ओवी १

आतां यावरी एकादशीं। कथा आहे दोहीं रसीं।
येथ पार्था विश्वरूपेंसीं। होईल भेटी।

अर्थ:
आता यानंतर अकराव्या अध्यायामध्ये (शांत व अद्भुत या) दोन रसांनी भरलेली कथा आहे. या अध्यायात अर्जुनाला विश्वरूपाचे दर्शन होणार आहे.

ओवी २

जेथ शांताचिया घरा। अद्भुत आला आहे पाहुणेरा।
आणि येरांही रसां पांतिकरां। जाहला मानु।

अर्थ:
या अध्यायात शांत रसाच्या घरी अद्भुत रस हा पाहुणचारास आला आहे आणि इतर रसांनाही या दोन रसांच्या पंक्तीला बसण्याचा मान मिळाला आहे.

ओवी ३

अहो वधुवरांचिये मिळणीं। जैशी वराडियां लुगडीं लेणीं।
तैसे देशियेच्या सुखासनीं। मिरविले रस।

अर्थ:
अहो, नवरानवरीच्या लग्नसमारंभात ज्याप्रमाणे वर्‍हाडी लोकांनाही वस्त्रे व दागिने मिळतात, त्याप्रमाणे इतर रसांचीही मराठी भाषारूप पालखीत मिरवणूक होऊन त्यांना शोभा आली आहे.

ओवी ४

परी शांताद्‌भुत बरवे। जे डोळियांच्या अंजुळीं घ्यावें।
जैसे हरिहर प्रेमभावें। आले खेंवा।

अर्थ:
परंतु शांत व अद्भुत हे दोन चांगले रस या अध्यायात इतके मुख्यत्वाने आहेत की ते डोळ्यांना उघड दिसतील. जसे विष्णु व शंकर हे एका योग्यतेचे देव प्रेमभावाने एकमेकांस भेटावयास यावे.

ओवी ५

ना तरी अंवसेच्या दिवशीं। भेटलीं बिंबें दोनी जैशीं।
तेवीं एकवेळा रसीं। केला एथ।

अर्थ:
अथवा अमावास्येच्या दिवशी ज्याप्रमाणे सूर्यबिंब व चंद्रबिंब यांच्यात अंतर रहात नाही (कारण ती बिंबे एकाच दिशेला असतात), त्याप्रमाणे या अध्यायात हे दोन रस एकत्र आले आहेत.

ओवी ६

मीनले गंगेयमुनेचे ओघ। तैसें रसां जाहलें प्रयाग।
म्हणौनि सुस्नात होत जग। आघवें एथ।

अर्थ:
ज्या प्रमाणे प्रयाग क्षेत्रात गंगा व यमुना या दोन नद्यांचा संगम झाला आहे, त्याप्रमाणे या अध्यायात शांत व अद्भुत या दोन रसांचा मिलाफ होऊन अकरावा अध्याय हा प्रयागक्षेत्रच झाला आहे. म्हणून सर्व जग येथे स्नान करून पवित्र होते.

ओवी ७

माजीं गीता सरस्वती गुप्त। आणि दोनी रस ते ओघ मूर्त।
यालागीं त्रिवेणी हे उचित। फावली बापा।

अर्थ:
ज्याप्रमाणे प्रयागक्षेत्रात गंगा व यमुना या दोन नद्यांचे ओघ प्रगट दिसतात व त्या दोन ओघांच्या मध्ये जशी सरस्वती नदी गुप्त आहे, त्याप्रमाणे या अध्यायात शांत व अद्भुत हे दोन रस प्रगट आहेत व या दोन रसात गीता ही गुप्त सरस्वतीच आहे. म्हणून बाप हो, ही योग्य त्रिवेणी सर्वांना प्राप्त झाली आहे.

ओवी ८

एथ श्रवणाचेनि द्वारें। तीर्थीं रिघतां सोपारें।
ज्ञानदेवो म्हणे दातारें। माझेनि केलें।

अर्थ:
ज्ञानेश्वर महाराज म्हणतात, मला कारणीभूत करून माझे गुरु जे निवृत्तिनाथ यांनी श्रवणाच्या द्वारे या त्रिवेणी तीर्थामध्ये प्रवेश करणे सोपे केले आहे.

ओवी ९

तीरें संस्कृताचीं गहनें। तोडोनि मर्हा ठियां शब्दसोपानें।
रचिली धर्मनिधानें। श्रीनिवृत्तिदेवें।

अर्थ:
धर्माची खाण जे माझे गुरु निवृत्तीनाथ यांनी मला कारणीभूत करून संस्कृतभाषारूपी कठिण किनारे फोडून मराठी भाषेतील शब्दरूपी पायर्‍यांचा घाट बांधला.

ओवी १०

म्हणौनि भलतेणें एथ सद्‍भावें नाहावें। प्रयागमाधव विश्वरूप पहावें।
येतुलेनि संसारासि द्यावें। तिळोदक।

अर्थ:
म्हणून या त्रिवेणीसंगमात हवे त्याने आस्तिक्यबुद्धीने स्नान करून जसे प्रयागक्षेत्रात माधवाचे दर्शन घेतात, तसे तेथे विश्वरूप माधवाचे दर्शन घ्यावे आणि एवढे करून संसाराला तिलांजली द्यावी.

ओवी ११

हें असो ऐसें सावयव। एथ सासिन्नले आथी रसभाव।
तेथ श्रवणसुखाची राणीव। जोडली जगा।

अर्थ:
हे रूपक पुरे. याप्रमाणे (नव) रसांचे मूर्तिमंत स्वरूप भराला आले आहे, कारण जगाला श्रवणसुखाचे राज्य प्राप्त झाले आहे.

ओवी १२

जेथ शांताद्‌भुत रोकडे। आणि येरां रसां पडप जोडे।
हें अल्पचि परी उघडें। कैवल्य एथ।

अर्थ:
ह्या अकराव्या अध्यायात शांत रस व अद्भुत रस हे मूर्तिमंत आहेतच, पण इतर रसांनाही या अध्यायात शोभा प्राप्त झाली आहे. हे यांचे वर्णन थोडेच आहे, पण खरोखर या अध्यायात मोक्ष स्पष्ट झालेला आहे.

ओवी १३

तो हा अकरावा अध्यायो. जो देवाचा आपणपें विसंवता ठावो.
परी अर्जुन सदैवांचा रावो. जो एथही पातला.
अर्थ: हा अकरावा अध्याय म्हणजे देवाचे विशेष विश्रांतीचे ठिकाण आहे, पण अर्जुन हा दैववान पुरुषांचा राजा आहे, कारण तो येथेही प्राप्त झालेला आहे.

ओवी १४

एथ अर्जुनचि काय म्हणों पातला. आजि आवडतयाही सुकाळु जाहला.
जे गीतार्थु हा आला. मर्‍हाठिये.
अर्थ: येथे अर्जुन एकटा आहे असे काय म्हणावे? तर गीतार्थ मराठी भाषेत असल्यामुळे आज वाटेल त्यालाही सुकाळ झाला आहे.

ओवी १५

याचिलागीं माझें. विनविलें आइकिजे.
तरी अवधान दीजे. सज्जनीं तुम्ही.
अर्थ: याचकरता मी जी विनंती करत आहे ती तुम्ही ऐकावी. ती इतकीच की तुम्ही संतांनी इकडे लक्ष द्यावे.

ओवी १६

तेवींचि तुम्हां संतांचिये सभे. ऐसी सलगी कीर करूं न लभे.
परी मानावें जी तुम्ही लोभें. अपत्या मज.
अर्थ: तसेच तुम्हा संतांच्या सभेत अशी सलगी करणे माझ्यासारख्यास खरोखर योग्य नाही, पण मी जे तुमचे लेकरू त्या मला तुम्ही प्रेमाने मानावे.

ओवी १७

अहो पुंसा आपणचि पढविजे. मग पढे तरी माथा तुकिजे.
कां करविलेनि चोजें न रिझे. बाळका माय.
अर्थ: अहो, आपणच राघूला शिकवावे आणि शिकवल्याप्रमाणे तो बोलू लागला म्हणजे आपणच पसंतीने मान डोलवावी. मुलाकडून एखादी गोष्ट करवून घेऊन मग त्या कृत्याच्या कौतुकाने आई संतुष्ट होत नाही का?

ओवी १८

तेवीं मी जें जें बोलें. तें प्रभु तुमचेंचि शिकविलें.
म्हणौनि अवधारिजो आपुलें. आपण देवा.
अर्थ: त्याप्रमाणे महाराज, मी जे जे प्रतिपादन करतो, ते ते तुम्ही शिकवलेले आहे. अहो संतजनहो, आपण शिकवलेले आपणच ऐकावे.

ओवी १९

हें सारस्वताचें गोड. तुम्हींचि लाविलें जी झाड.
तरी आतां अवधानामृतें वाड. सिंपोनि कीजे.
अर्थ: हे ज्ञानाचे सुंदर झाड आपणच लावले आहे. तर आता यास लक्ष देणे हे एक अमृत शिंपून ते मोठे करणे आवश्यक आहे.

ओवी २०

मग हें रसभाव फुलीं फुलेल. नानार्थ फळभारें फळा येईल.
तुमचेनि धर्में होईल. सुरवाडु जगा.
अर्थ: मग हे रसभाव फुलेल, नानार्थ फळांचा भरभरून फळ येईल. तुमच्या धर्मामुळे जगाची सुरवात होईल.

ओवी २१

या बोला संत रिझले. म्हणती तोषलों गा भलें केलें.
आतां सांगैं जें बोलिलें. अर्जुनें तेथ.
अर्थ: या बोलण्यावर संत खूष झाले आणि म्हणाले, ज्ञानोबा, आम्ही खूष झालो, तू फार चांगले केलेस. आता अर्जुनाने जो प्रश्न केला त्याचे व्याख्यान कर.

ओवी २२

तंव निवृत्तिदास म्हणे. जी कृष्णार्जुनांचें बोलणें.
मी प्राकृत काय सांगों जाणें. परी सांगवा तुम्ही.
अर्थ: तेव्हा निवृत्तिनाथांचे शिष्य ज्ञानदेव म्हणाले, महाराज, कृष्ण व अर्जुन यांच्यात झालेले भाषण सांगण्याचे माझ्यासारख्या सामान्य पुरुषाला ठाऊक नाही, परंतु तुम्ही ते माझ्याकडून सांगवून घेऊ शकता.

ओवी २३

अहो रानींचिया पालेखाइरा. नेवाणें करविले लंकेश्वरा.
एकला अर्जुन परी अक्षौहिणी अकरा. न जिणेचि काई?
अर्थ: अहो, रानाताईल पाले खाणार्‍या वानरांकडून लंकेचा राजा रावण याचा पराभव झाला. अर्जुन एकटा होता, पण त्याने अकरा अक्षौहिणी सौन्य जिंकले नाही काय?

ओवी २४

म्हणौनि समर्थ जें जें करी. तें न हो न ये चराचरीं.
तुम्ही संत तयापरी. बोलवा मातें.
अर्थ: त्यामुळे समर्थ जे काही करील, ते चराचरात होणारच आहे. तुम्ही संत समर्थ आहात, म्हणून तुम्ही माझ्यासारख्या सामान्य व्यक्तीला गूढ गीतार्थ बोलवू शकता.

ओवी २५

आतां बोलिजतसें आइका. हा गीताभाव निका.
जो वैकुंठनायका- . मुखौनि निघाला.
अर्थ: आता जो प्रत्यक्ष वैकुंठीचा राजा, श्रीकृष्ण, त्याच्या मुखातून निघालेल्या गीतेचा चांगला अभिप्राय ऐका.

ओवी २६

बाप बाप ग्रंथ गीता. जो वेदीं प्रतिपाद्य देवता.
तो श्रीकृष्ण वक्ता. जिये ग्रंथीं.
अर्थ: धन्य धन्य गीताग्रंथ की ज्या गीताग्रंथाचा वक्ता, वेदांच्या प्रतिपादनाचा विषय जो कृष्ण परमात्मा आहे.

ओवी २७

तेथिंचे गौरव कैसें वानावें. जें श्रीशंभूचिये मती नागवे.
तें आतां नमस्कारिजे जीवेंभावें. हेंचि भलें.
अर्थ: त्या ठिकाणचा मोठेपणा कसा वर्णन करावा? कारण जे गीतातत्त्व शिवाच्या बुद्धीला आकलन होत नाही, त्याला सर्वभावाने नमस्कार करावा हेच बरे.

ओवी २८

मग आइका तो किरीटी. घालूनि विश्वरूपीं दिठी.
पहिली कैसी गोठी. करिता जाहला.
अर्थ: यानंतर अर्जुन विश्वरूपावर नजर ठेवून पहिल्यांदा कसे बोलला ते ऐका.

ओवी २९

हें सर्वही सर्वेश्वरु. ऐसा प्रतीतिगत जो पतिकरु.
तो बाहेरी होआवा गोचरु. लोचनांसी.
अर्थ: हे सर्वेश्वररूप आहे. अशा रूपाने अनुभवास पटलेला प्रियकर जो परमात्मा, तो आपल्यापुढे डोळ्यांना प्रत्यक्ष दिसावा.

ओवी ३०

हे जिवाआंतुली चाड. परी देवासि सांगतां सांकड.
कां जें विश्वरूप गूढ. कैसेनि पुसावें?
अर्थ: हे जीवाच्या अंतःकरणात चढून जात आहे. पण देवाला सांगताना या गूढ विश्वरूपाबद्दल कसे सांगावे?

ओवी ३१

म्हणे मागां कवणीं कहीं. जें पढियंतेनें पुसिलें नाहीं.
ते सहसा कैसें काई. सांगा म्हणों?
अर्थ: अर्जुन मनात म्हणतो, पूर्वी कोणीही कधीही जे मोठ्या आवडत्याने विचारले नाही, ते एकाएकी कसे विचारावे?

ओवी ३२

मी जरी सलगीचा चांगु. तरी काय आइसीहूनी अंतरंगु.
परी तेही हा प्रसंगु. बिहाली पुसों.
अर्थ: मी जरी चांगल्या दाट परिचयाचा असलो तरी लक्ष्मीपेक्षा जवळचा आहे का? इतका जवळ असूनही तीदेखील हा विषय विचारण्यास भ्याली.

ओवी ३३

माझी आवडे तैसी सेवा जाहली. तरी काय होईल गरुडाचिया येतुली?
परी तोही हें बोली. करीचिना.
अर्थ: माझी वाटेल तशी जरी सेवा झाली असली तरी ती गरुडाच्या सेवेच्या बरोबरीला येईल का? एवढी निकट सेवा केलेला गरुडदेखील ह्या संबंधीची गोष्ट काढीत नाही.

ओवी ३४

मी काय सनकादिकांहूनि जवळां. परी तयांही नागवेचि हा चाळा.
मी आवडेन काय प्रेमळां. गोकुळींचिया असा?
अर्थ: मी सनकादिकांपेक्षा जास्त जवळचा आहे का? परंतु त्यांना देखील ही उठाठेव करता आली नाही. मी गोकुळातील प्रेमळ गोपगोपिकांइतका आवडेन का?

ओवी ३५

तयांतेंही लेकुरपणें झकविलें. एकाचे गर्भवासही साहिले.
परी विश्वरूप हें राहविलें. न दावीच कवणा.
अर्थ: त्या गोकुळातील भक्तांना सुद्धा आपण केवळ मूल आहोत असे दाखवून फसवले. अंबरीष राजासाठी दहा गर्भवास देखील सोसले. पण विश्वरूप गुप्त राखले, ते कोणाला दाखवले नाही.

ओवी ३६

हा ठायवरी गुज. याचिये अंतरीचें हें निज.
केवीं उराउरी मज. पुसों ये पां?
अर्थ: इतकी गुप्त गोष्ट याच्या अंतर्यातील खास गोष्ट आहे, तर ती मला एकदम कशी विचारता येईल?

ओवी ३७

आणि न पुसेंचि जरी म्हणे. तरी विश्वरूप देखिलियाविणें.
सुख नोहेचि परी जिणें. तेंही विपायें.
अर्थ: बरे, पुसू नये असे म्हटले तरी हे विश्वरूप पाहिल्यावाचून सुख होणार नाही, जगणे देखील क्वचितच संभवणार आहे.

ओवी ३८

म्हणौनि आतां पुसों अळुमाळसें. मग करूं देवा आवडे तैसें.
येणें प्रवर्तला साध्वसें. पार्थु बोलों.
अर्थ: तर आता थोडेसे विचारूया, मग देवाची मर्जी असेल तसे करू. अर्जुन भीत भीत बोलावयास लागला.

ओवी ३९

परी तेंचि ऐसेनि भावें. जें एका दों उत्तरांसवें.
दावी विश्वरूप आघवें. झाडा देउनी.
अर्थ: परंतु त्याचे बोलणे अशा खुबीचे होते की एकदोन शब्दाबरोबरच देव आपला झाडा देऊन सर्व विश्वरूप दाखवेल.

ओवी ४०

अहो वांसरूं देखिलियाचिसाठीं. धेनु खडबडोनि मोहें उठी.
मग स्तनामुखाचिये भेटी. काय पान्हा धरे?
अर्थ: अहो, वासरू पाहिले की लगेच प्रेमाने गाय खडबडून उभी रहाते, मग प्रत्यक्ष तिच्या स्तनाची व मुखाची गाठ पडल्यावर तिला पान्हा येणार नाही का?

ओवी ४१

पाहा पां तया पांडवाचेनि नांवें. जो कृष्ण रानींही प्रतिपाळूं धावे.
तयांतें अर्जुनें जंव पुसावें. तंव साहील काई?
अर्थ: पाहा, त्या पांडवांचे नाव ऐकल्याबरोबर जो कृष्ण त्यांचे रक्षण करण्याकरता रानात धाव घेतो, त्याला अर्जुनाने विचारावे व मग आपण सांगावे एवढे सहन होईल का?

ओवी ४२

तो सहजेंचि स्नेहाचें अवतरण. आणि येरु स्नेहा घातलें आहे माजवण.
ऐसिये मिळवणी वेगळेपण. उरे हेंचि बहु.
अर्थ: श्रीकृष्ण परमात्मा स्वभावतः प्रेमाची मूळ आहे, आणि अर्जुन हा प्रेमाला उत्तेजक बनवतो, अशा एक होण्याच्या वेळी त्यांचे वेगळेपण राहणे हेच महत्त्वाचे आहे.

ओवी ४३

म्हणौनि अर्जुनाचिया बोलासरिसा. देव विश्वरूप होईल आपैसा.
तोचि पहिला प्रसंगु असा. ऐकिजे तरी.
अर्थ: म्हणून अर्जुनाच्या बोलण्यातून देवाचे विश्वरूप प्रकट होईल, असे प्रथमच एक प्रसंग ऐका.

ओवी ४४

मग पार्थु देवातें म्हणे. जी तुम्ही मजकारणें.
वाच्य केलें जें न बोलणें. कृपानिधे.
अर्थ: मग अर्जुन म्हणाला, हे कृपासागरा, जे बोलता येण्यासारखे नाही, ते तुम्ही माझ्यासाठी बोललात.

ओवी ४५

जैं महाभूतें ब्रह्मीं आटती. जीव महदादींचे ठाव फिटती.
तैं जें देव होऊनि ठाकती. तें विसवणें शेषींचें.
अर्थ: ज्यावेळी पंचमहाभूते ब्रह्मामध्ये विलीन होतात आणि जीव व महत्तत्त्व यांचा पत्ता नाहीसा होतो, त्यावेळी देव, आपण ब्रह्मरूप होऊन राहता, हे शेवटी विश्रांतीचे स्थान आहे.

ओवी ४६

होतें हृदयाचिये परिवरीं. रोंविलें कृपणाचिये परी.
शब्दब्रह्मासही चोरी. जयाची केली.
अर्थ: जी स्वरूपस्थिती वेदांना देखील कळत नाही, ती आपल्याच अंतःकरणात कृपणासारखी गुप्त ठेवली होती.

ओवी ४७

तें तुम्हीं आजि आपुलें. मजपुढां हियें फोडिलें.
जया अध्यात्मा वोवाळिलें. ऐश्वर्य हरें.
अर्थ: आज ती तुम्ही आपल्या अंतःकरणातील गुप्त गोष्ट माझ्यासमोर प्रगट केली. या अध्यात्मज्ञानावरून शंकराने आपले ऐश्वर्य ओवाळून टाकले आहे.

ओवी ४८

ते वस्तु मज स्वामी. एकिहेळां दिधली तुम्ही.
हें बोलों तरी आम्ही. तुज पावोनि कैंचे.
अर्थ: महाराज, अशी जी वस्तु, ती तुम्ही मला एका क्षणात दिलीत असे म्हणावे तर आम्ही तुम्हापासून वेगळे कोठे आहोत?

ओवी ४९

परी साचचि महामोहाचिये पुरीं. बुडालेया देखोनि सीसवरी.
तुवां आपणपें घालोनि श्रीहरी. मग काढिलें मातें.
अर्थ: पण खरोखर मोहाच्या महापुरात डोक्यापर्यंत बुडतो आहे असे पाहून, श्रीकृष्ण, तुम्ही स्वतः उडी घेऊन मला बाहेर काढले.

ओवी ५०

एक तूंवांचूनि कांहीं. विश्वीं दुजियाची भाष नाहीं.
कीं आमुचें कर्म पाहीं. जे आम्हीं आथी म्हणों.
अर्थ: तुमच्याव्यतिरिक्त या जगात दुसरी कोणतीही भाषा नाही, कारण आमचे कर्म तुम्हीच पाहिले आहे, जे आम्ही आधी सांगितले.

ओवी ५१

मी जगीं एक अर्जुनु. ऐसा देहीं वाहे अभिमानु.
आणि कौरवांतें इयां स्वजनु. आपुलें म्हणें.
अर्थ: जगात मी एक अर्जुन आहे, असा देहाच्या ठिकाणी अभिमान बाळगतो, आणि या कौरवांना आपले भाऊबंद मानतो.

ओवी ५२

याहीवरी यांतें मी मारीन. म्हणें तेणें पापें कें रिगेन.
ऐसें देखत होतों दुःस्वप्न. तों चेवविला प्रभु.
अर्थ: यावर देखील मी म्हणत होतो की, मी यांना मारून पाप करीन आणि मग मला कोणती गती मिळेल असे वाटत होते. याप्रमाणे मी एक दुःस्वप्न पहात होतो, आणि त्या काळात मला महाराज, आपण जागे केलेत.

ओवी ५३

देवा गंधर्वनगरीची वस्ती. सोडूनि निघालों लक्ष्मीपती.
होतों उदकाचिया आर्ती. रोहिणी पीत.
अर्थ: कृष्णा, गंधर्वनगराची वस्ती सोडून मी बाहेर पडलो. हे लक्ष्मीपते, श्रीकृष्णा, मी पाण्याच्या इच्छेने मृगजळ पीत होतो.

ओवी ५४

जी किरडूं तरी कापडाचें. परी लहरी येत होतिया साचें.
ऐसें वायां मरतया जीवाचें. श्रेय तुवां घेतलें.
अर्थ: महाराज, सर्प कापडाचाच होता, पण त्यावर पाय पडून तो चावला असा भ्रम झाला, आणि विषाच्या लहरी मात्र खर्‍या येत होत्या. याप्रमाणे मला मरतो असे भ्रमण करणाऱ्या जीवाला वाचवण्याचे तुम्ही पुण्य घेतले.

ओवी ५५

आपुलें प्रतिबिंब नेणता. सिंह कुहां घालील देखोनि आतां.
ऐसा धरिजे तेवीं अनंता. राखिलें मातें.
अर्थ: विहिरीत दिसणारी आपली पडछाया आहे हे न समजता आता सिंह आत उडी टाकणार, त्याला कोणी धरावे याप्रमाणे हे अनंता, आपण माझे रक्षण केलेत.

ओवी ५६

एर्‍हवीं माझा तरी येतुलेवरी. एथ निश्चय होता अवधारीं.
जें आतांचि सातांही सागरीं. एकत्र मिळिजे.
अर्थ: बाकी माझा येथे इतका निश्चय झाला होता की, आताच जरी सातही समुद्र एकवटले तरी चालेल.

ओवी ५७

हें जगचि आघवें बुडावें. वरी आकाशहि तुटोनि पडावें.
परी झुंजणें न घडावें. गोत्रजेशीं मज.
अर्थ: हा प्रलय झाला तरी चालेल किंवा आकाशही तुटून पडले तरी चालेल, पण माझ्यावर माझ्या कुळाशी लढण्याचा प्रसंग येऊ नये.

ओवी ५८

ऐसिया अहंकाराचिये वाढी. मियां आग्रहजळीं दिधली होती बुडी.
चांगचि तूं जवळां एर्हीवीं काढी. कवणु मातें.
अर्थ: अशा अहंकाराच्या उत्कर्षामुळे मी आग्रहरूपी पाण्यात बुडी मारली होती. पण तुम्ही चांगले होता म्हणून ठीक, नाहीतर मला यातून कोणी काढले असते.

ओवी ५९

नाथिलें आपण पां एक मानिलें. आणि नव्हतया नाम गोत्र ठेविलें.
थोर पिसें होतें लागलें. परि राखिलें तुम्ही.
अर्थ: वास्तवात मी कोणी एक नसतांना खोटेच मी अर्जुन आहे असे मानले, आणि कौरवांना नातलग असे नाव ठेवले होते, पण तुम्ही माझे रक्षण केलेत.

ओवी ६०

मागां जळत काढिलें जोहरीं. तैं तें देहासीच भय अवधारीं.
आतां हे जोहरवाहर दुसरी. चैतन्यासकट.
अर्थ: मागे जळत असलेल्यांना जोहरींनी काढले. त्यांनी त्या देहाच्या भयानकतेला धीर धरला, आता हे जळणारे पदार्थ दुसरेच आहेत, चैतन्यासह.

ओवी ६१

दुराग्रह हिरण्याक्षें. माझी बुद्धि वसुंधरा सूदली काखे.
मग माहार्णव गवाक्षें. रिघोनि ठेला.
अर्थ: दुराग्रहरूपी हिरण्याक्ष दैत्याने माझी बुद्धिरूपी पृथ्वी काखेत घातली आणि मग तो मोहरूपी समुद्राच्या द्वाराने आत शिरला.

