​ओवी १:
जय जय वो शुद्धे। उदारे प्रसिद्धे।
अनवरत आनंदे। वर्षतिये।
​अर्थ: शुद्धतेच्या आणि उदारतेच्या स्तुती होवो! अनंत आनंदाच्या वर्षावात ते सतत राहतात.
​

ओवी २:
विषयव्याळें मिठी। दिधलिया नुठी ताठी।
ते तुझिये गुरुकृपादृष्टी। निर्विष होय।
​अर्थ: विषयांच्या गुंत्यात पडलेले जे मन, ते तुझ्या गुरुच्या कृपादृष्टीने मुक्त होते; त्यामुळे ते निर्विष (निर्मल) होतात.

ओवी ३:
तरी कवणातें तापु पोळी। कैसेनि वो शोकु जाळी।
जरी प्रसादरसकल्लोळीं। पुरें येसि तूं।
​अर्थ: मग कोणत्या ठिकाणी तापाची आग आहे? शोकाची जाळी कशी जाळावी? जरी तू प्रसादाच्या रसाने ओले झाले तरी तू पुरे झालास.

​ओवी ४:
योगसुखाचे सोहळे। सेवकां तुझेनि स्नेहाळे।
सोऽहंसिद्धीचे लळे। पाळिसी तूं।
​अर्थ: तू योगसुखाच्या सोहळ्यात सहभागी झाला आहेस, तुझे सेवक सुद्धा तुझ्या प्रेमात आहेत. तू 'सोऽहं' सिद्धीच्या लळेचे पालन करत आहेस.

ओवी ५:
आधारशक्तीचिया अंकीं। वाढविसी कौतुकीं।
हृदयाकाशपल्लकीं। परीये देसी निजे।
अर्थ: तू आधारशक्तीच्या कुंडलिनीच्या मांडीवर आपल्या भक्तांना कौतुकाने वाढवतेस आणि हृदयाकाशात त्यांना झोप येण्याकरता पाळण्यात घालून झोके देतेस.

ओवी ६:
प्रत्यक्‌ज्योतीची वोवाळणी। करिसी मनपवनाचीं खेळणीं।
आत्मसुखाची बाळलेणीं। लेवविसी।
अर्थ: आत्मप्रकाशाच्या ज्योतीने साधकांना ओवाळतेस, मन आणि प्राण यांचा निरोध करणारी खेळणी देऊन, स्वरूपानंदाचे दागिने साधकांच्या अंगावर घालतेस.

ओवी ७:
सतरावियेचें स्तन्य देसी। अनुहताचा हल्लरू गासी।
समाधिबोधें निजविसी। बुझाऊनि।
अर्थ: तू सतराव्या जीवनकलारूप दूध देऊन अनाहत ध्वनी गातेस, आणि समाधीच्या बोधाने साधकांना स्थिर करतेस.

ओवी ८:
म्हणोनि साधकां तूं माउली। पिके सारस्वत तुझिया पाउलीं।
या कारणें मी साउली। न संडीं तुझी।
अर्थ: साधकांसाठी तू आईसमान आहेस, सर्व विद्या तुझ्या चरणांवर पिकतात; म्हणून मी तुझा आश्रय सोडणार नाही.

ओवी ९:
अहो सद्‌गुरुचिये कृपादृष्टी। तुझें कारुण्य जयातें अधिष्ठी।
तो सकलविद्यांचिये सृष्टीं। धात्रा होय।
अर्थ: हे सद्गुरु, तुझ्या कृपादृष्टीमुळे जो कारुण्याचा आश्रय घेईल, तो सर्व विद्या आणि सृष्टीचा उत्पन्न करणारा बनेल.

ओवी १०:
म्हणोनि अंबे श्रीमंते। निजजनकल्पलते।
आज्ञापीं मातें। ग्रंथनिरूपणीं।
अर्थ: म्हणून, श्रीमाता अंबे, तुझ्या आज्ञेने हे ग्रंथ निरूपित करणार आहे.

ओवी ११:
नवरसीं भरवीं सागरु। करवीं उचित रत्‍नांचे आगरु।
भावार्थाचे गिरिवरु। निफजवीं माये।
अर्थ: शांत, अद्भुत नवरसांचे समुद्र माझ्या भाषेत भरलेले राहतील आणि (परमार्थ निरूपणास योग्य) रत्नांची खाण तयार होईल. हे माऊली, गीतेतील अर्थाचे पर्वत तयार होतील.

ओवी १२:
साहित्यसोनियाचिया खाणी। उघडवीं देशियेचिया क्षोणीं।
विवेकवल्लीची लावणी। हों देई सैंघ।
अर्थ: मराठी भाषेच्या पृथ्वीवर सोन्याच्या खाणी उघड आणि आत्मानात्मविचाराच्या वेली जिकडे तिकडे होऊ द्या.

ओवी १३:
संवादफळनिधानें। प्रमेयाचीं उद्यानें।
लावीं म्हणे गहनें। निरंतर।
अर्थ: प्रश्नोत्तर चर्चारूपी फळांचे भार असलेले सिद्धांतांचे बगीचे निरंतर तयार कर.

ओवी १४:
पाखांडाचे दरकुटे। मोडीं वाग्वाद अव्हांटे।
कुतर्कांचीं दुष्टें। सावजें फेडीं।
अर्थ: नास्तिकपणा व वितंडवाद नाहीसे कर, कुतर्करूपी दुष्ट जनावरे हाकून दे.

ओवी १५:
श्रीकृष्णगुणीं मातें। सर्वत्र करीं वो सरतें।
राणिवे बैसवी श्रोते। श्रवणाचिये।
अर्थ: श्रीकृष्णगुणांच्या वर्णनात मला सर्वत्र समर्थ कर व श्रोत्यांना श्रवणाच्या राज्यावर बसव.

ओवी १६:
ये मर्‍हाठियेचिया नगरीं। ब्रह्मविद्येचा सुकाळु करीं।
घेणें देणें सुखचिवरी। हों देईं या जगा।
अर्थ: या मराठी भाषेच्या गावात आत्मज्ञानाची रेलचेल कर आणि या जगाला केवळ ब्रह्मसुखाचे घेणे देणे होऊ दे.

ओवी १७:
तूं आपुलेनि स्नेहपल्लवें। मातें पांघुरविशील सदैवें।
तरी आतांचि हें आघवें। निर्मीन माये।
अर्थ: हे श्रीगुरुरूपी माते, जर तू प्रेमरूपी पदराने मला पांघरूण घालशील तर आताच मी हे सर्व उत्पन्न करीन.

ओवी १८:
इये विनवणीयेसाठीं। अवलोकिलें गुरु कृपादृष्टी।
म्हणे गीतार्थेंसी उठी। न बोलें बहु।
अर्थ: या विनवणीसाठी गुरूंनी कृपादृष्टीने पाहिले आणि म्हणाले, ‘गीतार्थ करावयास लाग, फार बोलू नकोस.’

ओवी १९:
तेथ जी जी महाप्रसादु। म्हणोनि साविया जाहला आनन्दु।
आतां निरोपीन प्रबंधु। अवधान दीजे।
अर्थ: गुरूंच्या आज्ञेवर ज्ञानेश्वर महाराज आनंदित झाले व म्हणाले, ‘महाराज, आपण जी आज्ञा केली ती महाप्रसाद समजतो. आता मी कथा सांगेन.’

ओवी २०:
तरी सकलवीराधिराजु। जो सोमवंशीं विजयध्वजु।
तो बोलता जाहला आत्मजु। पंडुनृपाचा।
अर्थ: सर्व वीरांचा सार्वभौम राजा, सोमवंशाचा विजयाचा ध्वज, अर्जुन बोलत आहे.

ओवी २१:
कृष्णातें म्हणे अवधारिलें। आपण विश्वरूप मज दाविलें।
तें नवल म्हणोनि बिहालें। चित्त माझें।
अर्थ: मग अर्जुन श्रीकृष्णास म्हणाला – तुम्ही मला विश्वरूप दाखवले, तेव्हा ते अद्भुत रूप म्हणून माझे चित्त भव्य झाले.

ओवी २२:
आणि इये कृष्णमूर्तीची सवे। यालागीं सोय धरिली जीवें।
तंव नको म्हणोनि देवें। वारिलें मातें।
अर्थ: मला श्रीकृष्णाच्या सगुण रूपाची सवय आहे, म्हणून मी त्याचाच आश्रय केला. तेथे सगुण मूर्तीसाठी प्रेम ठेवणे चांगले नाही, हे देवांनी मला सांगितले.

ओवी २३:
तरी व्यक्त आणि अव्यक्त। हें तूंचि एक निभ्रांत।
भक्ती पाविजे व्यक्त। अव्यक्त योगें।
अर्थ: व्यक्त रूपाने किंवा अव्यक्त रूपाने तूच एक आहेस, याविषयी काही शंका नाही. भक्तीने व्यक्त स्वरूपाची आणि योगाने अव्यक्त स्वरूपाची प्राप्ती होते.

ओवी २४:
या दोनी जी वाटा। तूंतें पावावया वैकुंठा।
व्यक्ताव्यक्त दारवंठां। रिगिजे येथ।
अर्थ: हे वैकुंठा, व्यक्त आणि अव्यक्त या तुझ्या उंबर्‍यात सोडणारे भक्ति आणि योग हे दोन मार्ग आहेत.

ओवी २५:
पैं जे वानी श्यातुका। तेचि वेगळिये व्याला येका।
म्हणोनि एकदेशिया व्यापका। सरिसा पाडू।
अर्थ: परंतु जो कस शंभरभार सोन्याच्या लगडीला असतो तोच कस त्या लगडीतील वेगळ्या काढलेल्या एका वालभर सोन्यात असतो. म्हणून मर्यादित व व्यापक यांची योग्यता सारखी आहे.

ओवी २६:
अमृताचिया सागरीं। जे लाभे सामर्थ्याची थोरी।
तेचि दे अमृतलहरी। चुळीं घेतलिया।
अर्थ: अमृताच्या समुद्रामध्ये जी सामर्थ्याची थोरवी आढळते, तीच थोरवी त्या अमृतसमुद्राच्या लाटेत चुळकाभर अमृत प्याल्यावर प्राप्त होते.

ओवी २७:
हे कीर माझ्या चित्तीं। प्रतीति आथि जी निरुती।
परि पुसणें योगपती। तें याचिलागीं।
अर्थ: महाराज, माझ्या चित्तात हाच अनुभव आहे, परंतु योगेश्वरा, तुम्हाला विचारायचे आहे की...

ओवी २८:
जें देवा तुम्हीं नावेक। अंगिकारिलें व्यापक।
तें साच कीं कवतिक। हें जाणावया।
अर्थ: हे श्रीकृष्णा, तुम्ही जी मागे व्यापकरूपाची शिफारस केली, ती तुमची प्रतिपालना खरोखर मनापासूनची आहे की ती एक क्षणभर केलेला विनोद आहे, हे नीट समजून घ्यावे.

ओवी २९:
तरी तुजलागीं कर्म। तूंचि जयांचें परम।
भक्तीसी मनोधर्म। विकोनि घातला।
अर्थ: जे भक्त तुझ्या प्राप्तीसाठी कर्म करतात आणि तू त्यांच्या परमगतीसाठी आहेस.

ओवी ३०:
इत्यादि सर्वीं परीं। जे भक्त तूंतें श्रीहरी।
बांधोनियां जिव्हारीं। उपासिती।
अर्थ: हे कृष्णा, या व अशाच इतर सर्व प्रकारांनी, जे भक्त तुला आपल्या अंतःकरणात दृढ धारण करून तुझी उपासना करतात.

