ओवी १: श्रीभगवानुवाच परं भूयः प्रवक्ष्यामि ज्ञानानां ज्ञानमुत्तमम्‌ । यज्ज्ञात्वा मुनयः सर्वे परां सिद्धिमितो गताः ॥ १४-१ ॥

अर्थ: श्रीभगवान (कृष्ण) म्हणाले, 'पुन्हा मी ज्ञानामध्ये सर्वोत्तम ज्ञान सांगतो, ज्याला जाणून, सर्व मुनि परं सिद्धि (सर्वोच्च सिद्धी) प्राप्त झाले.'

ओवी २: इदं ज्ञानमुपाश्रित्य मम साधर्म्यमागताः । सर्गेऽपि नोपजायन्ते प्रलये न व्यथन्ति च ॥ १४-२ ॥

अर्थ: 'हे ज्ञान प्राप्त करून, माझ्या साधर्म्याला प्राप्त झालेल्या लोकांना सृष्टित (सृष्टीच्या प्रारंभी) जन्म लागत नाही, आणि प्रलयात (सृष्टीच्या अंतात) दुःख होत नाही.'

ओवी ३: मम योनिर्महद्ब्रह्म तस्मिन्गर्भं दधाम्यहम्‌ । सम्भवः सर्वभूतानां ततो भवति भारत ॥ १४-३ ॥

अर्थ: 'माझी योनि महद्ब्रह्म (महान ब्रह्म) आहे, त्यात मी गर्भ ठेवतो. त्यामुळे, हे भारत (अर्जुन), सर्व भूतांचा (प्राण्यांचा) जन्म होतो.'

ओवी ४: सर्वयोनिषु कौन्तेय मूर्तयः सम्भवन्ति याः । तासां ब्रह्म महद्योनिरहं बीजप्रदः पिता ॥ १४-४ ॥

अर्थ: 'हे कौन्तेय (अर्जुन), सर्व योनियांमध्ये ज्या मूर्त्या (रूपे) निर्माण होतात, त्यांमध्ये ब्रह्म महद् योनि (महान योनि) आहे, आणि मी बीजप्रद (बीज देणारा) पिता आहे.'

ओवी ५: सत्त्वं रजस्तम इति गुणाः प्रकृतिसम्भवाः । निबध्नन्ति महाबाहो देहे देहिनमव्ययम्‌ ॥ १४-५ ॥

अर्थ: 'सत्त्व, रजस आणि तम हे गुण (स्वभाव) प्रकृतिसम्भव (प्रकृतीद्वारे उत्पन्न) आहेत, हे महाबाहो (अर्जुन). हे देह (शरीर) मध्ये देहिन (आत्मा) ला बांधतात.'

ओवी ६: तत्र सत्त्वं निर्मलत्वात्प्रकाशकमनामयम्‌ । सुखसङ्गेन बध्नाति ज्ञानसङ्गेन चानघ ॥ १४-६ ॥

अर्थ: 'त्यात सत्त्व निर्मलत्व (स्वच्छता) मुळे प्रकाशक (प्रकाश करणारे) आणि अनामय (रोगहीन) आहे. ते सुखसंग (सुखाचे संयोग) आणि ज्ञानसंग (ज्ञानाचे संयोग) ने बांधतात.'

ओवी ७: रजो रागात्मकं विद्धि तृष्णासङ्गसमुद्भवम्‌ । तन्निबध्नाति कौन्तेय कर्मसङ्गेन देहिनम्‌ ॥ १४-७ ॥

अर्थ: 'हे कौन्तेय (अर्जुन), रजस रागात्मक (रागयुक्त) आहे, तृष्णासंग (तृष्णा-संयोग) ने उत्पन्न होते. ते कर्मसंग (कर्म-संयोग) ने देहिन (आत्मा) ला बांधतात.'

