मराठी साहित्याचा डिजिटल खजिना.
एकनाथी भागवत अध्याय ११ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या ११०१ ते १२००
ते तूं भक्ति म्हणसी कोण । जिचें मागां केलें निरूपण ।
ते माझी चौथी भक्ति जाण । अविद्यानिरसन तिचेनि ॥१॥
आतां तूं म्हणशील की, अशी भक्ति कोणती ? तर जिचे मी पूर्वी निरूपण केले आहे, तीच. ती माझी चौथी भक्ति आहे हे लक्षात ठेव. तिच्याच योगाने अविद्येचें निरसन होतें १.
येर आर्त जिज्ञासु अर्थार्थी । जे जे भक्तींतें आदरिती ।
ते अविद्यायुक्त निश्चितीं । चौथी भक्ति मुख्यत्वें माझी ॥२॥
ते अविद्यायुक्त निश्चितीं । चौथी भक्ति मुख्यत्वें माझी ॥२॥
इतर आर्त (रोगपीडित); जिज्ञासु (मोक्षाची इच्छा करणारे) व अर्थार्थी (द्रव्येच्छु) जी जी भक्ति करतात, ती खरोखर अविद्यात्मक असते, म्हणून मुख्यत्वेकरून चौथी भक्ति ती माझी होय २.
जे भक्तीमाजीं कंहीं । अविद्येचा विटाळू नाहीं ।
भजन तरी ठायींच्या ठायीं । अनायासें पाहीं होतसे ॥३॥
भजन तरी ठायींच्या ठायीं । अनायासें पाहीं होतसे ॥३॥
त्या भक्तीमध्ये अवियेचा मुळींच विटाळ नसतो, आणि भजन तर जागच्या जागी अनायासानेच होत असते ३.
ते माझी आवडती भक्ती । उद्धवा जाण निश्चितीं ।
जिसी अविद्या असे धाकती । सर्व धर्म कांपती सर्वदा ॥४॥
जिसी अविद्या असे धाकती । सर्व धर्म कांपती सर्वदा ॥४॥
उद्धवा ! तीच खरोखर माझी आवडती भक्ति होय. जिला अविद्या भीत असते, आणि सर्व धर्म सदोदित चळचळां कांपत असतात . ४
ते भक्तीची देखोनि गुढी । अविद्या धाकेंचि प्राण सांडी ।
सर्व धर्मांची आवडी । घायेंवीण बापुडी निमाली ॥५॥
सर्व धर्मांची आवडी । घायेंवीण बापुडी निमाली ॥५॥
त्या भक्तीने झंडा उभारलेला पाहिला, की तिच्या धाकानेंच अविद्या प्राण सोडते आणि सर्व धर्माची आवड तर बिचारी जखमी झाल्याशिवायच ठार होते ५.
हा मद्‍भक्तीचा पर्यावो । आवडीच्या गोडिया सांगे देवो ।
ऐक भक्ताचा भजनभावो । जेणें निर्वाहो भक्तीचा ॥६॥
ऐक भक्ताचा भजनभावो । जेणें निर्वाहो भक्तीचा ॥६॥
हा आपल्या भक्तीचा प्रकार देवांनी मोठ्या प्रेमाच्या गोडीने सांगितला. आतां जेणेकरून भक्ति साजरी होते, तो भक्तांचा भजनभावही ऐक ६.
माझेनि अनुसंधानेंवीण । स्नान संध्या जप होम दान ।
ते अवघेचि अधर्म जाण । मद्‍भजन तें नव्हे ॥७॥
ते अवघेचि अधर्म जाण । मद्‍भजन तें नव्हे ॥७॥
माझ्या अनुसंधानाशिवाय स्नान, संध्या, जप, होम, दान हे सर्व अधर्मच आहेत. तें माझें भजन नव्हे ७.
गोडी आवडी ते परपुरुषीं । मिथ्या लुडबुडी निजपतीपाशीं ।
ते पतिव्रता नव्हे जैशी । जाण भक्ति तैशी व्यभिचारी ॥८॥
ते पतिव्रता नव्हे जैशी । जाण भक्ति तैशी व्यभिचारी ॥८॥
खरी गोडी आणि खरी आवड काय ती परपुरुषाच्या ठिकाणी, आणि आपल्या नवऱ्यापुढे खोटीच लुडबुड करावयाची, ती जशी पतिव्रता नव्हे, त्याप्रमाणे तसली भक्तीही व्यभिचारीच होय ८.
नाना विषयीं ठेवूनि मन । जो करी ध्यान अनुष्ठान ।
ते जारस्त्रियेच्या ऐसें जाण । नव्हे पावन ते भक्ती ॥९॥
ते जारस्त्रियेच्या ऐसें जाण । नव्हे पावन ते भक्ती ॥९॥
नानातहेच्या विषयांवर मन ठेवून जो ध्यान आणि अनुष्ठान करतो, त्याची ती कृति जारिणी स्त्रियेसारखीच होते. ती काही पवित्र भक्ति नव्हे ९.
काया वाचा मनसा । माझे भक्तीचा पडला ठसा ।
भजतां नाठवे दिवसनिशा । भक्तीची दशा या नांव ॥१११०॥
भजतां नाठवे दिवसनिशा । भक्तीची दशा या नांव ॥१११०॥
कायावाचामनेंकरून माझ्या भक्तींत मन्न असणे, भजन करतांना दिवस किंवा रात्र ह्याचेही भान न राहणे, ह्याचंच नांव भक्तीची खरी स्थिति १११०.
जपेंवीण नाम वदनीं । धारणेवीण ध्यान मनीं ।
संकल्पेंवीण मदर्पणीं । सर्व कर्में करूनी सर्वदा ॥११॥
संकल्पेंवीण मदर्पणीं । सर्व कर्में करूनी सर्वदा ॥११॥
जपाशिवायच ज्याच्या मुखांत नाम, धारणेशिवायच ज्याच्या मनांत ध्यान, आणि सदासर्वदा सारी कर्मे करून संकल्पाशिवायच ती मला अर्पण ११,
निरोधेंवीण वायुरोधू । मर्यादेवीण स्वरूपबोधू ।
विषयेंवीण सदा स्वानंदू । मद्‍भक्त शुद्धू या नांव ॥१२॥
विषयेंवीण सदा स्वानंदू । मद्‍भक्त शुद्धू या नांव ॥१२॥
प्राणायामाशिवायच वायूचा निरोध, मर्यादेशिवायच स्वरूपज्ञान, विषयाशिवायच सदोदित स्वानंद, असें ज्याचेपाशी असते, त्याचंच नांव माझा शुद्ध भक्त १२.
भक्त म्हणवितां गोड वाटे । परी भजनमार्गीं हृदय फुटे ।
अकृत्रिम भक्ति जैं उमजे । तैं मी भेटें उद्धवा ॥१३॥
अकृत्रिम भक्ति जैं उमजे । तैं मी भेटें उद्धवा ॥१३॥
भक्त म्हणवून घेतांना मोठे गोड वाटते. पण भजनमार्गामध्ये हृदय पिळवटून निघते. अकृत्रिम भक्ति जेव्हां प्रगट होते, त्या वेळेसच उद्धवा ! माझी भेट होते १३.