ओवी ३१:
आणि जें प्रणवापैलीकडे। वैखरीयेसी जें कानडें।
कायिसयाहि सांगडें। नव्हेचि जें वस्तु।
अर्थ: जी वस्तु ॐकारापलीकडे आहे आणि वैखरी नावाच्या वाचेस जी दुर्बोध आहे, ती वस्तु कशाही सारखी नाही.

ओवी ३२:
तें अक्षर जी अव्यक्त। निर्देश देशरहित।
सोऽहंभावें उपासित। ज्ञानिये जे।
अर्थ: ती वस्तु अविनाशी, इंद्रियांना विषय न होणारी आहे. अशा वस्तूची जे ज्ञानी ‘ती वस्तु मी आहे’ अशा भावनेने उपासना करतात.

ओवी ३३:
तयां आणि जी भक्तां। येरयेरांमाजी अनंता।
कवणें योगु तत्त्वतां। जाणितला सांगा।
अर्थ: महाराज, असे ते वर सांगितलेले योगी व भक्त या दोहोंपैकी कोणी एकाने हे अनंता खरोखर योग जाणला सांगा.

ओवी ३४:
इया कीरटीचिया बोला। तो जगद्‌बंधु संतोषला।
म्हणे हो प्रश्नु भला। जाणसी करूं।
अर्थ: तो जगद्‌बंधु संतोषला, मग प्रश्न भला, जाणून घेऊया.

ओवी ३५:
तरी अस्तुगिरीचियां उपकंठीं। रिगालिया रविबिंबापाठीं।
रश्मी जैसे किरीटी। संचरती।
अर्थ: अर्जुन, अस्ताचलाच्या समीप सूर्य गेल्यावर सूर्यबिंबामागून जशा किरणा जातात.

ओवी ३६:
कां वर्षाकाळीं सरिता। जैसी चढों लागें पांडुसुता।
तैसी नीच नवी भजतां। श्रद्धा दिसे।
अर्थ: जसे पावसाळ्यात नदीचे पाणी रोज वाढते, तसा माझ्या भक्तांचे प्रेम भजन करतांना नित्य नवा दिसतो.

ओवी ३७:
परी ठाकिलियाहि सागरु। जैसा मागीलही यावा अनिवारु।
तिये गंगेचिये ऐसा पडिभरु। प्रेमभावा।
अर्थ: गंगा नदी समुद्रास प्राप्त झाल्यानंतरही जसे मागील पाण्याचा अनिवार लोट येत राहतो, तसे ज्यांच्या प्रेमभावाला आधिक्य असते.

ओवी ३८:
तैसें सर्वेंद्रियांसहित। मजमाजीं सूनि चित्त।
जे रात्रिदिवस न म्हणत। उपासिती।
अर्थ: रात्र आणि दिवस काही न म्हणता सर्व इंद्रियांसहित माझ्या स्वरूपाची उपासना करतात.

ओवी ३९:
इयापरी जे भक्त। आपणपें मज देत।
तेचि मी योगयुक्त। परम मानीं।
अर्थ: जे भक्त आपले सर्वस्व मला अर्पण करतात, त्यांना मी योगयुक्त मानतो.

ओवी ४०:
आणि येर तेही पांडवा। जे आरूढोनि सोऽहंभावा।
झोंबती निरवयवा। अक्षरासी।
अर्थ: अर्जुन, याशिवाय दुसरे (निर्गुणाचे उपासक) जे ‘मीच तो ब्रह्म’ अशी दृढ भावना धरतात, ते निरवयव व अविनाशी ब्रह्माला प्राप्त होतात.

ओवी ४१:
मनाची नखी न लगे। जेथ बुद्धीची दृष्टी न रिगे।
ते इंद्रियां कीर जोगें। कायि होईल?
अर्थ: ज्या ब्रह्माचे ठिकाणी मनाचा प्रवेश होत नाही आणि बुद्धीची दृष्टी जेथे प्रवेश करत नाही, ते इंद्रियांना खरोखर दिसू शकेल का?

ओवी ४२:
परी ध्यानाही कुवाडें। म्हणोनि एके ठायीं न संपडे।
व्यक्तीसि माजिवडें। कवणेही नोहे।
अर्थ: परंतु जे ब्रह्म एका ठिकाणी सापडत नाही आणि कोणत्याही आकारात येत नाही, त्याचे ध्यान करणे कठीण आहे.

ओवी ४३:
जया सर्वत्र सर्वपणें। सर्वांही काळीं असणें।
जें पावूनि चिंतवणें। हिंपुटी जाहलें।
अर्थ: जी वस्तु सर्वत्र, सर्व रूपांनी व सर्व काळी असते, ती चिंतन करण्यासाठी गेल्यावर आपल्या विचारांची दिशा धुंद होते.

ओवी ४४:
जें होय ना नोहे। जें नाहीं ना आहे।
ऐसें म्हणोनि उपाये। उपजतीचि ना।
अर्थ: जी वस्तु उत्पन्न होत नाही आणि नाशही पावत नाही, जी नाही असेही नाही, तिला प्राप्त करण्यासाठी साधने शक्य नाहीत.

ओवी ४५:
जें चळे ना ढळे। सरे ना मैळे।
तें आपुलेनीचि बळें। आंगविलें जिहीं।
अर्थ: जी वस्तु चळवळत नाही, ढळत नाही, व जी सृष्टीच्या कायद्यातून मुक्त आहे, ती आपल्या अंतःकरणात उगम पावते.

ओवी ४६:
पैं वैराग्यमहापावकें। जाळूनि विषयांचीं कटकें।
अधपलीं तवकें। इंद्रियें धरिलीं।
अर्थ: ज्यांनी वैराग्याच्या महागणानांनी विषयांच्या सैन्यांना जाळून त्यांच्या इंद्रियांना धैर्याने काबीज केले.

ओवी ४७:
मग संयमाची धाटी। सूनि मुरडिलीं उफराटीं।
इंद्रियें कोंडिलीं कपाटीं। हृदयाचिया।
अर्थ: मग इंद्रियांना संयमाच्या पाशात बांधून, उलट फिरवून हृदयाच्या कपाटात ठेवल्या.

ओवी ४८:
अपानींचिया कवाडा। लावोनि आसनमुद्रा सुहाडा।
मूळबंधाचा हुडा। पन्नासिला।
अर्थ: गुदद्वारावर आसनमुद्रा ठेवून मूळबंधाचा किल्ला तयार केला.

ओवी ४९:
आशेचे लाग तोडिले। अधैर्याचे कडे झाडिले।
निद्रेचें शोधिलें। काळवखें।
अर्थ: आशांच्या संबंधांना तोडून, भित्रेपणाचे कडे मोडून निद्रारूपी अंधार नाहीसा केला.

ओवी ५०:
वज्राग्नीचिया ज्वाळीं। करूनि सप्तधातूंची होळी।
व्याधींच्या सिसाळीं। पूजिलीं यंत्रें।
अर्थ: वज्राग्नीतून अपान धातूंची होळी करून रोगांच्या शिरावर प्राणायामाची तोफा पुजली.

ओवी ५१:
मग कुंडलिनियेचा टेंभा। आधारीं केला उभा।
तया चोजवलें प्रभा। निमथावरी।
अर्थ: मग कुंडलिनीची मशाल आधारावर उभी केली आणि तिच्या प्रकाशाने ब्रह्मरंध्राकडे मार्ग समजला.

ओवी ५२:
नवद्वारांचिया चौचकीं। बाणूनि संयतीची आडवंकी।
उघडिली खिडकी। ककारांतींची।
अर्थ: शरीरातील नवद्वारांच्या कवाडावर संयमाचा अडसर ठेवून सुषुम्ना नाडीचे मुख उघडले.

ओवी ५३:
प्राणशक्तिचामुंडे। प्रहारूनि संकल्पमेंढे।
मनोमहिषाचेनि मुंडें। दिधलीं बळी।
अर्थ: प्राणशक्तिरूपी चामुंडा देवीला संकल्पाच्या मेंढ्या मारून मनोरूपी महिषाचे बळी दिले.

ओवी ५४:
चंद्रसूर्यां बुझावणी। करूनि अनुहताची सुडावणी।
सतरावियेचें पाणी। जिंतिलें वेगीं।
अर्थ: इडा आणि पिंगळा नाड्यांद्वारे अनाहत ध्वनी खुला केला आणि चंद्रामृत त्वरेने जिंकले.

ओवी ५५:
मग मध्यमा मध्य विवरें। तेणें कोरिवें दादरें।
ठाकिलें चवरें। ब्रह्मरंध्र।
अर्थ: मग सुषुम्ना नाडीतील कोरीव विवरातून ब्रह्मरंध्राचे शिखर प्राप्त केले.

ओवी ५६:
वरी मकारांत सोपान। ते सांडोनिया गहन।
काखे सूनियां गगन। भरले ब्रह्मीं।
अर्थ: जो मकार म्हणजे ॐकाराच्या तिसऱ्या मात्रा, त्या मकारच्या जिन्यावर चढून गगनात ब्रह्माशी ऐक्य साधले.

ओवी ५७:
ऐसे जे समबुद्धी। गिळावया सोऽहंसिद्धी।
आंगविताती निरवधी। योगदुर्गें।
अर्थ: सर्वत्र सारखी बुद्धी ठेवणारे जे असतात, ते 'मी ब्रह्म आहे' अशी भावना साधण्यासाठी योगरूपी अमर्याद किल्ला स्वाधीन करतात.

ओवी ५८:
आपुलिया साटोवाटी। शून्य घेती उठाउठीं।
तेही मातेंचि किरीटी। पावती गा।
अर्थ: त्यांच्यावर शून्य गाठणाऱ्या प्रेमरूपी किरीटांची कृपा होते.

​ओवी ५९:
वांचूनि योगचेनि बळें। अधिक कांहीं मिळे।
ऐसें नाहीं आगळें। कष्टचि तया।
​अर्थ: योगाच्या साह्याने वाचल्यामुळे अधिक काही मिळत नाही; असं काही विशेष नसून, त्यात फक्त कष्टच आहेत.

ओवी ६०:

जिहीं सकळ भूतांचिया हितीं। निरालंबीं अव्यक्तीं। पसरलिया आसक्ती। भक्तीवीण ॥
अर्थ: ज्या ठिकाणी सर्व प्राणांच्या कल्याणासाठी निराश्रय आणि अव्यक्त ब्रह्म आहे, तिथे भक्ती शिवाय आसक्ती पसरलेली आहे.

ओवी ६१:

तयां महेन्द्रादि पदें। करिताति वाटवधें। आणी ऋद्धिसिद्धींचीं द्वंद्वें। पडोनि ठाती ॥
अर्थ: त्या योग्याने इंद्रपद किंवा अन्य दिव्य स्थाने प्राप्त करण्याच्या इच्छेने वाटमार करण्याचा प्रयत्न केला आहे, ज्यामुळे त्याच्या ब्रह्मप्राप्तीवर ऋद्धि-सिद्धीच्या सुखदुःखांचे अडथळे येतात.

ओवी ६२:

कामक्रोधांचे विलग। उठावती अनेग। आणि शून्येंसीं आंग। झुंजवावें कीं ॥
अर्थ: काम आणि क्रोधाचे अनेक उपद्रव उद्भवतात, आणि निराकार ब्रह्माच्या ध्यानात शरीराच्या लढाईस सामोरे जावे लागते.

ओवी ६३:

ताहानें ताहानचि पियावी। भुकेलिया भूकचि खावी। अहोरात्र वावीं। मवावा वारा ॥
अर्थ: तहान लागली असता तहानच प्यावी, आणि भूक लागल्यास भूक खावी; तसेच रात्रंदिवस वाऱ्यावर विचार चालवावा.