ओवी ८: तमस्त्वज्ञानजं विद्धि मोहनं सर्वदेहिनाम्‌ । प्रमादालस्यनिद्राभिस्तन्निबध्नाति भारत ॥ १४-८ ॥

अर्थ: 'हे भारत (अर्जुन), तमस अज्ञानज (अज्ञानाद्वारे उत्पन्न) आहे, ते सर्व देहिनांच्या (आत्म्यांच्या) मोहन (भ्रमण) आहे. ते प्रमाद (चुकी), आलस (आळस) आणि निद्रा (झोप) ने बांधतात.'

ओवी ९: सत्त्वं सुखे सञ्जयति रजः कर्मणि भारत । ज्ञानमावृत्य तु तमः प्रमादे सञ्जयत्युत ॥ १४-९ ॥

अर्थ: 'हे भारत (अर्जुन), सत्त्व सुखांत सञ्जयति (संयुक्त) करते, रजस कर्मांत सञ्जयति करते. परंतु तमस ज्ञान आवृत्य (ज्ञान आवरण) करून प्रमाद (चुकी) मध्ये सञ्जयति करते.'

ओवी १०: रजस्तमश्चाभिभूय सत्त्वं भवति भारत । रजः सत्त्वं तमश्चैव तमः सत्त्वं रजस्तथा ॥ १४-१० ॥

अर्थ: 'हे भारत (अर्जुन), रजस आणि तमस अभिभू (पराभूत) करून सत्त्व होते. रजस सत्त्व (सत्त्व), तमस (तमस) आणि तमस सत्त्व (सत्त्व) आणि रजस (रजस) होते.'

ओवी ११: सर्वद्वारेषु देहेऽस्मिन्प्रकाश उपजायते । ज्ञानं यदा तदा विद्याद्विवृद्धं सत्त्वमित्युत ॥ १४-११ ॥

अर्थ: 'या देहातील सर्व द्वारे (इंद्रिये) मध्ये प्रकाश उत्पन्न होते. ज्ञान मिळाले तेव्हा, तू सत्त्व वृध्द (वृद्ध) असल्याचे जाण.'

ओवी १२: लोभः प्रवृत्तिरारम्भः कर्मणामशमः स्पृहा । रजस्येतानि जायन्ते विवृद्धे भरतर्षभ ॥ १४-१२ ॥

अर्थ: 'लोभ (लोभ), प्रवृत्ति (प्रवृत्ति), आरंभ (प्रारंभ), कर्मांचा असम (अशांतता) आणि स्पृहा (इच्छा) हे रजस वृध्द (वृद्ध) असल्यावर उत्पन्न होतात, हे भरतर्षभ (अर्जुन).'

ओवी १३: अप्रकाशोऽप्रवृत्तिश्च प्रमादो मोह एव च । तमस्येतानि जायन्ते विवृद्धे कुरुनन्दन ॥ १४-१३ ॥

अर्थ: 'अप्रकाश (प्रकाशाचा अभाव), अप्रवृत्ति (प्रवृत्तीचा अभाव), प्रमाद (चुकी) आणि मोह (भ्रम) हे तमस वृध्द (वृद्ध) असल्यावर उत्पन्न होतात, हे कुरुनन्दन (अर्जुन).'

ओवी १४: यदा सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयं याति देहभृत्‌ । तदोत्तमविदां लोकानमलान्प्रतिपद्यते ॥ १४-१४ ॥

अर्थ: 'जेव्हा सत्त्व वृध्द (वृद्ध) झाल्यावर देहभृत (शरीरधारी) प्रलय (नाश) प्राप्त करतो, तेव्हा ते उत्तमविद (उच्च विद्या) असलेल्या लोकांना अमल (शुद्ध) प्राप्त करतो.'