ओवी ६२

तेथ तुझेनि गोसावीपणें. एकवेळ बुद्धीचिया ठाया येणें.
हें दुसरें वराह होणें. पडिलें तुज.
अर्थ: देवा, आपल्या सामर्थ्याने पुन्हा एकदा माझी बुद्धी मूळ ठिकाणी आली. यावेळी तुम्हाला दुसर्‍यांदा वराह अवतार घ्यावा लागला.

ओवी ६३

ऐसें अपार तुझें केलें. एकी वाचा काय मी बोलें.
परी पांचही पालव मोकलिले. मजप्रती.
अर्थ: याप्रमाणे तुझी अनंत उपकाराची कृत्ये आहेत, त्यांचे मी एका वाचेने काय वर्णन करू? परंतु तुम्ही मला आपले पंचप्राण अर्पण केले आहेत.

ओवी ६४

तें कांहीं न वचेचि वायां. भलें यश फावलें देवराया.
जे साद्यंत माया. निरसिली माझी.
अर्थ: हे देवा, तुमचे कार्य व्यर्थ गेले नाही. तुम्हाला चांगले यश प्राप्त झाले आहे कारण माझे अज्ञान समूळ नाहीसे झाले आहे.

ओवी ६५

आजीं आनंदसरोवरींचीं कमळें. तैसे हे तुझे डोळे.
आपुलिया प्रसादाचीं राउळें. जयालागीं करिती.
अर्थ: महाराज, आनंदाच्या सरोवरातील कमळासारखे हे तुमचे डोळे आपल्या कृपाप्रसादाची घरे ज्याला करतील.

ओवी ६६

हां हो तयाही आणि मोहाची भेटी. हे कायसी पाबळी गोठी?
केउती मृगजळाची वृष्टी. वडवानळेंसीं?
अर्थ: अहो महाराज, त्याला देखील मोहाच्या भेटीने ग्रासणे किती दुबळ आहे? वडवानळ समुद्रात जलत असलेला अद्नी असून त्यावर मृगजळाच्या वृष्टीचा काय परिणाम होणार?

ओवी ६७

आणि मी तंव दातारा. ये कृपेचिये रिघोनि गाभारां.
घेत आहें चारा. ब्रह्मरसाचा.
अर्थ: अहो श्रीकृष्णा, मी तर आपल्या या कृपेच्या गाभार्‍यात शिरून ब्रह्मरसाचे भोजन करत आहे.

ओवी ६८

तेणें माझा जी मोह जाये. एथ विस्मो कांहीं आहे?
तरी उद्धरलों कीं तुझे पाये. शिवतले आहाती.
अर्थ: त्यामुळे माझा मोह जातो, येथे काही विस्मय आहे का? तरीही, मी तुम्हाला उद्धारले आहे, हेच साक्षात दिसते.

ओवी ६९

पैं कमलायतडोळसा. सूर्यकोटितेजसा.
मियां तुजपासोनि महेशा. परिसिलें आजीं.
अर्थ: कमळासारखे मोठे डोळे आणि कोटिसूर्यासारखे तेज असलेल्या महेश्वर, मी आज तुम्हाला हे सांगितले आहे.

ओवी ७०

इयें भूतें जयापरी होती. अथवा लया हन जैसेनि जाती.
ते मजपुढां प्रकृती. विवंचिली देवें.
अर्थ: सर्व प्राणी ज्या रीतीने प्रकृतीपासून उत्पन्न होतात किंवा पुन: प्रकृतीत लय पावतात, ती प्रकृती देवाने मला सांगितली.

ओवी ७१

आणि प्रकृती कीर उगाणा दिधला.
वरि पुरुषाचाही ठावो दाविला.
जयाचा महिमा पांघरोनि जाहला. धडौता वेदु.
अर्थ: आणि प्रकृतीच्या स्वरूपाचा पूर्ण हिशोब देऊन ज्या परमेश्वराचा माहिमा वेदांनी सुशोभित केला, त्याचे ठिकाण तुम्ही दाखवले.

ओवी ७२

जी शब्दराशी वाढे जिये. कां धर्माऐशिया रत्‍नांतें विये.
ते एथिंचे प्रभेचे पाये. वोळगे म्हणौनि.
अर्थ: महाराज, वेद वाढतात आणि टिकतात, किंवा धर्मासारख्या रत्नाला प्रसवतात; हे सर्व आपल्या स्वरूप सामर्थ्याचा आधार घेतात.

ओवी ७३

ऐसें अगाध माहात्म्य. जें सकळमार्गैकगम्य.
जें स्वात्मानुभवरम्य. तें इयापरी दाविलें.
अर्थ: असे आपले अपार माहात्म्य आहे, जे सर्व मार्गांनी जाणण्यास योग्य आहे, आणि जे आपल्या आत्म्याच्या अनुभवामुळे रममाण होते, ते तुम्ही मला दाखवले.

ओवी ७४

जैसा केरु फिटलिया आभाळीं. दिठी रिगे सूर्यमंडळीं.
कां हातें सारूनि बाबुळीं. जळ देखिजे.
अर्थ: जसे आकाशातील ढग नाहीसे झाल्यावर सूर्यप्रकाश दिसतो, किंवा पाण्यातून गोंडाळ दूर करून पाणी दाखवले जाते.

ओवी ७५

नातरी उकलतया सापाचे वेढे. जैसें चंदना खेंव देणें घडे.
अथवा विवसी पळे मग चढे. निधान हातां.
अर्थ: अथवा सापाचे वेढे उकलल्यावर चंदनाला भेटता येते, किंवा पिशाच दूर केल्यावर द्रव्य हाती लागते.

ओवी ७६

तैसी प्रकृती हे आड होती. ते देवेंचि सारोनि परौती.
मग परतत्त्व माझिये मती. शेजार केलें.
अर्थ: त्याप्रमाणे, माझ्या स्वरूपाच्या आड अज्ञान होते, ते देवांनी दूर केले. नंतर माझ्या बुद्धीला परब्रह्माचे शेजघर केले.

ओवी ७७

म्हणौनि इयेविषयींचा मज देवा. भरंवसा कीर जाहला जीवा.
परी आणीक एक हेवा. उपनला असे.
अर्थ: म्हणून देवा, याविषयी माझ्या जीवाची खात्री पटली, परंतु आणखी एक उत्कट इच्छा उत्पन्न झाली आहे.

ओवी ७८

तो भिडां जरी म्हणों राहों. तरी आना कवणा पुसों जावों.
काय तुजवांचोनि ठावो. जाणत आहों आम्ही?
अर्थ: जर भिडेमुळे ती गोष्ट विचारावयाची राहिली तर आम्ही दुसऱ्या कोणास विचारायचे? तुझ्यावाचून दुसरी विचारण्याची जागा आम्हाला माहीत आहे का?

ओवी ७९

जळचरु जळाचा आभारु धरी. बाळक स्तनपानीं उपरोधु करी.
तरी तया जिणया श्रीहरी. आन उपायो असे?
अर्थ: पाण्यात राहणार्‍या प्राण्यांनी जर पाण्याच्या उपकाराचे ओझे मानले, तर देवा, त्यास जगण्यास दुसरा उपाय आहे काय?

ओवी ८०

म्हणौनि भीड सांकडी न धरवे. जीवा आवडे तेंही तुजपुढां बोलावें.
तंव राहें म्हणितलें देवें. चाड सांगैं.
अर्थ: म्हणून भीड सांभाळून न धरता, जीवाला आवडतं तें तुम्हापुढे बोलावं. तेव्हा राहून तुमच्या विचारावर सांगितलं.

ओवी ८१

मग बोलिला तो किरीटी. म्हणे तुम्हीं केली जे गोठी.
तिया प्रतीतीची दिठी. निवाली माझी.
अर्थ: मग अर्जुन म्हणाला, देवा, तुम्ही मागील अध्यायात जी गोष्ट सांगितली, त्या योगाने माझा अनुभव शांत झाला.

ओवी ८२

आतां जयाचेनि संकल्पें. हे लोकपरंपरा होय हारपे.
जया ठायातें आपणपें. मी ऐसें म्हणसी.
अर्थ: आता ज्याच्या संकल्पाने या लोकांची मालिका उत्पन्न होते आणि नष्ट होते, त्या स्थानास तू ‘मी’ असे म्हणतोस.

ओवी ८३

तें मुद्दल रूप तुझें. जेथूनि इयें द्विभुजें हन चतुर्भुजें.
सुरकार्याचेनि व्याजें. घेवों घेवों येसी.
अर्थ: जेथून ही दोन हातांची किंवा चार हातांची रूपे देवाचे कार्य करण्याच्या निमित्ताने वारंवार येतात, ते तुझे मूळ स्वरूप आहे.

ओवी ८४

पैं जळशयनाचिया अवगणिया. कां मत्स्य कूर्म इया मिरवणिया.
खेळु सरलिया तूं गुणिया. सांठविसी जेथ.
अर्थ: हा अवतारकृत्याचा खेळ संपल्यावर, क्षीरसमुद्रात झोप घेण्याचे सोंग किंवा मत्स्य, कूर्म इत्यादिक अलंकार, यांना तू गारोडी जेथे साठवतोस.

ओवी ८५

उपनिषदें जें गाती. योगिये हृदयीं रिगोनि पाहाती.
जयातें सनकादिक आहाती. पोटाळुनियां.
अर्थ: उपनिषदे ज्याचे वर्णन करतात, योगी लोक आपल्या हृदयात शिरून ज्याचा साक्षात्कार घेतात, ज्याला सनकादिक संत मिठी मारून राहिलेले आहेत.

ओवी ८६

ऐसें अगाध जें तुझें. विश्वरूप कानीं ऐकिजे.
तें देखावया चित्त माझें. उतावीळ देवा.
अर्थ: असे जे अमर्याद असलेले तुझे विश्वरूप कानांनी मी ऐकतो, ते पहाण्यासाठी देवा, माझे चित्त फारच उत्कंठित झाले आहे.

ओवी ८७

देवें फेडूनियां सांकड. लोभें पुसिली जरी चाड.
तरी हेंचि एकीं वाड. आर्तीं जी मज.
अर्थ: माझा संकोच दूर करून प्रेमाने माझी इच्छा काय आहे असे ज्याअर्थी विचारले आहे, तर महाराज, मी असे सांगतो की हीच एक मला मोठी तीव्र इच्छा आहे.

ओवी ८८

तुझें विश्वरूपपण आघवें. माझिये दिठीसि गोचर होआवें.
ऐसी थोर आस जीवें. बांधोनि आहें.
अर्थ: तूच या विश्वात भरलेला आहेस, हे पूर्णपणे माझ्या डोळ्यांना दिसावे, अशी मोठी इच्छा मी मनात बाळगून राहिलो आहे.

ओवी ८९

मन्यसे यदि तच्छक्यं मया द्रष्टुमिति प्रभो.
योगेश्वर ततो मे त्वं दर्शयाऽत्मानमव्ययम्.
अर्थ: हे प्रभो, जर ते पाहणे शक्य आहे असे तुला वाटत असेल, तर हे योगेश्वरा, क्षयरहित असे स्वत:चे रूप तू मला दाखव.

ओवी ९०

परी आणीक एक एथ शारङ्गी. तुज विश्वरूपातें देखावयालागीं.
पैं योग्यता माझिया आंगीं. असे कीं नाहीं.
अर्थ: परंतु कृष्णा, आणखी एक गोष्ट आहे, ती ही की विश्वरूप पाहण्यासाठी माझ्या अंगात योग्यता आहे की नाही.

ओवी ९१

आणि जी आर्तीचेनि पडिभरें. आर्तु आपुली ठाकी पैं विसरे.
जैसा तान्हेला म्हणे न पुरे. समुद्र मज.
अर्थ: महाराज, आणि इच्छेचा जोर झाला की उत्कंठित मनुष्य आपली योग्यतेचा विसरतो. ज्याप्रमाणे फार तहान लागलेल्या मनुष्यास ‘मला समुद्रही पुरणार नाही’ असे वाटते.

ओवी ९२

ऐशा सचाडपणाचिये भुली. न सांभाळवे समस्या आपुली.
यालागीं योग्यता जेवीं माउली. बालकाची जाणे.
अर्थ: त्याप्रमाणे तीव्र इच्छेच्या वेडाने मला माझ्या शक्तीचा अंदाज कळत नाही. जसे आई आपल्या मुलाची योग्यता जाणते.

ओवी ९३

तयापरी श्रीजनार्दना. विचारिजो माझी संभावना.
मग विश्वरूपदर्शना. उपक्रम कीजे.
अर्थ: त्याप्रमाणे हे जनार्दना, माझी योग्यता किती आहे याचा आपण विचार करा, आणि मग विश्वरूप दाखवण्यास आरंभ करा.

ओवी ९४

तरी ऐसी ते कृपा करा. एर्‍हवीं नव्हे हें म्हणा अवधारा.
वायां पंचमालापें बधिरा. सुख केउतें देणें?
अर्थ: तर माझ्या योग्यतेनुरूप कृपा करा. (जर माझी योग्यता नसेल तर) तुला विश्वरूप दाखवणे शक्य नाही, असे स्पष्ट सांगा. पहा, बहिर्‍या मनुष्याला पंचम स्वरातील गायनाने सुख देण्याचा व्यर्थ प्रयत्न कशाला करावा?

ओवी ९५

एर्‍हवीं येकले बापियाचे तृषे. मेघ जगापुरतें काय न वर्षे?
परी जहालीही वृष्टि उपखे. जर्‍ही खडकीं होय.
अर्थ: सहज पाहिले तर, मेघ हा एकट्या चातकाची तहान भागवण्यासाठी पर्जन्यवृष्टी करतो, ती वृष्टी जगापुरती होत नाही काय? परंतु तीच पर्जन्यवृष्टी खडकावर झाली तर वृष्टी होऊनही व्यर्थ ठरते.

ओवी ९६

चकोरा चंद्रामृत फावलें. येरा आण वाहूनि काय वारिलें?
परी डोळ्यांवीण पाहलें. वायां जाय.
अर्थ: चकोर पक्ष्याला चंद्रामृत प्राप्त झाले, तेच चंद्रामृत इतर प्राण्यांना घेऊ नका, म्हणून शपथ घालून चंद्राने त्यांचे निवारण केले आहे काय? परंतु इतरांना अमृतसेवनाची दृष्टी नसल्यामुळे त्यांच्यासाठी चंद्रोदय होऊनही व्यर्थ जातो.

ओवी ९७

म्हणौनि विश्वरूप तूं सहसा. दाविसी कीर हा भरंवसा.
कां जे कडाडां आणि गहिंसा-. माजी नीत्य नवा तूं कीं.
अर्थ: म्हणून तू विश्वरूप मला एकदम दाखवशील, ही मला खरोखर खात्री आहे. कारण की जाणत्यांत आणि नेणत्यांत तू नित्य नवा आहेस.

ओवी ९८

तुझें औदार्य जाणों स्वतंत्र. देतां न म्हणसी पात्रापात्र.
पैं कैवल्या ऐसें पवित्र. जें वैरियांही दिधलें.
अर्थ: तुझा उदारपणा स्वतंत्र आहे. (याचकाच्या इच्छेवर अवलंबून नाही). द्यावयास लागलास म्हणजे योग्य अथवा अयोग्य अशी निवड तू करत नाहीस. मोक्षासारखी पवित्र वस्तू पण ती तू आपल्या शत्रूंना दिलीस.

ओवी ९९

मोक्षु दुराराध्यु कीर होय. परी तोही आराधी तुझे पाय.
म्हणौनि धाडिसी तेथ जाय. पाइकु जैसा.
अर्थ: खरोखर मोक्ष हा मिळण्यास फार कठिण आहे. परंतु तो देखील तुझ्याच चरणांची सेवा जो करतो, तोच तू धाडशील तेथे चाकराप्रमाणे जातो.

ओवी १००

तुवां सनकादिकांचेनि मानें. सायुज्यीं सौरसु दिधला पूतने.
जे विषाचेनि स्तनपानें. मारूं आली.
अर्थ: तु संतांना सायुज्य देतो, ज्यांनी विष पितल्याने मृत्यु पत्करला.

ओवी १०१

हां गा राजसूय यागाचिया सभासदीं. देखतां त्रिभुवनाची मांदी.
कैसा शतधा दुर्वाक्य शब्दीं. निस्तेजिलासी.
अर्थ: अहो, राजसूय यज्ञाच्या सभासदांत त्रिभुवनातील हजारो मंडळी पहात असतांना शेकडो प्रकारच्या वाईट शब्दांनी (शिशुपालाकडून) तुझा पाणउतारा झाला.

ओवी १०२

ऐशिया अपराधिया शिशुपाळा. आपणपें ठावो दिधला गोपाळा.
आणि उत्तानचरणाचिया बाळा. काय ध्रुवपदीं चाड?
अर्थ: अशा अपराधी शिशुपालाला तू आपल्या स्वरूपाच्या ठिकाणी जागा दिलीस. आणि उत्तानपाद राजाच्या मुलाला (ध्रुवाला) अढळपदाची इच्छा होती काय?

ओवी १०३

तो वना आला याचिलागीं. जे बैसावें पितयाचिया उत्संगीं.
कीं तो चंद्रसूर्यादिकांपरिस जगीं. श्लाघ्यु केला.
अर्थ: तो एवढ्याकरता रानात आला होता की आपण आपल्या बापाच्या मांडीवर बसावे, परंतु त्याला या लोकांमध्ये चंद्रसूर्यापेक्षाही प्रशंसनीय केलेस.

ओवी १०४

ऐसा वनवासिया सकळां. देतां एकचि तूं धसाळा.
पुत्रा आळवितां अजामिळा. आपणपें देसी.
अर्थ: याप्रमाणे दु:खाने व्यापलेल्या सर्वांना देण्यात सढळ असा एक तुम्हीच आहात. मुलाला हाक मारत असतांना अजामिळाला आपली तद्रूपता दिलीत.

ओवी १०५

जेणें उरीं हाणितलासि पांपरा. तयाचा चरणु वाहासी दातारा.
अझुनी वैरियांचिया कलेवरा. विसंबसीना.
अर्थ: हे उदार श्रीकृष्णा, ज्या भृगुने तुझ्या छातीवर लाथ हाणली, त्याच्या पावलांची खूण तू आपल्या छातीवर धारण करतोस. शत्रू असूनही तू अजून त्याच्या शरीरास विसंबत नाहीस.

ओवी १०६

ऐसा अपकारियां तुझा उपकारु. तूं अपात्रींही परी उदारु.
दान म्हणौनि दारवंठेकरु. जाहलासी बळीचा.
अर्थ: याप्रमाणे तुझ्यावर अपकार करणार्‍या लोकांवर तू उपकार केले आहेस. तू वास्तविक योग्यता नसलेल्यांच्या ठिकाणीही आपले औदार्य दाखवले आहेस.

ओवी १०७

तूंतें आराधी ना आयकें. होती पुंसा बोलावित कौतुकें.
तिये वैकुंठीं तुवां गणिके. सुरवाडु केला.
अर्थ: तुझे कधी गुणवर्णन ऐकले नाही व जी गणिका मरतेवेळी सहज आपल्या पाळलेल्या राघूस ‘राघोबा राघोबा’ म्हणून हाका मारत होती, त्या गणिकेस तू वैकुंठलोकामधे स्थान दिलेस.

ओवी १०८

ऐसीं पाहूनि वायाणीं मिषें. आपणपें देवों लागसी वानिवसें.
तो तूं कां अनारिसें. मजलागीं करिसी.
अर्थ: वरील गणिकेस राघोबा म्हणण्याप्रमाणे व्यर्थ निमित्ते पाहून तू सहज निजपद अपात्र माणसांनाही देतोस, असा जो तू काही तरी निमित्त पाहून अपात्र माणसास निजपद देणारा, तो तू मला वेगळे करशील काय?

ओवी १०९

हां गा दुभतयाचेनि पवाडें. जे जगाचें फेडी सांकडें.
तिये कामधेनूचे पाडे. काय भुकेले ठाती?
अर्थ: जी कामधेनू आपल्या दुभत्याच्या विपुलतेने सगळ्या जगाची अडचण दूर करते, त्या कामधेनूची वासरे भुकेली रहातील काय?

ओवी ११०

म्हणौनि मियां जें विनविलें कांहीं. तें देव न दाखविती हें कीर नाहीं.
परी देखावयालागीं देईं. पात्रता मज.
अर्थ: म्हणून मी जी काही विनंती केली ती मान्य करून देव आपले विश्वरूप दाखवणार नाहीत असे खरोखर नाही, परंतु ते पहाण्यासाठी लागणारी योग्यता मला द्यावी.

ओवी १११

तुझें विश्वरूप आकळे. असे जरी जाणसी माझे डोळे.
तरी आर्तीचे डोहळे. पुरवीं देवा.
अर्थ: तुझ्या विश्वरूपाचे आकलन होईल असे माझे डोळे समर्थ आहेत असे जर तुला वाटत असेल तर हे श्रीकृष्णा, विश्वरूप पहाण्याच्या उत्कंठेचे हे डोहाळे पूर्ण करावेत.

ओवी ११२

ऐसी ठायेंठावो विनंती. जंव करूं सरला सुभद्रापती.
तंव तया षड्गुणचक्रवर्ती. साहवेचिना.
अर्थ: याप्रमाणे जशी पाहिजे तशी त्या वेळेला अर्जुन विनंती करील, तेव्हा ती त्या ऐश्वर्यादि सहा गुणांच्या सार्वभौम राजा श्रीकृष्णाला सहन होणार नाही.

ओवी ११३

तो कृपापीयूषसजळु. आणि येरु जवळां आला वर्षाकाळु.
नाना कृष्ण कोकिळु. अर्जुन वसंतु.
अर्थ: तो श्रीकृष्ण परमात्मा कृपारूपी अमृताने जलयुक्त मेघ होता आणि अर्जुन हा जवळ आलेला पावसाळा होता अथवा कृष्ण हा कोकिळ असून अर्जुन हा वसंतऋतु होता.

ओवी ११४

नातरी चंद्रबिंब वाटोळें. देखोनि क्षीरसागर उचंबळे.
तैसा दुणेंही वरी प्रेमबळें. उल्लसितु जाहला.
अर्थ: अथवा चंद्राचे गोल असलेले पूर्ण बिंब पाहून क्षीरसमुद्राला जसे भरते येते, त्याप्रमाणे प्रेमाला दुपटीपेक्षा अधिक जोर येऊन श्रीकृष्ण आनंदित झाला.

ओवी ११५

मग तिये प्रसन्नतेचेनि आटोपें. गाजोनि म्हणितलें सकृपें.
पार्था देख देख अमुपें. स्वरूपें माझीं.
अर्थ: मग तिये प्रसन्नतेचेनि आटोपून गाजोनी म्हणाले, "पार्थ, तू माझे स्वरूप पहा."

ओवी ११६

एक विश्वरूप देखावें. ऐसा मनोरथु केला पांडवें.
कीं विश्वरूपमय आघवें. करूनि घातलें.
अर्थ: अर्जुनाने एकच विश्वरूप पहावे असा मनोरथ केला. त्यात देवाने सर्वच विश्वरूप करून ठेवले.

ओवी ११७

बाप उदार देवो अपरिमितु. याचक स्वेच्छा सदोदितु.
असे सहस्रवरी देतु. सर्वस्व आपुलें.
अर्थ: धन्य श्रीकृष्ण परमात्मा! तो अमर्याद उदार आहे. तो नेहेमी याचकांच्या इच्छेच्या सहस्रपट सर्वस्व देतो.

ओवी ११८

अहो शेषाचेहि डोळे चोरिले. वेद जयालागीं झकविले.
लक्ष्मीयेही राहविलें. जिव्हार जें.
अर्थ: जे दोन हजार डोळे असलेल्या शेषाच्या दृष्टीसही पडू दिले नाही, वेदांना ज्याचा पत्ता लागू दिला नाही, लक्ष्मीही ज्याला पाहू शकली नाही, असे भगवंताचे जीवाचे गुह्य रूप म्हणजे विश्वरूप.

ओवी ११९

तें आतां प्रकटुनी अनेकधा. करीत विश्वरूपदर्शनाचा धांदा.
बाप भाग्या अगाधा. पार्थाचिया.
अर्थ: ते विश्वरूप आता अनेक प्रकारांनी प्रगट करून देव विश्वरूप दाखवण्याचा व्यवहार करू लागले. अर्जुनाच्या अपार भाग्याची धन्य आहे.

ओवी १२०

जो जागता स्वप्नावस्थे जाये. तो जेवीं स्वप्नींचें आघवें होये.
तेवीं अनंत ब्रह्मकटाह आहे. आपणचि जाहला.
अर्थ: जागा असलेला मनुष्य स्वप्नावस्थेत गेल्यावर तो जसा स्वप्नातील सर्व वस्तु आपणच बनून राहतो, त्याप्रमाणे श्रीकृष्ण परमात्मा आपणच अनंत ब्रह्मांडे बनून राहिला आहे.

ओवी १२१

ते सहसा मुद्रा सोडिली. आणि स्थूळदृष्टीची जवनिका फेडिली.
किंबहुना उघडिली. योगऋद्धी.
अर्थ: श्रीकृष्णांनी तेथील विश्वरूपाचा आकार एकदम प्रगट केला आणि स्थूल दृष्टीचा पडदा फाटला (दूर केला). फार काय सांगावे? त्याने तो आकार म्हणजे आपले योगाचे वैभव प्रगट केले.

ओवी १२२

परी हा हें देखेल कीं नाहीं. ऐसी सेचि न करी कांहीं.
एकसरां म्हणतसे पाहीं. स्नेहातुर.
अर्थ: पण हा हें पाहेल की नाही, अशी शंका न ठेवता, स्नेहातुर श्रीकृष्णाने एकत्रितपणे सर्वांशी संवाद साधला.