ओवी ६४:

उनी दिहाचें पहुडणें। निरोधाचें वेल्हावणें। झाडासि साजणें। चाळावें गा ॥
अर्थ: जागणे म्हणजे निजणे, इंद्रियांचा निरोध करणे म्हणजे विषयांचे भोगणे, आणि झाडाबरोबर बोलणे म्हणजे मित्रांबरोबर संवाद साधणे.

ओवी ६५:

शीत वेढावें। उष्ण पांघुरावें। वृष्टीचिया असावें। घरांआंतु ॥
अर्थ: थंडीने वेढून घ्या, उष्णता पांघरून घ्या, आणि पावसाच्या घरात असावे.

ओवी ६६:

किंबहुना पांडवा। हा अग्निप्रवेशु नीच नवा। भ्रतारेंवीण करावा। तो हा योगु ॥
अर्थ: अर्जुना, हा योग करणे म्हणजे नवर्‍यावाचून नित्य नवा अग्निप्रवेश आहे.

ओवी ६७:

एथ स्वामीचें काज। न बापिकें व्याज। परी मरणेंसीं झुंज। नीच नवें ॥
अर्थ: या योग कार्यात नवर्‍याचे काम नाही, मात्र मरणासमोर सतत लढाई आहे.

ओवी ६८:

ऐसें मृत्यूहूनि तीख। कां घोंटे कढत विख। डोंगर गिळितां मुख। न फाटे काई? ॥
अर्थ: योगाचे दु:ख मृत्यूहून अधिक तीव्र आहे; जसे विष पिवल्यास किंवा डोंगर गिळताना मुख फाटणार नाही का?

ओवी ६९:

म्हणोनि योगाचियां वाटा। जे निगाले गा सुभटा। तयां दुःखाचाचि शेलवांटा। भागा आला ॥
अर्थ: म्हणून अर्जुना, या योगाच्या मार्गाने जाणाऱ्यांच्या वाट्याला दु:खचं भाग्य येणार आहे.

ओवी ७०:

पाहें पां लोहाचे चणे। जैं बोचरिया पडती खाणें। तैं पोट भरणें कीं प्राणें। शुद्धी म्हणों ॥
अर्थ: लोखंडाचे चणे पाहून, जेव्हा भूक लागली असते, तेव्हा खाणं महत्त्वाचं आहे. त्यामुळे पोट भरतं की प्राणांना शुद्धी मिळते.

ओवी ७१:
म्हणोनि समुद्र बाहीं। तरणे आथि केंही।
कां गगनामाजीं पाईं। खोलिजतु असें?
अर्थ: म्हणून बाहूंनी समुद्र तरून जाणे, हे कोठे शक्य आहे का? अथवा आकाशात पायाने चालणे शक्य आहे का?

ओवी ७२:
वळघलिया रणाची थाटी। आंगीं न लागतां कांठी।
सूर्याची पाउटी। कां होय गा?
अर्थ: युद्धाच्या गर्दीत गेल्यावर अंगाला काठीचा घाव न लागता सूर्याची पायरी करून सूर्यमंडलाचा भेद करून जाता येईल काय?

ओवी ७३:
यालागीं पांगुळा हेवा। नव्हे वायूसि पांडवा।
तेवीं देहवंता जीवां। अव्यक्तीं गति।
अर्थ: अर्जुना, ज्याप्रमाणे पांगळ्याला वायूशी स्पर्धा करता येणार नाही, त्याप्रमाणे शरीरधारी जीवांची अव्यक्त ब्रह्माच्या ठिकाणी गती नाही.

ओवी ७४:
ऐसाही जरी धिंवसा। बांधोनियां आकाशा।
झोंबती तरी क्लेशा। पात्र होती।
अर्थ: असे असूनही ते जीव धैर्य धरून निर्गुणाचाच पिच्छा पुरवतील तर ते दु:खाला प्राप्त होतील.

ओवी ७५:
म्हणोनि येर ते पार्था। नेणतीचि हे व्यथा।
जे कां भक्तिपंथा। वोटंगले.
अर्थ: म्हणून अर्जुना, ज्यांना भक्तिपंथ आहे, त्यांना नेणारी या व्यथा आहेत.

ओवी ७६:
कर्मेंद्रियें सुखें। करिती कर्में अशेखें।
जियें कां वर्णविशेखें। भागा आलीं।
अर्थ: त्या भक्तिमार्गाला लागलेल्या पुरुषाची कर्मेंद्रिये वर्णाश्रमधर्मानुसार सर्व कर्मे आनंदाने करीत असतात.

ओवी ७७:
विधीतें पाळित। निषेधातें गाळित।
मज देऊनि जाळित। कर्मफळें।
अर्थ: ते पुरुष शास्त्राने सांगितलेल्या आज्ञांचे पालन करतात व शास्त्राने मनाई केलेली कर्मे करीत नाहीत. केलेल्या कर्मांची फळे, ती कर्मे मला अर्पण करून जाळून टाकतात.

ओवी ७८:
ययापरी पाहीं। अर्जुना माझें ठाईं।
संन्यासूनि नाहीं। करिती कर्में।
अर्थ: अर्जुना, याप्रमाणे कर्मांचा त्याग करून (कर्मे मला अर्पण करून) ते कर्मे नाहीशी करतात.

ओवी ७९:
आणीकही जे जे सर्व। कायिक वाचिक मानसिक भाव।
तयां मीवांचूनि धांव। आनौती नाहीं।
अर्थ: आणखी ज्या ज्या शरीराच्या, वाणीच्या व मनाच्या क्रिया असतात, त्या सर्वांची प्रवृत्ति माझ्याशिवाय दुसरीकडे नसते.

ओवी ८०:
ऐसे जे मत्पर। उपासिती निरंतर।
ध्यानमिषें घर। माझें झालें।
अर्थ: असे जे माझ्या ठिकाणी गढून माझी निरंतर उपासना करतात व जे माझे निरंतर ध्यान करतात, त्यामुळे जे माझे घर झाले आहेत.

ओवी ८१:
जयांचिये आवडी। केली मजशीं कुळवाडी।
भोग मोक्ष बापुडीं। त्यजिलीं कुळें।
अर्थ: ज्यांच्या प्रेमाने माझ्याशी देवघेव केलेली असते व ऐहिक व पारत्रिक भोग व मोक्ष यांना असाम्यादीन समजून, त्यांचा त्याग केलेला असतो.

ओवी ८२:
ऐसे अनन्ययोगें। विकले जीवें मनें आंगें।
तयांचे कायि एक सांगें। जें सर्व मी करीं।
अर्थ: असे अनन्ययोगी, जे जीव आणि मन यांना विकले आहेत, त्यांचे कायि एक सांगतो; जे सर्व मी करतो.

ओवी ८३:
किंबहुना धनुर्धरा। जो मातेचिया ये उदरा।
तो मातेचा सोयरा। केतुला पां।
अर्थ: अर्जुना, जो आईच्या पोटी जन्म घेतो, तो आईचा किती आवडता असतो.

ओवी ८४:
तेवीं मी तयां। जैसे असती तैसियां।
कळिकाळ नोकोनियां। घेतला पट्टा।
अर्थ: त्याप्रमाणे माझे भक्त ज्या स्थितीत असतील, त्या स्थितीत मी त्यांच्यावर प्रेम करतो व कळिकाळाचा पराभव करून त्यास मी आपल्या पदरात घेतो.

ओवी ८५:
एर्‍हवीं तरी माझियां भक्तां। आणि संसाराची चिंता।
काय समर्थाची कांता। कोरान्न मागे।
अर्थ: सहज विचार करून पाहिले तर, एकदा माझा भक्त म्हणून ठरला, मग त्यास संसाराच्या काळजीची गोष्ट कशाला?

ओवी ८६:
तैसे ते माझें। कलत्र हें जाणिजे।
कायिसेनिही न लजें। तयांचेनि मी।
अर्थ: त्याप्रमाणे ते भक्त माझे कुटुंब आहेत असे समजावे. त्यांचे कोणतेही पडलेले काम करण्यात मला कमीपणा वाटत नाही.

ओवी ८७:
जन्ममृत्यूचिया लाटीं। झळंबती इया सृष्टी।
तें देखोनियां पोटीं। ऐसें जाहलें।
अर्थ: जन्ममृत्यूच्या लाटात हे जग गटांगळ्या खात असलेले पाहून माझ्या पोटात असा विचार आला.

ओवी ८८:
भवसिंधूचेनि माजें। कवणासि धाकु नुपजे।
तेथ जरी कीं माझे। बिहिती हन।
अर्थ: संसारसागराच्या खवळण्याने कोणास भय उत्पन्न होणार नाही? या योगाने माझे भक्त कदाचित् भितील.

ओवी ८९:
म्हणोनि गा पांडवा। मूर्तीचा मेळावा।
करूनि त्यांचिया गांवा। धांवतु आलों।
अर्थ: म्हणून अर्जुना, सगुण रूप धारण करून भक्तांच्या गावाला मी धावत आलो.

ओवी ९०:
नामाचिया सहस्रवरी। नावा इया अवधारीं।
सजूनियां संसारीं। तारू जाहलों।
अर्थ: माझी हजारो नावे, ह्याच कोणी नावा, त्या तयार करून संसारसागरातून भक्तांना तारणारा मी नावाडी झालो असे समज.

ओवी ९१:
सडे जे देखिले। ते ध्यानकासे लाविले।
परीग्रहीं घातले। तरियावरी।
अर्थ: सडे जे देखिले, ते ध्यानकासे लावले व त्यांना पाण्यातून तरायला घातले.

ओवी ९२:
प्रेमाची पेटी। बांधली एकाचिया पोटीं।
मग आणिले तटीं। सायुज्याचिया।
अर्थ: एकाच्या पोटी प्रेमाची पेटी बांधली आणि मग त्यास मोक्षाच्या काठावर आणले.

ओवी ९३:
परी भक्तांचेनि नांवें। चतुष्पदादि आघवे।
वैकुंठींचिये राणिवे। योग्य केले।
अर्थ: परंतु जे माझे भक्त ठरलेले आहेत, ते चार पायांची जनावरे का असोत, तरी त्यांना वैकुंठाच्या राज्यास योग्य केले.

ओवी ९४:
म्हणोनि गा भक्तां। नाहीं एकही चिंता।
तयांतें समुद्धर्ता। आथि मी सदा।
अर्थ: म्हणून माझ्या भक्तांना एकही चिंता नाही. कारण मी त्यांचा उद्धार करणारा तयार आहे.

ओवी ९५:
आणि जेव्हांचि कां भक्तीं। दीधली आपुली चित्तवृत्ती।
तेव्हांचि मज सूति। त्यांचिये नाटीं।
अर्थ: आणि जेव्हा भक्तांनी आपली चित्तवृत्ती मला दिली, त्यावेळी त्यांनी मला आपल्या छंदात घातले.

ओवी ९६:
याकारणें गा भक्तराया। हा मंत्र तुवां धनंजया।
शिकिजे जे यया। मार्गा भजिजे।
अर्थ: म्हणून हे भक्तश्रेष्ठ अर्जुना, या भक्तिमार्गाचे आचरण करावे, हा विचार पक्का लक्षात ठेव.

ओवी ९७:
मय्येव मन आधत्स्व मयि बुद्धिं निवेशय।
निवसिष्यसि मय्येव अत उर्ध्वं न संशयः।
अर्थ: माझ्या ठिकाणी मन वृत्तिवंत करून घाल, माझ्या ठिकाणी बुद्धी स्थिर कर. (म्हणजे) या पुढे तू माझ्या ठिकाणी निवास करशील, यात शंका नाही.