ओवी १५: रजसि प्रलयं गत्वा कर्मसङ्गिषु जायते । तथा प्रलीनस्तमसि मूढयोनिषु जायते ॥ १४-१५ ॥

अर्थ: 'रजस मध्ये प्रलय (नाश) प्राप्त करून, कर्मसंगी (कर्मातील संलग्न) मध्ये जन्म प्राप्त करतो. तसेच तमस मध्ये प्रलीन (लुप्त) होऊन, मूढयोनि (मूर्खांच्या योनी) मध्ये जन्म प्राप्त करतो.'

ओवी १६: कर्मणः सुकृतस्याहुः सात्त्विकं निर्मलं फलम्‌ । रजसस्तु फलं दुःखमज्ञानं तमसः फलम्‌ ॥ १४-१६ ॥

अर्थ: 'सुकृत (सत्कर्म) चा फल सात्त्विक (सात्त्विक) आणि निर्मल (शुद्ध) आहे. परंतु रजस (रजस) चा फल दुःख (दुःख) आणि तमस (तमस) चा फल अज्ञान (अज्ञान) आहे.'

ओवी १७: सत्त्वात्सञ्जायते ज्ञानं रजसो लोभ एव च । प्रमादमोहौ तमसो भवतोऽज्ञानमेव च ॥ १४-१७ ॥

अर्थ: 'सत्त्व (सत्त्व) ज्ञान (ज्ञान) उत्पन्न करते, रजस (रजस) लोभ (लोभ) उत्पन्न करते. परंतु तमस (तमस) प्रमाद (चुकी) आणि मोह (भ्रम) उत्पन्न करते, आणि अज्ञान (अज्ञान) च उत्पन्न करते.'

ओवी १८: ऊर्ध्वं गच्छन्ति सत्त्वस्था मध्ये तिष्ठन्ति राजसाः । जघन्यगुणवृत्तिस्था अधो गच्छन्ति तामसाः ॥ १४-१८ ॥

अर्थ: 'सत्त्वस्थ (सत्त्वात स्थित) लोक ऊर्ध्व (वर) जातात, राजसस्थ (रजसात स्थित) लोक मध्ये (मध्यम) राहतात. परंतु तामसस्थ (तमसात स्थित) लोक अधो (खाली) जातात.'

ओवी १९: नान्यं गुणेभ्यः कर्तारं यदा द्रष्टानुपश्यति । गुणेभ्यश्च परं वेत्ति मद्भावं सोऽधिगच्छति ॥ १४-१९ ॥

अर्थ: 'जो गुण (गुणां) पासून अन्य (इतर) कर्तार (कर्तृत्व) पाहत नाही, आणि गुणांपासून परं (श्रेष्ठ) जाणतो, तो माझ्या भावाला (भावना) प्राप्त होतो.'

ओवी २०: गुणानेतानतीत्य त्रीन्देही देहसमुद्भवान्‌ । जन्ममृत्युजरादुःखैर्विमुक्तोऽमृतमश्नुते ॥ १४-२० ॥

अर्थ: 'हे त्रीगुण (तीन गुण) आणि देह (शरीर) समुद्भव (उत्पन्न) झाल्यानंतर, जन्म, मृत्यु, जरा (वृद्धापकाळ) आणि दुःखांपासून विमुक्त (मुक्त) होऊन, अमृत (अमरत्व) प्राप्त करतो.'

ओवी २१: अर्जुन उवाच कैर्लिङ्गैस्त्रीन्गुणानेतानतीतो भवति प्रभो । किमाचारः कथं चैतांस्त्रीन्गुणानतिवर्तते ॥ १४-२१ ॥

अर्थ: अर्जुन म्हणतो, 'हे प्रभो (कृष्ण), कोणत्या लिंगाने (चिन्हाने) व्यक्ती तिन्ही गुणांपासून अतीत होतो? त्याचा आचार (वर्तन) कसा आहे? तो तिन्ही गुणांवर कसा मात करतो?'