ऐसेनि भजनें जो भजत । तो मजमाजीं मी त्याआंत ।
भक्तांमाजीं जो उत्तम भक्त । साधु निश्चित या नांव ॥१४॥
भक्तांमाजीं जो उत्तम भक्त । साधु निश्चित या नांव ॥१४॥
अशा रीतीने जो माझे भजन करतो, तो माझ्यामध्ये व मी त्याच्यामध्ये राहातो. सर्व भक्तांमध्ये तोच उत्तम भक्त होय, आणि खरोखर साधु असें नांव त्यालाच शोभते १४.
तो पुरुषांमाजीं पुरुषोत्तम । साधूमाजीं अतिउत्तम ।
तो माझें विश्रामधाम । अकृत्रिम उद्धवा ॥१५॥
तो माझें विश्रामधाम । अकृत्रिम उद्धवा ॥१५॥
पुरुषांमध्ये उत्तम पुरुष तोच. साधूंमध्ये अत्युत्तम साधु तोच. उद्धवा ! माझें विश्रांतीचे अकृत्रिम स्थान तोच १५.
तयालागीं मी आपण । करीं सर्वांगाचें आंथरुण ।
जीवें सर्वस्वें निंबलोण । प्रतिपदीं जाण मी करीं ॥१६॥
जीवें सर्वस्वें निंबलोण । प्रतिपदीं जाण मी करीं ॥१६॥
त्याच्यासाठी मी स्वतः सर्वांगाचें आंथरूण करतों, आणि पावलोपावली मी त्याच्यावरून आपल्या जीवाचें निंबलोण उतरतों, लक्षात ठेव १६.
तो मज आवडे म्हणशी कैसा । जीवासी पढिये प्राण जैसा ।
सांगतां उत्तमभक्तदशा । प्रेमपिसा देवो जाला ॥१७॥
सांगतां उत्तमभक्तदशा । प्रेमपिसा देवो जाला ॥१७॥
तो मला कसा आवडतो म्हणशील तर, जीवाला जसा प्राण आवडतो त्याप्रमाणे. हे उत्तम भक्ताचे लक्षण सांगतांना देवही प्रेमाने वेडा झाला १७.
मग न धरतु न सांवरतु । उद्धवासी कडिये घेतु ।
भुलला स्वानंदें नाचतु । विस्मयें स्फुंदतु उद्धवू ॥१८॥
भुलला स्वानंदें नाचतु । विस्मयें स्फुंदतु उद्धवू ॥१८॥
त्याला धीर निघेना. त्याचे अंत:करण त्याला आवरेनासे झाले. त्याने उद्धचास कोवर घेतले, आणि तो आनंदाने नाचूं लागला. तेव्हां विस्मयाने उद्धवाचाही गळा भरून आला १८.
मी एकु देवो हा एकु भक्तु । हेंही विसरला श्रीकृष्णनाथु ।
हा देवो मी एकु भक्तु । तें उद्धवाआंतु नुरेचि ॥१९॥
हा देवो मी एकु भक्तु । तें उद्धवाआंतु नुरेचि ॥१९॥
मी एक देव आणि हा एक भक्त हेही श्रीकृष्णनाथ विसरून गेले, आणि हा देव आणि मी भक्त हा भाव उद्धांतही उरलाच नाही १९.
ऐशा भक्तिसाम्राज्यपटीं । दोघां पडली ऐक्यगांठी ।
तंव देवोचि कळवळला पोटीं । निजभक्तगोठी सांगावया ॥११२०॥
तंव देवोचि कळवळला पोटीं । निजभक्तगोठी सांगावया ॥११२०॥
अशा भक्तीच्या साम्राज्यपटांत दोघांची एकरूपता झाली, तेव्हा आपल्या भक्ताची गोष्ट सांगण्याचा देवाच्याच पोटांत कळवळा आला ११२०.
ऐशी उत्तम भक्तांची कथा । अतिशयें आवडे कृष्णनाथा ।
रुचलेपणें तत्त्वतां । मागुतां मागुतां सांगतू ॥२१॥
रुचलेपणें तत्त्वतां । मागुतां मागुतां सांगतू ॥२१॥
अशी उत्तम भक्तांची कथा कृष्णनाथाला अतिशयच आवडत असे. ती त्याला आवडत असल्यामुळेच तो फिरून फिरून सांगत होता २१.
श्लोकीं प्रमेयें दिसतां अनेगें । तें श्रीकृष्णें सांडूनि मागें ।
हा ग्रंथार्थु श्रीरंगे । साक्षेपें स्वांगें लिहविला ॥२२॥
हा ग्रंथार्थु श्रीरंगे । साक्षेपें स्वांगें लिहविला ॥२२॥
श्लोकामध्ये अनेक विचार दिसत असतां ते मागे टाकून श्रीकृष्णाने मोठ्या आवडीने आपण होऊन हाच ग्रंथार्थ लिहविला २२.
हे माझे युक्तीची कथा । नव्हे नव्हे जी सर्वथा ।
सत्य मानावें श्रोतां । ये अर्थींचा वक्ता श्रीकृष्ण ॥२३॥
सत्य मानावें श्रोतां । ये अर्थींचा वक्ता श्रीकृष्ण ॥२३॥
महाराज ! ही खरोखर केवळ माझ्याच पदरची कथा नव्हे बरें ! ह्या अर्थाला बोलविणारा श्रीकृष्णच आहे, हे श्रोत्यांनी सत्य माना २३.
श्रोतां व्हावें सावधान । मागील कथा अनुसंधान ।
दोघां पडिलें होतें आलिंगन । विस्मयें पूर्ण उद्धवू ॥२४॥
दोघां पडिलें होतें आलिंगन । विस्मयें पूर्ण उद्धवू ॥२४॥
आता श्रोत्यांनी सावध व्हावे. मागील कथेचा संदर्भ असा आहे की, दोघांनी परस्परांस आलिंगन दिले होते, आणि उद्धवाला अत्यंत विस्मय झाला होता. २४.
चढत प्रेमाचें भरतें । तें आवरोनि कृष्णनाथें ।
थापटूनि उद्धवातें । सावध त्यातें करी हरी ॥२५॥
थापटूनि उद्धवातें । सावध त्यातें करी हरी ॥२५॥
कृष्णनाथाला जे प्रेमाचे भरते आले होते ते त्याने आवरले, आणि उद्धवाला हाताने थोपटून श्रीकृष्णाने त्याला सावध केलें २५.
उद्धवातें म्हणे तत्त्वतां । तुज आवडली भक्तिकथा ।
तेचि मी सांगेन आतां । सावधानता अवधारीं ॥२६॥
तेचि मी सांगेन आतां । सावधानता अवधारीं ॥२६॥
तो उद्धवाला म्हणाला, "खरोखर तुला भक्तीची कथा आवडली, ह्याकरितां आतां तीच मी तुला सांगतो. नीट लक्ष लावून श्रवण कर २६.
एक जाणोनि भजती मातें । एक ते केवळ भावार्थें ।
मी दोहींच्या भुललों भावातें । दोघे मातें पढियंते ॥२७॥
मी दोहींच्या भुललों भावातें । दोघे मातें पढियंते ॥२७॥
कोणी मला जाणून माझें भजन करतात, आणि कोणी केवळ भावार्थानंच मला भजतात. पण मी त्या दोघांच्याही भक्तीला भुलतों, आणि ते दोघेही माझे आवडते असतात २७.