ओवी ९८:
अगा मानस हें एक। माझ्या स्वरूपीं वृत्तिक।
करूनि घालीं निष्टंक। बुद्धि निश्चयेंसीं।
अर्थ: अरे अर्जुना, बुद्धीच्या निश्चयासह तू आपले मन फक्त माझ्या स्वरूपी अखंड वतनदार करून ठेव.

ओवी ९९:
इयें दोनीं सरिसीं। मजमाजीं प्रेमेसीं।
रिगालीं तरी पावसी। मातें तूं गा।
अर्थ: या दोघांनी (बुद्धि व मन) जर माझ्यामध्ये बरोबर प्रवेश केला तर तू मला पावशील.

ओवी १००:
म्हणोनि दीप पालवे। सवेंचि तेज मालवे।
कां रविबिंबासवें। प्रकाशु जाय।
अर्थ: म्हणून दीपाने आपला प्रकाश वाढवावा, जसे रविबिंब प्रकाशीत होते.

ओवी १०१:
उचललेया प्राणासरिसीं। इंद्रियेंही निगती जैसीं।
तैसा मनोबुद्धिपाशीं। अहंकारु ये।
अर्थ: शरीरातून प्राण निघाल्यावर इंद्रिये जशा त्याच्या मागून जातात, त्याप्रमाणे जिकडे मन व बुद्धी जाईल, तिकडे त्यांच्याबरोबर अहंकार येतो.

ओवी १०२:
म्हणोनि माझिया स्वरूपीं। मनबुद्धि इयें निक्षेपीं।
येतुलेनि सर्वव्यापी। मीचि होसी।
अर्थ: म्हणून माझ्या स्वरूपात मन व बुद्धी दोन्ही ठेव. एवढ्याने सर्वव्यापी जो मी आहे, तोच तू होशील.

ओवी १०३:
यया बोला कांहीं। अनारिसें नाहीं।
आपली आण पाहीं। वाहतु असें गा।
अर्थ: ज्याने काही बोलले, त्याला अनार्य समजले जात नाही; आपली वागणूक पाहता येते, असे आहे.

ओवी १०४:
अथवा हें चित्त। मनबुद्धिसहित।
माझ्यां हातीं अचुंबित। न शकसी देवों।
अर्थ: किंवा, जर मन व बुद्धीसह हे चित्त माझ्या हाती अचुंबित आहे, तर तू ते देऊ शकणार नाहीस.

ओवी १०५:
तरी गा ऐसें करीं। यया आठां पाहारांमाझारीं।
मोटकें निमिषभरी। देतु जाय।
अर्थ: तर अर्जुना, असे कर की आठ प्रहरांमध्ये थोडक्यात निमिषभर चित्त देत जा.

ओवी १०६:
मग जें जें कां निमिख। देखेल माझें सुख।
तेतुलें अरोचक। विषयीं घेईल।
अर्थ: मग जितके तितके निमिष तुझे चित्त माझे सुख पाहील, तितके तितके तुझे चित्त विषयांच्या ठिकाणी अरुचि घेईल.

ओवी १०७:
जैसा शरत्कालु रिगे। आणि सरिता वोहटूं लागे।
तैसें चित्त काढेल वेगें। प्रपंचौनि।
अर्थ: ज्या प्रमाणे शरदऋतूचा प्रवेश झाला की नद्यांचे पाणी कमी होऊ लागते, त्याप्रमाणे तुझे चित्त माझ्या स्वरूपात जसजसा प्रवेश होईल, त्यानुसार तुझे चित्त प्रपंचापासून वेगाने निघेल.

ओवी १०८:
मग पुनवेहूनि जैसें। शशिबिंब दिसेंदिसें।
हारपत अंवसे। नाहींचि होय।
अर्थ: मग ज्या प्रमाणे पौर्णिमेपासून दिवसेंदिवस चंद्राचे बिंब कमी होत होत अमावास्येला अगदी नाहीसे होते.

ओवी १०९:
तैसें भोगाआंतूनि निगतां। चित्त मजमाजीं रिगतां।
हळूहळू पंडुसुता। मीचि होईल।
अर्थ: त्याप्रमाणे भोगातून तुझे चित्त निघून माझ्यामध्ये प्रवेश करता करता, अर्जुना, ते तुझे चित्त हळूहळू मद्रूप होईल.

ओवी ११०:
अगा अभ्यासयोगु म्हणिजे। तो हा एकु जाणिजे।
येणें कांहीं न निपजे। ऐसें नाहीं।
अर्थ: अरे अर्जुना, अभ्यासयोग जो म्हणतात तो हाच एक आहे, असे समज. याच्या योगाने कोणतीही गोष्ट प्राप्त होणार नाही, असे नाही.

ओवी १११:
पैं अभ्यासाचेनि बळें। एकां गति अंतराळे।
व्याघ्र सर्प प्रांजळे। केले एकीं।
अर्थ: अभ्यासाच्या सामर्थ्याने कित्येक आकाशाच्या पोकळीत चालू शकतात व कित्येकांनी वाघ व साप या दुष्ट प्राण्यांना सुद्धा स्वाधीन करून घेतले आहे.

ओवी ११२:
विष कीं आहारीं पडे। समुद्रीं पायवाट जोडे।
एकीं वाग्ब्रह्म थोकडें। अभ्यासें केलें।
अर्थ: विष खाण्याचा अभ्यास केला असता, ते विष देखील पचनी पडते. अभ्यासाच्या योगाने समुद्रावरून पायाने जाता येते. कित्येकांनी वेदांचा अभ्यास करून ते वेद आटोक्यात आणले.

ओवी ११३:
म्हणोनि अभ्यासासी कांहीं। सर्वथा दुष्कर नाहीं।
यालागी माझ्या ठायीं। अभ्यासें मीळ।
अर्थ: म्हणून अभ्यासात काहीही अत्यंत कठीण नाही. यासाठी माझ्या ठिकाणी अभ्यास करणे आवश्यक आहे.

ओवी ११४:
कां अभ्यासाही लागीं। कसु नाहीं तुझिया अंगीं।
तरी आहासी जया भागीं। तैसाचि आस।
अर्थ: जर अभ्यास करण्यासाठी तुझ्या अंगी काही सामर्थ्य नसेल, तर हल्ली ज्या स्थितीत तू आहेस, त्या स्थितीत राहा.

ओवी ११५:
इंद्रियें न कोंडीं। भोगातें न तोडीं।
अभिमानु न संडीं। स्वजातीचा।
अर्थ: इंद्रियांचा निग्रह करू नकोस, विषयभोगांना कमी करू नकोस, आणि आपल्या जातीचा अभिमान सोडू नकोस.

ओवी ११६:
कुळधर्मु चाळीं। विधिनिषेध पाळीं।
मग सुखें तुज सरळी। दिधली आहे।
अर्थ: आपल्या कुळातील आचारांचे रक्षण कर. शास्त्रांनी सांगितलेल्या कर्मांचे पालन कर आणि निषेध केलेल्या कर्मांचे न कर. एवढे केलेस तर सुखाने तुला वागण्याची मोकळीक दिली आहे.

ओवी ११७:
परी मनें वाचा देहें। जैसा जो व्यापारु होये।
तो मी करीतु आहें। ऐसें न म्हणें।
अर्थ: परंतु मनाने, वाचेने व देहाने जसे कर्म होईल, ते मी करीत आहे असे म्हणू नकोस.

ओवी ११८:
करणें कां न करणें। हें आघवें तोचि जाणे।
विश्व चळतसे जेणें। परमात्मेनि।
अर्थ: कारण ज्या परमेश्वराच्या सत्तेने हे विश्व चालले आहे, तोच कोणतीही गोष्ट करणे किंवा न करणे हे सर्व जाणतो.

ओवी ११९:
उणयापुरेयाचें कांहीं। उरों नेदी आपुलिया ठायीं।
स्वजाती करूनि घेईं। जीवित्व हें।
अर्थ: कर्मात काही कमी किंवा पूर्ण झाले तर त्या संबंधाने आपल्या चित्ताच्या ठिकाणी खंती अथवा संतोष उरू देऊ नकोस. म्हणजे तू आपला आयुष्यक्रम आपल्या जातीला योग्य अशी कर्मे करण्यात घालव.

ओवी १२०:
माळियें जेउतें नेलें। तेउतें निवांतचि गेलें।
तया पाणिया ऐसें केलें। होआवें गा।
अर्थ: माळ्याने जिकडे नेले तिकडे काही एक तक्रार न करता जाणाऱ्या पाण्याप्रमाणे तुझे जीवित निरभिमानपणे कर्म करणारे होऊ दे.

ओवी १२१:
म्हणोनि प्रवृत्ति आणि निवृत्ती। इयें वोझीं नेघे मती।
अखंड चित्तवृत्ती। माझ्या ठायीं।
अर्थ: अर्जुना, सहज विचार करून पाहिले तर आपला मार्ग सरळ आहे किंवा आडमार्ग आहे याची वाटाघाट रथ केव्हातरी करतो काय?

ओवी १२२:
एर्‍हवीं तरी सुभटा। उजू कां अव्हाटां।
रथु काई खटपटा। करितु असे?
अर्थ: त्यामुळे तरी सुभट, उजळ मार्गावर आहेस, त्यात खटपट कशाला करतोस?

ओवी १२३:
आणि जें जें कर्म निपजे। तें थोडें बहु न म्हणिजे।
निवांतचि अर्पिजे। माझ्यां ठायीं।
अर्थ: आणि जे जे कर्म घडेल, ते कमी किंवा जास्त म्हणू नकोस. तर ते निमूटपणे मला अर्पण कर.

ओवी १२४:
ऐसिया मद्‌भावना। तनुत्यागीं अर्जुना।
तूं सायुज्य सदना। माझिया येसी।
अर्थ: अर्जुना, अशा माझ्या स्वरूपाच्या अनुसंधानाने शरीरत्यागानंतर तू सायुज्यमुक्तिरूप माझ्या घरी येशील.

ओवी १२५:
ना तरी हेंही तूज। नेदवे कर्म मज।
तरी तूं गा बुझ। पंडुकुमरा।
अर्थ: अथवा हेही कर्म तुला मला देववत नसेल म्हणजे मला अर्पण करवत नसेल, तर अर्जुना, तू आचरण करणारा हो.

ओवी १२६:
बुद्धीचिये पाठीं पोटीं। कर्माआदि कां शेवटीं।
मातें बांधणें किरीटी। दुवाड जरी।
अर्थ: बुद्धीच्या पाठीं पोटीं, कर्मांमध्ये किंवा इतर कार्यांमध्ये कशाला शेवटीं मातेस बांधले तरी, ते दुवाड झाल्यास.

ओवी १२७:

तरी हेंही असो । सांडीं माझा अतिसो ।
परि संयतिसीं वसो । बुद्धि तुझी ॥

अर्थ : या ओवीत अर्जुनाला सांगितले जात आहे की, कर्मांबाबत तुमचा आग्रह किंवा चिंता थांबवा. परंतु, तुमची बुद्धी संयमित ठेवावी. म्हणजे, कर्मे करताना कर्तृत्वाचा गर्व किंवा फळाच्या अपेक्षेचा विचार मनात ठेवू नका.

ओवी १२८

आणि जेणें जेणें वेळें । घडती कर्में सकळें ।
तयांचीं तियें फळें । त्यजितु जाय ॥

अर्थ

ज्या ज्या वेळी कर्मे घडतात, त्या त्या वेळी त्यांची सर्व फळे तू टाकीत जा. म्हणजे, कर्म करताना त्यांच्या फळांचा विचार न करता कर्मे करणे आवश्यक आहे.