ओवी २२: श्रीभगवानुवाच प्रकाशं च प्रवृत्तिं च मोहमेव च पाण्डव । न द्वेष्टि सम्प्रवृत्तानि न निवृत्तानि काङ्क्षति ॥ १४-२२ ॥

अर्थ: श्रीभगवान (कृष्ण) म्हणाले, 'हे पांडव (अर्जुन), जो प्रकाश (प्रकाश), प्रवृत्ति (प्रवृत्ती) आणि मोह (भ्रम) तिरस्कार (द्वेष) करत नाही, संपन्न झालेल्या (घटलेल्या) गोष्टींचा द्वेष करत नाही, आणि निवृत्त झालेल्या गोष्टींची इच्छा (इच्छा) करत नाही.'

ओवी २३: उदासीनवदासीनो गुणैर्यो न विचाल्यते । गुणा वर्तन्त इत्येव योऽवतिष्ठति नेङ्गते ॥ १४-२३ ॥

अर्थ: 'जो उदासीन (निरपेक्ष) होऊन गुणांनी विचालित (चंचल) होत नाही, जो गुणांना केवळ चालू आहेत म्हणून पाहतो, आणि स्वतःला स्थिर ठेवतो आणि अंगावर घेत नाही.'

ओवी २४: समदुःखसुखः स्वस्थः समलोष्टाश्मकाञ्चनः । तुल्यप्रियाप्रियो धीरस्तुल्यनिन्दात्मसंस्तुतिः ॥ १४-२४ ॥

अर्थ: 'जो समदुःखसुख (सुख-दुःख समान), स्वस्थ (आरोग्यपूर्ण), समलोष्टाश्मकाञ्चन (माती, दगड, आणि सुवर्ण समान), तुल्यप्रियाप्रिय (प्रिय-अप्रिय समान), धीर (धीरगंभीर), तुल्यनिंदात्मसंस्तुति (निंदा-प्रशंसा समान) आहे.'

ओवी २५: मानापमानयोस्तुल्यस्तुल्यो मित्रारिपक्षयोः । सर्वारम्भपरित्यागी गुणातीतः स उच्यते ॥ १४-२५ ॥

अर्थ: 'जो मान-अपमान समान, मित्र-शत्रु समान, सर्व आरंभ (प्रारंभ) त्याग करणारा आहे, तो गुणातीत (गुणांपासून अतीत) मानला जातो.'

ओवी २६: मां च योऽव्यभिचारेण भक्तियोगेन सेवते । स गुणान्समतीत्यैतान्ब्रह्मभूयाय कल्पते ॥ १४-२६ ॥

अर्थ: 'जो व्यक्ती अव्यभिचारी भक्तियोगाने मला सेवा करतो, तो हे गुणांपासून अतीत होऊन, ब्रह्मभूय (ब्रह्मस्थान) प्राप्त करतो.'

ओवी २७: ब्रह्मणो हि प्रतिष्ठाहममृतस्याव्ययस्य च । शाश्वतस्य च धर्मस्य सुखस्यैकान्तिकस्य च ॥ १४-२७ ॥

अर्थ: 'मी ब्रह्मणाचे (ब्रह्म) प्रतिष्ठान (स्थान) आहे, अमृत (अमरत्व) चा आणि अव्यय (अविनाशी) चा. शाश्वत धर्म (सदैव धर्म) आणि एकांत सुखाचे (संपूर्ण सुख) चा.'

मूळ चौदाव्या अध्यायाची समाप्ती: ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे गुणत्रयविभागयोगो नाम चतुर्दशोऽध्यायः ॥ १४ ॥

अर्थ: ॐ हे परमसत्य आहे. याप्रमाणे श्रीमद्‌भगवद्‌गीतारूपी उपनिषद तथा ब्रह्मविद्या आणि योगशास्त्राविषयी श्रीकृष्ण आणि अर्जुन यांच्या संवादातील गुणत्रयविभागयोग नावाचा हा चौदावा अध्याय समाप्त झाला.