ज्ञात्वाज्ञात्वाथ ये वै मां यावान् यश्चास्मि यादृशः ।
भजन्ति अनन्यभावेन ते मे भक्ततमा मताः ॥ ३३ ॥
भजन्ति अनन्यभावेन ते मे भक्ततमा मताः ॥ ३३ ॥
[श्लोक ३३] मी कोण आहे, किती मोठा आहे, कसा आहे, हे जाणून किंवा न जाणता जे अनन्यभावाने माझे भजन करतात, ते माझे भक्त आहेत. (३३)
मी स्वस्वरूपी सच्चिदानंद । जगदांदि आनंदकंद ।
नित्य सिद्ध परम शुद्ध । माझें स्वरूप विशद जाणती ॥२८॥
नित्य सिद्ध परम शुद्ध । माझें स्वरूप विशद जाणती ॥२८॥
मी आत्मस्वरूपांत राहणारा, सच्चिदानंद, जगताचा आदि, आनंदाचा मूळ उत्पादक, नित्य सिद्ध, परमपवित्र, असें जें माझें स्वरूप तें ते स्पष्टपणे जाणतात २८.
देश काळ वर्तमान । सर्वीं सर्वदा अनवच्छिन्न ।
सर्वात्मा सच्चिदानंदघन । भेदशून्य मी एक ॥२९॥
सर्वात्मा सच्चिदानंदघन । भेदशून्य मी एक ॥२९॥
देश, काल व वर्तमान ह्या सर्वात सर्वदा परिपूर्ण, सर्वात्मा, सच्चिदानंदधन आणि भेदरहित असा एक मीच २९.
सत्य ज्ञान अनंत । परब्रह्म मी निश्चित ।
ऐसें जाणूनि मज भजत । उत्तम भागवत ते जाण ॥११३०॥
ऐसें जाणूनि मज भजत । उत्तम भागवत ते जाण ॥११३०॥
सत्य, ज्ञान व अनंतस्वरूप परब्रह्म ते खरोखर मी. असें जाणून जे मला भजतात, तेच उत्तम भागवत होत हे लक्षात ठेव ११३०.
शुद्ध झालिया स्वरूपप्राप्ती । म्हणशी भजन कैशा रीतीं ।
देवभक्त तेचि ते होती । मी होऊन भजती मजमाजीं ॥३१॥
देवभक्त तेचि ते होती । मी होऊन भजती मजमाजीं ॥३१॥
आतां तूं म्हणशील की, शुद्ध स्वरूपाची प्राप्ति झाल्यानंतर भजन कसे करावयाचें ? तर त्याचे उत्तर असे की, देव आणि भक्त दोन्ही तेच होऊन सत्स्वरूप होत्साते माझ्यामध्येच ते माझें भजन करतात ३१.
वाम सव्य दोनी भाग । दों नांवीं एकचि अंग ।
तेवीं देवभक्तविभाग । मद्‌रूपीं सांग भासती ॥३२॥
तेवीं देवभक्तविभाग । मद्‌रूपीं सांग भासती ॥३२॥
डावे आणि उजवें हे भाग जरी दोन आहेत, तरी दोन्ही नांवांनी आंग एकच आहे. त्याप्रमाणे देव आणि भक्त हे विभाग माझ्या स्वरूपांतच पूर्णपणे दिसून येतात ३२.
पाहें पां लोखंडाचा आरिसा । लोखंडेंचि घडिजे जैसा ।
लोखंडेंचि उजळे कैसा । स्वप्रकाशा निजतेजें ॥३३॥
लोखंडेंचि उजळे कैसा । स्वप्रकाशा निजतेजें ॥३३॥
हे पहा ! लोखंडाचा आरसा करावयाचा असला तर तो जसा लोखंडानेच घडावा लागतो, आणि तो आपल्या प्रकाशाने प्रकाशमान होईल असा उजळाही त्याला लोखंडानेच चावा लागतो ३३.
दर्पण उजळलिया पाही । शशी सूर्य गगन मही ।
बिंबलीं धरी आपुल्या ठायीं । अप्रयासें पाहीं स्वलीला ॥३४॥
बिंबलीं धरी आपुल्या ठायीं । अप्रयासें पाहीं स्वलीला ॥३४॥
आरसा साफ केला म्हणजे तो चंद्र, सूर्य आकाश, पृथ्वी यांची प्रतिबिंब आपल्यामध्ये धारण करतो. त्याच्याकडून सहजच अनायासाने घडते ३४.
तैसें मी होऊनि माझे भक्त । अनन्यभावें मजचि भजत ।
तैं माझें ऐश्वर्य समस्त । प्रतिबिंबत तयांमाजीं ॥३५॥
तैं माझें ऐश्वर्य समस्त । प्रतिबिंबत तयांमाजीं ॥३५॥
त्याप्रमाणे माझे भक्तही मीच होऊन अनन्यभावाने माझेच भजन करतात, तेव्हा माझे सारें वैभव त्यांच्यामध्येच प्रतिबिंबित होते ३५.
हो कां तरंगु जैसा सागरीं । त्यासी जळचि तळींवरी ।
तैसा माझा भक्त मजमाझारीं । सबाह्याभ्यंतरीं मद्रूप ॥३६॥
तैसा माझा भक्त मजमाझारीं । सबाह्याभ्यंतरीं मद्रूप ॥३६॥
किंवा समुद्रात लाटा असतात त्यांना जसें खाली व वर पाणीच असते, त्याप्रमाणे माझा भक्त माझ्यामध्येच असल्यामुळे अंतर्बाह्य मद्रूपच असतो ३६.
जैसा सुवर्णाचा नरहरी । सुवर्णहिरण्यकशिपूतें विदारी ।
सुवर्णप्रह्लाद पोटींसी धरी । तैशी परी मद्‍भजना ॥३७॥
सुवर्णप्रह्लाद पोटींसी धरी । तैशी परी मद्‍भजना ॥३७॥
ज्याप्रमाणे नृसिंहाची मूर्ति सोन्याची केली म्हणजे ती सुवर्णाच्याच हिरण्यकशिपूचे विदारण करीत असते, आणि सोन्याचाच प्रल्हाद पोटाशी धरते, त्याप्रमाणेच माझ्या भजनाची स्थिति आहे ३७.
तेथें सगुण आणि निर्गुण । उभय रूपें मीचि जाण ।
जैसें सुवर्ण आणि कंकण । तैसें अभिन्न जाण मद्रूप ॥३८॥
जैसें सुवर्ण आणि कंकण । तैसें अभिन्न जाण मद्रूप ॥३८॥
तेथे सगुण आणि निर्गुण दोन्ही रूपें मीच असतो. ज्याप्रमाणे सोने आणि कंकण ही अभिन, त्याप्रमाणेच मद्रूप झाल्याने तो व मीही अभिन्नच असतो ३८.