ओवी १२३

अर्जुना तुवां एक दावा म्हणितलें. आणि तेंचि दावूं तरी काय दाविलें.
आतां देखें आघवें भरिलें. माझ्याचि रूपीं.
अर्थ: अर्जुन, तू एक विश्वरूप दाखवा असे म्हटलेस, आणि आम्ही तेच विश्वरूप दाखवले तर त्यात काय मोठं आहे? आता तू पाहा की सर्व विश्व माझ्या स्वरूपात सामावले आहे.

ओवी १२४

एकें कृशें एकें स्थूळें. एकें र्‍हस्वें एकें विशाळें.
पृथुतरें सरळें. अप्रांतें एकें.
अर्थ: काही रोडकी, काही लठ्ठ, काही ठेंगू, काही प्रशस्त, काही फारच विस्तृत, सडपातळ व काही अमर्याद.

ओवी १२५

एकें अनावरें प्रांजळें. सव्यापारें एकें निश्चळें.
उदासीनें स्नेहाळें. तीव्रें एकें.
अर्थ: काही न आवरणारी, काही प्रामाणिक, काही सक्रिय, निष्क्रिय, काही उदासीन, प्रेमळ, काही कडक.

ओवी १२६

एके घूर्णितें सावधें. असलगें एकें अगाधें.
एकें उदारें अतिबद्धें. क्रुद्धें एकें.
अर्थ: काही धुंद, काही सावध, काही उघड, काही गूढ, काही उदार, काही कृपण, आणि काही रागावलेली.

ओवी १२७

एकें शांतें सन्मदें. स्तब्धें एकें सानंदें.
गर्जितें निःशब्दें. सौम्यें एकें.
अर्थ: काही सदाचरणी, काही सदा मदोन्मत्त, काही स्तब्ध, काही आनंदित, काही गर्जना करणारी, काही शब्दरहित, व काही शांत.

ओवी १२८

एकें साभिलाषें विरक्तें. उन्निद्रितें एकें निद्रितें.
परितुष्टें एकें आर्तें. प्रसन्नें एकें.
अर्थ: काही आशाखोर, काही निराश, काही जागी झालेली, काही झोपलेली, काही सर्व बाजूंनी संतुष्ट, काही पीडित, आणि काही प्रसन्न.

ओवी १२९

एकें अशस्त्रें सशस्त्रें. एकें रौद्रें अतिमित्रें.
भयानकें एकें पवित्रें. लयस्थें एकें.
अर्थ: काही बिनहत्यारी, काही हत्यारी, काही तामसी, काही अतिशय स्नेहाळू, काही भयंकर, काही पवित्र आणि काही समाधीत असलेली.

ओवी १३०

एकें जनलीलाविलासें. एकें पालनशीलें लालसें.
एकें संहारकें सावेशें. साक्षिभूतें एकें.
अर्थ: काही उत्पन्न करण्याच्या लीलेत क्रीडा करणारी, काही पालन करण्याचा स्वभाव असलेली, काही मोठ्या आवेशाने संहार करणारी, काही तटस्थ राहणारी.

ओवी १३१

एवं नानाविधें परी बहुवसें. आणि दिव्यतेजप्रकाशें.
तेवींचि एकेका ऐसें. वर्णेंही नव्हे.
अर्थ: याप्रमाणे अनेक प्रकारची, परंतु पुष्कळ व दिव्य तेजाने प्रकाशरूप अशी ती रूपे होती. त्याचप्रमाणे वर्णाच्याही बाबतीत ती रूपे एकासारखी एक नव्हती.

ओवी १३२

एकें तातलें साडेपंधरें. तैसीं कपिलवर्णें अपारें.
एकें सर्वांगीं जैसें सेंदुरें. डवरलें नभ.
अर्थ: काही तावून काढलेल्या उत्तम सोन्यासारखी, पिंगट रंग असलेली, अनंतरूपे, आणि काही शेंदराने माखलेले आकाश असावे तशा प्रकारची शेंदरी रूपे होती.

ओवी १३३

एकें सावियाचि चुळुकीं. जैसें ब्रह्मकटाह खचिलें माणिकीं.
एकें अरुणोदयासारिखीं. कुंकुमवर्णें.
अर्थ: रत्नांनी ब्रह्मांड जडल्यामुळे ते जसे चमकत असावे, तशा प्रकारची कित्येक रूपे स्वाभाविक सौंदर्याने चमकणारी होती आणि कित्येक अरुणोदयाच्या केशरी वर्णाप्रमाणे होती.

ओवी १३४

एकें शुद्धस्फटिकसोज्वळें. एकें इंद्रनीळसुनीळें.
एकें अंजनवर्णें सकाळें. रक्तवर्णें एकें.
अर्थ: काही शुद्ध स्फटिकासारखी तेजस्वी, काही इंद्रधनुषी नील, काही अंजनाच्या रंगाची, आणि काही रक्ताच्या रंगाची होती.

ओवी १३५

एकें लसत्कांचनसम पिंवळीं. एकें नवजलदश्यामळीं.
एकें चांपेगौरीं केवळीं. हरितें एकें.
अर्थ: काही तेजस्वी सोन्यासारखी पिवळी, काही नव्या मेघांसारखी काळ्यासावळ्या वर्णाची, काही चाफ्याप्रमाणे गोरी असलेली, आणि काही हिरव्या रंगाची.

ओवी १३६

एकें तप्तताम्रतांबडीं. एकें श्वेतचंद्र चोखडीं.
ऐसीं नानावर्णें रूपडीं. देखें माझीं.
अर्थ: काही तापलेल्या तांब्यासारखी तांबडी, काही शुभ्र चंद्रासारखी शुद्ध, अशी अनेक रंगांची रूपे पहा.

ओवी १३७

हे जैसे कां आनान वर्ण. तैसें आकृतींही अनारिसेपण.
लाजा कंदर्प रिघाला शरण. तैसीं सुंदरें एकें.
अर्थ: ज्या प्रमाणे वेगवेगळे रंग आहेत, त्याप्रमाणे आकृतीही वेगवेगळ्या आहेत. कित्येक लाजेने मदनही शरण येईल, अशी सुंदर आहेत.

ओवी १३८

एकें अतिलावण्यसाकारें. एकें स्निग्धवपु मनोहरें.
शृंगारश्रियेचीं भांडारें. उघडिली जैसीं.
अर्थ: काही रूपे अतिशय सुंदर बांधणीची आहेत, काही तुळतुळीत शरीराची, मनाला हरण करणारी, जणू श्रृंगार लक्ष्मीचे भांडार उघडले आहेत.

ओवी १३९

एकें पीनावयवमांसाळें. एकें शुष्कें अति विक्राळें.
एकें दीर्घकंठें विताळें. विकटें एकें.
अर्थ: काही पुष्ट अवयवांची व खूप मांस असलेली, काही वाळलेली, काही भयंकर, काही उंच मानेची, काही मोठ्या टाळूची व काही हिडीस रूपाची.

ओवी १४०

एवं नानाविधाकृती. इयां पाहतां पारु नाहीं सुभद्रापती.
ययांच्या एकेकीं अंगप्रांतीं. देख पां जग.
अर्थ: याप्रमाणे विविध प्रकारच्या आकृत्या पाहून, सुभद्रापती, त्या प्रत्येकाच्या अंगप्रांतीं जगभराचे दृश्य दिसते.

ओवी १४१

जेथ उन्मीलन होत आहे दिठी. तेथ पसरती आदित्यांचिया सृष्टी.
पुढती निमीलनीं मिठीं. देत आहाती.
अर्थ: ज्या ठिकाणी (विश्वरूपाच्या) दृष्टि उघडतात, त्या ठिकाणी सूर्यांच्या सृष्टी पसरतात, आणि ज्या ठिकाणी त्या दृष्ट्या मिटतात, तेथे सूर्यांच्या सृष्टी मावळतात.

ओवी १४२

वदनींचिया वाफेसवें. होत ज्वाळामय आघवें.
जेथ पावकादिक पावे. समूह वसूंचा.
अर्थ: तोंडाच्या वाफेबरोबर सर्व ज्वालामय होते; त्या ठिकाणी अग्नि व इतर वासुंचा समुदाय प्राप्त होतो.

ओवी १४३

आणि भ्रूलतांचे शेवट. कोपें मिळों पाहतीं एकवट.
तेथ रुद्रगणांचे संघाट. अवतरत देखें.
अर्थ: आणि भिवयांच्या टोके रागाने एकत्र होऊ पहातात; त्या ठिकाणी रुद्रगणांचे समुदाय उतरण्याचा अनुभव येतो.

ओवी १४४

पैं सौम्यतेचा बोलावा. मिती नेणिजे अश्विनौदेवां.
श्रोत्रीं होती पांडवा. अनेक वायु.
अर्थ: विश्वरूपाच्या सौम्यतेच्या ओलाव्यात अगणित अश्विनौदेव उत्पन्न होतात, आणि अर्जुनाच्या कानांच्या ठिकाणी अनेक वायू उत्पन्न होतात.

ओवी १४५

यापरी एकेकाचिये लीळे. जन्मती सुरसिद्धांचीं कुळें.
ऐसीं अपारें आणि विशाळें. रूपें इयें पाहीं.
अर्थ: याप्रमाणे एका एका स्वरूपाच्या सहज खेळामध्ये देवांचे व सिद्धांचे समुदाय उत्पन्न होतात; अशी अमर्याद व प्रचंड रूपे पाहा.

ओवी १४६

जयांतें सांगावया वेद बोबडे. पहावया काळाचेंही आयुष्य थोकडें.
धातयाही परी न सांपडे. ठाव जयांचा.
अर्थ: ज्या स्वरूपांचे वर्णन करण्यास वेद असमर्थ आहेत, जी स्वरूपे पहावयास काळाचेही आयुष्य थोडे आहे, आणि ब्रह्मदेव सर्वज्ञ खरे, पण त्यालाही ज्या स्वरूपांचा पत्ता लागत नाही.

ओवी १४७

जयांतें देवत्रयी कधीं नायके. तियें इयें प्रत्यक्ष देख अनेकें.
भोगीं आश्चर्याची कवतिकें. महासिद्धी.
अर्थ: ज्या ठिकाणी देवत्रय कधीच नायके नाहीत, तिथे प्रत्यक्ष अनेक रूपे आहेत, ज्यामुळे आश्चर्याची अनुभव घेणारे महासिद्धी आहेत.

ओवी १४८

इया मूर्तीचिया किरीटी. रोममूळीं देखें पां सृष्टी.
सुरतरुतळवटीं. तृणांकुर जैसे.
अर्थ: अर्जुना, ज्याप्रमाणे कल्पतरूच्या बुडाशी गवताचे शेकडो अंकुर असतात, त्याप्रमाणे या विश्वमूर्तीच्या प्रत्येक केसाच्या बुडाशी सृष्टी पाहा.

ओवी १४९

चंडवाताचेनि प्रकाशें. उडत परमाणु दिसती जैसे.
भ्रमत ब्रह्मकटाह तैसें. अवयवसंधीं.
अर्थ: ज्याप्रमाणे वार्‍याने उडणारे परमाणू प्रकाशात दिसतात, त्याप्रमाणे विश्वरूपाच्या सांध्यात अनेक ब्रह्मांडे वर खाली जातांना दिसतात.

ओवी १५०

एथ एकैकाचिया प्रदेशीं. विश्व देख विस्तारेंशी.
आणि विश्वाही परौतें मानसीं. जरी देखावें वर्ते.
अर्थ: या विश्वाच्या एका भागावर तू संपूर्ण विस्तारासह विश्व पहा, आणि तुझ्या मनात जर विश्वाही पलीकडे पाहावे असे वाटत असेल.

ओवी १५१

तरी इयेही विषयींचें कांहीं. एथ सर्वथा सांकडें नाहीं.
सुखें आवडे तें माझिया देहीं. देखसी तूं.
अर्थ: तर त्याविषयीही येथे मुळीच तोटा नाही. तुला वाटेल ते तू माझ्या देहाच्या ठिकाणी पाहा.

ओवी १५२

ऐसें विश्वमूर्ती तेणें. बोलिलें कारुण्यपूर्णें.
तंव देखत आहे कीं नाहीं न म्हणे. निवांतुचि येरु.
अर्थ: याप्रमाणे करुणेने पूर्ण भरलेले असे ते विश्वरूपधारी परमात्मा बोलले. तेव्हा मी विश्वरूप पहात आहे की नाही असे काही न बोलता अर्जुन स्तब्धच राहिला.

ओवी १५३

एथ कां पां हा उगला? म्हणौनि श्रीकृष्णें जंव पाहिला.
तंव आर्तीचें लेणें लेइला. तैसाचि आहे.
अर्थ: "हा उगला का?" असे विचारताना श्रीकृष्णांनी ज्या वेळी पाहिले, तेव्हा आर्ततेच्या लेण्यानुसार तसेच आहे.

ओवी १५४

मग म्हणें उत्कंठे वोहट न पडे. अझुनी सुखाची सोय न सांपडे.
परी दाविलें तें फुडें. नाकळेचि यया.
अर्थ: मग देव म्हणाले, अद्याप याची विश्वरूप पहाण्याची इच्छा कमी झालेली दिसत नाही, आणि अद्याप याला सुखाचा मार्ग सापडला नाही, इतकेच नाही तर आम्ही विश्वरूप दाखवले ते याला मुळीच आकलन होत नाही.

ओवी १५५

हे बोलोनि देवो हांसिले. हांसोनि देखणियातें म्हणितलें.
आम्हीं विश्वरूप तरी दाविलें. परी न देखसीच तूं.
अर्थ: असे बोलून देव हसले आणि हसून अर्जुनास म्हणाले, "खूप पहाणारा आहेस! आम्ही तुला विश्वरूप तर दाखवले, परंतु तू ते पहात नाहीस."

ओवी १५६

यया बोला येरें विचक्षणें. म्हणितलें हां जी कवणासी तें उणें?
तुम्ही बकाकरवीं चांदिणें. चरऊं पहा मा.
अर्थ: या श्रीकृष्णाच्या भाषणावर दूरदर्शी अर्जुन म्हणाला, "महाराज, तर हा कमीपणा कोणाला आहे? तुम्ही बगळ्याला चंद्रामृताचा उपभोग देऊ पहाता ना?"

ओवी १५७

हां हो उटोनियां आरिसा. आंधळिया दाऊं बैसा.
बहिरियापुढें हृषीकेशा. गाणीव करा.
अर्थ: "अहो महाराज, आपण आरसा घासून तो आंधळ्यास दाखवायला लागला आहात, किंवा हे श्रीकृष्णा, आपण बहिर्‍यापुढे गाणे सुरू केले आहे."

ओवी १५८

मकरंदकणाचा चारा. जाणतां घालूनि दर्दुरा.
वायां धाडा शारङ्गधरा. कोपा कवणा.
अर्थ: "पुष्पांतील सुगंधी कणांचा चारा जाणून बुजून चिखल खाणार्‍या बेडकापुढे टाकून श्रीकृष्णा, वाया का घालवीत आहात? आणि मग रागावता कोणावर?"

ओवी १५९

जें अतींद्रिय म्हणौनि व्यवस्थिलें. केवळ ज्ञानदृष्टीचिया भागा फिटलें.
तें तुम्हीं चर्मचक्षूंपुढें सूदलें. मी कैसेनि देखें.
अर्थ: "जे विश्वरूप इंद्रियांस प्रत्यक्ष दिसणे शक्य नाही म्हणून शास्त्रद्वारा ठरले आहे, आणि जे केवळ ज्ञानदृष्टीचाच विषय होणारे आहे, असे जे विश्वरूप ते तुम्ही माझ्या चर्मचक्षूंपुढे ठेवले तर मी त्याला कसे पाहू?"

ओवी १६०

परी हें तुमचें उणें न बोलावें. मीचि साहें तेंचि बरवें.
एथ आथि म्हणितलें देवें. मानूं बापा.
अर्थ: "परंतु हा तुमचा कमीपणा बोलू नये. मीच सहन करावे हे बरे." या अर्जुनाच्या बोलण्यावर देव म्हणाले, "होय बाबा, तू म्हणतोस ते मला मान्य आहे."

ओवी १६१

साच विश्वरूप जरी आम्ही दावावें. तरी आधीं देखावया सामर्थ्य कीं द्यावें.
परी बोलत बोलत प्रेमभावें. धसाळ गेलों.
अर्थ: "खरोखरच आम्हास जर स्वरूप दाखवायचे होते, तर तुला प्रथम ते पहाण्याचे सामर्थ्य द्यावयास पाहिजे होते. परंतु प्रेमामुळे बोलत बोलत विसरून गेलो."

ओवी १६२

काय जाहलें न वाहतां भुई पेरिजे. तरी तो वेलु विलया जाइजे.
तरी आतां माझें निजरूप देखिजे. तें दृष्टी देवों तुज.
अर्थ: "हे कसे झाले म्हणशील तर जमिनीची मशागत न करता तिच्यात बी पेरले आणि त्यास पाणी घातले तर तो पेरण्याचा व पाणी घालण्याचा वेळ फुकट जाईल. (त्याप्रमाणे तुला विश्वरूप पाहाण्याची दृष्टी न देता तुझ्यापुढे विश्वरूप मांडले तर ते मांडणे व्यर्थ जाणारच). परंतु आता माझे स्वत:चे स्वरूप पहाण्यास समर्थ असणारी दृष्टि मी तुला देतो."

ओवी १६३

मग तिया दृष्टी पांडवा. आमुचा ऐश्वर्ययोगु आघवा.
देखोनियां अनुभवा. माजिवडा करीं.
अर्थ: "मग अर्जुना, त्या दृष्टीने आमचा सर्व ऐश्वर्ययोग पाहून त्याला अनुभावामध्ये घालून ठेव."

ओवी १६४

ऐसें तेणें वेदांतवेद्यें. सकळ लोक आद्यें.
बोलिलें आराध्यें. जगाचेनि.
अर्थ: "याप्रमाणे ते वेदांतवेद्य असलेले सर्व लोक आराध्य बोलले."

ओवी १६५

पैं कौरवकुलचक्रवर्ती. मज हाचि विस्मयो पुढतपुढती.
जे श्रियेहूनि त्रिजगतीं. सदैव असे कवणी?
अर्थ: संजय म्हणाला, "हे कौरवकुळातील सार्वभौम महाराजा, मला वारंवार हेच आश्चर्य वाटते की लक्ष्मीपेक्षा त्रैलोक्यामध्ये जास्त दैववान कोणी आहे का?"

ओवी १६६

ना तरी खुणेचें वानावयालागीं. श्रुतीवांचूनि दावा पां जगीं.
ना सेवकपण तरी आंगीं. शेषाच्याचि आथी.
अर्थ: "अथवा तत्वाची गोष्ट वर्णन करण्यात वेदांशिवाय जगात दुसरा कोण समर्थ आहे दाखवा बरे? अथवा एकनिष्ठ सेवकपण जर पाहिले तर ते एक शेषाच्याच ठिकाणी आहे."

ओवी १६७

हां हो जयाचेनि सोसें. शिणत आठही पहार योगी जैसे.
अनुसरलें गरुडाऐसें. कवण आहे?
अर्थ: "अहो महाराज, ज्या परमात्म्याच्या प्राप्तीच्या इच्छेने योगी जसे आठही प्रहर शिणत असतात (तसे भगवंताकरता कश्ष्ट सोसणारे कोण आहेत?) व गरुडासारखा देवास आपल्याला वाहून घेतलेला दुसरा कोण आहे?"

ओवी १६८

परी तें आघवेंचि एकीकडे ठेलें. सापें कृष्णसुख एकंदरें जाहलें.
जिये दिवूनि जन्मले. पांडव हे.
अर्थ: "परंतु हे सर्व एका बाजूला राहिले. प्रस्तुत ज्या दिवसापासून पांडव जन्मले, त्या दिवसापासून ते श्रीकृष्णापासून भक्ताला होणारे सुख त्यांच्याच ठिकाणी एकवटले."

ओवी १६९

परी पांचांही आंतु अर्जुना. श्रीकृष्ण सावियाचि जाहला अधीना.
कामुक कां जैसा अंगना. आपैता कीजे.
अर्थ: "परंतु पाचही पांडवांमधे श्रीकृष्ण हे सहजच अर्जुनाच्या स्वाधीन झाले. जसे एखाद्या विषयासक्त पुरुषाला स्त्री ही आपल्या आधीन करते."

ओवी १७०

पढविलें पाखरूं ऐसें न बोले. यापरी क्रीडामृगही तैसा न चले.
कैसें दैव एथें सुरवाडलें. तें जाणों न ये.
अर्थ: "शिकवलेला पक्षीही असे बोलत नाही, याप्रमाणे करमणूकीकरता पाळालेला पशूही इतका हुकुमात रहात नाही. इतके अर्जुनाच्या स्वाधीन श्रीकृष्ण झाले. या अर्जुनाच्या ठिकाणी दैव कसे भरभराटीस आले आहे ते समजत नाही."

ओवी १७१

आजि हें परब्रह्म सगळें. भोगावया सदैव याचेचि डोळे.
कैसे वाचेनि हन लळे. पाळीत असे.
अर्थ: "या प्रसंगी संपूर्ण ब्रह्मवस्तूचा अनुभव घेण्याचे भाग्य याच्याच दृष्टीला लाभले आहे, पहा. श्रीकृष्ण अर्जुनाच्या बोलण्याचे लाड कसे पुरवत आहेत!"

ओवी १७२

हा कोपे कीं निवांतु साहे. हा रुसे तरी बुझावीत जाये.
नवल पिसें लागलें आहे. पार्थाचें देवा.
अर्थ: "अर्जुन रागावला की कृष्ण निवांतपणे सहन करतात. एकूण कृष्णाला अर्जुनाचे आश्चर्यकारक वेड लागले आहे."

ओवी १७३

एर्‍हवीं विषय जिणोनि जन्मले. जे शुकादिक दादुले.
ते विषयोचि वानितां जाहले. भाट ययाचें.
अर्थ: "सहज विचार करून पाहिले तर विषयाला जिंकून जन्मास आलेले जे शुकादिक खरे खरे पुरुष, ते भगवंताच्या केवळ वैषयिक लीलांचेच वर्णन करणारे स्तुतिपाठक झाले."

ओवी १७४

हा योगियांचें समाधिधन. कीं होऊनि ठेले पार्थाआधीन.
यालागीं विस्मयो माझें मन. करीतसे राया.
अर्थ: "योगी ज्याचे सुख समाधीत भोगतात, असा हा योग्यांचे समाधीत भोगण्याचे ऐश्वर्य असून तो अर्जुनाच्या अगदी स्वाधीन झाला आहे. याकरता राजा धृतराष्ट्रा माझे मन आश्चर्य करते."

ओवी १७५

तेवींचि संजय म्हणे कायसा. विस्मयो एथें कौरवेशा.
श्रीकृष्णें स्वीकारिजे तया ऐसा. भाग्योदय होय.
अर्थ: "तसेच संजय म्हणतो, कौरवांच्या राजा (धृतराष्ट्रा), याच्यात आश्चर्य ते काय? कृष्ण ज्याचा स्वीकार करतात त्याचा असा भाग्योदय होतो."

ओवी १७६

म्हणौनि तो देवांचा रावो. म्हणे पार्थाते तुज दृष्टि देवों.
जया विश्वरूपाचा ठावो. देखसी तूं.
अर्थ: "म्हणून 'अर्जुना, ज्या दृष्टीने तू संपूर्ण विश्वरूप पहशील ती दृष्टी मी तुला देतो' असा तो देवांचा राजा (श्रीकृष्ण परमात्मा) म्हणाला."

ओवी १७७

ऐसी श्रीमुखौनि अक्षरें. निघती ना जंव एकसरें.
तंव अविद्येचे आंधारें. जावोंचि लागे.
अर्थ: "अशी अक्षरे भागवंताच्या मुखातून न निघतात तोच अज्ञानांधकार एकदम जावयास लागला."

ओवी १७८

तीं अक्षरें नव्हती देखा. ब्रह्मसाम्राज्यदीपिका.
अर्जुनालागीं चित्कळिका. उजळलिया श्रीकृष्णें.
अर्थ: "(‘तुला दिव्य दृष्टि देतो’ अशी भगवंताच्या मुखातून जी अक्षरे निघाली) ती अक्षरे नसून ब्रह्मसाम्राज्याला प्रकाशित करणाऱ्या ज्ञानरूप ज्योतीच अर्जुनाकरता कृष्णाने उजळल्या असे समजा."

ओवी १७९

मग दिव्यचक्षुप्रकाशु प्रगटला. तया ज्ञानदृष्टी फांटा फुटला.
ययापरी दाविता जाहला. ऐश्वर्य आपुलें.
अर्थ: "मग अर्जुनाच्या ठिकाणी दिव्यदृष्टि उत्पन्न झाली. व त्याच्या ज्ञानदृष्टीचे सामर्थ्य वाढले. याप्रमाणे श्रीकृष्ण परमात्मा आपला ऐश्वर्ययोग दाखवता झाला."

ओवी १८०

हे अवतार जे सकळ. ते जिये समुद्रींचे कां कल्लोळ.
विश्व हें मृगजळ. जया रश्मीस्तव दिसे.
अर्थ: "हे जे सर्व अवतार ते ज्या विश्वरूपरूपी समुद्रावरील लाटा आहेत आणि ज्या विश्वरूपरूपी किरणांमुळे विश्व हे मृगजळ भासते."

ओवी १८१

जिये अनादिभूमिके निटे. चराचर हें चित्र उमटे.
आपणपें श्रीवैकुंठें. दाविलें तया.
अर्थ: "ज्या योग्य व अनादि भूमिकेवर हे स्थावर जंगमाचे चित्र उमटते, ते आपले विश्वरूप कृष्णाने अर्जुनाला (आपल्या ठिकाणी) दाखवले."

ओवी १८२

मागां बाळपणीं येणें श्रीपती. जैं एक वेळ खादली होती माती.
तैं कोपोनियां हातीं. यशोदां धरिला.
अर्थ: "पूर्वी बालपणी जेव्हा एक वेळ या श्रीकृष्णाने माती खाल्ली होती, तेव्हा यशोदेने त्याला रागावून हाताने धरले."

