​

ओवी १: अर्जुन उवाच एवं सततयुक्ता ये भक्तास्त्वां पर्युपासते । ये चाप्यक्षरमव्यक्तं तेषां के योगवित्तमाः ॥ १२-१ ॥

अर्थ: अर्जुन म्हणतो, 'जो भक्त सतत युक्त राहून तुझे पर्युपासना करतो (पूजा करतो) आणि जो अक्षर (अविनाशी) अव्यक्त (अदृश्य) स्वरूपाची उपासना करतो, त्यांच्यामध्ये कोण योगवित्तम (श्रेष्ठ योगी) आहे?'

ओवी २: श्रीभगवानुवाच मय्यावेश्य मनो ये मां नित्ययुक्ता उपासते । श्रद्धा परयोपेतास्ते मे युक्ततमा मताः ॥ १२-२ ॥

अर्थ: श्रीभगवान (कृष्ण) म्हणाले, 'जे लोक आपले मन माझ्यात अर्पण करून, नित्ययुक्त (सदैव युक्त) राहून, श्रद्धा (विश्वास) परय (परम) युक्त होऊन मला उपासना (पूजा) करतात, ते मला युक्ततमा (श्रेष्ठ योगी) वाटतात.'

ओवी ३: ये त्वक्षरमनिर्देश्यमव्यक्तं पर्युपासते । सर्वत्रगमचिन्त्यं च कूटस्थमचलं ध्रुवम्‌ ॥ १२-३ ॥

अर्थ: 'जे अक्षर (अविनाशी) अनिर्देश्य (निर्दिष्ट नसलेले) अव्यक्त (अदृश्य) स्वरूपाची उपासना करतात, जे सर्वत्रगम (सर्वत्र पोहोचणारे), अचिन्त्य (अकल्पनीय), कूटस्थ (निश्चित), अचल (स्थिर) आणि ध्रुव (निश्चित) आहे.'

ओवी ४: सन्नियम्येन्द्रियग्रामं सर्वत्र समबुद्धयः । ते प्राप्नुवन्ति मामेव सर्वभूतहिते रताः ॥ १२-४ ॥

अर्थ: 'ते इंद्रियग्राम (इंद्रिय समूह) नियंत्रित करून, सर्वत्र समबुद्धि (समान बुद्धि) असलेले, सर्वभूतहिते (सर्व प्राण्यांच्या हितात) रत राहून, मला प्राप्त करतात.'

ओवी ५: क्लेशोऽधिकतरस्तेषामव्यक्तासक्तचेतसाम्‌ । अव्यक्ता हि गतिर्दुःखं देहवद्भिरवाप्यते ॥ १२-५ ॥

अर्थ: 'अव्यक्तासक्तचेतस (अव्यक्त स्वरूपात मन लगावणाऱ्या) लोकांच्या क्लेश (कष्ट) अधिक आहेत. अव्यक्त गती (अव्यक्त मार्ग) देहवद (शरीर धारण करणाऱ्यां) द्वारे दुःखाने प्राप्त होते.'

ओवी ६: ये तु सर्वाणि कर्माणि मयि संन्यस्य मत्पराः । अनन्येनैव योगेन मां ध्यायन्त उपासते ॥ १२-६ ॥

अर्थ: 'परंतु जे लोक सर्व कर्मे माझ्यात संन्यस्त करून, मला परम मानून, अनन्य (अद्वितीय) योगाने माझे ध्यायन (ध्यान) करतात आणि उपासना (पूजा) करतात.'

ओवी ७: तेषामहं समुद्धर्ता मृत्युसंसारसागरात्‌ । भवामि नचिरात्पार्थ मय्यावेशितचेतसाम्‌ ॥ १२-७ ॥

अर्थ: 'हे पार्थ (अर्जुन), मी त्यांच्या मृत्युसंसार सागरातून उद्धार करतो, ज्यांचे चित्त माझ्यात अवेशित (अर्पित) झाले आहे.'

ओवी ८: मय्येव मन आधत्स्व मयि बुद्धिं निवेशय । निवसिष्यसि मय्येव अत ऊर्ध्वं न संशयः ॥ १२-८ ॥

अर्थ: 'तुझे मन माझ्यात अर्पण कर, बुद्धि (विचार) माझ्यात निवेशित (निवास) कर. तू निश्चितच माझ्यात निवास करशील, यात संशय नाही.'

ओवी ९: अथ चित्तं समाधातुं न शक्नोषि मयि स्थिरम्‌ । अभ्यासयोगेन ततो मामिच्छाप्तुं धनञ्जय ॥ १२-९ ॥

अर्थ: 'हे धनंजय (अर्जुन), जर तू चित्ताला माझ्यात स्थिर करणे शक्य नाही, तर अभ्यासयोगाने (अभ्यासाच्या योगाने) मला प्राप्त कर.'

ओवी १०: अभ्यासेऽप्यसमर्थोऽसि मत्कर्मपरमो भव । मदर्थमपि कर्माणि कुर्वन्सिद्धिमवाप्स्यसि ॥ १२-१० ॥

अर्थ: 'जर अभ्यासातही तू असमर्थ असलास, तर माझे कर्म (कर्मे) करण्याचा प्रयास कर. मदर्थ (माझ्या हेतूसाठी) कर्म करून, तू सिद्धी (यश) प्राप्त करशील.'

ओवी ११: अथैतदप्यशक्तोऽसि कर्तुं मद्योगमाश्रितः । सर्वकर्मफलत्यागं ततः कुरु यतात्मवान्‌ ॥ १२-११ ॥

अर्थ: 'जर हेही तू करू शकत नसलास, तर माझ्या योगाला आश्रित (आश्रय) होऊन, सर्व कर्मफलाचा त्याग (त्याग) कर.'