तेथ जें जें दृश्य देखे दृष्टीं । तेथ मद्‌रूपें पडे मिठी ।
दृश्य द्रष्टा लोपूनि त्रिपुटी । उठाउठी मज मिळे ॥३९॥
दृश्य द्रष्टा लोपूनि त्रिपुटी । उठाउठी मज मिळे ॥३९॥
तेव्हा डोळ्यांनी जें जें पहा तेथे तेथे माझेच स्वरूप त्याला दिसू लागते, आणि दृश्य, द्रष्टा यांची त्रिपुटी नाहीशी होऊन तो तत्काळ मत्स्वरूपालाच मिळतो ३९.
ऐसें जाणोनियां मज भजत । ते जाण पां उत्तम भक्त ।
ऐसें नेणोनियां मज भजत । भोळे भक्त ते माझे ॥११४०॥
ऐसें नेणोनियां मज भजत । भोळे भक्त ते माझे ॥११४०॥
असें जाणून जे माझें भजन करतात, तेच भक्त उत्तम होत, हे लक्षात ठेव. अशाच प्रकारे मला न जाणतां जे माझें भजन करतात, ते माझे भोळे भक्त होत १९४०.
नाहीं श्रुतीचें पठण । नाहीं वेदांतशास्त्रश्रवण ।
नाहीं विकल्पलक्षण । अनन्य जाण भावार्थीं ॥४१॥
नाहीं विकल्पलक्षण । अनन्य जाण भावार्थीं ॥४१॥
तशा भोळ्या भक्ताने वेदाचे पठण केलेले नसते, वेदांतशास्त्र ऐकलेले नसते, त्याला विकल्पाचे लक्षण नसते, तर तो केवळ अनन्य भावार्थी असतो ११
सगुण निर्गुण नेणे काहीं । परी देवो आहे म्हणे हृदयीं ।
जडत्व असे देहाच्या ठायीं । तें देवो पाहीं वागवीत ॥४२॥
जडत्व असे देहाच्या ठायीं । तें देवो पाहीं वागवीत ॥४२॥
त्याला सगुण निर्गुण हें काही कळत नाही, पण हृदयामध्ये देव आहे असे म्हणतो. देहाच्या ठायीं जडत्व आहे. म्हणूनच पहा ! देव त्याला वागवितो ४२.
यालागीं देहाचें जें चळण । तें हृदयस्थ करवी नारायण ।
दृष्टीचें जें देखणेपण । त्याचेनि जाण होतसे ॥४३॥
दृष्टीचें जें देखणेपण । त्याचेनि जाण होतसे ॥४३॥
म्हणून देहाचे जे चलन होते, तें हृदयस्य नारायण करवितो. तसेंच डोळ्यांचे जे पहाणे तेही त्याच्यामुळेच होते असे समज ४३.
काढूनि आपुला डोळा । दूरी ठेविला वेगळा ।
तो हृदयस्थेंवीण आंधळा । देखणी कळा देवाची ॥४४॥
तो हृदयस्थेंवीण आंधळा । देखणी कळा देवाची ॥४४॥
आपला डोळा काढून तो दूर अगदी वेगळा ठेवला, तर हृदयस्थ नारायण तेथे नसल्यामुळे तो आंधळाच होतो. म्हणून पहाणारी कलाही देवाची होय ४४.
रसना केवळ चामडी । ते काय जाणे रसगोडी ।
कापूनि टाकिल्या बापुडी । गोडी अगोडी ते नेणे ॥४५॥
कापूनि टाकिल्या बापुडी । गोडी अगोडी ते नेणे ॥४५॥
जीभ केवळ चामड्याची आहे. तिला रसाची चव काय कळणार ? तिला कापून टाकले तर ती बिचारी गोडी-अगोदी कांहींच जाणत नाहीं ४५.
रसनाद्वारें रसस्वादू । घेता हृदयस्थ परमानंदू ।
बुद्धीसी करिता उद्‍बोधू । सत्य गोविंदू हृदयींचा ॥४६॥
बुद्धीसी करिता उद्‍बोधू । सत्य गोविंदू हृदयींचा ॥४६॥
म्हणून जिव्हेच्या द्वारे रसस्वाद घेणाराही हृदयस्थ परमात्माच होय. किंवा बुद्धीला ज्ञान देणाराही खरोखर हृदयांतील नारायणच होय ४६.
मनाचें गमनागमन। दिसे हृदयस्थाआधीन ।
यालागीं दूरी जावोनि परते मन । हृदयासी जाण येतसे ॥४७॥
यालागीं दूरी जावोनि परते मन । हृदयासी जाण येतसे ॥४७॥
मनाचे जाणेयेणेसुद्धा त्या हृदयस्थाच्याच आधीन असल्याचे दिसते. म्हणूनच मन दूर गेले तरी ते परत फिरते आणि पुन्हा हृदयांतच येते ४७.
इंद्रियें प्रेरिता वारिता । हे सत्ता आधीन हृदयस्था ।
यालागीं नांवें हृषीकेशता । त्यासचि तत्त्वतां म्हणताती ॥४८॥
यालागीं नांवें हृषीकेशता । त्यासचि तत्त्वतां म्हणताती ॥४८॥
इंद्रियांना प्रेरणा करणारा किंवा आवरून धरणाय ही सत्तासुद्धा हृदयस्थाच्याच आधीन आहे. म्हणूनच खरोखर त्यालाच 'हृषीकेश' (म्हणजे इंद्रियांचा स्वामी) असे म्हणतात ४८.
एवं विचाराचा निर्वाहो । करितां निजहृदयीं असे देवो ।
तो पहावया बाहेरी धांवो । तैं मूर्ख पहा हो मी झालों ॥४९॥
तो पहावया बाहेरी धांवो । तैं मूर्ख पहा हो मी झालों ॥४९॥
अशा विचाराने पाहिले म्हणजे आपल्या हृदयांतच देव असल्याचे दिसून येते. तो पहावयास मी बाहेर धावतो, तेव्हां मी केवढा हो मूर्ख सालों पहा ! ४९.
तीर्थीं क्षेत्रीं भेटेल देवो । हा आपुले हृदयींचा भावो ।
निजभावेंवीण पहा वो । तीर्थीही देवो असेना ॥११५०॥
निजभावेंवीण पहा वो । तीर्थीही देवो असेना ॥११५०॥
तीर्थामध्ये किंवा क्षेत्रामध्ये देव भेटेक असा आपल्या मनांत भाव असतो. परंतु अहो ! आत्मभावाशिवाय तीर्थातसुद्धा देव असावयाचा नाही ११५०.
एवं देवो तो मजमाजीं आहे । त्याचेनि टवटवती इंद्रियें ।
क्रियाकर्म जें जें होये । तें त्याचेनि पाहें तत्त्वतां ॥५१॥
क्रियाकर्म जें जें होये । तें त्याचेनि पाहें तत्त्वतां ॥५१॥
तात्पर्य, देव आहे तो माझ्यामध्येच आहे, त्याच्यामुळेच इंद्रिये टवटवीत होतात, व क्रिया-कर्म म्हणून जें जें होतें तें तें खरोखर त्याच्यामुळेच होतें ५१.
देह तंव बापुडें । केवळ अचेतन मडें ।
त्याचेनि कर्म नुपजे फुडें । हें तंव कुडें सर्वथा ॥५२॥
त्याचेनि कर्म नुपजे फुडें । हें तंव कुडें सर्वथा ॥५२॥
देह तर बिचारा केवळ अचेतन प्रेत आहे. त्याच्याने खरोखर कर्म होत नाही हे उघडच आहे. हा देह अगदीच व्यर्थ होय ५२.