ओवी १८३

मग भेणें भेणें जैसें. मुखीं झाडा द्यावयाचेनि मिसें.
चवदाही भुवनें सावकाशें. दाविलीं तिये.
अर्थ: "नंतर भीत भीत जसे काही तोंडातील झाडा देण्याच्या निमित्ताने श्रीकृष्णाने यशोदेला विस्तारासह चौदाही लोक आपल्या मुखात दाखवले."

ओवी १८४

ना तरी मधुवनीं ध्रुवासि केलें. जैसें कपोल शंखें शिवतलें.
आणि वेदांचियेही मतीं ठेलें. तें लागला बोलों.
अर्थ: "तसेच मधुवनीं ध्रुवासकडे पाहताना, जसे कपोल शंखांत शिवतलें दाखवले, तसे वेदांचियेही मतीं ठेऊन तें बोलते."

या ओव्या गीतेतील गूढ आणि गहन विचारांचे प्रतिनिधित्व करतात, जिथे भक्तिभाव, दैवत्व, आणि सृष्टीच्या गूढतेची चर्चा केली जाते.

ओवी १८४

कुंठित होते ते तो बोलायला लागला.
तैसा अनुग्रहो पैं राया, श्रीहरी केला धनंजया.
आतां कवणेकडेही माया, ऐसी भाष नेणेंचि तो.
अर्थ: अर्जुनाला विस्मय होऊन बोलायला लागला. तसा श्रीकृष्णाने धनंजयावर अनुग्रह केला. आता माया कोणीकडे आहे हे तो समजेनासा झाला.

ओवी १८५

एकसरें ऐश्वर्यतेजें पाहलें, तया चमत्काराचें एकार्णव जाहलें.
चित्त समाजीं बुडोनि ठेलें, विस्मयाचिया.
अर्थ: भगवंताचे ऐश्वर्याचे तेज एकदम प्रकट झाले. त्यामुळे अर्जुनाचे चित्त आश्चर्याच्या समुद्रात बुडून गेले.

ओवी १८६

जैसा आब्रह्म पूर्णोदकीं, पव्हे मार्कंडेय एकाकीं.
तैसा विश्वरूप कौतुकीं, पार्थु लोळे.
अर्थ: ब्रह्मलोकात मार्कंडेय ऋषी एकटा पोहत होता, त्याप्रमाणे अर्जुन विश्वरूपाच्या कौतुकात लोळत होता.

ओवी १८७

म्हणे केवढें गगन एथ होतें, तें कवणें नेलें पां केउतें.
तीं चराचर महाभूतें, काय जाहलीं?
अर्थ: अर्जुन म्हणाला, एवढे मोठे आकाश येथे होते, ते कुणी नेले? स्थावर आणि जंगम वस्तू कुठे गेली?

ओवी १८८

दिशांचे ठावही हारपले, आधोर्ध्व काय नेणों जाहले.
चेइलिया स्वप्न तैसे गेले, लोकाकार.
अर्थ: पूर्व आणि पश्चिम दिशा सापडत नाहीत. वर आणि खाली वस्तू कोण जाणे कुठे गेली? जसे स्वप्न नाहीसे होते, तसे सृष्टीचे आकारही नाहीसे झाले.

ओवी १८९

नाना सूर्यतेजप्रतापें, सचंद्र तारांगण जैसें लोपे.
तैसीं गिळिलीं विश्वरूपें, प्रपंचरचना.
अर्थ: सूर्याच्या तेजाने चंद्रासह सर्व नक्षत्रांचे समूह लोपले जातात, तसे विश्वरूपाने सृष्टीची रचना गिळून टाकली.

ओवी १९०

तेव्हां मनासी मनपण न स्फुरे, बुद्धि आपणपें न सांवरें.
इंद्रियांचे रश्मी माघारे, हृदयवरी भरले.
अर्थ: तेव्हा मनाला मनपणाची भावना न वाटली. बुद्धीने आपले ज्ञान गमावले. इंद्रियांचे भाव अंतर्मुख झाले आणि हृदयात भरले.

ओवी १९१

तेथ ताटस्थ्या ताटस्थ्य पडिलें, टकासी टक लागले.
जैसें मोहनास्त्र घातलें, विचारजातां.
अर्थ: त्या स्थितीत सर्वात स्थिरता प्राप्त झाली आणि एकाग्रतेला एकाग्रता मिळाली, जणू ज्ञानाला मोहनास्त्राने गाठले.

ओवी १९२

तैसा विस्मितु पाहे कोडें, तंव पुढां होतें चतुर्भुज रूपडें.
तेंचि नानारूप चहूंकडे, मांडोनि ठेलें.
अर्थ: अर्जुन चकित होऊन पाहू लागला, तर पुढे चार भुजांचे स्वरूप होते, तेच अनेक रूपे घेऊन चारही बाजूंना दिसत होते.

ओवी १९३

जैसें वर्षाकाळींचे मेघौडे, कां महाप्रळयींचें तेज वाढे.
तैसें आपणावीण कवणीकडे, नेदीचि उरों.
अर्थ: जसे वर्षाकाळात येणारे मेघ किंवा महाप्रलयाच्या वेळचे तेज वाढत जाते, त्याप्रमाणे या विश्वरूपाने कोणतीही बाजू शिल्लक ठेवली नाही.

ओवी १९४

प्रथम स्वरूपसमाधान, पावोनि ठेला अर्जुन.
सवेचि उघडी लोचन, तंव विश्वरूप देखें.
अर्थ: विश्वरूप पाहिल्यावर अर्जुनाला समाधान मिळाले, त्याने डोळे उघडले आणि त्याच क्षणी विश्वरूप त्याच्या दृष्टीस पडले.

ओवी १९५

इहींचि दोहीं डोळां, पाहावें विश्वरूपा सकळा.
तो श्रीकृष्णें सोहळा, पुरविला ऐसा.
अर्थ: अर्जुनाला ह्या दोन्ही डोळ्यांनी सर्व विश्वरूप पाहण्याची इच्छा होती, जी इच्छा श्रीकृष्णांनी पूर्ण केली.

ओवी १९६

अनेकवक्त्रनयनमनेकाद्भुतदर्शनम्,
अनेकदिव्याभरणं दिव्यानेकोद्यतायुधम्.
अर्थ: त्या विश्वरूपात अनेक मुखे, नयन, आश्चर्यकारक दृश्ये, अनेक दिव्य अलंकार आणि आयुधे होती.

ओवी १९७

मग तेथ सैंघ देखे वदनें, जैसी रमानायकाचीं राजभुवनें.
नाना प्रगटलीं निधानें, लावण्यश्रियेचीं.
अर्थ: त्याने अनेक मुखे पाहिली, जणू काय लक्ष्मीकांत श्रीकृष्ण यांच्या राजमंदिरासारखी होती, सौंदर्याची प्रगट झालेली भांडारे.

ओवी १९८

कीं आनंदाची वनें सासिन्नलीं, जैसी सौंदर्या राणीव जोडली.
तैसीं मनोहरें देखिलीं, हरीचीं वक्त्रें.
अर्थ: जणू आनंदाचे बाग बहरलेले किंवा सौंदर्याला राज्य मिळाले, तशा श्रीकृष्णाची मुखे मन हरण करणारी होती.

ओवी १९९

तयांही माजीं एकैकें, सावियाचि भयानकें.
काळरात्रीचीं कटकें, उठवलीं जैसीं.
अर्थ: त्यात काही मुखे जणू प्रलयरात्रीच्या सैन्याने उठाव केला होता, असे भयंकर होते.

ओवी २००

कीं मृत्यूसीचि मुखें जाहलीं, हो कां जें भयाचीं दुर्गें पन्नासिलीं.
कीं महाकुंडें उघडलीं, प्रळयानळाचीं.
अर्थ: काही मुखे मृत्यूच्या, भयंकर दुर्गांच्या, किंवा महाकुंडाच्या उघडण्यात दिसत होत्या.

ओवी २०१

तैसीं अद्‌भुतें भयासुरें, तेथ वदनें देखिलीं वीरें.
आणिकें असाधारणें साळंकारें, सौम्यें बहुतें.
अर्थ: अर्जुनाने अद्भुत आणि भयंकर मुखे पाहिली, तसेच अनेक निरुपम अलंकारयुक्त आणि सौम्य मुखे देखील पाहिली.

ओवी २०२

पैं ज्ञानदृष्टीचेनि अवलोकें, परी वदनांचा शेवटु न टके.
मग लोचन तें कवतिकें, लागला पाहों.
अर्थ: अर्जुनाने त्या मुखांचे ज्ञानदृष्टीने निरीक्षण केले, पण मुखांचा अंत दिसत नव्हता, त्यामुळे त्याने विश्वरूपाचे कौतुकाने पाहण्यास सुरुवात केली.

ओवी २०३

तंव नानावर्णें कमळवनें, विकासिलीं तैसे अर्जुनें.
डोळे देखिले पालिंगनें, आदित्यांचीं.
अर्थ: त्याने अनेक रंगांच्या कमळांचे बाग प्रफुल्लित झाल्यासारखे, तेजाने भरलेल्या डोळ्यांचे समुदाय पाहिले, जसे सूर्याची किरणे असतात.

ओवी २०४

तेथेंचि कृष्णमेघांचिया दाटी, माजीं कल्पांत विजूंचिया स्फुटी.
तैसिया वन्हि पिंगळा दिठी, भ्रूभंगातळीं.
अर्थ: अर्जुनाने काळ्या मेघांच्या गर्दीत प्रलयकाळातील वीज चमकण्यासारख्या अग्नीने पिंगट दृष्टी पाहिली.

ओवी २०५

हें एकैक आश्चर्य पाहतां, तिये एकेचि रूपीं पंडुसुता.
दर्शनाची अनेकता, प्रतिफळली.
अर्थ: हे एकेक आश्चर्य पहात असताना अर्जुनाला त्या एकाच विश्वरूपामध्ये दर्शनाची अनेकता अनुभवली.

ओवी २०६

मग म्हणे चरण ते कवणेकडे, केउते मुकुट कें दोर्दंडें.
ऐसी वाढविताहे कोडें, चाड देखावयाची.
अर्थ: मग अर्जुनाने विचारले, विश्वरूपाचे पाय कुठे आहेत? मुकुट आणि भुजा कुठे आहेत? अशी कौतुकाची इच्छा त्याला वाटली.

ओवी २०७

तेथ भाग्यनिधि पार्था, कां विफलत्व होईल मनोरथा.
काय पिनाकपाणीचिया भातां, वायकांडीं आहाती?
अर्थ: अर्जुन, जो भाग्यनिधी आहे, त्याची इच्छा व्यर्थ का होईल? पिनाक धनुष्य धारणा करणाऱ्या शंकराच्या बाणांचा निष्फळपणा काय?

ओवी २०८

ना तरी चतुराननाचिये वाचे, काय आहाती लटिकिया अक्षरांचे साचे?
म्हणौनि साद्यंतपण अपारांचे, देखिलें तेणें.
अर्थ: किंवा ब्रह्मदेवाच्या जिव्हेवर खोट्या अक्षरांचे ठसे आहेत का? अर्जुनाने अमर्याद विश्वाचे आदि व अंत पाहिले.

ओवी २०९

जयाची सोय वेदां नाकळे, तयाचे सकळावयव एकेचि वेळे.
अर्जुनाचे दोन्ही डोळे, भोगिते जाहले.
अर्थ: ज्याचा मार्ग वेदांना कळत नाही, त्या विश्वरूपाची सर्व अंगे अर्जुनाच्या दोन्ही डोळ्यात एकाच वेळी पाहिली.

ओवी २१०

चरणौनि मुकुटवरी, देखत विश्वरूपाची थोरी.
जे नाना रत्‍नव अळंकारीं, मिरवत असे.
अर्थ: अर्जुन विश्वरूपाचे विस्तार पाहू लागला, जे अनेक रत्नांच्या अलंकारांनी शोभित होते, पायांपासून मुकुटापर्यंत.

ओवी २११

परब्रह्म आपुलेनि आंगें, ल्यावया आपणचि जाहला अनेगें.
तियें लेणीं मी सांगें, काइसयासारिखीं.
अर्थ: जे अनेक अलंकार परब्रह्माने आपल्या अंगावर घालण्याकरता बनवले, ते अलंकार कशासारखे आहेत, हे सांगू?

ओवी २१२

जिये प्रभेचिये झळाळा, उजाळु चंद्रादित्यमंडळा.
जे महातेजाचा जिव्हाळा, जेणें विश्व प्रगटे.
अर्थ: ज्या प्रभेच्या कांतीने चंद्र-सूर्य मंडल प्रकाशित होतात, जी प्रभा महातेजाचे जीवन आहे, त्या प्रभेने विश्व दिसावयास लागते.

ओवी २१३

तो दिव्यतेज शृंगारु, कोणाचिये मतीसी होय गोचरु.
देव आपणपेंचि लेइले ऐसें वीरु, देखत असे.
अर्थ: ते दिव्य तेज असलेले अलंकार कोणाच्या बुद्धीस विषय होतील? देवाने स्वत:च आपल्या अंगावर धारण केले आहे असे अर्जुन पाहू लागला.

ओवी २१४

मग तेथेंचि ज्ञानाचिया डोळां, पहात करपल्लवां जंव सरळा.
तंव तोडित कल्पांतींचिया ज्वाळा, तैसीं शस्त्रें झळकत देखे.
अर्थ: अर्जुनाने ज्ञानदृष्टीने पाहताना सरळ हात पाहिले आणि प्रलयकाळाच्या ज्वाळा तोडणारी शस्त्रे झळकत असलेली पाहिली.

ओवी २१५

आपण आंग आपण अलंकार, आपण हात आपण हतियार.
आपण जीव आपण शरीर, देखें चराचर कोंदलें देवें.
अर्थ: अर्जुनाने पाहिले की देवानेच सर्व स्थावर-जंगमात्मक विश्व तयार केले आहे, आपणच अवयव, अलंकार, हात, हतियार, जीव आणि शरीर आहे.

ओवी २१६

जयाचिया किरणांचे निखरपणें, नक्षत्रांचे होत फुटाणे.
तेजें खिरडला वन्हि म्हणे, समुद्रीं रिघों.
अर्थ: ज्यांच्या शस्त्रांच्या किरणांच्या प्रखरपणाने नक्षत्रांचे फुटाणे होतात, व ज्यांच्या तेजाने अग्नि समुद्रात प्रवेश करावा असे म्हटले जाते.

ओवी २१७

मग कालकूटकल्लोळीं कवळिलें, नाना महाविजूंचें दांग उमटलें.
तैसे अपार कर देखिले, उदितायुधीं.
अर्थ: अर्जुनाने कालकूटाच्या गर्जनेत अनेक महाविजयांचे दांग उमठत असल्याचे पाहिले आणि अपार शक्तीचे युद्ध त्याने अनुभवले.

ओवी २१८

कीं भेणें तेथूनि काढिली दिठी, मग कंठमुगुट पहातसे किरीटी.
तंव सुरतरूची सृष्टी, जयांपासोनि कां जाहली.
अर्थ: अर्जुनाने असंख्य शस्त्रांच्या भयाने दृष्टि काढून मग कंठ आणि मुकुट पहायला लागला, जो कल्पतरूची सृष्टी दर्शवित होता.

ओवी २१९

ज्ञा – त्या हातातील असंख्य शस्त्रांच्या भयाने तेथून दृष्टि काढून मग जेव्हा अर्जुन कंठ व मुकुट पहावयास लागला तेव्हा कल्पतरूची सृष्टी ज्यापासून झाली (असे कंठ व मुगुट त्याला दिसले).
अर्थ: महासिद्धींच्या मूळ स्थाने जेथे श्रम पावलेली लक्ष्मी विश्रांती घेत होती, अशी पवित्र फुले त्याने पाहिली.

ओवी २२१

स्वर्गें सूर्यतेज वेढिलें, जैसें पंधरेनें मेरूतें मढिलें.
तैसें नितंबावरी गाढिलें, पीतांबरु झळके.
अर्थ: स्वर्गाने जसे सूर्यतेज वेढले आहे, तसे नितंबावर चमकणारा पितांबर गाढलेला होता.

ओवी २२२

श्रीमहादेवो कापुरें उटिला, कां कैलासु पारजें डवरिला.
नाना क्षीरोदकें पांघरविला, क्षीरार्णवो जैसा.
अर्थ: श्रीशंकराला जशी कापराची उटी लावावी किंवा कैलासास पार्‍याचा लेप द्यावा, तसे क्षीरसमुद्राला क्षीरोदकाचे पांघरूण घालले होते.

ओवी २२३

जैसी चंद्रमयाची घडी उपलविली, मग गगनाकरवीं बुंथी घेवविली.
तैसीं चंदनपिंजरी देखिली, सर्वांगीं तेणें.
अर्थ: चंद्राच्या घडीसारखे पांघरूण आकाशाकडून घेतल्यासारखे चंदनाच्या उटीचे सर्वांग पाहिले.

ओवी २२४

जेणें स्वप्रकाशा कांतीं चढे, ब्रह्मानंदाचा निदाघु मोडे.
जयाचेनि सौरभ्यें जीवित जोडे, वेदवतीये.
अर्थ: ज्यामुळे स्वरूप प्रकाशाला तेज चढते व ब्रह्मानंदाची उष्णता नाहीशी होते, आणि ज्याच्या सुवासाने पृथ्वीला अस्तित्व प्राप्त होते.

ओवी २२५

जयाचे निर्लेप अनुलेपु करी, जे अनंगुही सर्वांगीं धरी.
तया सुगंधाची थोरी, कवण वानी?
अर्थ: त्या चंदनाच्या सुगंधाची थोरवी कोण वर्णन करील, ज्याला ब्रह्मही आपल्या अंगास लावतो आणि मदन देखील ज्यास आपल्या अंगावर धारण करतो?

ओवी २२६

ऐसी एकैक शृंगारशोभा, पाहतां अर्जुन जातसें क्षोभा.
तेवींचि देवो बैसला कीं उभा, का शयालु हें नेणवें.
अर्थ: अर्जुन एक एक शृंगाराची शोभा पाहात असता, त्याला देव बसले आहेत की उभे आहेत की निजले आहेत हे समजत नव्हते.

ओवी २२७

बाहेर दिठी उघडोनि पाहे, तंव आघवें मूर्तिमय देखत आहे.
मग आतां न पाहें म्हणौनि उगा राहे, तरी आंतुही तैसेंचि.
अर्थ: अर्जुन बाहेर पाहू लागला, तरी सर्व विश्वरूपमय दिसत होते. त्याने आता काहीही पाहणार नाही असा निश्चय केला, तरी आतही त्याला तसेच विश्वरूप दिसत राहिले.

ओवी २२८

अनावरें मुखें समोर देखे, तयाभेणें पाठीमोरा जंव ठाके.
तंव तयाहीकडे श्रीमुखें, करचरण तैसेचि.
अर्थ: अर्जुन अनेक मुखे पाहात होता, जेव्हा त्याने पाठ फिरवली, तेव्हा तिकडेही विश्वरूपाची मुखे, हात आणि पाय होते असे त्याला दिसले.

ओवी २२९

अहो पाहतां कीर प्रतिभासे, एथ नवलावो काय असे?
परि न पाहतांही दिसे, चोज आइका.
अर्थ: अर्जुन म्हणाला, "पाहत असताना दिसते, यात काही आश्चर्य आहे का? परंतु विश्वरूप न पाहताही (डोळे मिटून घेतल्यावर) दिसत होते."

ओवी २३०

कैसें अनुग्रहाचें करणें, पार्थाचें पाहणें आणि न पाहणें.
तयाही सकट नारायणें, व्यापूनि घेतलें.
अर्थ: प्रभूच्या कृपेचा अद्भुत अनुभव, अर्जुनाचे पाहणे आणि न पाहणे हे सर्व नारायणाने व्यापून टाकले.

ओवी २३१

म्हणौनि आश्चर्याच्या पुरीं एकीं, पडिला ठायेठाव थडीं ठाकी.
तंव चमत्काराचिया आणिकीं, महार्णवीं पडे.
अर्थ: आश्चर्याच्या एका पुरात पडल्यावर अर्जुन तात्काळ आणखी दुसऱ्या चमत्काराच्या मोठ्या समुद्रात पडला.

ओवी २३२

तैसा अर्जुनु असाधारणें, आपुलिया दर्शनाचेनि विंदाणें.
कवळूनि घेतला तेणें, अनंतरूपें.
अर्थ: अर्जुनाने आपल्या अद्वितीय दर्शनाने व्यापून टाकले.

ओवी २३३

तो विश्वतोमुख स्वभावें, आणि तेचि दावावयालागीं पांडवें.
प्रार्थिला आतां आघवें, होऊनि ठेला.
अर्थ: अर्जुनाने श्रीकृष्णाच्या स्वाभाविक रूपाचे दर्शन मागितले आणि तो विश्वतोमुख रूपाने प्रकट झाला.

ओवी २३४

आणि दीपें कां सूर्यें प्रगटे, अथवा निमुटलिया देखावेंचि खुंटे.
तैसी दिठी नव्हे जे वैकुंठें, दिधली आहे.
अर्थ: अर्जुनाला जी दृष्टि मिळाली, ती दिव्य प्रकाशाने किंवा सूर्याच्या प्रकाशाने प्रकट होईल, अशी नव्हती.

ओवी २३५

म्हणौनि किरीटीसि दोहीं परी, तें देखणें देखें अंधारी.
हें संजयो हस्तिनापुरीं, सांगतसे राया.
अर्थ: म्हणून अर्जुनाला दोन्ही प्रकारांनी उजेडात किंवा अंधारात विश्वरूप पाहावे लागले. हे संजय हस्तिनापुरात राजा धृतराष्ट्राला सांगत आहे.

ओवी २३६

म्हणे किंबहुना अवधारिलें, पार्थें विश्वरूप देखिलें.
नाना आभरणीं भरलें, विश्वतोमुख.
अर्थ: अर्जुनाने विश्वरूपाचे दर्शन घेतले, जे विविध आभरणांनी भरलेले होते आणि जे विश्वतोमुख होते.

ओवी २३७

तिये अंगप्रभेचा देवा, नवलावो काइसया ऐसा सांगावा.
कल्पांतीं एकुचि मेळावा, द्वादशादित्यांचा होय.
अर्थ: धृतराष्ट्र राजा, श्रीकृष्णाच्या त्या अंगकांतिच्या तेजाची अपूर्वता कशासारखी आहे हे सांगायला हवे; काही कल्पना देता येईल, म्हणून प्रलयकाळी बारा सूर्यांचा एकत्र येणे हे एक दृष्टांत म्हणून सांगतो.

ओवी २३८

तैसे ते दिव्यसूर्य सहस्रवरी, जरी उदयजती कां एकेचि अवसरीं.
तर्‍ही तया तेजाची थोरी, उपमूं नये.
अर्थ: जरी हजारो दिव्य सूर्य एकाच वेळी उगवले, तरी त्या (विश्वरूपाच्या) तेजाची उपमा त्यांना देणे अशक्य आहे.

ओवी २३९

आघवयाचि विजूंचा मेळावा कीजे, आणि प्रळयाग्नीची सर्व सामग्री आणिजे.
तेवींचि दशकुही मेळविजे, महातेजांचा.
अर्थ: सर्व विजांचा समुदाय एकत्र करून प्रलयकाळाच्या अग्नीची सर्व साहित्ये एकत्रित करून, दहा महातेजे एकत्र केली.

ओवी २४०

तर्‍ही तिये अंगप्रभेचेनि पाडें, हें तेज कांहीं कांहीं होईल थोडें.
आणि तया ऐसें कीर चोखडें, त्रिशुद्धी नोहे.
अर्थ: तरीही सर्वांचे एकत्र केलेले तेज त्या विश्वरूपाच्या अंगकांतिच्या साम्यास अगदी अल्प मानले जाऊ शकते, पण त्यासारखे शुद्ध काही असणार नाही.

ओवी २४१

ऐसें महात्म्य या श्रीहरीचें सहज, फांकतसे सर्वांगीचें तेज.
तें मुनिकृपा जी मज, दृष्ट जाहलें.
अर्थ: या श्रीकृष्णाच्या महात्म्यामुळे सर्वांगीण तेज फटकत आहे; ही कृपा मला प्राप्त झाली आहे, आणि मी ती पाहिली.

ओवी २४२

आणि तिये विश्वरूपीं एकीकडे, जग आघवें आपुलेनि पवाडें.
जैसे महोदधीमाजीं बुडबुडे, सिनानें दिसती.
अर्थ: त्या विश्वरूपात एका बाजूला सर्व जग त्याच्या विस्तारासह आहे, जसे महासागरात बुडबुडे वेगवेगळ्या ठिकाणी दिसतात.

ओवी २४३

कां आकाशीं गंधर्वनगर, भूतळीं पिपीलिका बांधे घर.
नाना मेरुवरी सपूर, परमाणु बैसले.
अर्थ: आकाशात गंधर्वांचे शहर दिसावे किंवा जमिनीवर मुंगीने घर बांधलेले असावे किंवा मेरु पर्वतावर सूक्ष्म परमाणू पसरलेले असावे.

ओवी २४४

विश्व आघवेंचि तयापरी, तया देवचक्रवर्तीचिया शरीरीं.
अर्जुन तिये अवसरीं, देखता जाहला.
अर्थ: अर्जुनाने त्या देवांच्या सार्वभौम शरीरात विश्वरूप पाहिले.

ओवी २४५

ततः स विस्मयाविष्टो हृष्टरोमा धनंजयः,
प्रणम्य शिरसा देवं कृताझ्जलिरभाषत.
अर्थ: अर्जुन आश्चर्यचकित आणि रोमांचित झाला; त्याने शिर झुकवून देवाला प्रणाम केला, हात जोडून बोलला.

ओवी २४६

आंतु आनंदा चेइरें जाहलें, बाहेरि गात्रांचें बळ हारपोनि गेलें.
आपाद पां गुंतलें, पुलकांचलें.
अर्थ: अंत:करणात ब्रह्मानंद जागृत झाला, त्यामुळे बाहेर इंद्रिये ढिली झाली आणि शरीरावर रोमांच उभा राहिला.

