चैव सात्त्विका भावा राजसास्तामसाश्च ये । मत्त एवेति तान्विद्धि न त्वहं तेषु ते मयि ॥ ७-१२ ॥

अर्थ:'जे सात्त्विक, राजस आणि तामस भाव आहेत, ते सर्व मत्त (माझ्यातून) उत्पन्न आहेत असे जाण. परंतु मी त्यांच्यामध्ये नाही आणि ते माझ्यामध्ये नाहीत.'

ओवी १३:त्रिभिर्गुणमयैर्भावैरेभिः सर्वमिदं जगत्‌ । मोहितं नाभिजानाति मामेभ्यः परमव्ययम्‌ ॥ ७-१३ ॥

अर्थ:'हे सर्व जग या त्रिगुणमय (तीन गुणांनी) भावांनी मोहून गेले आहे, त्यामुळे ते मला, जो त्यांच्यापेक्षा परम आणि अविनाशी आहे, जाणत नाहीत.'

ओवी १४:दैवी ह्येषा गुणमयी मम माया दुरत्यया । मामेव ये प्रपद्यन्ते मायामेतां तरन्ति ते ॥ ७-१४ ॥

अर्थ:'ही माझी दैवी गुणमयी माया दुर्दम (अतिशय कठीण) आहे. परंतु, जे लोक माझ्या शरण येतात, ते या मायेला पार करतात.'

ओवी १५:न मां दुष्कृतिनो मूढाः प्रपद्यन्ते नराधमाः । माययापहृतज्ञाना आसुरं भावमाश्रिताः ॥ ७-१५ ॥

अर्थ:'जे दुष्कृती (पापी), मूढ (अज्ञानी) आणि नराधम (कुष्ठन) आहेत, जे मायाद्वारे अपहृत ज्ञान (ज्ञान हरवलेले) आहेत, ते माझ्या शरण येत नाहीत. ते आसुरी भाव (दानव भाव) घेतात.'

ओवी १६: चतुर्विधा भजन्ते मां जनाः सुकृतिनोऽर्जुन । आर्तो जिज्ञासुरर्थार्थी ज्ञानी च भरतर्षभ ॥ ७-१६ ॥

अर्थ: श्रीभगवान (कृष्ण) म्हणतात, 'हे भरतर्षभ (अर्जुन), चार प्रकारचे सुकृती (पुण्यशील) जन मला भजतात - आर्त (दुःखी), जिज्ञासू (जिज्ञासू), अर्थार्थी (अर्थाची इच्छा असणारे) आणि ज्ञानी.'

ओवी १७: तेषां ज्ञानी नित्ययुक्त एकभक्तिर्विशिष्यते । प्रियो हि ज्ञानिनोऽत्यर्थमहं स च मम प्रियः ॥ ७-१७ ॥

अर्थ: 'त्यांमध्ये ज्ञानी नित्ययुक्त (सदैव मनी) आणि एकभक्तीने (एकमात्र भक्ती) श्रेष्ठ आहे. कारण, ज्ञानी मला अत्यंत प्रिय आहे आणि मी त्याला प्रिय आहे.'

ओवी १८: उदाराः सर्व एवैते ज्ञानी त्वात्मैव मे मतम्‌ । आस्थितः स हि युक्तात्मा मामेवानुत्तमां गतिम्‌ ॥ ७-१८ ॥

अर्थ: 'हे सर्व उदार (महान) आहेत, परंतु ज्ञानी माझ्या दृष्टिकोनातून आत्मासमान आहे. कारण तो युक्तात्मा (योग्यात्मा) असून, माझ्याच मध्ये अनुत्तमा (श्रेष्ठ) गती प्राप्त करतो.'

ओवी १९: बहूनां जन्मनामन्ते ज्ञानवान्मां प्रपद्यते । वासुदेवः सर्वमिति स महात्मा सुदुर्लभः ॥ ७-१९ ॥

अर्थ: 'अनेक जन्मांच्या समाप्तीनंतर, ज्ञानवान व्यक्ती मला प्रपन्न करतो. "वासुदेव सर्व काही आहे" असे मानतो. असा महात्मा (महान आत्मा) अत्यंत दुर्लभ असतो.'

ओवी २०: कामैस्तैस्तैर्हृतज्ञानाः प्रपद्यन्तेऽन्यदेवताः । तं तं नियममास्थाय प्रकृत्या नियताः स्वया ॥ ७-२० ॥

अर्थ: 'विविध कामनांनी हृत (हरवलेले) ज्ञान असलेले लोक अन्य देवतांना शरण जातात. त्या त्या नियमाचे पालन करून स्वप्रकृतीद्वारे नियत होतात.'

ओवी २१: यो यो यां यां तनुं भक्तः श्रद्धयार्चितुमिच्छति । तस्य तस्याचलां श्रद्धां तामेव विदधाम्यहम्‌ ॥ ७-२१ ॥

अर्थ: 'जो भक्त श्रद्धेने ज्या ज्या देवतेला पूजायची इच्छा करतो, त्याच्या श्रद्धेला मी त्या त्या देवतेच्या पूजेसाठी अचल करतो.'