ओवी १२९

वृक्ष कां वेली । लोटती फळें आलीं ।
तैसीं सांडीं निपजलीं । कर्में सिद्धें ॥

अर्थ

झाडाला किंवा वेलीस आलेली फळे जशी ती झाडे व वेली टाकून देतात, त्याप्रमाणे पूर्ण झालेली कर्मे तू टाकून दे. म्हणजे, कर्म पूर्ण झाल्यावर त्यांची अपेक्षा किंवा आसक्ती सोडून देणे आवश्यक आहे.

ओवी १३०

परि मातें मनीं धरावें । कां मज उद्देशें करावें ।
हें कांहीं नको आघवें । जाऊं दे शून्यीं ॥

अर्थ

परंतु मनामध्ये मला आठवणी ठेवण्याचा किंवा मला अर्पण करण्याचा उद्देश ठेवू नकोस. हे सर्व काही शून्यात जाऊ दे. म्हणजे, कर्म करताना कर्ता व कर्म फलाच्या हेतूची भावना न ठेवणे आवश्यक आहे.

ओवी १३१

खडकीं जैसें वर्षलें । कां आगीमाजीं पेरिलें ।
कर्म मानी देखिलें । स्वप्न जैसें ॥

अर्थ

खडकावर पडलेला पाऊस किंवा अग्नीत पेरलेले बी, किंवा पाहिलेले स्वप्न हे जसे व्यर्थ असते, त्याप्रमाणे सर्व कर्मे व्यर्थ मान. म्हणजे, कर्मांचे परिणाम किंवा फळे यांवर विचार न करता कर्मे करणे आवश्यक आहे.

ओवी १३२

अगा आत्मजेच्या विषीं । जीवु जैसा निरभिलाषी ।
तैसा कर्मीं अशेषीं । निष्कामु होईं ॥

अर्थ

अरे अर्जुना, आपल्या मुलीविषयी जसा आपला जीव निष्काम असतो, त्याप्रमाणे सर्व कर्मांच्या फलांविषयी तू निष्काम हो. म्हणजे, कर्म करताना फळांच्या अपेक्षा न ठेवणे आणि निष्काम भावनेने कर्म करणे महत्त्वाचे आहे.

ओवी १३३

वन्हीची ज्वाळा जैसी । वायां जाय आकाशीं ।
क्रिया जिरों दे तैसी । शून्यामाजी ॥

अर्थ

अग्नीची ज्वाळा जशी आकाशात व्यर्थ जाते, त्याप्रमाणे तुझ्याकडून होणारी कर्मे शून्यात विलीन होऊ देत. म्हणजे, कर्म केले तरी त्यांच्या परिणामांचा विचार न करता कर्मे करण्यात मग्न होणे आवश्यक आहे.

ओवी १३४

अर्जुना हा फलत्यागु । आवडे कीर असलगु ।
परी योगामाजीं योगु । धुरेचा हा ॥

अर्थ

अर्जुना, हा फलत्याग सोपा वाटतो खरा, पण सर्व योगांमधे हा योग श्रेष्ठ आहे. म्हणजे, फलत्यागाचा मार्ग सर्वांत श्रेष्ठ आहे, तो स्वीकारणे आवश्यक आहे.

ओवी १३५

येणें फलत्यागें सांडे । तें तें कर्म न विरूढे ।
एकचि वेळे वेळुझाडें । वांझें जैसीं ॥

अर्थ

जसे वेळूचे झाड एक वेळ व्याले म्हणजे पुन्हा वीत नाही, त्याप्रमाणे त्या कर्मास पुन्हा अंकुर फुटत नाही. म्हणजे, फलत्यागामुळे कर्मे पुन्हा नवे परिणाम देत नाहीत, त्यामुळे जन्ममरणाचे चक्र थांबवले जाते.

ओवी १३६

तैसें येणेंचि शरीरें । शरीरा येणें सरे ।
किंबहुना येरझारे । चिरा पडे ॥

अर्थ

याच शरीराने शरीराला येणे (जन्माला येणे) संपते. फार काय सांगावे? जन्ममरणाच्या खेपांवर दगड पडतो. म्हणजे, जन्म-मरणाच्या चक्राला समाप्ती येते.

ओवी १३७

पैं अभ्यासाचिया पाउटीं । ठाकिजे ज्ञान किरीटी ।
ज्ञानें येइजे भेटी । ध्यानाचिये ॥

अर्थ

मग अर्जुना, अभ्यासाच्या पायरीने ज्ञान प्राप्त करून घ्या आणि त्या ज्ञानाच्या योगाने ध्यानाच्या भेटीस येण्याचा प्रयत्न करा. म्हणजे, ज्ञानाने माझ्या स्वरूपाचे ध्यान करणे आवश्यक आहे.

ओवी १३८

मग ध्यानासि खेंव । देती आघवेचि भाव ।
तेव्हां कर्मजात सर्व । दूरी ठाके ॥

अर्थ

मग सर्व भाव (कायिक, वाचिक, मानसिक) ध्यानाला आलिंगन देतात. त्यावेळी कर्म मात्र दूर राहते, म्हणजे कर्मे होत नाहीत. कारण, ध्यानात गढून जातात, म्हणून कर्म करण्यास जागा नसते.

ओवी १३९

कर्म जेथ दुरावे । तेथ फलत्यागु संभवे ।
त्यागास्तव आंगवे । शांति सगळी ॥

अर्थ

फलाला उत्पन्न करणारे जे कर्म ते जेव्हा नाहीसे होतात, तेव्हा फलत्याग संभवतो आणि अशा त्या त्यागामुळे पूर्ण शांती (पूर्णब्रह्मस्थिती) प्राप्त होते.

ओवी १४०

म्हणोनि यावया शांति । हाचि अनुक्रमु सुभद्रापती ।
म्हणोनि अभ्यासुचि प्रस्तुतीं । करणें एथ ॥

अर्थ

म्हणून, या शांतीचा अनुक्रम हाच आहे, अर्जुना. म्हणून अभ्यासाची प्रस्तुती केली पाहिजे. यामध्ये योग्य कर्म करण्याची महत्त्वता आहे.

ओवी १४२

मग कर्मफलत्यागु । तो ध्यानापासोनि चांगु ।
त्यागाहूनि भोगु । शांतिसुखाचा ॥

अर्थ

मग कर्मफलत्याग जो आहे, तो ध्यानापेक्षा चांगला आहे आणि कर्मफलत्यागापेक्षा शांतिसुखाचा भोग (ब्रहमसुखाचा अनुभव) चांगला आहे.

ओवी १४३

ऐसिया या वाटा । इहींचि पेणा सुभटा ।
शांतीचा माजिवटा । ठाकिला जेणें ॥

अर्थ

या मार्गावर, इथेच शांतीचा मोठा अनुभव आहे, जो त्याला प्राप्त होतो, म्हणजे त्याच्या साधनेचा परिणाम म्हणून शांति मिळते.

ओवी १४४

जो सर्व भूतांच्या ठायीं । द्वेषांतें नेणेंचि कहीं ।
आपपरु नाहीं । चैतन्या जैसा ॥

अर्थ

सर्वव्यापी चैतन्याला ज्याप्रमाणे आपला व परकेपणाचा भाव कोठेच नसतो, त्याप्रमाणे त्याला लोकांविषयी आपला व परकेपणा राहिला नाही. म्हणून तो कोणत्याही प्राण्याचा द्वेष करण्याची गोष्ट जाणत नाही.

ओवी १४५

उत्तमातें धरिजे । अधमातें अव्हेरिजे ।
हें काहींचि नेणिजे । वसुधा जेवीं ॥

अर्थ

उत्तमाचा स्वीकार करावा, आणि नीच म्हणून नीचाचा त्याग करावा हे ज्याप्रमाणे पृथ्वी जाणत नाही.

ओवी १४६

कां रायाचें देह चाळूं । रंकातें परौतें गाळूं ।
हें न म्हणेचि कृपाळू । प्राणु पैं गा ॥

अर्थ

किंवा अर्जुना, राजाच्या देहाची हालचाल करावी व दरिद्री पुरुषाचा देह टाकून द्यावा असे कृपाळू प्राण केव्हाही म्हणतच नाहीत.

ओवी १४७

गाईची तृषा हरूं । कां व्याघ्रा विष होऊनि मारूं ।
ऐसें नेणेंचि गा करूं । तोय जैसें ॥

अर्थ

गाईची तहान भागवू व वाघाला विष होऊन मारू असे करणे पाण्याला ज्याप्रमाणे ठाऊक नसते.

ओवी १४८

तैसी आघवियांचि भूतमात्रीं । एकपणें जया मैत्री ।
कृपेशीं धात्री । आपणचि जो ॥

अर्थ

त्याप्रमाणे एकपणाच्या बोधाने संपूर्ण प्राणिमात्राशी ज्याची मैत्री असते व जो आपण स्वत: कृपेची जन्मभूमी असतो.

ओवी १४९

आणि मी हे भाष नेणें । माझें काहींचि न म्हणे ।
सुख दुःख जाणणें । नाहीं जया ॥

अर्थ

आणखी ‘मी तू’ अशी भाषा ज्याला माहीत नसते, आणि माझे असे तो काहीच म्हणत नाही व ज्याला सुखदु:खाची जाणीव नसते.

ओवी १५०

तेवींचि क्षमेलागीं । पृथ्वीसि पवाडु आंगीं ।
संतोषा उत्संगीं । दिधलें घर ॥

अर्थ

त्या क्षणात पृथ्वीवर पवित्रता असते आणि संतोष व उत्साह यांचा निवास असतो.

ओवी १५१

वार्षियेवीण सागरू । जैसा जळें नित्य निर्भरु ।
तैसा निरुपचारु । संतोषी जो ॥

अर्थ

वर्षाऋतुशिवाय जसा समुद्र पाण्याने नेहेमी भारलेला असतो, तसा जो कोणत्याही बाह्य कारणाशिवाय संतोषाने नेहेमी पूर्ण भरलेला असतो.

ओवी १५२

वाहूनि आपुली आण । धरी जो अंतःकरण ।
निश्चया साचपण । जयाचेनि ॥

अर्थ

जो अंत:करणाला आपली शपथ घालून आवरून धरतो आणि ज्याच्या योगाने निश्चयाला खरेपणा असतो.

ओवी १५३

जीवु परमात्मा दोन्ही । बैसऊनि ऐक्यासनीं ।
जयाचिया हृदयभुवनीं । विराजती ॥

अर्थ

ज्याच्या अंत:करणरूपी घरामधे जीव व परमात्मा हे दोन्ही ऐक्यरूपी आसनावर बसून शोभत आहेत.

ओवी १५४

ऐसा योगसमृद्धि । होऊनि जो निरवधि ।
अर्पी मनोबुद्धी । माझ्या ठायीं ॥

अर्थ

अशा ऐक्यरूपी ऐश्वर्याने संपन्न होऊन जो आपले मन व बुद्धी अखंड माझ्या ठिकाणी अर्पण करतो.

ओवी १५५

आंतु बाहेरि योगु । निर्वाळलेयाहि चांगु ।
तरी माझा अनुरागु । सप्रेम जया ॥

अर्थ

आत्मैक्यप्रतीतीच्या दृढतेने व बाह्य शरीरात योग साधून देखील ज्याला माझ्या सगुण स्वरूपाविषयी दृढ प्रेम असते.

ओवी १५६

अर्जुना गा तो भक्तु । तोचि योगी तोचि मुक्तु ।
तो वल्लभा मी कांतु । ऐसा पढिये ॥

अर्थ

अर्जुना, तो भक्त, तोच योगी व तोच मुक्त. तो जशी काही माझी आवडती बायको व मी तिचा नवरा असा तो मला आवडतो.