इंद्रियांचेनि चेतविता । कर्म क्रिया कर्तव्यता ।
देहाचेनि नोहे तत्त्वतां । मुख्यत्वें कर्ता हृदयस्थु ॥५३॥
देहाचेनि नोहे तत्त्वतां । मुख्यत्वें कर्ता हृदयस्थु ॥५३॥
इंद्रियांना चेतविणारा ; कर्म, क्रिया किंवा कर्तव्य करणारा; हे कार्य तर खरोखर देहाच्याने होतच नाही. म्हणून मुख्य कर्ता तो हृदयस्थ परमात्माच होय ५३.
यापरी जे कांहीं कर्तव्यता । ते भोळेपणें नेघे माथां ।
सर्व कर्मांचा आत्मा कर्ता । विश्वासें सर्वथा दृढ मानी ॥५४॥
सर्व कर्मांचा आत्मा कर्ता । विश्वासें सर्वथा दृढ मानी ॥५४॥
अशा प्रकारे कर्तव्य म्हणून जे काही आहे, तें भोळेपणाने आपल्या माथीं घेतच नाही. सर्व कर्माचा कर्ता आत्मा आहे, हीच समजूत विश्वासाने दृढतर धरून बसतो ५४.
मग अन्नपानादि सेवितां । मानी आत्मारामु भोक्ता ।
सर्वकर्मकर्तव्यता । अहं कर्ता हें म्हणों नेणे ॥५५॥
सर्वकर्मकर्तव्यता । अहं कर्ता हें म्हणों नेणे ॥५५॥
आणि मग अन्नपानादि सेवन करतांना आत्मारामच सर्वाचा भोक्ता आहे असे मानतो. सर्व कर्म किंवा कर्तव्य करतांना मी कर्ता म्हणावयाचे त्याला समजतच नाहीं ५५.
ऐसे भोळिवेचेनि समजें । माझें भजन निपजे वोजें ।
तें म्या आवडीं सेविजे । जाण तें माझें खाजुकें ॥५६॥
तें म्या आवडीं सेविजे । जाण तें माझें खाजुकें ॥५६॥
अशा भोळ्या भावाच्या समजाने में माझें भजन होते ते उत्तम होते. मी तें भजन मोठ्या आवडीने ग्रहण करतो. कारण ते माझें खाद्य आहे हे लक्षात ठेव ५६.
सर्वभावें सर्वथा । बाळकांसी जेवीं माता ।
तेवीं माझिया भोळ्या भक्तां । मी सर्वथा सर्वस्वें ॥५७॥
तेवीं माझिया भोळ्या भक्तां । मी सर्वथा सर्वस्वें ॥५७॥
सर्व भावाने सर्वतोपरी मुलाला जशी आई, त्याप्रमाणे माझ्या भोळ्या भक्तांना सर्वस्व सारें मीच आहे ५७.
धांवोनि मिठी घालावयासी । हितगुज आलोचासी ।
खाणें जेवणें विश्रांतीसी । जेवीं बाळकासी निजजननी ॥५८॥
खाणें जेवणें विश्रांतीसी । जेवीं बाळकासी निजजननी ॥५८॥
धावून जाऊन मिठी घालावयाला; कानांत हिताची गुह्य गोष्ट सांगावयाला; आणि खाणे, जेवणे व विश्रांति या कृत्यांना मुलाला जशी आई असते ५८,
तेवीं माझिया भोळ्या भक्तां । मीचि जाण जिवलग माता ।
अर्थ स्वार्थ परमार्थता । जाण तत्त्वतां मी त्यांसी ॥५९॥
अर्थ स्वार्थ परमार्थता । जाण तत्त्वतां मी त्यांसी ॥५९॥
त्याप्रमाणे माझ्या भोळ्या भक्तांना जिवलग माता असा मीच आहे. त्यांना अर्थ, स्वार्थ, परमार्थ, खरोखर सारे काय ते मीच ५९.
तोंडींचें पोटींचें गांठींचें । माता बाळकालागीं वेंचे ।
तेवीं भाविकांलागीं आमुचें । सर्वस्व साचें मी वेंची ॥११६०॥
तेवीं भाविकांलागीं आमुचें । सर्वस्व साचें मी वेंची ॥११६०॥
आई मुलासाठी ज्याप्रमाणे तोंडांतले, पोटचे व गांठींचें सारे खर्च करते, त्याप्रमाणे भाविकांसाठी खरोखर आमचेही सर्वस्व मी वर्च करतों ,१६०.
बाळक न मागतां धांवोनी । कळवळोनि माता लावी स्तनीं ।
तेवी भोळ्या भक्तांलागुनी । मी अनुसंधानी लाविता ॥६१॥
तेवी भोळ्या भक्तांलागुनी । मी अनुसंधानी लाविता ॥६१॥
मुलाने मागितलें नाहीं तरी आई कळवळ्याने धावत जाऊन त्याला स्तनाला लावते, त्याप्रमाणे मीही भोळ्या भक्तांना माझ्या अनुसंधानाला लावतों ६१.
ज्येष्ठ कनिष्ठ पुत्रातें पिता । एकचि जाण प्रतिपाळता ।
ज्येष्ठातें निग्रहो करिता । लळे पुरविता बाळकांचे ॥६२॥
ज्येष्ठातें निग्रहो करिता । लळे पुरविता बाळकांचे ॥६२॥
ज्येष्ठ पुत्राला आणि कनिष्ठ पुत्राला प्रतिपालन करणारा पिता एकच असतो. पण तो मोठ्या मुलाला दटावणारा व लहानाचे लाड पुरविणारा असतो ६२.
ज्येष्ठ वांकुडें बोलतां । तोंडावरी हाणे पिता ।
बाळक बोबडें बोलतां । संतोषे सर्वथा सर्वस्वें ॥६३॥
बाळक बोबडें बोलतां । संतोषे सर्वथा सर्वस्वें ॥६३॥
थोरला मुलगा काही वांकडे बोलला तर बाप स्याच्या तोंडात मारतो, आणि लहान मूल बोबडे बोलले तरी त्याला मोठा संतोष होतो ६३.
सज्ञानासी अबद्ध पडतां । दोष वाजती त्याचे माथां ।
भोळ्या भक्तांची अबद्ध कथा । तेणें देवो तत्त्वतां संतोषे ॥६४॥
भोळ्या भक्तांची अबद्ध कथा । तेणें देवो तत्त्वतां संतोषे ॥६४॥
सज्ञानाच्या तोंडांतून कांहीं वांकडे निघाले तर त्याच्या दोषाचे खापर त्याच्या मस्तकावर फुटते. पण भोळ्या भाविक लोकांची कथा असंबद्ध असली तरी देवाला तिच्यापासून खरोखर संतोष होतो ६४.
कर्माकर्मप्रत्यवायता । हे सज्ञानासीच सर्वथा ।
भोळ्या भक्तांसी कर्मबाधकता । मी सर्वथा येऊं नेदीं ॥६५॥
भोळ्या भक्तांसी कर्मबाधकता । मी सर्वथा येऊं नेदीं ॥६५॥
कर्माकर्माची प्रायश्चित्तें सर्वस्वी सज्ञान्यांनाच, भोळ्या भक्तांकडे कर्माचे बंधन मी कधीच येऊ देत नाही ६५.
