ओवी १: श्रीभगवानुवाच अभयं सत्त्वसंशुद्धिर्ज्ञानयोगव्यवस्थितिः । दानं दमश्च यज्ञश्च स्वाध्यायस्तप आर्जवम्‌ ॥ १६-१ ॥

अर्थ: श्रीभगवान (कृष्ण) म्हणाले, 'निर्भयता (भय रहितता), सत्त्वसंशुद्धि (सत्त्वाची शुद्धता), ज्ञानयोगाच्या अभ्यासातील स्थिरता, दान (दान देणे), दम (इंद्रियांचे संयम) आणि यज्ञ (यज्ञ), स्वाध्याय (स्वतःचा अभ्यास), तप (तपस्या) आणि आर्जव (सरळपणा).'

ओवी २: अहिंसा सत्यमक्रोधस्त्यागः शान्तिरपैशुनम्‌ । दया भूतेष्वलोलुप्त्वं मार्दवं ह्रीरचापलम्‌ ॥ १६-२ ॥

अर्थ: 'अहिंसा (हिंसा रहितता), सत्य (सत्यता), अक्रोध (क्रोध रहितता), त्याग (त्याग), शांती (शांतता), अपैशुन (द्वेष रहितता), दया (दयाळुता) भूतेषु (सर्व प्राण्यांमध्ये), अलोलुप्त्व (लालच रहितता), मार्दव (मृदुता), ह्री (लज्जा) आणि अचापल (चपलता रहितता).'

ओवी ३: तेजः क्षमा धृतिः शौचमद्रोहो नातिमानिता । भवन्ति सम्पदं दैवीमभिजातस्य भारत ॥ १६-३ ॥

अर्थ: 'हे भारत (अर्जुन), जो तेज (तेजस्विता), क्षमा (क्षमाशीलता), धृती (धैर्य), शौच (शुद्धता), अद्रोह (द्वेष रहितता) आणि नातिमानिता (अभिमान रहितता) आहे, त्याला दैवी संपदा (दैवी संपत्ती) म्हणून मानले जाते.'

ओवी ४: दम्भो दर्पोऽभिमानश्च क्रोधः पारुष्यमेव च । अज्ञानं चाभिजातस्य पार्थ सम्पदमासुरीम्‌ ॥ १६-४ ॥

अर्थ: 'हे पार्थ (अर्जुन), जो दम्भ (ढोंग), दर्प (गर्व), अभिमान, क्रोध, पारुष्य (कठोरता) आणि अज्ञान आहे, त्याला आसुरी संपदा (राक्षसी संपत्ती) म्हणून मानले जाते.'

ओवी ५: दैवी सम्पद्विमोक्षाय निबन्धायासुरी मता । मा शुचः सम्पदं दैवीमभिजातोऽसि पाण्डव ॥ १६-५ ॥

अर्थ: 'दैवी संपदा विमोक्ष (मुक्ती) साठी आहे, आणि आसुरी संपदा निबंध (बांधणी) साठी मानली जाते. हे पांडव (अर्जुन), तू दैवी संपदा द्वारे जन्मलेला आहेस, दुःख करू नकोस.'

ओवी ६: द्वौ भूतसर्गौ लोकेऽस्मिनदैव आसुर एव च । दैवो विस्तरशः प्रोक्त आसुरं पार्थ मे शृणु ॥ १६-६ ॥

अर्थ: 'या लोकात दोन प्रकारचे भूतसर्ग (प्राणी) आहेत—दैवी (दैवी संपदायुक्त) आणि आसुरी (राक्षसी संपदायुक्त). दैवी संपदा विस्तृत सांगितली, आता आसुरी संपदा ऐक, हे पार्थ (अर्जुन).'

ओवी ७: प्रवृत्तिं च निवृत्तिं च जना न विदुरासुराः । न शौचं नापि चाचारो न सत्यं तेषु विद्यते ॥ १६-७ ॥

अर्थ: 'आसुरी संपदा असलेले लोक प्रवृत्ति (योग्य आचरण) आणि निवृत्ति (योग्य निवृत्ति) जाणत नाहीत. त्यांच्यात शौच (शुद्धता), आचार (योग्य आचरण) आणि सत्य (सत्यता) नाही.'

ओवी ८: असत्यमप्रतिष्ठं ते जगदाहुरनीश्वरम्‌ । अपरस्परसम्भूतं किमन्यत्कामहैतुकम्‌ ॥ १६-८ ॥

अर्थ: 'ते लोक जगत (सृष्टी) असत्य, अप्रतिष्ठित (स्थिरता रहित) आणि अनिश्वर (ईश्वर रहित) असल्याचे म्हणतात. ते परस्पर सहचार्याने उत्पन्न झाले आहे, आणि काम (इच्छा) मुळे आहे.'