ओवी १५७

हें ना तो आवडे । मज जीवाचेनि पाडें ।
हेंही एथ थोकडें । रूप करणें ॥

अर्थ

इतकेच नाही, तर तो मला जिवाइतका प्रिय आहे, पण माझे जे त्याच्यावर प्रेम आहे, त्याला ही देखील उपमा अपुरी आहे.

ओवी १५८

तरी पढियंतयाची काहाणी । हे भुलीची भारणी ।
इयें तंव न बोलणीं । परी बोलवी श्रद्धा ॥

अर्थ

परंतु प्रेमळ भक्तांच्या गोष्टी हा मला भुरळ पाडणारा मंत्र आहे. श्रद्धा मला बोलवते, असे काही बोलायला आवडत नाही.

ओवी १५९

म्हणोनि गा आम्हां । वेगां आली उपमा ।
एर्‍हवीं काय प्रेमा । अनुवादु असे ? ॥

अर्थ

म्हणून आम्ही (बायकोची व जीवाची) झटकन् उपमा देऊ शकतो, नाहीतर या प्रेमाला बोलून दाखवता येईल काय?

ओवी १६०

आतां असो हें किरीटी । पैं प्रियाचिया गोष्टी ।
दुणा थांव उठी । आवडी गा ॥

अर्थ

आता हे किरीटी, प्रिय गोष्टींच्या दुण्यात थांबले.

ओवी १६१

तयाही वरी विपायें । प्रेमळु संवादिया होये ।
तिये गोडीसी आहे । कांटाळें मग ? ॥

अर्थ

त्यात आणखी चर्चा करणारा प्रेमळ भक्त मिळाला तर मग त्या आनंदाला दुसरी उपमा काय आहे?

ओवी १६२

म्हणोनि गा पंडुसुता । तूंचि प्रियु आणि तूंचि श्रोता ।
वरी प्रियाची वार्ता । प्रसंगें आली ॥

अर्थ

म्हणून अर्जुना, तूच प्रेमळ भक्त व प्रेमळ श्रोता आहेस. शिवाय आणखी प्रसंगानुसार प्रेमळाचीच गोष्ट बोलण्याची वेळ आली.

ओवी १६३

तरी आतां बोलों । भलें या सुखा मीनलों ।
ऐसें म्हणतखेंवीं डोलों । लागला देवो ॥

अर्थ

(जरी प्रेमळाची गोष्ट शब्दांनी बोलून दाखावता येत नाही, तरी मागील ओवीत सांगितल्याप्रमाणे प्रेमळाच्या त्रिपुटीचा प्रसंग आला आहे). तर आता मी बोलतोच. या बोलण्याच्या सुखाचा आपल्याला कसा चांगला योग आला आहे! असे म्हणता क्षणीच देव डोलायला लागले.

ओवी १६४

मग म्हणे जाण । तया भक्तांचे लक्षण ।
जया मी अंतःकरण । बैसों घालीं ॥

अर्थ

मग मी म्हणतो, त्या भक्तांचे लक्षण हे आहे की, ज्या भक्ताच्या अंतःकरणात मी विराजमान आहे.

ओवी १६५

तरी सिंधूचेनि माजें । जळचरां भय नुपजे ।
आणि जळचरीं नुबगिजे । समुद्रु जैसा ॥

अर्थ

ज्याप्रमाणे समुद्राच्या खवळण्याने पाण्यात रहाणार्‍या प्राण्यांना भय उत्पन्न होत नाही आणि जलचरांना समुद्र कंटाळत नाही.

ओवी १६६

तेवीं उन्मत्तें जगें । जयासि खंती न लगे ।
आणि जयाचेनि आंगें । न शिणे लोकु ॥

अर्थ

त्याप्रमाणे उन्मत्त जगाच्या योगाने ज्याला खेद होत नाही आणि ज्याच्या स्वत:कडून लोकांना शीण होत नाही.

ओवी १६७

किंबहुना पांडवा । शरीर जैसें अवयवां ।
तैसा नुबगे जीवां । जीवपणें जो ॥

अर्थ

जसा शरीरातील अवयवांमध्ये एकमेकांचे स्थान असते, तसा जीवांमध्ये जो जीवपणाने एकत्व ठेवतो.

ओवी १६८

जगचि देह जाहलें । म्हणोनि प्रियाप्रिय गेलें ।
हर्षामर्ष ठेले । दुजेनविण ॥

अर्थ

हे जगत त्याचा देह असल्यामुळे आवडते व नावडते, हे भाव त्याच्या चित्तातून गेलेले असतात व त्याच्या ठिकाणी द्वैत नसल्यामुळे त्याची आनंद व क्रोध यासारखी द्वंद्वे बंद पडलेली असतात.

ओवी १६९

ऐसा द्वंद्वनिर्मुक्तु । भयोद्वेगरहितु ।
याहीवरी भक्तु । माझ्यां ठायीं ॥

अर्थ

असा सुखादु:खादि द्वंद्वापासून पूर्णपणे मुक्त झालेला, भय व चित्तक्षोभ या पासून रहित झालेला आणि इतके असून शिवाय माझ्या ठिकाणी अनन्य असलेला.

ओवी १७०

तरी तयाचा गा मज मोहो । काय सांगों तो पढियावो ।
हें असे जीवें जीवो । माझेनि तो ॥

अर्थ

तर त्याचा मला मोह असतो. ती आवड काय सांगू? हे राहू दे. तो माझ्याच जीवाने जगतो, म्हणजे त्याचे जगण्यास माझ्या प्रेमाची आवश्यकता असते.

ओवी १७१

जो निजानंदें धाला । परिणामु आयुष्या आला ।
पूर्णते जाहला । वल्लभु जो ॥

अर्थ

जो आपल्या आत्मानंदाने परिपूर्ण झाला आहे, त्याने जीवनात पूर्णता अनुभवली आहे.

ओवी १७२

जयाचिया ठायीं पांडवा । अपेक्षे नाहीं रिगावा ।
सुखासि चढावा । जयाचें असणें ॥

अर्थ

अर्जुना, ज्याच्या ठिकाणी इच्छेला प्रवेश नाही आणि ज्याच्या जगण्याने त्याच्या आतील आत्मसुखाचा उत्कर्षच होत रहातो.

ओवी १७३

मोक्ष देऊनि उदार । काशी होय कीर ।
परी वेचावें लागें शरीर । तिये गांवीं ॥

अर्थ

काशीक्षेत्र हे जीवांना मोक्ष देण्यात खरोखर उदार आहे, परंतु त्या क्षेत्रामध्ये मुमुक्षूचे शरीर खर्ची पडते.

ओवी १७४

हिमवंतु दोष खाये । परी जीविताची हानि होये ।
तैसें शुचित्व नोहे । सज्जनाचें ॥

अर्थ

हिमालय पर्वत पाप नाहीसे करतो, परंतु तेथे मरण्याचा फार संभव आहे. साधूचा पवित्रपणा तसा धोक्याचा नाही.

ओवी १७५

शुचित्वें शुचि गांग होये । आणि पापतापही जाये ।
परी तेथें आहे । बुडणें एक ॥

अर्थ

गंगोदक अत्यंत पवित्र आहे आणि त्या गंगोदकाने पाप व ताप नाश पावतात, परंतु गंगोदकात बुडी मारण्याची जरुरी असल्याने तेथे बुडण्याचा संभव असतो.

ओवी १७६

खोलिये पारु नेणिजे । तरी भक्तीं न बुडिजे ।
रोकडाचि लाहिजे । न मरतां मोक्षु ॥

अर्थ

गंगेप्रमाणेच साधूच्या (ज्ञानाच्या) खोलीचा अंत लक्षात येत नाही, तरीपण त्याचे संगतीत साधकास बुडण्याची भीती नसते. तेथे साधुसंगतीत मरावयाचा प्रसंग न येता याच देहात मोक्ष पदरात पडतो.

ओवी १७७

संताचेनि अंगलगें । पापातें जिणणें गंगे ।
तेणें संतसंगें । शुचित्व कैसें ॥

अर्थ

संतांच्या शरीरस्पर्शाने गंगेची पापे जातात, तेव्हा त्या संतांच्या संगतीने किती पवित्रपणा येतो.

ओवी १७८

म्हणोनि असो जो असा । शुचित्वें तीर्थां कुवासा ।
जेणें उल्लंघविलें दिशा । मनोमळ ॥

अर्थ

म्हणून आता हे वर्णन पुरे. जो याप्रमाणे पवित्रपणाच्या बाबतीत तीर्थाला आश्रय असतो आणि ज्याने अज्ञानादि मनातील मळ देशोधडीस लावले.

ओवी १७९

आंतु बाहेरी चोखाळु । सूर्य जैसा निर्मळु ।
आणि तत्त्वार्थींचा पायाळु । देखणा जो ॥

अर्थ

सूर्य जसा आतबाहेर प्रकाशित असतो, त्याप्रमाणे तो आत मनाने व बाहेर शरीराने पवित्र असतो. आणि जो ब्रह्मरूपी धनाचा पायाळू पहाणारा आहे.

ओवी १८०

व्यापक आणि उदास । जैसें कां आकाश ।
तैसें जयाचें मानस । सर्वत्र गा ॥

अर्थ

जस प्रकार आकाश व्यापक आणि उदास आहे, तसंच त्याचं मानस सर्वत्र आहे.

ओवी १८१

संसारव्यथे फिटला । जो नैराश्यें विनटला ।
व्याधाहातोनि सुटला । विहंगु जैसा ॥

अर्थ

जो निराशारूपी अलंकाराने भूषित झाल्यामुळे संसाराच्या पीडेपासून मुक्त झालेला असतो, ज्याप्रमाणे पारध्याच्या हातातून पक्षी सुटून जातो.

ओवी १८२

तैसा सतत जो सुखें । कोणीही टवंच न देखे ।
नेणिजे गतायुषें । लज्जा जेवीं ॥

अर्थ

त्या व्यक्तीला सतत आनंद असतो, आणि मेलेला पुरुष उघड नागवा असला तरी तो लाजेला जसा जाणत नाही, तसा तो कोणत्याही स्थितीत दु:खाला जाणत नाही.

ओवी १८३

आणि कर्मारंभालागीं । जया अहंकृती नाही आंगीं ।
जैसें निरिंधन आगी । विझोनि जाय ॥

अर्थ

आणि कर्माचा आरंभ करण्याकरता ज्याच्या ठिकाणी अहंकार नसतो, ज्याप्रमाणे काष्ठरहित अग्नि विझून जातो.

ओवी १८४

तैसा उपशमुचि भागा । जयासि आला पैं गा ।
जो मोक्षाचिया आंगा । लिहिला असे ॥

अर्थ

त्याप्रमाणे ज्याच्या वाट्याला शांती आली आणि जो मोक्षाच्या अंगाला लिहिलेला आहे.

ओवी १८५

अर्जुना हा ठावोवरी । जो सोऽहंभावो सरोभरीं ।
द्वैताच्या पैलतीरीं । निगों सरला ॥

अर्थ

अर्जुना, इतका जो ‘ते ब्रह्म मी आहे’ अशा भावनेने भारलेला आहे, तो द्वैताच्या पलिकडच्या काठाला निघाला.

ओवी १८६

कीं भक्तिसुखालागीं । आपणपेंचि दोही भागीं ।
वांटूनियां आंगीं । सेवकै बाणी ॥

अर्थ

तथापि भक्तिसुखासाठी, तो आपल्यातच दोन भाग करून सेवाधर्म स्वीकारतो.