भोजनीं बैसतां बापासी । दूरी बैसवी ज्येष्ठ पुत्रासी ।
अंकी वाऊनि बाळकासी । तृप्ति निजग्रासीं देतुसे ॥६६॥
अंकी वाऊनि बाळकासी । तृप्ति निजग्रासीं देतुसे ॥६६॥
बाप जेवावयास बसला म्हणजे थोरल्या मुलाला लांब बसवितो, आणि लहान मूल असेल त्याला मांडीवर घेऊन आपल्या घांसांतील घांस भखून त्याचे समाधान करतो ६६.
तेथें जें जें गोड आपणासी । तें तें दे बाळकासी ।
न घेतां प्रार्थूनि त्यासी । तृप्तीच्या ग्रासीं जेववी ॥६७॥
न घेतां प्रार्थूनि त्यासी । तृप्तीच्या ग्रासीं जेववी ॥६७॥
त्या वेळी आपल्याला जें जें गोड लागेल तें तें त्या मुलाला देतो. त्याने घेतलें नाही तर त्याच्या विनवण्या करून मोठ्या आनंदाने त्याला भरवितो ६७.
तेवीं साधनीं शिणतां सज्ञानासी । प्राप्ती होय अतिप्रयासीं ।
माझिया भोळ्या भक्तांसी । मीच अनायासीं उद्धरीं ॥६८॥
माझिया भोळ्या भक्तांसी । मीच अनायासीं उद्धरीं ॥६८॥
त्याप्रमाणे सज्ञान्यांना साधनें करून करून दमल्यानंतर महत्प्रयासाने माझी प्राप्ति होते, पण माझ्या भोळ्या भक्तांना मीच अनायासाने उद्धरितों ६८.
वाट चुकल्या भुयाळासी । फेरा पडे चालों जाणत्यासी ।
बाळक बापाचे कडियेसी । श्रमू तयासी येवों न शके ॥६९॥
बाळक बापाचे कडियेसी । श्रमू तयासी येवों न शके ॥६९॥
भोयांना चालतां येत असूनही वाट चुकल्यामुळे त्यांना फेरा पडतो, पण मूल असतें तें बापाच्या कडेवरच बसलेले असते. त्याला कशाचेच श्रम पडत नाहीत ६९.
तेवीं 'साधनी' अंगविकळता । ते वाजे सज्ञानाचे माथां ।
भोळ्या भक्तातें मी उद्धरिता । प्रयास सर्वथा त्या नाहीं ॥११७०॥
भोळ्या भक्तातें मी उद्धरिता । प्रयास सर्वथा त्या नाहीं ॥११७०॥
त्याप्रमाणे साधनाने अंगाला झीज लागावयाची तेवढी मात्र सज्ञान्याच्या डोक्यावर बसते. भोळ्या भक्ताचा उद्धार करणारा मीच असल्यामुळे, त्याला मुळीच प्रयास पडत नाहींत ११७०.
त्यासी वाऊनि आपुल्या खांदीं । मी पाववीं सायुज्यसिद्धी ।
नवल त्याची भोळी बुद्धि । तेथही भजनविधी न सांडी ॥७१॥
नवल त्याची भोळी बुद्धि । तेथही भजनविधी न सांडी ॥७१॥
मी त्याला आपल्या खांद्यावरून वाहून नेऊन सायुज्यसिद्धीला पोचवितों. पण त्याची ती भोळी बुद्धि किती विलक्षण असते पहा ! की तो तेथेही भजनविधि सोडीत नाहीं ७१.
हृदयीं कपटाचा थारा । तोचि भजनासी आडवारा ।
करितां युक्तिप्रयुक्ती विचारा । विचाराबाहिरा मी त्यासी ॥७२॥
करितां युक्तिप्रयुक्ती विचारा । विचाराबाहिरा मी त्यासी ॥७२॥
अंत:करणांत कपटाला थारा देणे, तीच भजनामध्ये आडकाठी असते. त्याने युक्तिप्रयुक्तीने कितीही विचार केला तरी मी त्याच्या विचारांच्या बाहेरच असतों ७२.
नेणे आचारा विचारा । केवळ भावार्थी भोळा खरा ।
न धरत न सांवरत एकसरां । मजभीतरां तो पावे ॥७३॥
न धरत न सांवरत एकसरां । मजभीतरां तो पावे ॥७३॥
केवळ जो खरोखर भोळा भावार्थी असतो, त्याला आचारविचार कळत नाही. तो इकडे तिकडे न वळतां थेट माझ्यामध्येच येऊन मिळतो ७३.
देखोन भोळिवेच्या भक्तासी । मीचि सामोरा धांवें त्यासी ।
त्यापाशीं मी अहर्निशीं । भुललों भावासी सर्वथा ॥७४॥
त्यापाशीं मी अहर्निशीं । भुललों भावासी सर्वथा ॥७४॥
भोळ्या भक्ताला पाहून मीच त्याला सामोरा धावत जातो. मी त्याच्या भक्तीला सर्वतोपरी भाळलों असल्यामुळे रात्रंदिवस त्याच्यापाशीच असतों ७४.
केवळ जे भोळे भक्त । ते भगवंतासी आवडत ।
सांगतां कृष्ण मिटकिया देत । लाळ घोटीत उद्धवू ॥७५॥
सांगतां कृष्ण मिटकिया देत । लाळ घोटीत उद्धवू ॥७५॥
निखालस जे भोळे भक्त असतात, ते भगवंताला आवडतात. हे कृष्णांनी सांगतांच उद्धव लाळ घोंटून मिटक्याच देऊ लागला ७५.
मज भोळ्या भक्तांची आवडी । काय सांगों त्यांची गोडी ।
त्यावेगळी अर्धघडी । कोडी परवडी नावडती ॥७६॥
त्यावेगळी अर्धघडी । कोडी परवडी नावडती ॥७६॥
मला भोळे भक्त फार आवडतात. त्यांची गोडी काय सांगावी ? त्यांच्याशिवाय अर्धघटका राहण्यासाठी आवडत्या वस्तूंचे ढीगच्या ढीग दिले तरी ते मला नकोत ७६.
यापरीचे जे भोळे भक्त । ते मी मानीं उत्तम भागवत ।
त्यांच्या पायां मी लागें भगवंत । उत्तम निश्चित ते जाण ॥७७॥
त्यांच्या पायां मी लागें भगवंत । उत्तम निश्चित ते जाण ॥७७॥
अशा प्रकारचे जे भोळे भक्त असतात, ते मी उत्तम भागवत असें मानतो. मी प्रत्यक्ष भगवान् असून त्यांच्या चरणी लागतो. कारण ते खरोखरच उत्तम असतात ७७.
त्यांलागीं मी आर्तभूत । त्यांलागीं सदा सावचित्त ।
त्यांलागीं मी दशदिशा धांवत । भोळा भक्त दुर्लभ ॥७८॥
त्यांलागीं मी दशदिशा धांवत । भोळा भक्त दुर्लभ ॥७८॥
त्यांच्यासाठी मी भुकेलेला असतो. त्यांच्यासाठी मी सदासर्वदा सावध असतो. त्यांच्यासाठी मी दशदिशांना धावत सुटतो. कारण, भोळा भक्त परम दुर्लभ आहे ७८.