ओवी ९: एतां दृष्टिमवष्टभ्य नष्टात्मानोऽल्पबुद्धयः । प्रभवन्त्युग्रकर्माणः क्षयाय जगतोऽहिताः ॥ १६-९ ॥

अर्थ: 'अशा दृष्टिकोनावर आधारित, अल्पबुद्धी (थोडी बुद्धि) असलेले आणि नष्टात्मा (विनाशाकडे नेणारे) लोक उग्र कर्मे (कठोर कर्मे) करत आहेत, आणि जगासाठी अहित (हानी) करत आहेत.'

ओवी १०: काममाश्रित्य दुष्पूरं दम्भमानमदान्विताः । मोहाद्‌गृहीत्वासद्ग्राहान्प्रवर्तन्तेऽशुचिव्रताः ॥ १६-१० ॥

अर्थ: 'दुष्पूर (न भरून येणारी) कामना (इच्छा) आचरण करून, दम्भ (ढोंग), मान (आत्मसन्मान) आणि मद (अहंकार) युक्त झालेले लोक, मोहामुळे असद्ग्रह (अयोग्य धारण) स्वीकारून अशुचिव्रत (अशुद्ध व्रत) पालन करतात.'

ओवी ११: चिन्तामपरिमेयां च प्रलयान्तामुपाश्रिताः । कामोपभोगपरमा एतावदिति निश्चिताः ॥ १६-११ ॥

अर्थ: 'अशा लोकांची अपार (असीम) चिंता आहे, ती प्रलय (नाश) पर्यंत टिकते. ते कामोपभोग (इच्छा उपभोग) परमो (सर्वोच्च) आहे म्हणून निश्चित (ठरवतात).'

ओवी १२: आशापाशशतैर्बद्धाः कामक्रोधपरायणाः । ईहन्ते कामभोगार्थमन्यायेनार्थसञ्चयान्‌ ॥ १६-१२ ॥

अर्थ: 'ते आशापाश (इच्छांचे पाश) शेकडोंनी बंधलेले, कामक्रोधपरायण (इच्छा आणि क्रोधाचे अनुयायी) आहेत. ते कामभोगार्थ (इच्छांच्या उपभोगासाठी) अन्यायाने अर्थसंचय (धनसंचय) करत आहेत.'

ओवी १३: इदमद्य मया लब्धमिमं प्राप्स्ये मनोरथम्‌ । इदमस्तीदमपि मे भविष्यति पुनर्धनम्‌ ॥ १६-१३ ॥

अर्थ: 'आज मी हे प्राप्त केले आहे, आणि या मनोरथाला (इच्छेला) मी प्राप्त करेन. हे माझे आहे आणि हे माझे पुन्हा धन (संपत्ति) होईल.'

ओवी १४: असौ मया हतः शत्रुर्हनिष्ये चापरानपि । ईश्वरोऽहमहं भोगी सिद्धोऽहं बलवान्सुखी ॥ १६-१४ ॥

अर्थ: 'हा शत्रू मी मारला आहे, आणि मी इतरांना देखील मारेन. मी ईश्वर आहे, मी भोगी आहे, मी सिद्ध (सिद्ध) आहे, बलवान (बलवान) आणि सुखी आहे.'

ओवी १५: आढ्योऽभिजनवानस्मि कोऽन्योऽस्ति सदृशो मया । यक्ष्ये दास्यामि मोदिष्य इत्यज्ञानविमोहिताः ॥ १६-१५ ॥

अर्थ: 'मी आढ्य (श्रीमंत) आणि अभिजनवान (उच्च कुलातील) आहे. कोण दुसरा माझ्यासारखा आहे? मी यज्ञ (यज्ञ) करेन, दान (दान) देईन, आणि आनंदित होईन, असे अज्ञानामुळे भ्रमित झालेले.'

ओवी १६: अनेकचित्तविभ्रान्ता मोहजालसमावृताः । प्रसक्ताः कामभोगेषु पतन्ति नरकेऽशुचौ ॥ १६-१६ ॥

अर्थ: 'अनेकचित्त (मनाची) विभ्रांत (भ्रमित) झालेले, मोहजाल (भ्रमांच्या जाळ्यात) समाविष्ट (अडकलेले), कामभोग (इच्छांच्या उपभोग) मध्ये प्रसक्त (लिप्त) राहून, अशुच (अशुद्ध) नरक (नरक) मध्ये पतन (पडतात).'