ओवी २४७

वार्षिये प्रथमदशे, वोहळलया शैलांचें सर्वांग जैसें.
विरूढे कोमलांकुरीं तैसे, रोमांच जाहले.
अर्थ: पावसाळ्यात पहिल्या पावसाने पर्वताच्या अंगावर जसे कोवळे गवत उगवते, तसाच अर्जुनाच्या शरीरावर रोमांच आला.

ओवी २४८

शिवतला चंद्रकरीं, सोमकांतु द्रावो धरी.
तैसिया स्वेदकणिका शरीरीं, दाटलिया.
अर्थ: चंद्रकिरणांनी सपर्श केलेल्या चंद्रकांत मण्यावर जसे पाण्याचे बिंदू येतात, तसाच अर्जुनाच्या शरीरावर घामाचे बिंदू दाट आले.

ओवी २४९

माजीं सापडलेनि अलिकुळें, जळावरी कमळकळिका जेवीं आंदोळे.
तेवीं आंतुलिया सुखोर्मीचेनि बळें, बाहेरि कांपे.
अर्थ: कमळाच्या कळीमध्ये भुंग्यांचा समूह असल्याने ती कळी जशी पाण्यावर आदळते, तसा अर्जुनाच्या अंत:करणातील सुखाच्या लाटांच्या वेगाने त्याचे अंग थरथरले.

ओवी २५०

कर्पूरकर्दळीचीं गर्भपुटें, उकलतां कापुराचेनि कोंदाटें.
पुलिका गळती तेवीं थेंबुटें, नेत्रौनि पडती.
अर्थ: कापुराच्या विपुलतेने कापुरकेळीच्या गाभ्याची सोपटे उकलून त्यातून एकामागून एक असे कापराचे कण गळतात, त्याप्रमाणे अर्जुनाच्या डोळ्यातून आनंदाश्रू गळत होते.

ओवी २५१

उदयलेनि सुधाकरें, जसालाचि समुद्र भरे.
तैसा वेळोवेळां उर्मिभरें, उचंबळत असे.
अर्थ: याप्रमाणे अष्टसात्विक भावांमध्ये एकमेकांत चढाओढ लागली; त्या स्थितीत अर्जुनाच्या जीवाला ब्रह्मानंदाचे राज्य प्राप्त झाले.

ओवी २५२

ऐसा सात्त्विकांही आठां भावां, परस्परें वर्ततसे हेवा.
तेथ ब्रह्मानंदाची जीवा, राणीव फावली.
अर्थ: या आठ अष्टसात्विक भावांमध्ये एकमेकांमध्ये प्रतिस्पर्धा होती, आणि त्या ठिकाणी ब्रह्मानंदाचे राज्य आत्म्यात जागृत झाले.

ओवी २५३

तैसाचि तया सुखानुभवापाठीं, केला द्वैताचा सांभाळु दिठी.
मग उसासौनि किरीटी, वास पाहिली.
अर्थ: त्या सुखाच्या अनुभवानंतर श्रीकृष्णाने द्वैताचा सांभाळ केला, म्हणून अर्जुनाने दीर्घ श्वास सोडून श्रीकृष्णाकडे पाहिले.

ओवी २५४

तेथ बैसला होता जिया सवा, तियाचिया कडे मस्तक खालविला देवा.
जोडूनि करसंपुट बरवा, बोलतु असे.
अर्थ: तिथे अर्जुनाने श्रीकृष्णाच्या कडे मस्तक झुकवून त्याला प्रणाम केला आणि हात जोडून बोलला.

ओवी २५५

म्हणे जयजयाजी स्वामी, नवल कृपा केली तुम्हीं.
जें हें विश्वरूप कीं आम्हीं, प्राकृत देखों.
अर्थ: अर्जुन म्हणतो, "हे स्वामी, तुम्हाला जयजयकार! तुम्ही आमच्यावर अद्भुत कृपा केली आहे, कारण आम्ही सामान्य असूनही हे विश्वरूप पाहू शकलो."

ओवी २५६

परि साचचि भलें केलें गोसाविया, मज परितोषु जाहला साविया.
जी देखलासि जो इया, सृष्टीसी तूं आश्रयो.
अर्थ: "महाराज, तुमचे कार्य खरोखर चांगले आहे. तुम्ही या सर्व सृष्टीला आश्रय दिला आहे, हे पाहून मला मोठे समाधान झाले."

ओवी २५७

देवा मंदराचेनि अंगलगें, ठायीं ठायीं श्वापदांचीं दांगें.
तैसीं इयें तुझ्या देहीं अनेगें, देखतसें भुवनें.
अर्थ: "हे देव, मंदर पर्वताच्या आधारावर जसे ठिकठिकाणी हिंस्र पशूंची अरण्ये असतात, तशाच प्रकारे मी तुमच्या शरीरावर अनंत प्राण्यांचे अस्तित्व पाहिले."

ओवी २५८

अहो आकाशाचिये खोळे, दिसती ग्रहगणांचीं कुळें.
कां महावृक्षीं अविसाळें, पक्षिजातीचीं.
अर्थ: "हे महाराज, आकाशाच्या खोळ्यात ग्रहांच्या समूहांचे मेळे दिसतात किंवा विशाल वृक्षांवर अनेक पक्ष्यांची घरटी असतात."

ओवी २५९

तयापरी श्रीहरी, तुझिया विश्वात्मकीं इये शरीरीं.
स्वर्गु देखतसें अवधारीं, सुरगणेंसीं.
अर्थ: "हे श्रीहरी, त्याचप्रमाणे तुमच्या या विश्वरूपात देवसमुदायासह मला स्वर्ग दिसत आहे."

ओवी २६०

प्रभु महाभूतांचें पंचक, येथ देखत आहे अनेक.
आणि भूतग्राम एकेक, भूतसृष्टीचें.
अर्थ: "हे महाराज, तुमच्या स्वरूपात मी पंचमहाभूतांचे अनेक रूप पाहात आहे."

ओवी २६१

जी सत्यलोकु तुजमाजीं आहे, देखिला चतुराननु हा नोहे?
आणि येरीकडे जंव पाहें, तंव कैलासुही दिसे.
अर्थ: "हे महाराज, सत्यलोक तुमच्या विश्वरूपात आहे. हा पाहिला, हा ब्रह्मदेव नाही का? आणि दुसरीकडे पाहताना, कैलासही दिसतो."

ओवी २६२

श्रीमहादेव भवानियेशीं, तुझ्या दिसतसे एके अंशीं.
आणि तूंतेंही गा हृषीकेशी, तुजमाजीं देखे.
अर्थ: "पार्वतीसहित श्रीशंकर तुमच्या एका भागात दिसत आहेत, आणि हे श्रीकृष्णा, मी तुम्हालाही तुमच्या या विश्वरूपात पाहात आहे."

ओवी २६३

पैं कश्यपादि ऋषिकुळें, इयें तुझिया स्वरूपीं सकळें.
देखतसें पाताळें, पन्नगेंशीं.
अर्थ: "कश्यपादी ऋषींचे समुदाय, हे सर्व तुमच्या स्वरूपात दिसतात, तसेच सर्पासह सातही पाताळ तुम्हाच्या स्वरूपात आहेत."

ओवी २६४

किंबहुना त्रैलोक्यपती, तुझिया एकेकाचि अवयवाचिये भिंती.
इयें चतुर्दशभुवनें चित्राकृती, अंकुरलीं जाणों.
अर्थ: "फार काय सांगावे? हे त्रैलोक्याचे राजा श्रीकृष्णा, तुमच्या शरीरावरील प्रत्येक भाग भिंत आहे आणि हे चौदा लोक चित्राच्या आकृतीप्रमाणे स्पष्ट झाले आहेत."

ओवी २६५

आणि तेथिंचे जे जे लोक, ते चित्ररचना जी अनेक.
ऐसें देखतसे अलोकिक, गांभीर्य तुझें.
अर्थ: "आणि तिथे ज्या ज्या लोकांचे चित्र आहेत, त्यांची रचना किती विविध आहे, हे पाहून तुझे अलौकिक गांभीर्य स्पष्ट होते."

ओवी २६६

त्या दिव्यचक्षूंचेनि पैसें, चहुंकडे जंव पाहात असें.
तंव दोर्दंडीं कां जैसें, आकाश कोंभैलें.
अर्थ: "त्या दिव्य दृष्टीच्या बलाने मी जो चहुकडे पहात आहे, तो भुजांच्या ठिकाणी आकाश उत्पन्न झालेसे दिसते."

ओवी २६७

तैसे एकचि निरंतर, देवा देखत असें तुझे कर.
करीत आघवेचि व्यापार, एकेचि काळीं.
अर्थ: "हे देव, मी पाहतो की तुमचे हात एकाच वेळी सर्व कार्य करत आहेत."

ओवी २६८

मग महाशून्याचेनि पैसारें, उघडलीं ब्रह्मकटाहाचीं भांडारें.
तैसीं देखतसें अपारें, उदरें तुझीं.
अर्थ: "जशी ब्रह्माच्या विशालतेमुळे काही ब्रह्मांडाची भांडारे उघडतात, तशीच अमर्याद तुमची पोटे आहेत."

ओवी २६९

जी सहस्रशीर्षयाचें देखिलें, कोडीवरी होताति एकीवेळें.
कीं परब्रह्मचि वदनफळें, मोडोनि आलें.
अर्थ: "हे महाराज, तुम्ही हजारो मस्तकांनी एकाच वेळी एकत्र आहात, किंवा परब्रह्माचे मूखरूप फळ एकत्र भरलेले आहेत."

ओवी २७०

तैसीं वक्त्रें जी जेउतीं, तेउतीं तुझीं देखितसे विश्वमूर्ती.
आणि तयाचिपरी नेत्रपंक्ती, अनेका सैंघ.
अर्थ: "जसे तुमच्या अनेक तोंडात मी विश्वरूप पाहतो, तसेच अनेक डोळ्यांच्या पंक्ती देखील पाहात आहे."

ओवी २७१

हें असो स्वर्ग पाताळ, कीं भूमी दिशा अंतराळ.
हे विवक्षा ठेली सकळ, मूर्तिमय देखतसें.
अर्थ: "हे सर्व स्वर्ग, पाताळ, पृथ्वी, दिशांनी आणि आकाशाने भरलेले आहे."

ओवी २७२

हें तुजवीण एकादियाकडे, परमाणूहि एतुला कोडें.
अवकाशु पाहतसें परि न सांपडे, ऐसें व्यापिलें तुवां.
अर्थ: "तुमच्याशिवाय एकाही ठिकाणी एक परमाणू सापडत नाही, असे तुम्ही सर्वत्र व्यापलेले आहात."

ओवी २७३

इये नानापरी अपरिमितें, जेतुलीं साठविलीं होतीं महाभूतें.
तेतुलाहि पवाडु तुवां अनंतें, कोंदला देखतसें.
अर्थ: "या अनेक प्रकारच्या प्राण्यांसहित जितकी महाभूतें साठवली होती, ती तुम्हाला अनंताने पूर्ण भरलेली दिसते."

ओवी २७४

ऐसा कवणें ठायाहूनि तूं आलासी, एथ बैसलासि कीं उभा आहासि.
आणि कवणिये मायेचिये पोटीं होतासी, तुझें ठाण केवढें.
अर्थ: "तू कोणत्या ठिकाणाहून आलास? तू इथे बसलेला आहेस की उभा आहेस? आणि तुझी आकृती किती मोठी आहे?"

ओवी २७५

तुझें रूप वय कैसें, तुजपैलीकडे काय असे.
तूं काइसयावरी आहासि ऐसें, पाहिलें मियां.
अर्थ: "तुझे रूप कसे आहे, तुझ्या पलीकडे काय आहे? तू कशावर बसलेला आहेस, हे पाहताना मला प्रश्न पडतो."

ओवी २७६

तंव देखिलें जी आघवेंचि, तरि आतां तुज ठावो तूंचि.
तूं कवणाचा नव्हेसि ऐसाचि, अनादि आयता.
अर्थ: "हे महाराज, मी विचार करत असताना, आता मला कळले की तूच एकटा आहेस, तू कोणाचा नाहीस, तर अनादी आणि स्वतःसिद्ध आहेस."

ओवी २७७

तूं उभा ना बैठा, दिघडु ना खुजटा.
तुज तळीं वरी वैकुंठा, तूंचि आहासी.
अर्थ: "तू उभा नाहीस, बसलेला नाहीस, उंच नाहीस, ठेंगणा नाहीस. तुझ्या खाली आणि तुझ्यावर तूच आहेस."

ओवी २७८

तूं रूपें आपणयांचि ऐसा, देवा तुझी तूंचि वयसा.
पाठीं पोट परेशा, तुझें तूं गा.
अर्थ: "तू रूपाने आपल्यासारखाच आहेस, देवा, तुझे वय तूच आहेस, आणि हे मायेच्या मालका श्रीकृष्णा, तुझी पाठ आणि पोट तूच आहेस."

ओवी २७९

किंबहुना आतां, तुझें तूंचि आघवें अनंता.
हें पुढत पुढती पाहतां, देखिलें मियां.
अर्थ: "आता फार काय सांगावे? हे अनंता, तुझे सर्व तूच आहेस, हे लक्षात आले."

ओवी २८०

परि या तुझिया रूपाआंतु, जी उणीव एक असे देखतु.
जे आदि मध्य अंतु, तिन्हीं नाहीं.
अर्थ: "पण या तुझ्या रूपात जी कमी आहे, तीच उणीव नाही. कारण तू अनादि, मध्य आणि अंत नाहीस."

ओवी २८१

एर्‍हवीं गिंवसिलें आघवां ठायीं, परि सोय न लाहेचि कहीं.
म्हणौनि त्रिशुद्धी हे नाहीं, तिन्ही एथ.
अर्थ: "खरे म्हटले तर तुझ्या विश्वरूपात मी हे (आदि, मध्य व अंत) सर्व ठिकाणी शोधले, पण त्यांचा कोठेच पत्ता लागत नाही. म्हणून तुझ्या स्वरूपात हे तिन्ही निश्चयेकरून नाहीत."

ओवी २८२

एवं आदिमध्यांतरहिता, तूं विश्वेश्वरा अपरिमिता.
देखिलासि जी तत्त्वतां, विश्वरूपा.
अर्थ: "हे आरंभ, मध्य व शेवट नसलेल्या अमर्याद त्रैलोक्यनायका, मी याप्रमाणे तुला खरोखरच पाहिले."

ओवी २८३

तुज महामूर्तीचिया आंगी, उमटलिया पृथक् मूर्ती अनेगी.
लेइलासी वानेपरींची आंगीं, ऐसा आवडतु आहासी.
अर्थ: "तू जो विश्वरूप, त्या तुझ्या शरीरावर अनेक निरनिराळ्या मूर्ती उमटल्या आहेत. म्हणून नाना प्रकारची वस्त्रे अंगावर तू धारण केली आहेस असे वाटते."

ओवी २८४

नाना पृथक् मूर्ती तिया द्रुमवल्ली, तुझिया स्वरूपमहाचळीं.
दिव्यालंकार फुलीं फळीं, सासिन्नलिया.
अर्थ: "अथवा दिव्य अलंकार, फळाफुलांनी अगदी दाट भरून आलेल्या अशा अनेक प्रकारच्या मूर्तिरूप वृक्षवेली, तुझ्या या विश्वरूप महापर्वतावर उत्पन्न झालेल्या आहेत."

ओवी २८५

हो कां जे महोदधीं तूं देवा, जाहलासि तरंगमूर्ती हेलावा.
कीं तूं एक वृक्षु बरवा, मूर्तिफळीं फळलासी.
अर्थ: "अथवा हे परमेश्वरा, तुझ्या स्वरूपावर दिसणार्‍या मूर्तिरूपी लाटांनी उसळणारा असा तू मोठा समुद्र आहेस किंवा तू एक चांगला वृक्ष असून मूर्तिरूपी फळांनी फळभारास आला आहेस."

ओवी २८६

जी भूतीं भूतळ मांडिलें, जैसें नक्षत्रीं गगन गुढलें.
तैसें मूर्तिमय भरलें, देखतसें तुझें रूप.
अर्थ: "महाराज, प्राण्यांनी जसा पृथ्वीचा पृष्ठभाग व्यापला आहे, किंवा आकाश जसे नक्षत्रांनी व्यापलेले आहे, त्याप्रमाणे तुझे स्वरूप मूर्तींनी भरलेले आहे असे मी पाहतो."

ओवी २८७

जी एकेकीच्या अंगप्रांतीं, होय जाय हें त्रिजगती.
एवढियाही तुझ्या आंगीं मूर्ती, कीं रोमा जालिया.
अर्थ: "महाराज, एक एका मूर्तीच्या अंगप्रदेशात हे त्रैलोक्य उत्पन्न होत आहे व लयाला जात आहे. अशा प्रचंड मूर्ती असूनही त्या तुझ्या (विश्वरूपाच्या) शरीराच्या रोमाच्या ठिकाणी झाल्या आहेत."

ओवी २८८

ऐसा पवाडु मांडूनि विश्वाचा, तूं कवण पां एथ कोणाचा.
हें पाहिलें तंव आमुचा, सारथी तोचि तूं.
अर्थ: "असा विश्वाचा पसारा मांडून येथे तू कोण? तू कसा? असा विचार करून पाहिले असता आमचा जो सारथी तोच तू आहेस."

ओवी २८९

तरी मज पाहतां मुकुंदा, तूं ऐसाचि व्यापकु सर्वदा.
मग भक्तानुग्रहें तया मुग्धा, रूपातें धरिसी.
अर्थ: "तर श्रीकृष्णा, विचार करून पाहिले तर मला असे वाटते की तू नेहेमी असाच व्यापक रूपाने असतोस, पण भक्तावर कृपा करण्याकरता तू सुंदर सगुण अवतार घेतोस."

ओवी २९०

कैसें चहूं भुजांचें सांवळें, पाहतां वोल्हावती मन डोळे.
खेंव देऊं जाइजे तरी आकळे, दोहींचि बाहीं.
अर्थ: "तुझे श्यामसुंदर चतुर्भुज रूप कसे आहे की ज्याला पाहिले असता मन व डोळे शांत होतात आणि आलिंगन द्यावयास लागले तर दोन्ही हातांमधे कवटाळले जाते."

ओवी २९१

ऐसी मूर्ति कोडिसवाणी कृपा, करूनि होसी ना विश्वरूपा.
कीं अमुचियाचि दिठी सलेपा, जें सामान्यत्वें देखिती.
अर्थ: "हे विश्वरूपा देवा, तुम्ही भक्तांवर कृपा करून असे सुंदर रूप बनवता. परंतु आमच्याच दृष्टि मलीन आहेत, म्हणून त्या तुमच्या सगुण मूर्तीला सामान्यत्वाने पहातात."

ओवी २९२

तरी आतां दिठीचा विटाळु गेला, तुवां सहजें दिव्यचक्षू केला.
म्हणौनि यथारूपें देखवला, महिमा तुझा.
अर्थ: "तर आता तो दृष्टीचा दोष दूर झाला (कारण तू लीलेन मला ज्ञानदृष्टिवान बनवलेस) आणि म्हणूनच तुझा मोठेपणा जसा आहे तसा मी पाहू शकलो."

ओवी २९३

परी मकरतुंडामागिलेकडे, तोचि होतासि तूं एवढें.
रूप जाहलासि हें फुडें, वोळखिलें मियां.
अर्थ: "पण मकरतुण्डाच्या मागे, तोच होतास तू एवढा, असे तुझे रूप जसे आहे तसाच मला माहित आहे."

ओवी २९४

नोहे तोचि हा शिरीं? मुकुट लेइलासि श्रीहरी.
परी आतांचें तेज आणि थोरी, नवल कीं बहु हें.
अर्थ: "हे श्रीकृष्णा, तोच हा मुगुट आपल्या मस्तकावर धारण केला आहेस, नाही का? परंतु त्याचे आताचे तेज आणि मोठेपणा हे काही मोठे विलक्षण आहेत."

ओवी २९५

तेंचि हें वरिलियेचि हातीं, चक्र परिजितया आयती.
सांवरितासि विश्वमूर्ती, ते न मोडे खूण.
अर्थ: "हे विश्वमूर्ति देवा, तेच हे चक्र वरच्या हातात फिरवण्याच्या तयारीने तू सावरून धरीत आहेस, ती खूण नाहीशी झाली नाही."

ओवी २९६

येरीकडे तेचि हे नोहे गदा, आणि तळिलिया दोनी भुजा निरायुधा.
वागोरे सांवरावया गोविंदा, संसरिलिया.
अर्थ: "आणि दुसर्‍या हातात असलेली तीच ही गदा नव्हे काय? आणि चक्र व गदा घेतलेल्या दोन्ही हातांच्या खालचे हात शस्त्रावाचून असून तेही श्रीकृष्णा घोड्यांचे लगाम सावरून धरण्याकरता सरसावले नाहीत काय?"

ओवी २९७

आणि तेणेंचि वेगें सहसा, माझिया मनोरथासरिसा.
जाहलासि विश्वरूपा विश्वेशा, म्हणौनि जाणें.
अर्थ: "आणि त्याच आवेशाने मी आपली इच्छा प्रदर्शित केल्याबरोबर, परमेश्वरा, तू एकाएकी विश्वरूप झालास असे मी जाणतो."

ओवी २९८

परी कायसें बा हें चोज, विस्मयो करावयाहि पाडू नाहीं मज.
चित्त होऊनि जातसें निर्बुज, आश्चर्यें येणें.
अर्थ: "परंतु नवल कसले आहे? मला आश्चर्य करावयालाही अवकाश नाही. कारण या आश्चर्याने माझे चित्त गोंधळून जात आहे."

ओवी २९९

हें एथ आथि कां येथ नाहीं, ऐसें विवरों नये कांहीं.
नवल अंगप्रभेची नवाई, कैसी कोंदलीं सैंघ.
अर्थ: "हे विश्वरूप आहे की नाही अशा विचाराने नुसता श्वास सुद्धा घेता येत नाही. काय अंगप्रभेचा चमत्कार आश्चर्यकारक आहे, की ती कशी एकसारखी दाट भरलेली आहे."

ओवी ३००

एथ अग्नीचीही दिठी करपत, सूर्य खद्योतु तैसा हारपत.
ऐसें तीव्रपण अद्‍भुत, तेजाचें यया.
अर्थ: "येथे विश्वरूपाच्या तेजात दृष्टि करपून जाते व सूर्य काजव्यासारखे या तेजात मावळून जातात. असे त्या तेजाचे तीव्रपण अद्भुत आहे."

ओवी ३०१

हो कां महातेजाचिया महार्णवीं, बुडोनि गेली सृष्टी आघवी.
कीं युगांतविजूंच्या पालवीं, झांकलें गगन.
अर्थ: "जणु काय या महातेजाच्या महासमुद्रात सर्व सृष्टि बुडून गेली आहे. अथवा आकाश तर प्रलयकालच्या विजेच्या पदराने झाकून गेले आहे."

ओवी ३०२

नातरी संहारतेजाचिया ज्वाळा, तोडोनि माचू बांधला अंतराळां.
आतां दिव्य ज्ञानाचिया डोळां, पाहवेना.
अर्थ: "अथवा प्रलयकालच्या तेजाच्या ज्वाला तोडून त्यांचा आकाशात मांडव बांधला आहे. आता असे ते विश्वरूपाचे तेज दिव्य ज्ञानदृष्टीनेही पहावत नाही."

ओवी ३०३

उजाळु अधिकाधिक बहुवसु, धडाडीत आहे अतिदाहसु.
पडत दिव्यचक्षुंसही त्रासु, न्याहाळितां.
अर्थ: "उजाळू अधिकाधिक वस्तू, धडाडीत आहे अतिदाह. पडत दिव्यचक्षुंसही त्रास होतो, ज्याला पाहताना."

ओवी ३०४

हो कां जे महाप्रळयींचा भडाडु,
होता काळाग्निरुद्राचिया ठायीं गूढु.
तो तृतीयनयनाचा मढू, फुटला जैसा.
अर्थ: "महाप्रलयकाळाच्या अग्नीचा भडभडाट, जो कालाग्निनामक रुद्राच्या ठिकाणी गुप्त होता, तो ज्याप्रमाणे शंकराच्या तृतीय नेत्राची (अग्नीची) कळी उमलावी त्याप्रमाणे पसरला आहे."

ओवी ३०५

तैसें पसरलेनि प्रकाशें,
सैंघ पांचवनिया ज्वाळांचे वळसे.
पडतां ब्रह्मकटाह कोळिसे,
होत आहाती.
अर्थ: "त्याप्रमाणे त्या पसरलेल्या प्रकाशामुळे पाच अग्नीच्या ज्वालांचे वेढे जिकडे तिकडे पडत असता ब्रह्मांडाचे कोळसे होत आहेत."

ओवी ३०६

ऐसा अद्‌भुत तेजोराशी,
जन्मा नवल म्यां देखिलासी.
नाहीं व्याप्ती आणि कांतीसी,
पारु जी तुझिये.
अर्थ: "अशा अद्भुत तेजाच्या राशीमध्ये, हे देखील आश्चर्यकारक आहे की, त्याची व्याप्ती आणि कांति कुठेही नाहीसारखी आहे."

ओवी ३०७
देवा तूं अक्षर, औटाविये मात्रेसि पर,
श्रुती जयाचें घर, गिंवसीत आहाती.
अर्थ: "देवा, आपण अक्षर परब्रह्म आहात, आपण ॐकाराच्या साडेतीन मात्रांच्या पलीकडे आहात. वेद आपले स्थान शोधत आहेत."

ओवी ३०८
जें आकाराचें आयतन, जें विश्वनिक्षेपैकनिधान,
तें अव्यय तूं गहन, अविनाश जी.
अर्थ: "जे आकाराच्या ठिकाणी आहे, जे विश्वरूपी ठेव्याची एकच खाण आहे, ते अविकार, गहन आणि अविनाश, ते महाराज, आपण आहात."