ओवी २२: स तया श्रद्धया युक्तस्तस्याराधनमीहते । लभते च ततः कामान्मयैव विहितान्हि तान्‌ ॥ ७-२२ ॥

अर्थ: 'तो त्या श्रद्धेने युक्त होऊन, त्या देवतेची आराधना करतो. आणि त्या पूजेद्वारे त्याला इच्छित फल (कामना) प्राप्त होते, कारण त्या फळाला मीच नियत करतो.'

ओवी २३: अन्तवत्तु फलं तेषां तद्भवत्यल्पमेधसाम्‌ । देवान्देवयजो यान्ति मद्भक्ता यान्ति मामपि ॥ ७-२३ ॥

अर्थ: 'परंतु अल्पमेधस (कमी बुद्धीचे) लोकांचे फल (फलित) अल्पजीवी असते. देवांची पूजा करणारे देवांना प्राप्त होतात, आणि माझे भक्त मला प्राप्त होतात.'

ओवी २४: अव्यक्तं व्यक्तिमापन्नं मन्यन्ते मामबुद्धयः । परं भावमजानन्तो ममाव्ययमनुत्तमम्‌ ॥ ७-२४ ॥

अर्थ: 'अबुद्धी (मूर्ख) लोक मला अव्यक्त (निर्गुण) स्थितीतून व्यक्त (सगुण) झालेले मानतात, माझ्या अव्यय (अक्षय) आणि अनुत्तम (श्रेष्ठ) भावाला न जाणता.'

ओवी २५: नाहं प्रकाशः सर्वस्य योगमायासमावृतः । मूढोऽयं नाभिजानाति लोको मामजमव्ययम्‌ ॥ ७-२५ ॥

अर्थ: 'योगमायाने (मायाच्या प्रभावाने) आवरित असलेल्या, मूढ (अज्ञानी) लोक मला अजन्म (जन्मरहित) आणि अव्यय (अविनाशी) मानत नाहीत.'

ओवी २६: वेदाहं समतीतानि वर्तमानानि चार्जुन । भविष्याणि च भूतानि मां तु वेद न कश्चन ॥ ७-२६ ॥

अर्थ: 'हे अर्जुन, मी भूत, वर्तमान आणि भविष्य काळातील सर्व गोष्टी जाणतो. परंतु कोणीही मला जाणत नाही.'

ओवी २७: इच्छाद्वेषसमुत्थेन द्वन्द्वमोहेन भारत । सर्वभूतानि सम्मोहं सर्गे यान्ति परन्तप ॥ ७-२७ ॥

अर्थ: 'हे भारत (अर्जुन), इच्छाद्वेषातून उत्पन्न द्वंद्वमोहाने सर्व प्राणी सर्गे (उत्पत्तीत) सम्मोहित होतात, हे परंतप (अर्जुन).'

ओवी २८: येषां त्वन्तगतं पापं जनानां पुण्यकर्मणाम्‌ । ते द्वन्द्वमोहनिर्मुक्ता भजन्ते मां दृढव्रताः ॥ ७-२८ ॥

अर्थ: 'जे पुण्यकर्म करणारे लोक पाप मुक्त आहेत, ते द्वंद्वमोहातून मुक्त होऊन दृढव्रती (धर्मनिष्ठ) माझी पूजा करतात.'

ओवी २९: जरामरणमोक्षाय मामाश्रित्य यतन्ति ये । ते ब्रह्म तद्विदुः कृत्स्नमध्यात्मं कर्म चाखिलम्‌ ॥ ७-२९ ॥

अर्थ: 'जे लोक जरामरणमुक्तीसाठी माझ्या आश्रयाने यत्न करतात, ते ब्रह्म, अध्यात्म आणि सर्व कर्म जाणतात.'

ओवी ३०: साधिभूताधिदैवं मां साधियज्ञं च ये विदुः । प्रयाणकालेऽपि च मां ते विदुर्युक्तचेतसः ॥ ७-३० ॥

अर्थ: 'जे लोक साधिभूत (सर्व भूत), अधिदैव (सर्व देव) आणि साधियज्ञ (सर्व यज्ञ) मध्ये मला जाणतात, ते प्रयाणकाळी (मृत्युच्या वेळी) ही मला युक्तचेतसा (योग्य चित्ताने) जाणतात.'

मूळ सातव्या अध्यायाची समाप्ती: ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे ज्ञानविज्ञानयोगो नाम सप्तमोऽध्यायः ॥ ७ ॥

अर्थ: ॐ हे परमसत्य आहे. याप्रमाणे श्रीमद्‌भगवद्‌गीतारूपी उपनिषद तथा ब्रह्मविद्या आणि योगशास्त्राविषयी श्रीकृष्ण आणि अर्जुन यांच्या संवादातील ज्ञानविज्ञानयोग नावाचा हा सातवा अध्याय समाप्त झाला.