ओवी १२: श्रेयो हि ज्ञानमभ्यासाञ्ज्ञानाद्ध्यानं विशिष्यते । ध्यानात्कर्मफलत्यागस्त्यागाच्छान्तिरनन्तरम्‌ ॥ १२-१२ ॥

अर्थ: 'ज्ञान अभ्यासनंतर श्रेष्ठ आहे. ज्ञानानंतर ध्यान श्रेष्ठ आहे. ध्यानानंतर कर्मफलत्याग (कर्माच्या फळांचा त्याग) श्रेष्ठ आहे, आणि त्यागानंतर शांती (शांती) येते.'

ओवी १३: अद्वेष्टा सर्वभूतानां मैत्रः करुण एव च । निर्ममो निरहङ्कारः समदुःखसुखः क्षमी ॥ १२-१३ ॥ सन्तुष्टः सततं योगी यतात्मा दृढनिश्चयः । मय्यर्पितमनोबुद्धिर्यो मद्भक्तः स मे प्रियः ॥ १२-१४ ॥

अर्थ: 'जो सर्व प्राण्यांचा अद्वेष्टा (द्वेष न करणारा), मैत्र (मैत्री करणारा), करुण (करुणा करणारा), निर्ममो (अहंकारहीन), समदुःखसुख (सुख-दुःख समान मानणारा), क्षमी (क्षमाशील) आहे. जो सतत संतुष्ट (तृप्त), योगी (योगाने युक्त), यतात्मा (मन नियंत्रित करणारा), दृढनिश्चय (दृढ संकल्प) असलेला आहे, जो मन आणि बुद्धि (विचार) माझ्यात अर्पण करतो, असा माझा भक्त मला प्रिय आहे.'

ओवी १५: यस्मान्नोद्विजते लोको लोकान्नोद्विजते च यः । हर्षामर्षभयोद्वेगैर्मुक्तो यः स च मे प्रियः ॥ १२-१५ ॥

अर्थ: 'जो लोकांपासून उद्विजित (द्वेषयुक्त) होणार नाही आणि लोकांना जो उद्विजित करणार नाही, जो हर्ष (आनंद), अमर्ष (अमर्षा), भय (भय) आणि उद्वेग (आवेश) पासून मुक्त आहे, तो मला प्रिय आहे.'

ओवी १६: अनपेक्षः शुचिर्दक्ष उदासीनो गतव्यथः । सर्वारम्भपरित्यागी यो मद्भक्तः स मे प्रियः ॥ १२-१६ ॥

अर्थ: 'जो मद्भक्त (माझा भक्त) अनपेक्ष (अपेक्षा रहित), शुचि (शुद्ध), दक्ष (कुशल), उदासीन (निरपेक्ष) आणि गतव्यथ (वेदनेपासून मुक्त) आहे, जो सर्वारंभ (सर्व प्रारंभ) त्याग करणारा आहे, तो मला प्रिय आहे.'

ओवी १७: यो न हृष्यति न द्वेष्टि न शोचति न काङ्क्षति । शुभाशुभपरित्यागी भक्तिमान्यः स मे प्रियः ॥ १२-१७ ॥

अर्थ: 'जो न हृष्यति (आनंदित होतो), न द्वेष्टि (द्वेष करतो), न शोचति (शोक करतो) आणि न काङ्क्षति (इच्छा करतो), जो शुभाशुभ (सर्व प्रकारच्या) गोष्टींचा त्याग करणारा भक्तिमान आहे, तो मला प्रिय आहे.'

ओवी १८: समः शत्रौ च मित्रे च तथा मानापमानयोः । शीतोष्णसुखदुःखेषु समः सङ्गविवर्जितः ॥ १२-१८ ॥

अर्थ: 'जो शत्रू आणि मित्रांमध्ये सम (समान) आहे, मान-अपमान, शीत-उष्ण (थंड-गरम) आणि सुख-दुःखात समान आहे, जो सङ्गविवर्जित (संगत्याग) करणारा आहे.'

ओवी १९: तुल्यनिन्दास्तुतिर्मौनी सन्तुष्टो येन केनचित्‌ । अनिकेतः स्थिरमतिर्भक्तिमान्मे प्रियो नरः ॥ १२-१९ ॥

अर्थ: 'जो निंदेत (अपमान) आणि स्तुतीत (प्रशंसा) समान आहे, मौनी (शांत) आहे, कोणत्याही परिस्थितीत संतुष्ट (तृप्त) आहे, अनिकेत (निवासस्थानी) आहे, स्थिरमति (स्थिर बुद्धि) आणि भक्तिमान आहे, तो मला प्रिय आहे.'

ओवी २०: ये तु धर्म्यामृतमिदं यथोक्तं पर्युपासते । श्रद्दधाना मत्परमा भक्तास्तेऽतीव मे प्रियाः ॥ १२-२० ॥

अर्थ: 'हे धर्म्य अमृत (धर्माचे अमृत) यथोक्त (जसे सांगितले आहे) उपासना करणारे, श्रद्धधाना (विश्वासू) आणि मत्परमा (माझे परम भक्त) असलेल्या लोकांमध्ये, ते मला अतीव प्रिय आहेत.'

मूळ बाराव्या अध्यायाची समाप्ती: ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे भक्तियोगो नाम द्वादशोऽध्यायः ॥ १२ ॥

अर्थ: ॐ हे परमसत्य आहे. याप्रमाणे श्रीमद्‌भगवद्‌गीतारूपी उपनिषद तथा ब्रह्मविद्या आणि योगशास्त्राविषयी श्रीकृष्ण आणि अर्जुन यांच्या संवादातील भक्तियोग नावाचा हा बारावा अध्याय समाप्त झाला.