ओवी १८७

येरा नाम मी ठेवी । मग भजती वोज बरवी ।
न भजतया दावी । योगिया जो ॥

अर्थ

दुसऱ्या भागाला मी (देव) असे नाव देतो. देव व भक्त या दोन्ही कल्पना आपल्यातच सारख्या कल्पून भजन न करणार्‍या लोकांना जो योगी भजनाची चांगली पद्धत दाखवतो.

ओवी १८८

तयाचे आम्हां व्यसन । आमुचें तो निजध्यान ।
किंबहुना समाधान । तो मिळे तैं ॥

अर्थ

त्या भक्ताचा आम्हाला छंद असतो. तो भक्त आमच्या स्वत:च्या ध्यानाचा विषय असतो. त्याची जेव्हा आम्हास भेट होईल तेव्हाच आम्हास समाधान वाटते.

ओवी १८९

तयालागीं मज रूपा येणें । तयाचेनि मज येथें असणें ।
तया लोण कीजे जीवें प्राणें । ऐसा पढिये ॥

अर्थ

त्याला पाहण्यासाठी माझ्या रूपात येणे, आणि त्याच्यासाठी येथे असणे, हे असे आहे की, तो जीव व प्राण यांचे काय आहे.

ओवी १९०

जो आत्मलाभासारिखें । गोमटें कांहींचि न देखे ।
मणोनि भोगविशेखें । हरिखेजेना ॥

अर्थ

जो आत्मप्राप्तीच्या तोडीचे दुसरे काहीही चांगले समजत नाही, म्हणून जो एकाद्या विशेष भोगाने आनंदित होत नाही.

ओवी १९१

आपणचि विश्व जाहला । तरी भेदभावो सहजचि गेला ।
म्हणोनि द्वेषु ठेला । जया पुरुषा ॥

अर्थ

आपणच विश्व आहोत अशी समजूत बनलेली असल्यामुळे त्याचा भेदभाव अनायासेच नाहीसा झालेला असतो; म्हणून ज्या पुरुषाचे ठिकाणी द्वेषबुद्धी राहिलेली नसते.

ओवी १९२

पैं आपुलें जें साचें । तें कल्पांतींही न वचे ।
हें जाणोनि गताचें । न शोची जो ॥

अर्थ

आपले जे खरे (त्रिकालाबाधित आत्मस्वरूप) आहे, ते कल्पाच्या अंताच्या वेळी देखील (आपल्यापासून) जात नाही हे जाणून जो गेल्याचा शोक करीत नाही.

ओवी १९३

आणि जयापरौतें कांहीं नाहीं । तें आपणपेंचि आपुल्या ठायीं ।
जाहला यालागीं जो कांहीं । आकांक्षी ना ॥

अर्थ

आणि ज्या ठिकाणी काहीच नाही, ते आपल्याच ठिकाणी आहे; ज्याला त्या स्थितीत काहीच आकां

ओवी १९४

वोखटें कां गोमटें । हें काहींचि तया नुमटे ।
रात्रिदिवस न घटे । सूर्यासि जेवीं ॥

अर्थ

सूर्याच्या ठिकाणी रात्र व दिवस, हे दोन्ही जसे घडत नाही, त्याप्रमाणे वाईट व बरे हे त्याला काहीच वाटत नाही.

ओवी १९५

ऐसा बोधुचि केवळु । जो होवोनि असे निखळु ।
त्याहीवरी भजनशीळु । माझ्या ठायीं ॥

अर्थ

असा जो केवल अखंड बोधरूप असून, त्याशिवाय आणखी जो माझ्या ठिकाणी भजनशील असतो.

ओवी १९६

तरी तया ऐसें दुसरें । आम्हां पढियंतें सोयरें ।
नाहीं गा साचोकारें । तुझी आण ॥

अर्थ

तरी त्यासारखा दुसरा कोणताही नित्य मित्र किंवा सहाय्यक नसतो, हे आम्हाला स्पष्ट आहे.

क्षा नाही.

ओवी १९७

पार्था जयाचिया ठायीं । वैषम्याची वार्ता नाहीं ।
रिपुमित्रां दोहीं । सरिसा पाडु ॥

अर्थ

अर्जुना, ज्याच्या ठिकाणी मनाच्या वाकडेपणाची गोष्ट नाही, शत्रु व मित्र या दोघांची ज्याच्या ठिकाणी सारखी योग्यता आहे.

ओवी १९८

कां घरींचियां उजियेडु करावा । पारखियां आंधारु पाडावा ।
हें नेणेचि गा पांडवा । दीपु जैसा ॥

अर्थ

घरच्या माणसांना उजेड देणे आणि परक्या माणसांना अंधार देणे, हे जसे दिव्याला माहीत नाही.

ओवी १९९

जो खांडावया घावो घाली । कां लावणी जयानें केली ।
दोघां एकचि साउली । वृक्षु दे जैसा ॥

अर्थ

जो तोडण्यासाठी घाव घालतो किंवा लागवड करतो, त्या दोघांना वृक्ष जसा सारखी सावली देतो.

ओवी २००

नातरी इक्षुदंडु । पाळितया गोडु ।
गाळितया कडु । नोहेंचि जेवीं ॥

अर्थ

ज्याप्रमाणे ऊंस त्याच्या पिकास पाणी घालून वाढवणाऱ्यास गोड आणि चरकात घालून त्याला गाळणाऱ्यास कडू असतो, तसा नसतो.

ओवी २०१

अरिमित्रीं तैसा । अर्जुना जया भावो ऐसा ।
मानापमानीं सरिसा । होतु जाये ॥

अर्थ

अर्जुना, त्याप्रमाणे शत्रुमित्रांच्या ठिकाणी ज्याचा असा भाव आहे, ज्याच्या मनाची स्थिती मान आणि अपमानाच्या वेळी सारखीच असते.

ओवी २०२

तिहीं ऋतूं समान । जैसें कां गगन ।
तैसा एकचि मान । शीतोष्णीं जया ॥

अर्थ

तीन ऋतूंमध्ये आकाश जसे सारखे असते, तसा थंड व उष्ण इत्यादि द्वंद्वांमध्ये त्याच्याजवळ सारखीच किंमत असते.

ओवी २०३

दक्षिण उत्तर मारुता । मेरु जैसा पंडुसुता ।
तैसा सुखदुःखप्राप्तां । मध्यस्थु जो ॥

अर्थ

अर्जुना, दक्षिण व उत्तर दिशेतील वार्‍यांमध्ये जसा मेरु पर्वत अचल असतो, तसा सुखदु:खांच्या प्राप्तीत तो अचल असतो.

ओवी २०४

माधुर्यें चंद्रिका । सरिसी राया रंका ।
तैसा जो सकळिकां । भूतां समु ॥

अर्थ

ज्याप्रमाणे चांदणे राजा व रंक यांना सारखीच मधुरता अनुभवते, तसा जो सर्व प्राणिमात्रांच्या ठिकाणी सारखा असतो.

ओवी २०५

आघवियां जगा एक । सेव्य जैसें उदक ।
तैसें जयातें तिन्ही लोक । आकांक्षिती ॥

अर्थ

ज्याप्रमाणे पाणी सर्व जगाला एकच सेव्य आहे, त्याप्रमाणे ज्या भक्ताची स्वर्ग, मृत्यु व पाताळ हे तिन्ही लोक इच्छा करतात.

ओवी २०६

जो सबाह्यसंग । सांडोनिया लाग ।
एकाकीं असे आंग । आंगीं सूनी ॥

अर्थ

जो बाह्य संग सोडून एकटा राहतो, तो अंतर्मुख होतो आणि स्वत:च्या आत्म्यात स्थिर राहतो.

ओवी २०७

जो निंदेतें नेघे । स्तुति न श्लाघे ।
आकाशा न लगे । लेपु जैसा ॥

अर्थ

जो निंदा करून खिन्न होत नाही आणि स्तुतीने चढत नाही, ज्याप्रमाणे आकाशाला रंगाचा लेप लागणे शक्य नाही.

ओवी २०८

तैसें निंदे आणि स्तुति । मानु करूनि एके पांती ।
विचरे प्राणवृत्ती । जनीं वनीं ॥

अर्थ

त्याप्रमाणे निंदा व स्तुती यांचा त्याच्या मनावर काहीही परिणाम होत नाही. त्यामुळे तो निंदा व स्तुती यांना सारखाच मान देऊन प्राणासारख्या उदास वृत्तीने लोकांमध्ये व रानामध्ये संचार करत असतो.

ओवी २०९

साच लटिकें दोन्ही । बोलोनि न बोले जाहला मौनी ।
जो भोगितां उन्मनी । आरायेना ॥

अर्थ

खरे व खोटे दोन्ही बोलून न बोलल्यासारखे असल्यामुळे तो मौनी झाला आहे, कारण तो उन्मनी अवस्थेचा अनुभव घेत आहे.

ओवी २१०

जो यथालाभें न तोखे । अलाभें न पारुखे ।
पाउसेवीण न सुके । समुद्रु जैसा ॥

अर्थ

जो ज्यावेळी जे मिळेल त्याने हर्षित होत नाही आणि ज्याप्रमाणे समुद्र पावसाविना सुकत नाही, तसा जो काहीही न मिळाल्यावर खिन्न होत नाही.

ओवी २११

आणि वायूसि एके ठायीं । बिढार जैसें नाहीं ।
तैसा न धरीच कहीं । आश्रयो जो ॥

अर्थ

ज्याप्रमाणे वायु कोणत्याही ठिकाणी एकच जागा धरून राहत नाही, तसा जो कोठेही आश्रय धरत नाही.

ओवी २१२

आघवाची आकाशस्थिति । जेवीं वायूसि नित्य वसती ।
तेवीं जगचि विश्रांती- । स्थान जया ॥

अर्थ

ज्याप्रमाणे आकाशाच्या सर्व विस्तारात वायूची नित्य वस्ती आहे, त्याप्रमाणे संपूर्ण जग हे ज्याचे विश्रांतिस्थान आहे.

ओवी २१३

हें विश्वचि माझें घर । ऐसी मती जयाची स्थिर ।
किंबहुना चराचर । आपण जाहला ॥

अर्थ

हे विश्व माझे घर आहे, असा दृढ निश्चय ज्याचा झालेला असतो, तो सर्व स्थावर-जंगम जग अनुभवाच्या अंगाने आपल्या स्वरूपात आहे.

ओवी २१४

मग याहीवरी पार्था । माझ्या भजनीं आस्था ।
तरी तयातें मी माथां । मुकुट करीं ॥

अर्थ

अर्जुना, इतके असूनही ज्याची माझ्या भजनाच्या ठिकाणी उत्सुकता असते, त्याला मी आपल्या डोक्यावरचा मुकुट करतो.

ओवी २१५

उत्तमासि मस्तक । खालविजे हें काय कौतुक ।
परी मानु करिती तिन्ही लोक । पायवणियां ॥

अर्थ

उत्तम भक्तांपुढे मस्तक नम्र करणे यात काय मोठे नवल आहे? पण उत्तम भक्ताच्या चरणोदकाला त्रैलोक्य मान देते.

ओवी २१६

तरी श्रद्धावस्तूसी आदरु । करितां जाणिजे प्रकारु ।
जरी होय श्रीगुरु । सदाशिवु ॥

अर्थ

जर श्रीशंकर गुरु असेल, तरच भक्तितत्वाचा आदर करण्याचा प्रकार जाणता येईल.

ओवी २१७

परी हे असो आतां । महेशातें वानितां ।
आत्मस्तुति होतां । संचारु असे ॥

अर्थ

मग, हे असो, महेशाच्या वाणीत, आत्मस्तुती होत असताना संचार असेल.