उद्धवा काय सांगों गोठी । भोळा भक्त देखोनि दिठीं ।
मीही आपुलिये सवसाटी । उठाउठी घेतुसें ॥७९॥
मीही आपुलिये सवसाटी । उठाउठी घेतुसें ॥७९॥
उद्धवा ! दुसरी गोष्ट काय सांगावी ? भोळा भक्त डोळ्यांनी पहातांच मीही त्याला हां हां म्हणतां विकून घेऊन माझे पद त्याला देतों ७९.
येर्‍हवीं मोल करितां जाण । मजहूनि माझे भक्त गहन ।
यालागीं मी त्यांअधीन । भक्तवचन नुल्लंघीं ॥११८०॥
यालागीं मी त्यांअधीन । भक्तवचन नुल्लंघीं ॥११८०॥
बाकी मोलच करावयास गेले तर माझे भक्त हे माझ्यापेक्षा थोरच आहेत. म्हणूनच मी त्यांच्या अंकित राहून भक्तांचे वचन कधी उहंधन करीत नाही ११८०.
भोळ्या भक्तांचें वचन । माझेनि नुल्लंघवे जाण ।
देवकीवसुदेवाचीं आण । भावो प्रमाण भजनासी ॥८१॥
देवकीवसुदेवाचीं आण । भावो प्रमाण भजनासी ॥८१॥
भोळ्या भक्काचे वचन मला उल्लंघन करवतच नाही. वसुदेव-देवकींची शपथ घेऊन सांगतों की, भजनाला भक्ति हीच मुख्य आहे ८१.
वृथा घृतेंवीण भोजन । वृथा वंध्येचें मैथुन ।
वृथा भावेंवीण भजन । सत्य जाण उद्धवा ॥८२॥
वृथा भावेंवीण भजन । सत्य जाण उद्धवा ॥८२॥
उद्धवा ! तुपाशिवाय भोजन व्यर्थ, वंध्येचें मैथुन व्यर्थ, त्याप्रमाणे भक्तीशिवाय भजनही खरोखर व्यर्थ होय ८२.
भावो तेथ भाग्य पहा हो । भावो तेथ मी निःसंदेहो ।
भावो तेथें प्रकटे देवो । निजस्वभावो स्वानंदें ॥८३॥
भावो तेथें प्रकटे देवो । निजस्वभावो स्वानंदें ॥८३॥
अहो ! भाव असतो तेथे भाग्य असतें पहा ! भाव असतो तेथे निःसंशय मी असतो. भाव असतो तेथे आनंदाने आपल्या स्वभावाप्रमाणेच देव प्रकट होतो ८३.
भावो तेथ विरक्ती । भावो तेथ प्रकटे शांती ।
भावो तेथ माझी भक्ती । उल्हासती निजबोधें ॥८४॥
भावो तेथ माझी भक्ती । उल्हासती निजबोधें ॥८४॥
भाव असतो तेथें विरक्ति असते. भाव असतो तेथे शांति प्रकट होते. भाव असतो तेथे आत्मबोधेकरून भक्ति विकास पावते ८४.
एवं भाविकांमाजीं माझी भक्ति । मजसहित स्वानंदें नाचती ।
यालागीं भोळे जे भावार्थी । ते उत्तम होती भागवत ॥८५॥
यालागीं भोळे जे भावार्थी । ते उत्तम होती भागवत ॥८५॥
अशा प्रकारे भाविकांमध्ये माझी भक्ति माझ्यासहवर्तमान स्वानंदाने नाचत असते. म्हणून भोळे आणि भावार्थी असतात तेच उत्तम भागवत होतात ८५.
नेणते भक्त जे मातें भजती । ते मज पावले या रीतीं ।
सांगीतली ते म्यां व्युत्पत्ती । आतां उत्तम भक्ती अवधारीं ॥८६॥
सांगीतली ते म्यां व्युत्पत्ती । आतां उत्तम भक्ती अवधारीं ॥८६॥
नेणते भक्त असतात ते अशा रीतीने माझें भजन करून मला पावतात. त्याचा प्रकार तुला सांगितला. आतां उत्तम भक्ति कशी असते ते ऐक ८६.
मल्लिङ्ग मद्‍भक्तजन दर्शनस्पर्शनार्चनम् ।
परिचर्या स्तुतिः प्रह्व गुणकर्मानुकीर्तनम् ॥ ३४ ॥
परिचर्या स्तुतिः प्रह्व गुणकर्मानुकीर्तनम् ॥ ३४ ॥
[श्लोक ३४] माझ्या मूर्ती आणि माझे भक्त यांचे दर्शन, स्पर्श, पूजा, सेवा, स्तुती, वंदन इत्यादी करावे तसेच माझे गुण आणि कर्मे यांचे सतत कीर्तन करावे. (३४)
नाना अवतार‍अनुक्रमा । शैवी वैष्णवी अतिउत्तमा ।
शास्त्रोक्त माझ्या प्रतिमा । तीर्थक्षेत्रीं महिमा विशेष ज्यांचा ॥ ८७॥
शास्त्रोक्त माझ्या प्रतिमा । तीर्थक्षेत्रीं महिमा विशेष ज्यांचा ॥ ८७॥
अनेक प्रकारच्या अवतारांप्रमाणे शैवांनी किंवा वैष्णवांनी शास्त्रोक्त रीतीप्रमाणे अत्युत्तम केलेल्या अनेक मूर्ति; तीर्थक्षेत्रांमध्ये ज्यांचे माहात्म्य विशेष अशा ८७;
ज्या प्रतिमा देवीं प्रतिष्ठिलिया । ज्या नरकिन्नरीं संस्थापिलिया ।
ज्या स्वयें स्वयंभ प्रकटलिया । शास्त्रीं बोलिलिया गंडकी ॥८८॥
ज्या स्वयें स्वयंभ प्रकटलिया । शास्त्रीं बोलिलिया गंडकी ॥८८॥
किंवा ज्या मूर्ति देवांनीच उत्पन्न केलेल्या असतात, किंवा मनुष्यांनी किंवा किन्नरांनी स्थापना केलेल्या असतात, किंवा ज्या स्वयंभूच उत्पन्न झालेल्या असतात, शास्त्रामध्ये ज्यांना 'गंडकी मूर्ति' असे म्हणतात ८८;
एकी भक्त‍अनुग्रहें आल्या । आसुरी निशाचरीं ज्या केल्या ।
आपुलाल्या घरीं पूजिल्या । भक्तीं करविल्या त्रैवर्णिकीं ॥८९॥
आपुलाल्या घरीं पूजिल्या । भक्तीं करविल्या त्रैवर्णिकीं ॥८९॥
त्यांपैकी कित्येक भक्तांवर अनुग्रह करण्याकरितां आलेल्या असतात. कित्येक दैत्यांनी व राक्षसांनी केलेल्या असतात. कित्येक तीन वर्षातील लोकांनी आपआपल्या घरी पूजण्याकरिता तयार करविलेल्या असतात ८९.