ओवी ३०९
तूं धर्माचा वोलावा, अनादिसिद्ध तूं नित्य नवा,
जाणें मी सदतिसावा, पुरुष विशेष तूं.
अर्थ: "आपण धर्माचे मूळ आहात, अनादी सिद्धता असलेले, आपण नेहमी नवीन आहात. हे सर्व जाणून, मी सतत आपले भक्ति करतो, आपण एक विशेष पुरुष आहात."

ओवी ३१०
तूं आदिमध्यांतरहितु, स्वसामर्थ्यें तूं अनंतु,
विश्वबाहु अपरिमितु, विश्वचरण तूं.
अर्थ: "तू आदि, मध्य व अंत रहित आहेस. स्वत:च्या सामर्थ्याने तू अनंत आहेस. तुला सर्व बाजूंनी असंख्य हात व पाय आहेत."

ओवी ३११
पैं चंद्र चंडांशु डोळां, दावितासि कोपप्रसाद लीळा,
एकां रुससी तमाचिया डोळां, एकां पाळितोसि कृपादृष्टी.
अर्थ: "आणि चंद्र व सूर्य या तुझ्या डोळ्यांनी तू कोपाच्या व कृपेच्या लीला दाखवत आहेस."

ओवी ३१२
जी एवंविधा तूंतें, मी देखतसें हें निरुतें,
पेटलें प्रळयाग्नीचें उजितें, तैसें वक्त्र हें तुझें.
अर्थ: "देवा, मी याप्रमाणे तुझे हे स्वरूप पहात आहे. पेटलेल्या प्रलयाच्या अग्नीचे तेज जसे असावे, तसे हे तुझे तोंड आहे."

ओवी ३१३
वणिवेनि पेटले पर्वत, कवळूनि ज्वाळांचे उभड उठत,
तैसी चाटीत दाढा दांत, जीभ लोळे.
अर्थ: "वणव्याने चोहोकडून पर्वत पेटला म्हणजे जसा ज्वालांचा भडका उडतो, त्याप्रमाणे दात व दाढ चाटीत असलेली जीभ लोळत आहे."

ओवी ३१४
इये वदनींचिया उबा, आणि जी सर्वांगकांतीचिया प्रभा,
विश्व तातलें अति क्षोभा, जात आहे.
अर्थ: "या तोंडाच्या उष्णतेने आणि सर्व शरीराच्या तेजाच्या प्रकाशाने संतप्त झालेले विश्व अतिशय खवळले आहे."

ओवी ३१५
कां जे द्यौर्लोक आणि पाताळ, पृथिवी आणि अंतराळ,
अथवा दशदिशा समाकुळ, दिशाचक्र.
अर्थ: "किंवा जे भूलोक, पाताळ, पृथ्वी, अंतरिक्ष अथवा दहा दिशा व सर्व क्षितीज."

ओवी ३१६
हें आघवेंचि तुंवा एकें, भरलें देखत आहे कौतुकें,
परि गगनाहीसकट भयानकें, आप्लविजे जेवीं.
अर्थ: "वर सांगितलेले ते सर्व तू एकट्याने भरलेले आहे हे मी कौतुकाने पहात आहे."

ओवी ३१७
नातरी अद्भुकतरसाचिया कल्लोळीं, जाहली चवदाही भुवनांसि कडियाळीं,
तैसें आश्चर्यचि मग मी आकळीं, काय एक?
अर्थ: "अथवा ज्याप्रमाणे अद्भुत रसाच्या लाटांनी चौदाहि भुवनांना वेढा पडावा, त्याप्रमाणे ही अत्यंत आश्चर्यकारक गोष्ट आहे."

ओवी ३१८
नावरे व्याप्ती हे असाधारण, न साहवे रूपाचें उग्रपण,
सुख दूरी गेलें परि प्राण, विपायें धरीजे.
अर्थ: "तुझी व्यापकता विलक्षण असल्यामुळे तुझे आकलन होत नाही. व तुझी रूपाची प्रखरता सहन होत नाही."

ओवी ३१९
देवा ऐसें देखोनि तूंतें, नेणों कैसें आलें भयाचें भरितें,
आतां दुःखकल्लोळीं झळंबतें, तिन्हीं भुवनें.
अर्थ: "देवा, तुला पाहून भयाची भरती कशी आली ते कळत नाही."

ओवी ३२०
एर्‍हवीं तुज महात्मयाचें देखणें, तरि भयदुःखासि कां मेळवणें?
परि हें सुख नव्हेचि जेणें गुणें, तें जाणवत आहे मज.
अर्थ: "परंतु हे सुख नव्हेचि जेणें गुणें, तें जाणवत आहे मज."

ओवी ३२१
जंव तुझें रूप नोहे दिठें, तंव जगासि संसारिक गोमटें,
आतां देखिलासि तरी विषयविटें, उपनला त्रासु.
अर्थ: "जोपर्यंत तुझे रूप दृष्टीस पडले नाही, तोपर्यंत जगास विषयसुख चांगले वाटते. आता तुझ्या स्वरूपाचे दर्शन झाल्यामुळे विषयांचा वीट आल्यामुळे कंटाळा उत्पन्न झाला आहे."

ओवी ३२२
तेवींचि तुज देखिलियासाठीं, काय सहसा तुज देवों येईल मिठी,
आणि नेदीं तरी शोकसंकटीं, राहों केवीं?
अर्थ: "त्याचप्रमाणे तुला पाहिल्याबरोबर आलिंगन देता येईल काय? बरे आलिंगन जर न द्यावे तर या संकटात कसे रहावे?"

ओवी ३२३
म्हणौनि मागां सरों तंव संसारु, आडवीत येतसे अनिवारु,
आणि पुढां तूं तंव अनावरु, न येसि घेवों.
अर्थ: "म्हणून तुला मिठी न मारता मागे सरावे तर अनिवार असा हा जन्ममरणरूप संसार मागे सरण्याला आडवा येतो."

ओवी ३२४
ऐसा माझारलिया सांकडां, बापुड्या त्रैलोक्याचा होतसे हुरडा,
हा ध्वनि जी फुडा, चोजवला मज.
अर्थ: "याप्रमाणे मध्येच असलेल्या या संकटात सापडलेल्या बिचार्‍या त्रैलोक्याची होरपळ होत आहे."

ओवी ३२५
जैसा आरंबळला आगीं, तो समुद्रा ये निवावयालागीं,
तंव कल्लोळपाणियाचिया तरंगीं, आगळा बिहे.
अर्थ: "जसा अग्नीने पोळालेला मनुष्य थंड होण्यासाठी समुद्राजवळ येतो, तसाच खवळलेल्या पाण्याच्या लाटांनी त्याला अधिक भितो."

ओवी ३२६
तैसें या जगासि जाहलें, तूंतें देखोनि तळमळित ठेलें,
यामाजीं पैल भले, ज्ञानशूरांचे मेळावे.
अर्थ: "तसेच या जगास तुझ्या दृष्टीने तळमळित ठेलले आहे, यामध्ये ज्ञानशूरांचे मेळावे आहेत."

ओवी ३२७
हे तुझेनि आंगिकें तेजें, जाळूनि सर्व कर्मांचीं बीजें,
मिळत तुज आंतु सहजें, सद्‌भावेसीं.
अर्थ: "हे ज्ञानसंपन्न देव, तुझ्या अंगाच्या तेजाने सर्व कर्मांची बीजे जाळली आहेत, आणि चांगल्या भावनेच्या जोरावर तुझ्या स्वरूपात सहजपणे मिसळतात."

ओवी ३२८
आणिक एक सावियाचि भयभीरु, सर्वस्वें धरूनि तुझी मोहरु,
तुज प्रार्थिताति करु, जोडोनियां.
अर्थ: "अनेक भयभीत लोक सर्वस्व तुझ्या आश्रयात धरून तुझी प्रार्थना करतात, हात जोडून."

ओवी ३२९
देवा अविद्यार्णवीं पडिलों, जी विषयवागुरें आंतुडलों,
स्वर्गसंसाराचिया सांकडलों, दोहीं भागीं.
अर्थ: "हे देवा, आम्ही अज्ञानरूपी समुद्रात पडले आहोत आणि विषयांच्या जाळ्यात गुंतलो आहोत, स्वर्ग आणि संसाराच्या कचाट्यात सापडलो आहोत."

ओवी ३३०
ऐसें आमुचें सोडवणें, तुजवांचोनि कीजेल कवणें?
तुज शरण गा सर्वप्राणें, म्हणत देवा.
अर्थ: "आमची मुक्तता तुझ्यावाचून कोण करील? आम्ही सर्व प्राणांनी तुला शरण गेलो आहोत, असे ते म्हणतात."

ओवी ३३१
आणि महर्षी अथवा सिद्ध, कां विद्याधरसमूह विविध,
हे बोलत तुज स्वस्तिवाद, करिती स्तवन.
अर्थ: "महर्षी आणि सिद्ध, तसेच विद्याधरांचे विविध समुदाय तुझ्या स्तुती करत आहेत."

ओवी ३३२
हे रुद्रादित्यांचे मेळावे, वसु हन साध्य आघवे,
अश्विनौ देव विश्वेदेव विभवें, वायुही हे जी.
अर्थ: "हे अकरा रुद्र आणि बारा आदित्य यांचे समुदाय, आठ वसु आणि साध्य देव, तसेच दोन अश्विनीकुमार, वैभवयुक्त विश्वेदेव आणि वायुदेवता, हे सर्व महाराज."

ओवी ३३३
अवधारा पितर हन गंधर्व, पैल यक्षरक्षोगण सर्व,
जी महेंद्रमुख्य देव, कां सिद्धादिक.
अर्थ: "अग्नि आणि गंधर्व, पलीकडे असलेले यक्ष आणि राक्षसांचे सर्व समुदाय, महाराज, इंद्र ज्यामध्ये श्रेष्ठ आहे असे देव आणि सिद्ध."

ओवी ३३४
हे आघवेचि आपुलालिया लोकीं, सोत्कंठित अवलोकीं,
हे महामूर्ती दैविकी, पाहात आहाती.
अर्थ: "हे सर्व आपल्या लोकात उत्कंठेने आपली दिव्य मूर्ती पहात आहेत, हे पहा."

ओवी ३३५
मग पाहात पाहात प्रतिक्षणीं, विस्मित होऊनि अंतःकरणीं,
करित निजमुकटीं वोवाळणी, प्रभुजी तुज.
अर्थ: "मग पाहात-पाहात प्रत्येक क्षणात मनामध्ये चकित होऊन, हे देवा, ते तुला आपल्या मुकुटाने ओवाळत आहेत."

ओवी ३३६
ते जय जय घोष कलरवें, स्वर्ग गाजविताती आघवे,
ठेवित ललाटावरी बरवे, करसंपुट.
अर्थ: "त्या 'जय, जय' अशा घोषांच्या मंजुळ शब्दाने ते सर्व स्वर्गामध्ये गजर करतात व आपले दोन्ही हात चांगले जोडून मस्तकावर ठेवतात."

ओवी ३३७
तिये विनयद्रुमाचिये आरवीं, सुरवाडली सात्त्विकांची माधवी,
म्हणौनि करसंपुटपल्लवीं, तूं होतासि फळ.
अर्थ: "त्या विनयद्रुमाच्या छायेत सुरवाडली सात्त्विकांची माधवी फुललेली आहे, म्हणून करसंपुटाने तुज फळ म्हणून मानले जात आहे." 

ओवी ३३८
जी लोचनां भाग्य उदेलें, मना सुखाचें सुयाणें पाहलें,
जे अगाध तुझें देखिलें, विश्वरूप इहीं.
अर्थ: "महाराज, जे तुझे अगाध विश्वरूप पाहिले, ते त्यांच्या डोळ्यांचे भाग्य उदयाला आले आहे आणि त्यांच्या मनाला सुखाचा सुकाळ प्राप्त झाला आहे."

ओवी ३३९
हें लोकत्रयव्यापक रूपडें, पाहतां देवांही वचक पडे,
याचें सन्मुखपण जोडें, भलतयाकडुनी.
अर्थ: "हे लोकांना व्यापणारे रूप पाहून देवांनाही दचक वाटतो. या रूपास पाहिल्यावर ते दुसरीकडे पाहतात."

ओवी ३४०
ऐसें एकचि परी विचित्रें, आणि भयानकें वक्त्रें,
बहुलोचन हे सशस्त्रें, अनंतभुजा.
अर्थ: "याप्रमाणे आपले एकच स्वरूप आहे, परंतु विचित्र आणि भयानक अशी त्याला मुखे, अनेक नेत्र आणि शस्त्र धारण केलेले आहेत."

ओवी ३४१
अनंत चारु बाहु चरण, बहूदर आणि नानावर्ण,
कैसें प्रतिवदनीं मातलेपण, आवेशाचें.
अर्थ: "या विश्वरूपास अगणित सुंदर पाय, अनेक पोटे आणि नाना प्रकारचे रंग आहेत, व प्रत्येक मुखावर क्षोभाचा मस्तपणा आहे."

ओवी ३४२
हो कां महाकल्पाचिया अंतीं, तवकलेनि यमें जेउततेउतीं,
प्रळयाग्नीचीं उजितीं, आंबुखिलीं जैसीं.
अर्थ: "महाप्रलयाच्या शेवटी यमाने जशा प्रलयाच्या आगात सर्वत्र आग लावली आहे."

ओवी ३४३
नातरी संहारत्रिपुरारीचीं यंत्रें, कीं प्रळयभैरवाचीं क्षेत्रें,
नाना युगांतशक्तीचीं पात्रें, भूतखिचा वोढविलीं.
अर्थ: "संहार करणाऱ्या श्रीशंकराचा तोफखाना किंवा प्रलयकाळच्या भैरवदेवांचे समुदाय किंवा भूतांच्या नाशासाठी युगांतशक्तीची पात्र पुढे सरसावली आहेत."

ओवी ३४४
तैसीं जियेतियेकडे, तुझीं वक्त्रें जीं प्रचंडें,
न समाती दरीमाजीं सिंव्हाडे, तैसे दशन दिसती रागीट.
अर्थ: "त्याप्रमाणे जिकडे तिकडे तुझी प्रचंड तोंडे मावत नाहीत आणि दरीमध्ये जसे सिंह, तसे तुझ्या मुखात दात उग्र दिसत आहेत."

ओवी ३४५
जैसें काळरात्रीचेनि अंधारें, उल्हासत निघतीं संहारखेंचरें,
तैसिया वदनीं प्रळयरुधिरें, काटलिया दाढा.
अर्थ: "प्रलय कालच्या गडद रात्रीत नाश करणारी पिशाचे जशी उल्हासाने संचार करतात, त्याप्रमाणे प्रलयकाळच्या नाश पावणार्‍या प्राण्यांच्या रक्ताने या मुखातील दाढा भरलेला आहे."

ओवी ३४६
हें असो काळें अवंतिलें रण, कां सर्व संहारें मातलें मरण,
तैसें अतिभिंगुळवाणेंपण, वदनीं तुझिये.
अर्थ: "हे असो, काळाने जसे काय युद्धास आमंत्रण करावे, अथवा सर्वांच्या संहारकाली जसे मरण माजून राहाते, त्याप्रमाणे तुझ्या मुखात अत्यंत भयानकपणा आहे."

ओवी ३४७
हे बापुडी लोकसृष्टी, मोटकीये विपाइली दिठी,
आणि दुःखकालिंदीचिया तटीं, झाड होऊनि ठेली.
अर्थ: "त्या बिचार्‍या त्रैलोक्यावर जेव्हा थोडीशी नजर टाकली तेव्हा ते दु:खरूप कालिंदीच्या किनार्‍यावर झाड बनून राहिले."

ओवी ३४८
तुज महामृत्यूचिया सागरीं, आतां हे त्रैलोक्य जीविताची तरी,
शोकदुर्वातलहरी, आंदोळत असे.
अर्थ: "तू जो महामृत्युरूप समुद्र, त्यात ही त्रैलोक्याच्या जीविताची नौका शोकरूप प्रतिकूल वार्‍याने उत्पन्न झालेल्या लाटांमुळे झोके खात आहे."

ओवी ३४९
एथ कोपोनि जरी वैकुंठें, ऐसें हन म्हणिपैल अवचटें,
जें तुज लोकांचें काई वाटे? तूं ध्यानसुख हें भोगीं.
अर्थ: "तुला या लोकांचे काय वाटते? तू माझ्या या ध्यानाचे सुख भोग म्हणजे झाले, असे जरी आपण आता एकाएकी रागावून बोललात."

ओवी ३५०
तरी जी लोकांचें कीर साधारण, वायां आड सूतसे वोडण,
केवीं सहसा म्हणे प्राण, माझेचि कांपती.
अर्थ: "तरी जी लोकांचे कीर्तन साधारण आहे, वाऱ्यासारखे सूत जसे वोडते, केव्हा सहसा म्हणते, 'प्राण, माझेच कांपती'."

ओवी ३५१
ज्या मज संहाररुद्र वासिपे,
ज्या मजभेणें मृत्यु लपे,
तो मी एथें अहाळबाहळीं कांपें,
ऐसें तुवां केलें.
अर्थ: "ज्या मला प्रलयकाळचा रुद्र देखील भितो आणि ज्या माझ्या भयाने मृत्यु लपून रहातो, असा जो मी या ठिकाणी अत्यंत भयाने कापत आहे, असे तू केले आहेस."

ओवी ३५२
परि नवल बापा हे महामारी,
इया नाम विश्वरूप जरी,
हे भ्यासुरपणें हारी,
भयासि आणी.
अर्थ: "परंतु, हे माता, या महामारीमध्ये जरी तू विश्वरूप असलेस, तरी भयानकपणाने तू भय आणलेस."

ओवी ३५३
ठेलीं महाकाळेंसि हटेंतटें,
तैसी कितीएकें मुखें रागिटें,
इहीं वाढोनियां धाकुटें,
आकाश केलें.
अर्थ: "महाकाळाबरोबर ज्यांनी पैजेने सामना बांधला आहे, अशी कित्येक मुखे रागीट आहेत. यामुळे आकाश लहान झाले आहे."

ओवी ३५४
गगनाचेंनि वाडपणें नाकळे,
त्रिभुवनींचियाही वारिया न वेंटाळे,
ययाचेनि वाफा आगी जळे,
कैसें धडाडीत असे.
अर्थ: "आकाशाच्या मोठेपणास जी आकळली जात नाहीत आणि त्रिभुवनातील वार्‍यानेही जी मुखे वेष्टिली जात नाहीत, त्या मुखाच्या वाफेने अग्नि जळतो, हे कसे आहे?"

ओवी ३५५
तेवींचि एकसारिखें एक नोहे,
एथ वर्णावर्णाचा भेदु आहे,
हो कां जें प्रळयीं सावावो लाहे,
वह्नी ययाचा.
अर्थ: "त्याचप्रमाणे एकसारखे एक मुख नसून त्यांच्यात रंगांचा भेद आहे. अशा मुखांचे प्रळयकाळचा अग्नी सुद्धा सहाय्य घेतो."

ओवी ३५६
जयाचिये आंगींची दीप्ती येवढी,
जे त्रैलोक्य कीजे राखोंडी,
कीं तयाही तोंडें आणि तोंडीं,
दांत दाढा.
अर्थ: "ज्याच्या अंगाचे तेज एवढे आहे की ते त्रैलोक्याची राख करील, त्याला तोंडे आहेत आणि त्या तोंडात दात व दाढ आहेत."

ओवी ३५७
कैसा वारया धनुर्वात चढला,
समुद्र कीं महापुरीं पडिला,
विषाग्नि मारा प्रवर्तला,
वडवानळासी.
अर्थ: "पहा हे कसे झाले? जसा वार्‍याला धनुर्वात व्हावा, समुद्र महापुरात पडावा किंवा विषग्नि वडवानळाचा नाश करण्यास प्रवृत्त व्हावा."

ओवी ३५८
हळाहळ आगी पियालें,
नवल मरण मारा प्रवर्तलें,
तैसें संहारतेजा या जाहलें,
वादन देखा.
अर्थ: "अग्नीने जसे हालाहल विष प्यावे, अथवा आश्चर्य असे की मरण जसे मारण्यास तयार व्हावे, त्याप्रमाणे या संहारतेजाला मुख झाले आहे."

ओवी ३५९
परी कोणें मानें विशाळ,
जैसें तुटलिया अंतराळ,
आकाशासि कव्हळ,
पडोनि ठेलें.
अर्थ: "परंतु ती मुखे किती मोठी आहेत! जसे आकाश तुटल्याने जशी खिंड पडून राहते."

ओवी ३६०
नातरी काखे सूनि वसुंधरी,
जैं हिरण्याक्षु रिगाला विवरीं,
तैं उघडले हाटकेश्वरीं,
जेवीं पाताळकुहर.
अर्थ: "नाहीतर, ज्या प्रकारे वसुंधरा हिरण्याक्षाने उघडली, तशा प्रकारे हाटकेश्वरीं उघडली आहे."

ओवी ३६१
तैसा वक्त्रांचा विकाशु,
माजीं जिव्हांचा आगळाचि आवेशु,
विश्व न पुरे म्हणौनि घांसु,
न भरीचि कोंडें.
अर्थ: "त्या मुखांचे विकार अशा प्रकारे पसरले आहेत की जिभांचे जोर अधिकच स्पष्ट आहेत. त्यांचा घास घेण्यासाठी विश्वाला पुरे नाही, त्यामुळे हे विश्वरूप या विश्वाच्या लीलेने घास घेत नाही."

ओवी ३६२
आणि पाताळव्याळांचिया फूत्कारीं,
गरळज्वाळा लागती अंबरीं,
तैसी पसरलिये वदनदरी-
माजीं हे जिव्हा.
अर्थ: "जसे पाताळातील सर्पांच्या फुत्कारामुळे विषाची ज्वाला आकाशात पसरते, तशाच पद्धतीने या वदनरूपी दरीत जिव्हा पसरलेली आहे."

ओवी ३६३
काढूनि प्रळयविजूंचीं जुंबाडें,
जैसें पन्नासिलें गगनाचे हुडे,
तैसे आवाळुवांवरी आंकडे,
धगधगीत दाढांचे.
अर्थ: "प्रलयकाळाच्या विजांचे समुदाय काढून, जसे आकाशाच्या बुरुजांवर शृंगार अवतरित होतो, तसंच ओठांच्या बाहेर तीक्ष्ण दाढांचे टोक दिसत आहेत."

ओवी ३६४
आणि ललाटपटाचिये खोळे,
कैसें भयातें भेडविताती डोळे,
हो कां जे महामृत्यूचे उमाळे,
कडवसां राहिले.
अर्थ: "ललाटावर असलेले वस्त्रांचे खोळे डोळ्यांना भयदायक भासतात, तसेच त्या डोळ्यांत महामृत्यूचे सावट राहिले आहे."

ओवी ३६५
ऐसें वाऊनि भयाचें भोज,
एथ काय निपजवूं पाहातोसि काज,
तें नेणों परी मज,
मरणभय आलें.
अर्थ: "असे हे महाभयाचे दृश्य धारण करून, येथे तू काय कार्य साधण्याचा प्रयत्न करत आहेस ते मला कळत नाही. परंतु मला मात्र मृत्यूचा भय वाटू लागला आहे."

ओवी ३६६
देवा विश्वरूप पहावयाचे डोहळे,
केले तिये पावलों प्रतिफळें,
बापा देखिलासि आतां डोळे,
निवावे तैसे निवाले.
अर्थ: "हे देवा, विश्वरूप पाहण्याची इच्छा होती, आणि ती पूर्ण झाल्यावर बापांचे डोळे तसेच शांत झाले आहेत."

ओवी ३६७
अहो देहो पार्थिव कीर जाये,
ययाची काकुळती कवणा आहे,
परि आतां चैतन्य माझें विपायें,
वांचे कीं न वांचे.
अर्थ: "हे देवा, हा देह नाश पावणारच आहे, त्याची काळजी कोणी केली आहे? पण आता मला माझ्या चैतन्याच्या वाचण्याची काळजी लागली आहे."

ओवी ३६८
एर्‍हवीं भयास्तव आंग कांपे,
नावेक आगळें तरी मन तापे,
अथवा बुद्धिही वासिपे,
अभिमानु विसरिजे.
अर्थ: "भयामुळे अंगाला कापणारे ठरते, आणि तेच भय वाढले की मनाला ताप होतो किंवा बुद्धी दचकते व अभिमान विसरते."

ओवी ३६९
परी येतुलियाही वेगळा,
जो केवळ आनंदैककळा,
तया अंतरात्मयाही निश्चळा,
शियारी आली.
अर्थ: "पण या सर्वांहून वेगळा, जो केवळ आनंदाचा अंश आहे, तो अंतरात्मा देखील भयाने शहारे घेत आहे."

ओवी ३७०
बाप साक्षात्काराचा वेधु,
कैसा देशधडी केला बोधु,
हा गुरुशिष्यसंबंधु,
विपायें नांदे.
अर्थ: "बाप, साक्षात्काराचा वेध घेणारा, याची कोणती दिशा घेतली पाहिजे, हे गुरु-शिष्य संबंधातून कळते."

ओवी ३७१
देवा तुझ्या ये दर्शनीं,
जें वैकल्य उपजलें आहे अंतःकरणीं,
तें सावरावयालागीं गंवसणी,
धैर्याची करितसें.
अर्थ: "हे देव, तुझ्या या दर्शनाने माझ्या अंतःकरणात जो विस्कळितपणा उत्पन्न झाला आहे, तो सावरण्यासाठी मी धैर्याची गवसणी करत आहे."

ओवी ३७२
तंव माझेनि नामें धैर्य हारपलें,
कीं तयाहीवरी विश्वरूपदर्शन जाहलें,
हें असो परि मज भलें आतुडविलें,
उपदेशा इया.
अर्थ: "तुमच्या नावाने धैर्य हरवले आहे, आणि त्याच्यावर विश्वरूपाचा दृष्टांत पडला. आता काय विचारता? हे राहू द्या, पण मला उपदेशात चांगले गुंतवले आहे."

ओवी ३७३
जीव विसंवावयाचिया चाडा,
सैंघ धांवाधांवी करितसे बापुडा,
परि सोयही कवणेंकडां,
न लभे एथ.
अर्थ: "विश्रांती घेण्याच्या इच्छेने बिचारा जीव धावाधाव करत आहे, पण या विश्वरूपात त्याला कुठेही आश्रय मिळत नाही."