ओवी २१८

ययालागीं हें नोहे । म्हणितलें रमानाहें ।
अर्जुना मी वाहें । शिरीं तयातें ॥

अर्थ

हे बोलणे आवश्यक नाही, असे लक्ष्मीपती श्रीकृष्ण म्हणाले. अर्जुना, मी त्याला डोक्यावर वहातो.

ओवी २१९

जे पुरुषार्थसिद्धि चौथी । घेऊनि आपुलिया हातीं ।
रिगाला भक्तिपंथीं । जगा देतु ॥

अर्थ

कारण की तो भक्त चौथी पुरुषार्थसिद्धी (मोक्ष) आपल्या हातात घेऊन भक्तीच्या मार्गाने जगाला मोक्ष देत निघाला.

ओवी २२६

तेणेंसीं आम्हां मैत्र । एथ कायसें विचित्र ? ।
परी तयाचें चरित्र । ऐकती जे ॥

अर्थ

त्या मैत्रीच्या गोष्टीत काय विशेष आहे? पण ज्याचा चरित्र ऐकतो, त्याला किती आनंद मिळतो!

ओवी २२१

म्हणोनि गा नमस्कारूं । तयातें आम्ही माथां मुगुट करूं ।
तयाची टांच धरूं । हृदयीं आम्हीं ॥

अर्थ

म्हणून आम्ही त्याला नमस्कार करू, त्याला डोक्यावर मुकुट करू आणि त्याची टाच हृदयावर धारण करू.

ओवी २२२

तयाचिया गुणांचीं लेणीं । लेववूं अपुलिये वाणी ।
तयाची कीर्ती श्रवणीं । आम्हीं लेवूं ॥

अर्थ

त्याच्या गुणांचे अलंकार आम्ही आपल्या वाचेला घालू. त्याची कीर्ती हाच दागिना, आम्ही आपल्या कानात घालू.

ओवी २२३

तो पहावा हे डोहळे । म्हणोनि अचक्षूसी मज डोळे ।
हातींचेनि लीलाकमळें । पुजूं तयातें ॥

अर्थ

तो पहावा, ही इच्छा असल्यामुळे, आम्ही डोळेरहित आहोत तरी डोळे घेतो, आणि आमच्या हातातल्या क्रीडाकमळाने त्याची पूजा करतो.

ओवी २२४

दोंवरी दोनी । भुजा आलों घेउनि ।
आलिंगावयालागुनी । तयाचें आंग ॥

अर्थ

त्याच्या शरीराला आलिंगन देण्यासाठी दोन हातांवर आणखी दोन हात घेऊन आलो. (म्हणजे आम्ही चतुर्भुज रूप धारण केले).

ओवी २२५

तया संगाचेनि सुरवाडें । मज विदेहा देह धरणें घडे ।
किंबहुना आवडे । निरुपमु ॥

अर्थ

त्याच्या संगतीच्या सुखाकरता मी जो देहरहित आहे, त्याला देह धारण करावा लागतो. फार काय सांगावे, तो मला किती आवडतो याला उपमाच नाही.

ओवी २२६:
तेणेंसीं आम्हां मैत्र । एथ कायसें विचित्र ? ।
परी तयाचें चरित्र । ऐकती जे ॥

अर्थ:
या ओवीत लेखक प्रश्न करत आहे की, "त्या मित्रांच्या संबंधात काय खास आहे?" आणि पुढे म्हणतो की, "पण त्यांचे चरित्र ऐकणारे व्यक्ती किती अद्भुत अनुभवतात."

ओवी २२७:
ही प्राणापरौते । आवडती हें निरुतें ।
जे भक्तचरित्रातें । प्रशंसिती ॥

अर्थ:
भक्तांच्या चरित्रात ज्या व्यक्तींचा गौरव केला जातो, त्या व्यक्तींचा मला प्राणापेक्षा अधिक आदर आहे, हे खरे आहे.

ओवी २२८:
जो हा अर्जुना साद्यंत । सांगितला प्रस्तुत ।
भक्तियोगु समस्त- । योगरूप ॥

अर्थ:
हे अर्जुना, मी तुला जो सर्व प्रकारचा भक्तियोग सांगितला आहे, तो म्हणजे आदितपासून अंतापर्यंतचा भक्तियोग आहे.

ओवी २२९:
तया मी प्रीति करी । कां मनीं शिरसा धरीं ।
येवढी थोरी । जया स्थितीये ॥

अर्थ:
ज्या भक्तियोगाच्या स्थितीची थोरवी एवढी आहे, की त्या भक्तयोगयुक्त पुरुषावर मी स्वत: प्रेम करतो, किंवा त्याला माझ्या मस्तकावर धारण करतो.

ओवी २३०:
ते हे गोष्टी रम्य । अमृतधारा धर्म्य ।
करिती प्रतीतिगम्य । आइकोनि जे ॥

अर्थ:
या गोष्टी किती रमणीय आहेत! भक्तियोग म्हणजे अमृतधारा आहे, ज्यामुळे अनुभवाची प्राप्ती होते; हे ऐकणाऱ्यांना स्पष्टपणे जाणवते.

ओवी ३१:
तैसीचि श्रद्धेचेनि आदरें । जयांचे ठायीं विस्तरे ।
जीवीं जयां थारे । जे अनुष्ठिती ॥

अर्थ:
ज्यांच्या ठिकाणी श्रद्धेचा आदर आहे, त्यांच्यामध्ये भक्तियोग विस्तृत होतो. त्यांच्या मनात भक्तियोगाची स्थिती टिकून राहते, आणि जे त्याचे अनुष्ठान करतात.

ओवी २३२

ओवी:
परी निरूपली जैसी । तैसीच स्थिति मानसीं ।
मग सुक्षेत्रीं जैसी । पेरणी केली ॥

अर्थ:
ज्याप्रमाणे निरूपण केलेली मनाची स्थिती असते, त्याचप्रमाणे मनात भक्तियोगाची स्थिती असेल तर ती उत्तम शेतात पेरणी केल्यासारखी आहे.

ओवी २३३

ओवी:
परी मातें परम करूनि । इयें अर्थीं प्रेम धरूनि ।
हेंचि सर्वस्व मानूनि । घेती जे पैं ॥

अर्थ:
जे उच्च ठिकाण प्राप्त करणे योग्य आहे असे मानतात आणि भक्तितत्वाबद्दल प्रेम बाळगतात, ते भक्तियोगाचा अंगीकार करतात.

ओवी २३४

ओवी:
पार्था गा जगीं । तेचि भक्त तेचि योगी ।
उत्कंठा तयांलागीं । अखंड मज ॥

अर्थ:
अर्जुना, या जगात तेच भक्त व तेच योगी आहेत, आणि त्यांची मला निरंतर उत्कंठा लागलेली असते.

ओवी २३५

ओवी:
तें तीर्थ तें क्षेत्र । जगीं तेंचि पवित्र ।
भक्ति कथेसि मैत्र । जयां पुरुषां ॥

अर्थ:
तेच तीर्थ आणि तेच क्षेत्र जगात पवित्र आहे, ज्या पुरुषांचा भक्तिकथेशी स्नेह असतो.

ओवी २३६

ओवी:
आम्हीं तयांचें करूं ध्यान । ते आमुचें देवतार्चन ।
ते वांचूनि आन । गोमटें नाहीं ॥

अर्थ:
आम्ही त्यांच्या ध्य़ानात मग्न आहोत, त्यांना आमची पूज्य देवता मानतो आणि त्यांच्या वाचून आम्ही दुसरे काही चांगले मानत नाही.

ओवी २३७

ओवी:
तयांचें आम्हां व्यसन । ते आमुचें निधिनिधान ।
किंबहुना समाधान । ते मिळती तैं ॥

अर्थ:
त्यांच्यावर आमचं व्यसन असतं, ते आमच्या ठेव्याची खाण आहे, आणि त्यांची भेट झाली की आम्हाला समाधान मिळतं.

ओवी २३८

ओवी:
पैं प्रेमळाची वार्ता । जे अनुवादती पंडुसुता ।
ते मानूं परमदेवता । आपुली आम्ही ॥

अर्थ:
जे प्रेमळ पुरुष भक्तांची कथा गातात, ते आम्ही आपले श्रेष्ठ दैवत मानतो.

ओवी २३९

ओवी:
ऐसे निजजनानंदें । तेणें जगदादिकंदें ।
बोलिलें मुकुंदें । संजयो म्हणे ॥

अर्थ:
आपल्या भक्तांचा आनंद, जो जगाचे मूळ कारण आहे, तो मुकुंद याप्रमाणे बोलला.

ओवी २४०

ओवी:
राया जो निर्मळु । निष्कलंक लोककृपाळु ।
शरणागतां प्रतिपाळु । शरण्यु जो ॥

अर्थ:
जो पुरुष निर्मळ, निष्कलंक आणि लोककृपाळ आहे, तो शरणागतांचा संरक्षण करणारा आहे.

ओवी २४१

ओवी:
पैं सुरसहायशीळु । लोकलालनलीळु ।
प्रणतप्रतिपाळु । हा खेळु जयाचा ॥

अर्थ:
ज्याची धर्माची कीर्ती उज्वल आहे, जो अपार उदारतेने सर्वांना समर्पित आहे, आणि जो बलाढ्य आहे, तो बळीच्या बंधनात राहतो.

ओवी २४२

ओवी:
जो धर्मकीर्तिधवळु । आगाध दातृत्वें सरळु ।
अतुळबळें प्रबळु । बळिबंधनु ॥

अर्थ:
जो धर्माची कीर्ती धारण करणारा आहे, जो दानात अगाध आहे, आणि जो अतुलनीय बलाढ्य आहे, तो बळीच्या बंधनात आहे.

ओवी २४३

ओवी:
जो भक्तजनवत्सळु । प्रेमळजन प्रांजळु ।
सत्यसेतु सकळु । कलानिधी ॥

अर्थ:
तो भक्तांवर मायाळू आहे, प्रेमळ व्यक्तींवर सहज आहे, सत्य हाच त्याच्याकडे जाण्यासाठीचा पूल आहे, आणि तो कलांचा ठेवा आहे.

ओवी २४४

ओवी:
तो श्रीकृष्ण वैकुंठींचा । चक्रवर्ती निजांचा ।
सांगे येरु दैवाचा । आइकतु असे ॥

अर्थ:
तो भक्तांचा सार्वभौम राजा आणि वैकुंठीचा श्रीकृष्ण आहे, जो परमात्मा सांगत आहे आणि अर्जुन याला ऐकत आहे.

ओवी २४५

ओवी:
आतां ययावरी । निरूपिती परी ।
संजयो म्हणे अवधारीं । धृतराष्ट्रातें ॥

अर्थ:
आता भगवंताच्या व्याख्यानाबद्दल ऐका, असे संजय धृतराष्ट्रास म्हणाला.

ओवी २४६

ओवी:
तेचि रसाळ कथा । मर्‍हाठिया प्रतिपथा ।
आणिजेल आतां । आवधारिजो ॥

अर्थ:
तीच रसाने भरलेली कथा मराठी भाषेत आणली जाईल, ती आपण ऐकावी.

ओवी २४७

ओवी:
ज्ञानदेव म्हणे तुम्ही । संत वोळगावेति आम्ही ।
हें पढविलों जी स्वामी । निवृत्तिदेवीं ॥

अर्थ:
ज्ञानदेव म्हणतो, "तुम्ही संतांना वळगवित आहात, हे आम्ही पाहतो. हे शास्त्र आम्हाला शिकवले आहे, निवृत्तिदेवी."