ऐशा माझ्या प्रतिमांची भेटी । पाहों धांवे उठाउठी ।
पूजा करावया पोटीं । आवडी मोठी उल्हासे ॥११९०॥
पूजा करावया पोटीं । आवडी मोठी उल्हासे ॥११९०॥
अशा माझ्या मूर्तीचे दर्शन घेण्यासाठी त्वरेने धावत जातात आणि त्यांची पूजा करण्यासाठी पोटांत मोठी आवड उत्पन्न होते १९९०.
माझें स्वरूप ते माझे भक्त । मी तेचि ते माझे संत ।
त्यांचे भेटीलागी आर्तभूत । जैसें कृपणाचें चित्त धनालागीं ॥९१॥
त्यांचे भेटीलागी आर्तभूत । जैसें कृपणाचें चित्त धनालागीं ॥९१॥
माझे भक्त ते माझेंच स्वरूप होत. माझे संत तो मीच. कृपणाचें चित्त जसे धनासाठी उत्कंठित होते, त्याप्रमाणे माझें चित्त त्यांच्या भेटीसाठी अगदी उत्कंठित होऊन राहते ९१.
माझ्या प्रतिमांहूनि अधिक । संतभजनीं अत्यंत हरिख ।
साधुसंगतीचें अतिसुख । सांडूनि देख घरदारां ॥९२॥
साधुसंगतीचें अतिसुख । सांडूनि देख घरदारां ॥९२॥
त्यांना माझ्या मूर्तीपेक्षाही संतांच्या भजनांत अत्यंत संतोष असतो. घरदार सोडून साधूंची संगत करण्यांतच त्यांना अतिशय सुख वाटते ९२.
चिंतामणीसी कीजे जतन । तैसी मर्यादा राखे सज्जन ।
नीच नवें अधिक भजन । न धाये मन पूजितां ॥९३॥
नीच नवें अधिक भजन । न धाये मन पूजितां ॥९३॥
चिंतामणीला जसे जतन करून ठेवतात, त्याप्रमाणे ते सजनांची मर्यादा राखण्याविषयी जपत असतात. आणि नित्यनवें अधिक अधिकच भजन करतात त्यांच्या पूजा करतांना तर त्यांचे मन तृप्तच होत नाहीं ९३.
सिद्ध करूनि पूजासंभार । माझे पूजेचा अत्यादर ।
पूजा करितां एकाग्र । जैं साधु नर घरा येती ॥९४॥
पूजा करितां एकाग्र । जैं साधु नर घरा येती ॥९४॥
पूजेचे साहित्य करून मोठ्या साक्षेपाने माझी पूजा करतात. पण एकांतांत अशा पूजा करीत असतां जर कोणी साधुपुरुष घरी आले ९४,
त्या साधूंची पूजा न करितां । जो माझी पूजा करी सर्वथा ।
तेणें मज हाणितल्या लाता । कीं तो माझ्या घाता प्रवर्तला ॥९५॥
तेणें मज हाणितल्या लाता । कीं तो माझ्या घाता प्रवर्तला ॥९५॥
तर त्या साधूंची पूजा न करता जो माशीच पुजा करील, त्याने मला लाथा मारल्या किंवा तो माझा धात करण्याला त्याचें और संपत्ति पाल अशा रीतीने उद्युक्त झाला म्हणून समजावें ९५.
बाळक एक एकुलता । त्यासी माथां हणितल्या लाता ।
मग पाटोळाही नेसवितां । क्षोभली माता समजेना ॥९६॥
मग पाटोळाही नेसवितां । क्षोभली माता समजेना ॥९६॥
एकाद्या बाईला एकुलता एक मुलगा असला, आणि त्या मुलाच्या मस्तकावर कोणी एकाद्याने लाथा मारल्या, तर त्याच्या आईला सहजच राग येतो. मग त्या रागावलेल्या आईला राग जाण्यासाठी जरी रेशमी वस्त्र नेसण्यासाठी बक्षिस दिले, तरी ती रागावलेली आई शांत होत नाहीं ९६.
तेवीं अवगणुनी माझिया संतां । मीचि क्षोभें मज पूजितां ।
ते सेवा नव्हे सर्वथा । अतिक्षोभकता मज केली ॥९७॥
ते सेवा नव्हे सर्वथा । अतिक्षोभकता मज केली ॥९७॥
त्याप्रमाणे माझ्या संतांचा अवमान करून माझी पूजा केली असतां मीच क्षुब्ध होतो. त्याने ती माझी खरोखर सेवा केली असें मुळीच होत नाही, तर त्याने त्या कृतीने मला क्षोभ मात्र आणला म्हणून समजावे ९७.
संत माझे लळेवाड । त्यांची पूजा मज लागे गोड ।
संतसेवकांचें मी पुरवीं कोड । मज निचाडा चाड संतांची ॥९८॥
संतसेवकांचें मी पुरवीं कोड । मज निचाडा चाड संतांची ॥९८॥
संत हे माझे आवडते आहेत. त्यांची पूजा मला गोड वाटते. संतांचे जे सेवक असतात त्यांचे मनोरथ मी पूर्ण करतों. मला निरिच्छाला सुद्धा संतांची इच्छा आहेच ९८.
सांडूनि माझें पूजाध्यान । जो संतांसी घाली लोटांगण ।
कोटि यज्ञांचें फळ जाण । मदर्पण तेणें केलें ॥९९॥
कोटि यज्ञांचें फळ जाण । मदर्पण तेणें केलें ॥९९॥
माझें पूजाध्यान सोडून जो संतांना लोटांगण घालतो, त्याने कोटियज्ञांचें फळ मला अर्पण केले म्हणून समजावें ९९.
सकळ तीर्थी तोचि न्हाला । जपतपादिफळें तोचि लाहिला ।
सर्व पूजांचें सार तो पावला । जेणें साधू वंदिला सन्मानें ॥१२००॥
सर्व पूजांचें सार तो पावला । जेणें साधू वंदिला सन्मानें ॥१२००॥
त्यानेच सर्व तीर्थात स्नान केले व त्यानेच जपतपांची फळे मिळविली असे समजावें. ज्याने सन्मानपूर्वक साधूला नमस्कार घातला. त्याच्या हाती सर्व पूजांचे सार आले १२००.
एकनाथी भागवत अध्याय ११ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या १ ते १००
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या १0१ ते २००
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या २०१ ते ३००
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या ३०१ ते ४००
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या ४०१ ते ५००
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या ५०१ ते ६००
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या ६०१ ते ७००
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या ७०१ ते ८००
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या ८०१ ते ९००
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या ९०१ ते १०००
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या १००१ ते ११००
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या ११०१ ते १२००
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या १२०१ ते १३००
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या १३०१ ते १४००
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या १४०१ ते १५००
एकनाथी भागवत अध्याय ११ ओव्या १५०१ ते १५८१
एकनाथी भागवत
एकनाथी भागवत अध्याय १ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय २ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ३ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ४ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ५ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ६ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ७ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ८ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ९ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १० अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ११ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १२ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १३ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १४ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १५ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १६ अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय सतरावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय अठरावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय एकोणविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय विसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय एकविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय बाविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय तेविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय चोविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय पंचविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय सव्विसावा अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय २७ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय २८ अर्थासहित अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय २९ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ३० अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ३१ अर्थासहित
Loading...