ओवी ३७४
ऐसें विश्वरूपाचिया महामारी,
जीवित्व गेलें आहें चराचरीं,
जी न बोलें तरि काय करीं,
कसेनि राहें?
अर्थ: "या विश्वरूपाच्या महाप्रलयात जीवना गेले आहेत सर्व स्थावर आणि जंगम प्राण्यांचे अस्तित्व. जो काही बोलत नाही, तो काय करणार? तो कसा राहणार?"

ओवी ३७५
पैं अखंड डोळ्यांपुढें,
फुटलें जैसें महाभयाचें भांडें,
तैशीं तुझीं मुखें वितंडें,
पसरलीं देखें.
अर्थ: "जसे महाभयाचे भांडे फुटते, तशी तुझी विशाल तोंडे पसरलेली मी पाहत आहे."

ओवी ३७६
असो दांत दाढांची दाटी,
न झांकवे मा दों दों वोठीं,
सैंघ प्रळयशस्त्रांचिया दाट कांटी,
लागलिया जैशा.
अर्थ: "जशी प्रलयकाळातील शस्त्रांची दाट कुंपणे एकत्र येतात, तशी दात व दाढांची गर्दी आहे, जी दोन्ही ओठांनी झाकता येत नाही."

ओवी ३७७
जैसें तक्षका विष भरलें,
हो कां जे काळरात्रीं भूत संचरलें,
कीं आग्नेयास्त्र परजिलें,
वज्राग्नि जैसें.
अर्थ: "तक्षक सर्पाच्या तोंडात जसे विष भरले आहे, तशाच अमावास्येच्या काळात भूतांचा संचार होतो, किंवा वज्राग्नी जसा अग्न्यस्त्र धारण करतो."

ओवी ३७८
तैशीं तुझीं वक्त्रें प्रचंडें,
वरि आवेश हा बाहेरी वोसंडे,
आले मरणरसाचे लोंढे,
आम्हांवरी.
अर्थ: "तुझ्या विश्वरूपाची तोंडे मूळच भयंकर असून, त्यातला आवेश बाहेर वहात आहे. तो आवेश जणू आमच्यावर मरणरसाचे लोंढेच आणतो."

ओवी ३७९
संहारसमयींचा चंडानिळु,
आणि महाकल्पांत प्रळयानळु,
या दोहीं जैं होय मेळु,
तैं काय एक न जळे?
अर्थ: "प्रलयकाळचा प्रचंड वारा आणि महाप्रलयाचा अग्नि एकत्र येताच, काय काहीही जळणार नाही का?"

ओवी ३८०
तैसीं संहारकें तुझीं मुखें,
देखोनि धीरु कां आम्हां पारुखे?
आतां भुललों मी दिशा न देखें,
आपणपें नेणें.
अर्थ: "तुझ्या संहार करणाऱ्या मुखांचा पाहून धैर्य आम्हाला नाहीसे झाले आहे. आता मला दिशा दिसत नाही आणि मी स्वतःला ओळखत नाही."

ओवी ३८१
मोटकें विश्वरूप डोळां देखिलें,
आणि सुखाचें अवर्षण पडिलें,
आतां जापाणीं जापाणीं आपुलें,
अस्ताव्यस्त हें.
अर्थ: "विश्वरूप डोळ्यात पाहिल्यावर सुखाचा दुष्काळ पडला. आता तू आपल्या अस्ताव्यस्त रूपाला आवर."

ओवी ३८२
ऐसें करिसी म्हणौनि जरी जाणें,
तरी हे गोष्टी सांगावीं कां मी म्हणें?
आतां एक वेळ वांचवी जी प्राणें,
या स्वरूपप्रळयापासोनि.
अर्थ: "तू असे करशील असे जर मला ठाऊक असते तर 'हे सांगा' असे मी कशाला म्हटले असते? आता या स्वरूपप्रलयापासून मला एकदा वाचव."

ओवी ३८३
जरी तूं गोसावी आमुचा अनंता,
तरी सुईं वोडण माझिया जीविता,
सांटवीं पसारा हा मागुता,
महामारीचा.
अर्थ: "हे श्रीकृष्णा, जर आपण आमचे स्वामी आहात, तर माझ्या जीविताच्या आड ढाल घाला, म्हणजे हा विश्वरूपी महामारीचा पसारा पुनः आपल्या स्वरूपात साठव."

ओवी ३८४
आइकें सकळ देवांचिया परदेवते,
तुवां चैतन्यें गा विश्व वसतें,
तें विसरलासी हें उपरतें,
संहारूं आदरिलें.
अर्थ: "हे सर्व देवांपेक्षा श्रेष्ठ असलेल्या देवा, ऐक. तू जो चैतन्य, त्यामुळे सर्व विश्व वसते आहे, ते विसरलास आणि संहार करण्याचे काम सुरू केले आहेस."

ओवी ३८५
म्हणौनि वेगीं प्रसन्न होईं देवराया,
संहरीं संहरीं आपुली माया,
काढीं मातें महाभया-
पासोनियां.
अर्थ: "म्हणजे तू लवकर प्रसन्न हो, देवता. संहार करत असताना आपल्या मायेला परत आण, मातेसमान या महाभयातून."

ओवी ३८६
हा ठायवरी पुढतपुढतीं,
तूंतें म्हणिजे बहुवा काकुळती,
ऐसा मी विश्वमूर्ती,
भेडका जाहलों.
अर्थ: "यामुळे तुला वारंवार म्हणावे लागते, म्हणून मी विश्वरूपाच्या योगाने खरोखर भ्यायलो आहे."

ओवी ३८७
जैं अमरावतीये आला धाडा,
तैं म्यां एकलेनि केला उवेडा,
जो मी काळाचियाही तोंडा,
वासिपु न धरीं.
अर्थ: "ज्या वेळी अमरावतीवर राक्षसांचा हल्ला आला, तेव्हा मी एकट्याने तो परतवला; जो मी काळासमोरही भितो नाही."

ओवी ३८८
परी तया आंतुल नव्हे हें देवा,
एथ मृत्यूसही करूनि चढावा,
तुवां आमुचाचि घोटू भरावा,
या सकळ विश्वेंसीं.
अर्थ: "परंतु, हे देवा, ही विश्वरूप गोष्ट नाही. येथे तू मृत्यूवर ताण करून या सर्व विश्वासमोर माझा ग्रास करण्याचा दुर्दैवी प्रसंग आणला आहेस."

ओवी ३८९
कैसा नव्हता प्रळयाचा वेळु,
गोखा तूंचि मिनलासि काळु,
बापुडा हा त्रिभुवनगोळु,
अल्पायु जाहला.
अर्थ: "प्रलयाचा काळ नसताना तू कसा काळाची छाया आणलीस? हे त्रैलोक्य बिचारे अल्पायुषी झाले असे वाटते."

ओवी ३९०
अहा भाग्या विपरीता,
विघ्न उठिलें शांत करितां,
कटाकटा विश्व गेलें आतां,
तूं लागलासि ग्रासूं.
अर्थ: "अरेरे! विपरीत देवा! विश्वरूपदर्शनाने शांत व्हावे म्हणून खटपट केली, तो अकल्पित विघ्न उत्पन्न झाले. हे त्रैलोक्य आता नाहीसे होत चालले आहे, तू हे गिळायला लागलास!"

ओवी ३९१
हें नव्हे मा रोकडें,
सैंघ पसरूनियां तोंडें,
कवळितासि चहूंकडे,
सैन्यें इयें.
अर्थ: "हे काही रोखण्यासारखे नाही; तोंडे पसरून आहेत, चारही बाजूंनी सैन्य तुझ्या कवळात आहे."

ओवी ३९२
नोहेति ? हे कौरवकुळींचे वीर,
आंधळिया धृतराष्ट्राचे कुमर,
हे गेले गेले सहपरिवार,
तुझिया वदनीं.
अर्थ: "हे कौरवांच्या वंशातील वीर, आंधळ्या धृतराष्ट्राचे पुत्र आहेत ना? अरेरे, आपल्या परिवारासुद्धा तुम्ही पूर्णपणे गिळून टाकले आहेस!"

ओवी ३९३
आणि जे जे यांचेनि सावायें,
आले देशोदेशींचे राये,
तयांचें सांगावया जावों न लाहे,
ऐसें सरकटित आहासी.
अर्थ: "जे जे त्यांच्या मदतीसाठी देशोदेशीचे राजे आले आहेत, त्यांची वार्ता सांगता येणार नाही, कारण तुम्ही सर्वांना सरसकट गिळून टाकत आहात."

ओवी ३९४
मदमुखाचिया संघटा,
घटघटां घेत आहासि,
आरणीं हन थाटा,
देतासि मिठी.
अर्थ: "तुम्ही मदोन्मत्त हत्तींच्या समुदायाला गिळीत आहात, युद्धभूमीवरील सेनासमुदायालाही गिळून टाकीत आहात."

ओवी ३९५
जंत्रावरिचील मार,
पदातींचे मोगर,
मुखाआंत भार,
हारपताति मा.
अर्थ: "तोफांवरून मारा करणारे लोक आणि पायदळ यांच्यावर तुम्ही झंडींच्या झुंडी गिळून घेत आहात, नाही का?"

ओवी ३९६
कृतांताचिया जावळी,
जें एकचि विश्वातें गिळी,
तियें कोटीवरी सगळीं,
गिळितासि शस्त्रें.
अर्थ: "ज्या यमाच्या भावंडांना एकच शस्त्र गिळून टाकते, त्या कोट्यवधी शस्त्रांना तुम्ही गिळून टाकत आहात."

ओवी ३९७
चतुरंगा परिवारा,
संजोडियां रहंवरां,
दांत न लाविसी मा,
परमेश्वरा.
अर्थ: "तुम्ही हत्ती, घोडे, रथ, पायदळ यांसारख्या चतुरंग सेनेला दात न लावता गिळीत आहात, आणि कसा संतुष्ट झाला आहेस?"

ओवी ३९८
हां गा भीष्माऐसा कवणु,
सत्यशौर्यनिपुणु,
तोही आणि ब्राह्मण द्रोणु,
ग्रासिलासि कटकटा.
अर्थ: "भीष्मांसारखा खरेपणात प्रसिद्ध आणि शौर्यात तरबेज दुसरा कोण आहे? तो देखील आणि द्रोणाचार्य ब्राह्मणहि तुम्ही गिळून टाकला."

ओवी ३९९
अहा सहस्रकराचा कुमरु,
एथ गेला गेला कर्णवीरु,
आणि आमुचिया आघवयांचा केरु,
फेडिला देखें.
अर्थ: "अरे! सूर्याचा मुलगा कर्ण, तोही गेला, आणि आमच्याकडचे सर्व योद्धे तुम्ही केसासारखे नाहीसे केलेले पाहत आहे."

ओवी ४००
कटकटा धातया,
कैसें जाहलें अनुग्रहा यया,
मियां प्रार्थूनि जगा बापुडिया,
आणिलें मरण.
अर्थ: "कसे झाले आहे? मरण आलंय, हे प्रार्थूनही जगण्याची आशा तुम्ही आणली आहे."

ओवी ४०१
मागां थोडिया बहुवा उपपत्ती,
येणें सांगितलिया विभूती.
तैसा नसेचि मा पुढती,
बैसलों पुसों.
अर्थ: "आणि मागे देवाने थोड्याबद्दल उपपत्ती सांगितल्या; परंतु त्या व्यापकतेप्रमाणे देव मला दिसत नाही, म्हणून विनंती करण्यास मी सज्ज झालो."

ओवी ४०२
म्हणौनि भोग्य तें त्रिशुद्धी न चुके,
आणि बुद्धिही होणारासारिखी ठाके.
माझ्या कपाळीं पिटावें लोकें,
ते लोटेल कांह्यां.
अर्थ: "म्हणजे जे भोगायचे आहे, ते कधीही चुकणार नाही, आणि बुद्धीने देखील तेच ठरवले जाईल. जर लोकांनी मला दोष दिला, तर ते कसे चुकणार?"

ओवी ४०३
पूर्वीं अमृतही हातां आलें,
परी देव नसतीचि उगले.
मग काळकूट उठविलें,
शेवटीं जैसें.
अर्थ: "पूर्वी अमृत देवांच्या हातात आलं; परंतु देव गप्प बसले नाहीत. मग काळकूट विष समुद्रमंथनातून उत्पन्न झाले."

ओवी ४०४
परी तें एकबगीं थोडें,
केलिया प्रतिकारामाजिवडें.
आणि तिये अवसरीचें तें सांकडें,
निस्तरविलें शंभू.
अर्थ: "परंतु ते एक प्रकारे थोडे होते. कारण ती केलेली गोष्ट निराकरण करण्याजोगी होती, आणि त्या वेळच्या संकटाला शंकराने निवारण केले."

ओवी ४०५
आतां हा जळतां वारा कें वेंटाळे?
कोणा हे विषा भरलें गगन गिळे?
महाकाळेंसि कें खेळें?
आंगवत असे.
अर्थ: "पण आता हा जो विश्वरूपाचा प्रकार आहे, तो प्रत्यक्षात पेटलेला वार आहे, तर तो कसा आवरेल? विषाने भरलेले आकाश कोण गिळू शकते? महाकाळाबरोबर खेळता येईल, असे कोण करणार?"

ओवी ४०६
ऐसा अर्जुन दुःखें शिणतु,
शोचित असे जिवाआंतु.
परी न देखें तो प्रस्तुतु,
अभिप्राय देवाचा.
अर्थ: "याप्रमाणे अर्जुन दुःखाने कष्टी होत आहे, परंतु तो सांप्रत देवाचे मनोगत काय आहे, हे ओळखत नाही."

ओवी ४०७
जे मी मारिता हे कौरव मरते,
असेनि वेंटाळिला होता मोहें बहुतें.
तो फेडावयालागीं अनंतें,
हें दाखविलें निज.
अर्थ: "कारण, मी अर्जुन मारणारा आणि हे कौरव माझ्या हातून मरणारे, अशा मोठ्या मोहाने तो घेरला होता, ती भुरळ दूर करण्यासाठी श्रीकृष्णाने हे विश्वरूप त्याला दाखविले."

ओवी ४०८
अरे कोण्ही कोणातें न मारी,
एथ मीचि हो सर्व संहारीं.
हें विश्वरूपव्याजें हरी,
प्रकटित असे.
अर्थ: "अर्जुना, वास्तवात कोणी कोणाला मारीत नाही. यात मी स्वतःच सर्वांचा नाश करतो, हे विश्वरूपाच्या निमित्ताने श्रीकृष्ण उघड करून दाखवीत आहे."

ओवी ४०९
परी वायांचि व्याकुलता,
ते न चोजवेचि पंडुसुता.
मग अहा कंपु नव्हता,
वाढवित असे.
अर्थ: "पण वायांचं व्याकुलता, ते पंडुच्या पुत्राने न चुकवता स्वीकारली. मग काहीही कंपन नव्हता."

ओवी ४१०
तेथ म्हणे पाहा हो एके वेळे,
सासिकवचेंसि दोन्ही दळें.
वदनीं गेलीं आभाळें,
गगनीं कां जैसीं.
अर्थ: "त्यावेळी अर्जुन म्हणाला, 'अहो, पहा! ज्या प्रमाणे ढग आकाशात नाहीसे होतात, त्याप्रमाणे तलवार आणि चिलखतासह दोन्ही सैन्ये एकाच वेळी तुझ्या तोंडात गेली आहेत.'"

ओवी ४११
कां महाकल्पाचिया शेवटीं,
जैं कृतांतु कोपला होय सृष्टी.
तैं एकविसांही स्वर्गां मिठी,
पाताळासकट दे.
अर्थ: "महाकल्पाच्या अखेरीस, ज्या वेळी यमाचा रोष सृष्टीवर असतो, त्यावेळी पाताळासह एकवीस स्वर्गांचे अस्तित्व गिळून घेतले जाते."

ओवी ४१२
नातरी उदासीनें दैवें,
संचकाचीं वैभवें.
जेथींचीं तेथ स्वभावें,
विलया जाती.
अर्थ: "प्रतिकूल देवाच्या योगाने कृपणाचे ठेवे सहजपणे नष्ट होत जातात."

ओवी ४१३
तैसीं सासिन्नलीं सैन्यें एकवटें,
इये मुखीं जाहलीं प्रविष्टें.
परी एकही तोंडौनि न सुटे,
कैसें कर्म देखा.
अर्थ: "त्याप्रमाणे एकत्र झालेली सैन्ये या तोंडामध्ये एकदम शिरली आहेत, परंतु एकदेखील तोंडाच्या सपाट्यातून सुटत नाही, हे किती अजब आहे!"

ओवी ४१४
अशोकाचे अंगवसे,
चघळिले कर्‍हेनि जैसे.
लोक वक्त्रामाजीं तैसे,
वायां गेले.
अर्थ: "ज्याप्रमाणे उंट अशोक झाडाचे ढगळे चघळतो, त्याप्रमाणे हे लोक तोंडात वाया गेले आहेत."

ओवी ४१५
परि सिसाळें मुकुटेंसीं,
पडिली दाढांचे सांडसीं.
पीठ होत कैसीं,
दिसत आहाती.
अर्थ: "परंतु मुकुट देखील दाढांच्या चिमट्यात पडलेले दिसत आहे, ते कसे पीठ होत आहे!"

ओवी ४१६
तियें रत्‍नें दांतांचिये सवडीं,
कूट लागलें जिभेच्या बुडीं.
कांहीं कांहीं आगरडीं,
द्रंष्ट्रांचीं माखलीं.
अर्थ: "मुकुटांवरील काही रत्ने दातांच्या फटीत अडकलेली आहेत; काही रत्नांचे पीठ जिभेच्या बुडावर लागले आहे, तर काही दाढांचे अग्रभाग त्या पिठाने माखून गेले आहेत."

ओवी ४१७
हो कां जे विश्वरूपें काळें,
ग्रासिलीं लोकांचीं शरीरें बळें.
परि जीवित्व देहींचीं सिसाळें,
अवश्य कीं राखिलीं.
अर्थ: "ज्याप्रमाणे विश्वरूपी काळाने लोकांची शरीरे आणि बळे गिळली, तरीही जीवांचे उत्तम भाग, म्हणजे मस्तके, अवश्य राखले गेले."

ओवी ४१८
तैसीं शरीरामाजीं चोखडीं,
इयें उत्तमांगें होतीं फुडीं.
म्हणौनि महाकाळाचियाही तोंडीं,
परि उरलीं शेखीं.
अर्थ: "त्याप्रमाणे, मस्तके निश्चयाने शरीराचे उत्तम भाग असतात, म्हणून ती महाकालाच्या तोंडात गेली तरी शेवटी उरली. म्हणजे विश्वरूपी महाकालाच्या तोंडातही नाश पावली नाहीत."

ओवी ४१९
मग म्हणे हें काई,
जन्मलयां आन मोहरचि नाहीं.
जग आपैसेंचि वदनडोहीं,
संचारताहे.
अर्थ: "नंतर अर्जुन म्हणाला, 'हे काय? जन्माला आलेल्या प्राण्याला दुसरी गतीच नाही. सर्व जग आपोआप विश्वरूपाच्या मुखरूपी डोहात जात आहे.'"

ओवी ४२०
यया आपेंआप आघविया सृष्टी,
लागलिया आहाति वदनाच्या वाटीं.
आणि हा जेथिंचिया तेथ मिठी,
देतसे उगला.
अर्थ: "ज्या प्रमाणे ही सृष्टी आपोआप वदनाच्या वाटांनी जाते, तिथे जो आहे, तो तिथेच राहतो."

ओवी ४२१
ब्रह्मादिक समस्त,
उंचा मुखामाजीं धांवत.
येर सामान्य हे भरत,
ऐलीच वदनीं.
अर्थ: "ब्रह्मा आणि अन्य सर्व देवता या उंच असलेल्या मुखात वेगाने जात आहेत, आणि साधारण लोक मात्र तोंडातच पडत आहेत."

ओवी ४२२
आणीकही भूतजात,
तें उपजलेचि ठायीं ग्रासित.
परि याचिया मुखा निभ्रांत,
न सुटेचि कांहीं.
अर्थ: "आणखी जे प्राणी आहेत, त्यांना उत्पन्न झालेल्या ठिकाणीच या मुखाने गिळून टाकले आहे, परंतु याच्या मुखातून काहीच सुटत नाही."

ओवी ४२३
जैसे महानदीचे वोघ,
वहिले ठाकिती समुद्राचें आंग.
तैसें आघवाचिकडूनि जग,
प्रवेशत मुखीं.
अर्थ: "ज्याप्रमाणे मोठ्या नद्यांचे प्रवाह समुद्रात येऊन वेगाने मिळतात, त्याप्रमाणे सर्व बाजूंनी हे जग त्याच्या मुखात प्रवेश करत आहे."

ओवी ४२४
आयुष्यपंथें प्राणिगणी,
करोनि अहोरात्रांची मोवणी.
वेगें वक्त्रामिळणीं,
साधिजत आहाती.
अर्थ: "प्राणी जीवनाच्या मार्गावर अहोरात्र धावत आहेत, आणि ते वेगाने तोंडात प्रवेश करत आहेत."

ओवी ४२५

जळतया गिरीच्या गवखा,
माजीं घापती पतंगाचिया झाका.
तैसे समग्र लोक देखा,
इये वदनीं पडती.
अर्थ: "ज्या प्रमाणे पेट घेतलेल्या डोंगरांच्या दऱ्यात पतंगांचे समुदाय उड्या मारत असतात, तसाच पहा, हे सर्व लोक या तोंडात येऊन पडत आहेत."

ओवी ४२६
परि जेतुलें येथ प्रवेशलें,
तें तातलिया लोहें पाणीचि पां गिळिलें.
वहवटींहि पुसिलें,
नामरूप तयांचें.
अर्थ: "परंतु जे येथे प्रवेश करतात, त्यांना तापलेल्या लोखंडासारखे पाणी गिळले जाते; त्यांचे नामरूपसुद्धा मिटवले जाते."

ओवी ४२७
आणि येतुलाही आरोगण,
करितां भुके नाहीं उणेपण.
कैसें दीपन असाधारण,
उदयलें यया.
अर्थ: "आणि इथे जेवताना भुकेची कमी होत नाही. याच्या जठराग्नीमध्ये असाधारण तीव्रता आहे."

ओवी ४२८
जैसा रोगिया ज्वराहूनि उठिला,
का भणगा दुकाळु पाहला.
तैसा जिभांचा लळलळाटु देखिला,
आवाळुवें चाटितां.
अर्थ: "जसा रोगी तापातून बरा झाला की त्याला खाण्याची ऊर्मी येते, तसेच दुष्काळ संपून सुकाळ आल्यावर भिकारीच्या जिभेची हालचाल पाहिली जाते."

ओवी ४२९
तैसें आहाराचे नांवें कांहीं,
तोंडापासूनि उरलेंचि नाहीं.
कैसी समसमीत नवाई,
भुकेलेपणाची.
अर्थ: "तसा खाण्याचा जो काही पदार्थ आहे, त्यापैकी तुझ्या तोंडापासून काहीच उरलेले नाही. हे भुकेलेपण किती अपूर्व आहे!"

ओवी ४३०
काय सागराचा घोंटु भरावा?
कीं पर्वताचा घांसु करावा?
ब्रह्मकटाहो घालावा,
आघवाचि दाढे.
अर्थ: "सर्व समुद्र पिऊन टाकावा की पर्वत गट्ट करावा, किंवा संपूर्ण विश्व दाढेखाली घालावे का?"

ओवी ४३१
दिशा सगळियाचि गिळाविया,
चांदणिया चाटूनि घ्याविया.
ऐसें वर्तत आहे साविया,
lolupya बा तुझें.
अर्थ: "सर्व दिशाच गिळून टाकाव्यात किंवा चांदण्यांवर चाटून घ्याव्यात, अशी तुझी हाव दिसत आहे."

ओवी ४३२
जैसा भोगीं कामु वाढे,
कां इंधनें आगीसि हाकाक चढे.
तैसी खातखातांचि तोंडें,
खाखांतें ठेलीं.
अर्थ: "ज्याप्रमाणे विषयभोगाची इच्छा वाढते, तसेच तुझी तोंडे खात असतानाही पुन्हा खाण्याची गरज भासते."

ओवी ४३३
कैसें एकचि केवढें पसरलें,
त्रिभुवन जिव्हाग्रीं आहे टेकलें.
जैसें कां कवीठ घातलें,
वडवानळीं.
अर्थ: "कसे एकच तोंड किती पसरले आहे! हे तिन्ही लोक तुझ्या जिभेच्या टोकावर आहेत."

ओवी ४३४
ऐसीं अपार वदनें,
आतां येतुलीं कैंचीं त्रिभुवनें.
कां आहारु न मिळतां येणें मानें,
वाढविलीं सैंघ.
अर्थ: "अशा असंख्य तोंडांमुळे आता त्रिभुवन येत आहे. आहार मिळत नाही, तरीही किती वाढवलेस?"

ओवी ४३५
अगा हा लोकु बापुडा,
जाहला वदनज्वाळां वरपडा.
जैसी वणवेयाचिया वेढां,
सांपडती मृगें.
अर्थ: "अरे, हा लोकांचा बाप! तुझे वदन आग लावणाऱ्या वणव्यांप्रमाणे आहे, जसे वणव्यांच्या वेढ्यात मृग सापडतात."

ओवी ४३६
आतां तैसें यां विश्वा जाहालें,
देव नव्हे हें कर्म आलें.
कां जग चळचळां पांगिलें,
काळजाळें.
अर्थ: "आता जगाला असं झालं आहे की हे देव नाहीत, तर हे सर्व कर्मच विश्वरूपाने ओढवले आहे. काळजाळामुळे जग चळचळत आहे."