ओवी १७: आत्मसम्भाविताः स्तब्धा धनमानमदान्विताः । यजन्ते नामयज्ञैस्ते दम्भेनाविधिपूर्वकम्‌ ॥ १६-१७ ॥

अर्थ: 'आत्मसम्भावित (स्वतःवर गर्व असलेले), स्तब्ध (अडिग), धनमानमद (धन, मान, आणि गर्व) युक्त, ते लोक दम्भ (ढोंग) ने अविधिपूर्व (योग्य विधीने न) यज्ञ करतात.'

ओवी १८: अहङ्कारं बलं दर्पं कामं क्रोधं च संश्रिताः । मामात्मपरदेहेषु प्रद्विषन्तोऽभ्यसूयकाः ॥ १६-१८ ॥

अर्थ: 'अहंकार (अहंकार), बल (बल), दर्प (गर्व), काम (इच्छा) आणि क्रोध (क्रोध) संश्रित (आश्रित) झालेले, माझ्यात आणि इतरांच्या शरीरात द्वेष करतात, ते अभ्यसूयक (द्वेष करणारे) आहेत.'

ओवी १९: तानहं द्विषतः क्रूरान्संसारेषु नराधमान्‌ । क्षिपाम्यजस्रमशुभानासुरीष्वेव योनिषु ॥ १६-१९ ॥

अर्थ: 'मी त्या द्वेषयुक्त, क्रूर, संसारातील नराधम (नीच मनुष्य) लोकांना, अशुभ (अपवित्र) आसुरी योन्यामध्ये निरंतर फेकतो.'

ओवी २०: आसुरीं योनिमापन्ना मूढा जन्मनि जन्मनि । मामप्राप्यैव कौन्तेय ततो यान्त्यधमां गतिम्‌ ॥ १६-२० ॥

अर्थ: 'हे कौन्तेय (अर्जुन), आसुरी योनीमध्ये उत्पन्न झालेले मूढ (मूर्ख) लोक, जन्माने जन्म, मला प्राप्त न होऊन अधम (नीच) गतिला (स्थितीला) प्राप्त होतात.'

ओवी २१: त्रिविधं नरकस्येदं द्वारं नाशनमात्मनः । कामः क्रोधस्तथा लोभस्तस्मादेतत्त्रयं त्यजेत्‌ ॥ १६-२१ ॥

अर्थ: 'हे नरकाचे त्रिविध (तीन प्रकारचे) द्वार, आत्म्याचा नाश करणारे—काम (इच्छा), क्रोध (क्रोध) आणि लोभ (लोभ) आहेत. म्हणून हे त्रय (त्रयो) त्याग करावे.'

ओवी २२: एतैर्विमुक्तः कौन्तेय तमोद्वारैस्त्रिभिर्नरः । आचरत्यात्मनः श्रेयस्ततो याति परां गतिम्‌ ॥ १६-२२ ॥

अर्थ: 'हे कौन्तेय (अर्जुन), जे लोक या त्रि-विध (तीन प्रकारच्या) तमोद्वार (अंधकाराच्या द्वार) पासून मुक्त होतात, ते आत्म्यासाठी श्रेय (कल्याण) करतात, आणि ते परं गतिला (श्रेष्ठ स्थितीला) प्राप्त होतात.'

ओवी २३: यः शास्त्रविधिमुत्सृज्य वर्तते कामकारतः । न स सिद्धिमवाप्नोति न सुखं न परां गतिम्‌ ॥ १६-२३ ॥

अर्थ: 'जो शास्त्रविधि (शास्त्राचे नियम) उल्लंघन करून, कामकार (इच्छेच्या अनुसार) वर्तन करतो, तो न सिद्धि (सिद्धी) प्राप्त करतो, न सुख (सुख) प्राप्त करतो, न परं गतिला (श्रेष्ठ स्थितीला) प्राप्त होतो.'

मूळ सोळाव्या अध्यायाची समाप्ती: ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे दैवासुरसम्पद्विभागयोगो नाम षोडशोऽध्यायः ॥ १६ ॥

अर्थ: ॐ हे परमसत्य आहे. याप्रमाणे श्रीमद्‌भगवद्‌गीतारूपी उपनिषद तथा ब्रह्मविद्या आणि योगशास्त्राविषयी श्रीकृष्ण आणि अर्जुन यांच्या संवादातील दैवासुरसम्पद्विभागयोग नावाचा हा सोळावा अध्याय समाप्त झाला.

​