ओवी ४३७
आता ह्या विश्वरूपाच्या शरीराचे तेज,
हेच कोणी एक (पारध्याचे) जाळे आहे.
त्यातून स्थावरजंगमाला कोणत्या बाजूने,
निसटून जाता येईल?
अर्थ: "या विश्वरूपाच्या शरीराचे तेज हे एक जाळे आहे. त्यातून स्थावर आणि जंगम प्राणी कसे निसटून जातील? ही तोंडे नाहीत, तर पेटलेली लाखेची घरेच आहेत."

ओवी ४३८
आगी आपुलेनि दाहकपणें,
कसेनि पोळिजे तें नेणे.
परी जया लागे तया प्राणें,
सुटिकाची नाहीं.
अर्थ: "आपल्या आगीने दुसऱ्याला कसे पोळतो हे अग्नीस कळत नाही, पण ज्याला आग लागली आहे त्याचे प्राण वाचत नाहीत."

ओवी ४३९
नातरी माझेनि तिखटपणें,
कैसें निवटे हें शस्त्र कायि जाणें.
कां आपुलियां मारा नेणें,
विष जैसें.
अर्थ: "किंवा आपल्या तीक्ष्णपणाचा दुसऱ्यावर कसा घात होतो हे हत्याराला कळत नाही. जसे विष किती प्राणघातक आहे, तेही आपल्याला समजत नाही."

ओवी ४४०
तैसी तुज कांहीं,
आपुलिया उग्रपणाची सेचि नाहीं.
परी ऐलीकडिले मुखीं खाई,
हो सरली जगाची.
अर्थ: "तुला आपल्या उग्रपणाची बिलकुलच आठवण नाही, पण इकडे तोंडामध्ये सर्व जगाचा नाश झाला आहे."

ओवी ४४१
अगा आत्मा तूं एकु,
सकळ विश्वव्यापकु.
तरी कां आम्हां अंतकु,
तैसा वोडवलासी?
अर्थ: "देवा, तू जर एकच आत्मा आहेस जो सर्व जगाला व्यापून आहे, तर मग आम्हाला प्राण घेणार्‍या यमाप्रमाणे का झालास?"

ओवी ४४२
तरी मियां सांडिली जीवित्वाची चाड,
आणि तुवांही न धरावी भीड.
मनीं आहे तें उघड,
बोल पां सुखें.
अर्थ: "मी तर जगण्याची आशा सोडली आहे, आणि तूही काही भीडभाड धरू नकोस. तुझ्या मनात जे आहे ते स्पष्टपणे सांग."

ओवी ४४३
किती वाढविसी या उग्ररूपा,
आंगींचें भगवंतपण आठवीं बापा.
नाहीं तरी कृपा,
मजपुरती पाही.
अर्थ: "तू किती उग्र रूप वाढवत आहेस, पण तुझ्या अंगी भगवंतपणाचे स्मरण ठेव. नाहीतर कृपाही मला पुरेशी पाहिजे."

ओवी ४४४
तरी एक वेळ वेदवेद्या,
जी त्रिभुवनैक आद्या.
विनवणी विश्ववंद्या,
आइकें माझी.
अर्थ: "परंतु वेदांनी जे जाणले आहे, जो त्रिभुवनाचा आदिकर्ता आहे आणि सर्व जगाला वंदनीय आहे, त्याला एक वेळ माझी विनंती ऐक."

ओवी ४४५
ऐसें बोलोनि वीरें,
चरण नमस्कारिलें शिरें.
मग म्हणें तरी सर्वेश्वरें,
अवधारिजो.
अर्थ: "या प्रकारे बोलून वीर अर्जुनाने आपल्या मस्तकाने प्रभूच्या चरणांना वंदन केले आणि मग म्हणाला, ‘हे सर्वेश्वर, श्रीकृष्ण, आपण ऐकावे.’"

ओवी ४४६
मियां होआवया समाधान,
जी पुसिलें विश्वरूपध्यान.
आणि एकेंचि काळें त्रिभुवन,
गिळितुचि उठिलासी.
अर्थ: "माझ्या समाधानासाठी मी विश्वरूपाचे ध्यान घेतले आणि त्या वेळी तू सर्व त्रैलोक्याचा संहार करीत सुटलास."

ओवी ४४७
तरी तूं कोण कां येतुलीं,
इयें भ्यासुरें मुखें कां मेळविलीं.
आघवियाचि करीं परिजिलीं,
शस्त्रें कांह्या.
अर्थ: "तेव्हा तू कोण आहेस? या भयंकर तोंडांचा कशासाठी मेळविला आहेस? आणि हातात शस्त्रे का धारण केली आहेस?"

ओवी ४४८
जी जंव तंव रागीटपणें,
वाढोनि गगना आणितोसि उणें.
कां डोळे करूनि भिंगुळवाणे,
भेडसावीत आहासी.
अर्थ: "जेव्हा जेव्हा रागाने वाढत आहेस, तेव्हा तू आकाशालाही कमीपणा आणतोस. तू भयंकर डोळे करून आम्हाला भीती दाखवीत आहेस?"

ओवी ४४९
एथ कृतांतेंसि देवा,
कासया किजतसे हेवा.
हा आपुला तुवां सांगावा,
अभिप्राय मज.
अर्थ: "देवा, येथे सर्वनाश करणार्‍या काळाबरोबर तू स्पर्धा का करतोस? यामध्ये तुझा अभिप्राय काय आहे? तो मला सांग."

ओवी ४५०
या बोला म्हणे अनंतु,
मी कोण हें आहासी पुसतु.
आणि कायिसयालागीं असे वाढतु,
उग्रतेसी.
अर्थ: "तू ह्या गोष्टींमध्ये अनंत म्हणून सांगितलेस, मी कोण आहे हे विचारतो, आणि का तू या उग्रतेसह वाढत आहेस?"

ओवी ४५१
तरी मी काळु गा हें फुडें,
लोक संहारावयालागीं वाढें.
सैंघ पसरिलीं आहातीं तोंडें,
आतां ग्रासीन हें आघवें.
अर्थ: "तर ऐका, मी काळ आहे, हे निश्चित समज. मी लोकांचा संहार करण्यासाठी मोठा होत आहे. माझी तोंडे सर्वत्र पसरली आहेत आणि आता मी हे विश्व गिळून टाकीन."

ओवी ४५२
एथ अर्जुन म्हणे कटकटा,
उबगिलों मागिल्या संकटा.
म्हणौनि आळविला तंव वोखटा,
उवाइला हा.
अर्थ: "हे ऐकून अर्जुन म्हणाला, ‘आह, (हे सर्व सैन्य) विश्वरूपाच्या उग्र तोंडात जात आहे.’ अशा पहिल्या संकटाने मी त्रासलो आणि श्रीकृष्णाची प्रार्थना केली, त्यावर तो परमात्मा अनिष्ट रूपाने प्रगट झाला."

ओवी ४५३
तेवींचि कठिण बोलें आसतुटी,
अर्जुन होईल हिंपुटी.
म्हणौनि सवेंचि म्हणे किरीटी,
परि आन एक असे.
अर्थ: "त्यावर कठोर बोलणे अर्जुनाला निराश करील, म्हणून श्रीकृष्णाने म्हटले, ‘हे अर्जुना, पण यात एक दुसरी गोष्ट आहे.’"

ओवी ४५४
तरी आतांचिये संहारवाहरे,
तुम्हीं पांडव असा बाहिरे.
तेथ जातजातां धनुर्धरें,
सांवरिले प्राण.
अर्थ: "तर आताच्या या संहाररूपी संकटाबाहेर तुम्ही पांडव आहात. त्यामुळे अर्जुनाने जिव्हाळा धरला."

ओवी ४५५
होता मरणमहामारीं गेला,
तो मागुता सावधु जाहला.
मग लागला बोला,
चित्त देऊं.
अर्थ: "अर्जुन मरणाच्या महामारीत सापडला होता, परंतु तो पुन्हा सावध झाला आणि श्रीकृष्णाच्या बोलण्यात लक्ष देऊ लागला."

ओवी ४५६
ऐसें म्हणिजत आहे देवें,
अर्जुना तुम्ही माझें हें जाणावें.
येर जाण मी आघवें,
सरलों ग्रासूं.
अर्थ: "अर्जुना, तुम्ही पांडव असल्यामुळे तुम्हाला वाचून बाकी इतरांचा ग्रास करण्यास मी तयार आहे, हे समजून घ्या."

ओवी ४५७
वज्रानळीं प्रचंडीं,
जैसी घापे लोणियाची उंडी.
तैसें जग हें माझिया तोंडीं,
तुवां देखिलें जें.
अर्थ: "जसें प्रचंड विजेच्या आगीत लोण्याचा गोळा टाकला जातो, तसें हे जग तुमच्या समोर माझ्या तोंडात आहे."

ओवी ४५८
तरी तयामाझारीं कांहीं,
भरंवसेनि उणें नाहीं.
इये वायांचि सैन्यें पाहीं,
वल्गिजत आहाती.
अर्थ: "तर त्यात काहीही शिल्लक राहणार नाही. पहा, या सैन्याकडून व्यर्थ बडबड केली जात आहे."

ओवी ४५९
ऐसा चतुरंगाचिया संपदा,
करित महाकाळेंसीं स्पर्धा.
वांटिवेचिया मदा,
वलंघले जे.
अर्थ: "हे सैन्याचे समुदाय शौर्याच्या बळावर महाकाळाशी स्पर्धा करत आहेत."

ओवी ४६०
हे जे मिळोनियां मेळे,
कुंथती वीरवृत्तीचेनि बळें.
यमावरी गजदळें,
वाखाणिजताती.
अर्थ: "या सैन्यांचे समुदाय असे म्हणतात की आम्ही प्रतिसृष्टी करू आणि मृत्यूला मारू."

ओवी ४६१
म्हणती सृष्टीवरी सृष्टी करूं,
आण वाहूनि मृत्यूतें मारूं.
आणि जगाचा भरूं,
घोंटु यया.
अर्थ: "आम्ही ही सर्व पृथ्वी गिळू आणि आकाश वर पेटवून भस्म करू, इतकेच काय."

ओवी ४६२
पृथ्वी सगळीचि गिळूं,
आकाश वरिच्यावरी जाळूं.
कां बाणवरी खिळूं,
वारयातें.
अर्थ: "आम्ही पृथ्वी गिळू आणि आकाश जाळून टाकू, आम्ही वाऱ्यावर बाणांनी त्यांना थांबवू."

ओवी ४६३
बोल हतियेराहूनि तिखट,
दिसती अग्निपरिस दासट.
मारकपणें काळकूट,
महुर म्हणत.
अर्थ: "त्यांचे शब्द शस्त्रापेक्षा तीक्ष्ण आणि अग्नीसारखे दाहक आहेत. या शब्दांच्या मारकपणाची काळकूट विषाशी तुलना केल्यास, काळकूट विषाला मधुर म्हणावे लागेल."

ओवी ४६४
तरी हे गंधर्वनगरींचे उमाळे,
जान पोकळीचे पेंडवळें.
अगा चित्रीव फळें,
वीर हे देखें.
अर्थ: "तरीही हे गंधर्वनगरीचे लोट आहेत, किंवा पोकळीतील भेंडोळे आहेत, जसे रंगीत चित्रांमध्ये पोकळ फळे असतात, त्याप्रमाणे हे वीर आहेत."

ओवी ४६५
हां गा मृगजळाचा पूर आला,
दळ नव्हे कापडाचा साप केला.
इया शृंगारूनियां खाला,
मांडिलिया पैं.
अर्थ: "अरे, जसे मृगजळाचा पूर आला आहे, तसेच हे वीर कापडाचा साप करून आणले आहेत. या शृंगाराने सजवलेले मांडले आहेत."

ओवी ४६६
येर चेष्टवितें जें बळ,
तें मागांचि मियां ग्रासिलें सकळ.
आतां कोल्हारिचे वेताळ,
तैसे निर्जीव हे आहाती.
अर्थ: "ज्या सामर्थ्याने ते हालचाल करतात, ते सर्व सामर्थ्य मी मागेच नाहीसे केले आहे. आता हे सर्व वीर मातीच्या चित्रातील वेताळासारखे निर्जीव आहेत."

ओवी ४६७
हालविती दोरी तुटली,
तरी तियें खांबावरील बाहुलीं.
भलतेणें लोटिलीं,
उलथोनि पडती.
अर्थ: "खांबावरल्या बाहुल्यांना हालवणारी दोरी तुटली म्हणजे हवे त्याने त्या बाहुल्यास ढकलले असता त्या उलथून पडतात."

ओवी ४६८
तैसा सैन्याचा यया बगा,
मोडतां वेळू न लगेल पैं गा.
म्हणौनि उठीं उठीं वेगां,
शाहाणा होईं.
अर्थ: "त्याप्रमाणे सैन्याचा हा आकार नाहीसा करण्याला काहीच वेळ लागणार नाही. अर्जुना, शहाणा हो आणि लवकर उठ पाहू."

ओवी ४६९
तुवां गोग्रहणाचेनि अवसरें,
घातलें मोहनास्त्र एकसरें.
मग विराटाचेनि महाभेडें,
उत्तरें आसडूनि नागविलें.
अर्थ: "विराटराजाच्या गाई हरण करण्यास जेव्हा हे कौरव मत्स्यदेशात आले होते, तेव्हा तू सर्वांना मोहनास्त्र घातलेस, म्हणून विराटाच्या भित्र्या उत्तर नावाच्या मुलाने सर्वांची वस्त्रे हिसकावून त्यांना नग्न केले."

ओवी ४७०
आतां हें त्याहूनि निपटारें जहालें,
निवटीं आयितें रण पडिलें.
घेईं यश रिपु जिंतिले,
एकलेनि अर्जुनें.
अर्थ: "आता हे त्यापेक्षाही तेजोहीन झालेले आहेत, आणि युद्धाचा प्रसंग आलेला आहे, तर तू त्यास मार व एकट्या अर्जुनाने शत्रू जिंकले असे यश मिळव."

ओवी ४७१
आणि कोरडें यशचि नोहे,
समग्र राज्यही आलें आहे.
तूं निमित्तमात्रचि होयें,
सव्यसाची.
अर्थ: "आणि हे फक्त कोरडे यश नाही, संपूर्ण राज्यही आले आहे. तू मात्र निमित्तमात्रच आहेस, सव्यसाची."

ओवी ४७२
द्रोणाचा पाडु न करीं,
भीष्माचें भय न धरीं.
कैसेनि कर्णावरी,
परजूं हें न म्हण.
अर्थ: "द्रोणाची पर्वा करू नकोस, भीष्मांचे भय धरू नकोस, आणि कर्णावर शस्त्र कसे चालवू असे म्हणू नकोस."

ओवी ४७३
कोण उपायो जयद्रथा कीजे,
हें न चिंतूं चित्त तुझें.
आणिकही आथि जे जे,
नावाणिगे वीर.
अर्थ: "जयद्रथाकरता काय उपाय करावा, याविषयी तुझ्या बुद्धीला विचार करण्याचे काही कारण नाही. आणखी इतर नावाजलेले वीर आहेत."

ओवी ४७४
तेही एक एक आघवें,
चित्रींचे सिंहाडे मानावे.
जैसे वोलेनि हातें घ्यावें,
पुसोनियां.
अर्थ: "ते सर्व एक एक पाहिले तर भिंतीवर काढलेल्या सिंहाच्या चित्रासारखे ओल्या हाताने पुसून घेण्यास योग्य आहेत."

ओवी ४७५
यावरी पांडवा,
काइसा युद्धाचा मेळावा?
हा आभासु गा आघवा,
येर ग्रासिलें मियां.
अर्थ: "अर्जुना, अशी वास्तविक स्थिती असतांना युद्धाचा समुदाय काय उरला आहे? हा सर्व नुसता आभास आहे."

ओवी ४७६
जेव्हां तुवां देखिले,
हे माझिया वदनीं पडिले.
तेव्हांचि यांचें आयुष्य सरलें,
आतां रितीं सोपें.
अर्थ: "तू हे सैनिक माझ्या तोंडात पडत असतांना पाहिलेस, त्याच वेळेला यांचे आयुष्य संपले असे समज."

ओवी ४७७
म्हणौनि वहिला उठीं,
मियां मारिले तूं निवटीं.
न रिगे शोकसंकटीं,
नाथिलिया.
अर्थ: "म्हणून लवकर उठ, मी यास आतून मारले आहे आणि तू यास बाहेरून मार. आणि मिथ्या शोकसंकटात पडू नकोस."

ओवी ४७८
आपणचि आडखिळा कीजे,
तो कौतुकें जैसा विंधोनि पाडिजे.
तैसें देखें गा तुझें,
निमित्त आहे.
अर्थ: "आपणच निशाण उभे करावे व कौतुकाने बाण मारून ते खाली पाडावे; या सर्वात तू केवळ निमित्त आहेस."

ओवी ४७९
बापा विरुद्ध जें जाहलें,
तें उपजतांचि वाघें नेलें.
आतां राज्येंशीं संचलें,
यश तूं भोगीं.
अर्थ: "अर्जुना, तुझ्या हिताला विरुद्ध जे काही उत्पन्न झाले, ते वाघाने निघून नेले. आता तुला मिळालेल्या राज्यासह यश भोग."

ओवी ४८०
सावियाचि उतत होते दायाद,
आणि बळिये जगीं दुर्मद.
ते वधिले विशद,
सायासु न लागतां.
अर्थ: "सर्वांनी मिळून जे दायाद मिळवले, तेच जगभरातील दुर्मद वधले."

ओवी ४८१
ऐसिया इया गोष्टी,
विश्वाच्या वाक्‌पटीं.
लिहूनि घाली किरीटी,
जगामाजीं.
अर्थ: "अर्जुना, या जगात अशा सर्व गोष्टी जगाच्या वाचनात लिहून ठेव."

संजय उवाच
ओवी ३५
एतच्छ्रुत्वा वचनं केशवस्य,
कृताञ्जलिर्वेपमानः किरीटी.
नमस्कृत्वा भूय एवाह,
कृष्णं सगद्गजदं भीतभीतः प्रणम्य.
अर्थ: "संजय म्हणतो, श्रीकृष्णाचे हे वचन ऐकून अर्जुन भयाने थरथरत हात जोडून पुन्हा श्रीकृष्णाला नमस्कार करत आहे."

ओवी ४८२
ऐसी आघवीचि हे कथा,
त्यामुळे अपूर्ण मनोरथा.
संजयो सांगे कुरुनाथा,
ज्ञानदेवो म्हणे.
अर्थ: "ज्ञानेश्वर महाराज म्हणतात की ही सर्व हकीकत धृतराष्ट्राला सांगितली जात आहे."

ओवी ४८३
मग सत्यलोकौनि गंगाजळ,
सुटलिया वाजत खळाळ.
तैशी वाचा विशाळ,
बोलतां तया.
अर्थ: "ज्या प्रमाणे गंगेचे पाणी सत्यलोकातून सुटले तरी खळखळ आवाज करत आहे, त्याप्रमाणे श्रीकृष्ण बोलत असताना गंभीर वाणीचा ओघ चालला."

ओवी ४८४
नातरी महामेघांचे उमाळे,
घडघडीत एके वेळे.
कां घुमघुमिला मंदराचळें,
क्षीराब्धी जैसा.
अर्थ: "मोठमोठ्या मेघांचे लोट एकाच वेळी उठल्यावर जसा गडगडाट होतो, तसाच आवाज मंदर पर्वताने क्षीरसमुद्रामध्ये मंथन करताना केला."

ओवी ४८५
तैसें गंभीरें महानादें,
हें वाक्य विश्वकंदें.
बोलिलें अगाधें,
अनंतरूपें.
अर्थ: "त्याप्रमाणे श्रीकृष्णाने गंभीर व अनंत स्वरूपधारी भाषण केले."

ओवी ४८६
ते अर्जुनें मोटकें ऐकिलें,
आणि सुख कीं भय दुणावलें.
हें नेणों परि कांपिन्नलें,
सर्वांग तयाचें.
अर्थ: "अर्जुनाने हे ऐकले आणि सुख की भीती यांचा अनुभव घेतला, त्यामुळे त्याचे सर्व अंग थरथर कापू लागले."

ओवी ४८७
सखोलपणें वळली मोट,
आणि तैसेचि जोडले करसंपुट.
वेळोवेळां ललाट,
चरणीं ठेवी.
अर्थ: "त्याचे सुख किंवा भय हृदयापर्यंत पोचले आणि तो पायांवर ठेऊन हात जोडून मस्तक पुन्हा पुन्हा प्रभूच्या पायावर ठेवू लागला."

ओवी ४८८
तेवींचि कांहीं बोलों जाये,
तंव गळा बुजालाचि ठाये.
हें सुख कीं भय होये,
हें विचारा तुम्हीं.
अर्थ: "जेव्हा तो बोलण्याचा प्रयत्न करतो, तेव्हा त्याचा गळा भरून येतो; हे सुख आहे की भीती, याचा तुम्ही विचार करा."

ओवी ४८९
परि तेव्हां देवाचेनि बोलें,
अर्जुना हें ऐसें जाहलें.
मियां पदांवरूनि देखिलें,
श्लोकींचिया.
अर्थ: "परंतु त्या वेळी देवाचे बोलणे ऐकून अर्जुनाची ही स्थिती झाली, हे श्लोकाच्या वरील पदावरून जाणले."

ओवी ४९०
मग तैसाचि भेणभेण,
पुढती जोहारूनि चरण.
मग म्हणे जी आपण,
ऐसें बोलिलेती.
अर्थ: "आता त्याने थरथरता आवाज करत, पुन्हा चरणांना नमस्कार करून श्रीकृष्णाला असे बोलले."

ओवी ४९१
ना तरी अर्जुना मी काळु,
आणि ग्रासिजे तो माझा खेळु.
हा बोलु तुझा कीर अढळु,
मानूं आम्ही.
अर्थ: "अर्जुन, मी सर्वभक्षक काळ आहे, आणि माझा नाश करणे हे माझे खेळ आहे, हे तुम्ही खरे मानावे."

ओवी ४९२
परंतु हे परमेश्वरा,
आपण जे काळ,
तांनी आज स्थितिकाली पालन करण्याच्या वेळेसच जगाचा संहार करावा,
हे माझ्या विचारांशी जुळत नाही.
अर्थ: "हे भगवान, तुम्ही काळ असून जगाचा संहार आजच्या स्थितीत करावा, हे मला समजत नाही."

ओवी ४९३
कैसेनि आंगींचें तारुण्य काढावें?
कैचें नव्हे तें वार्धक्य आणावें?
म्हणौनि करूं म्हणसी तें नव्हे,
बहुतकरुनी.
अर्थ: "शरीरातील तारुण्य कसे नाहीसे करावे आणि नसलेले म्हातारपण कसे आणावे? असे काही शक्य नाही."

ओवी ४९४
हां जी चौपाहारी न भरतां,
कोणेही वेळे श्रीअनंता.
काय माध्यान्हीं सविता,
मावळतु आहे?
अर्थ: "अरे देव, चार प्रहर दिवस गेला नाही तरी सूर्य कधी माध्यान्ही मावळला आहे का?"

ओवी ४९५
पैं तुज अखंडिता काळा,
तिन्ही आहाती जी वेळा.
त्या तिन्ही परी सबळा,
आपुलालिया समयीं.
अर्थ: "तुम्ही अखंडित काळ असताना, तिन्ही वेळा तुम्हाला सक्षम आहेत."

ओवी ४९६
जे वेळीं हों लागे उत्पत्ती,
ते वेळीं स्थिति प्रळयो हारपती.
आणि स्थितिकाळीं न मिरविती,
उत्पत्ति प्रळयो.
अर्थ: "ज्यावेळी उत्पत्ती होणे लागते, त्यावेळी स्थिती आणि प्रलय दोन्ही नाहीशी होतात."

ओवी ४९७
पाठीं प्रळयाचिये वेळे,
उत्पत्ति स्थिति मावळे.
हें कायसेनही न ढळे,
अनादि ऐसें.
अर्थ: "प्रलयाच्या वेळी उत्पत्ती आणि स्थिती या दोन्ही लोप होतात, हा क्रम अनादी काळापासून आहे."

ओवी ४९८
म्हणौनि आजि तंव भरें भोगें,
स्थिति वर्तिजत आहे जगें.
एथ ग्रसिसी तूं हें न लगे,
माझ्या जीवीं.
अर्थ: "म्हणून आज जग भोगाच्या भरात आहे, त्यामुळे तू त्याचा संहार करशील हे मला पटत नाही."

ओवी ४९९
तंव संकेतें देव बोले,
अगा या दोन्ही सैन्यांसीचि मरण पुरलें.
तें प्रत्यक्षचि तुज दाविलें,
येर यथाकाळें जाण.
अर्थ: "त्यावेळी भगवान म्हणाले, अरे अर्जुन, या दोन्ही सैन्यांचे आयुष्य संपले आहे, हे मी तुम्हाला दाखवले आहे."

ओवी ५००
हा संकेतु जंव अनंता,
वेळु लागला बोलतां.
तंव अर्जुनें लोकु मागुता,
देखिला यथास्थिति.
अर्थ: "हे संकेत ऐकून अर्जुनाने योग्य वेळेत पाहिले."

ओवी ५०१
मग म्हणतसे देवा,
तूं सूत्रीं विश्वलाघवा.
जग आला मा आघवा,
पूर्वस्थिति पुढती.
अर्थ: "अर्जुन म्हणतो, 'हे देव, तू या विश्वाचा सूत्रधार आहेस. हे जग पूर्वस्थितीत आले का?'"

ओवी ५०२
परी पडिलिया दुःखसागरीं,
तूं काढिसी कां जयापरी.
ते कीर्ति तुझी श्रीहरी,
आठवित असे.
अर्थ: "परंतु (या तुझ्या खेळात) दु:खाच्या सागरात पडलेल्या जीवांना तू जसा बाहेर काढतोस, ती तुझी कीर्ती, हे हरि, मी आठवतो."

ओवी ५०३
कीर्ति आठवितां वेळोवेळां,
भोगितसें महासुखाचा सोहळा.
तेथ हर्षामृतकल्लोळा,
वरी लोळत आहें.
अर्थ: "आपली कीर्ती आठवत असतांना आम्ही ब्रह्मसुखाचा अनुभव घेत आहोत, आणि त्या सुखाच्या लाटा आम्हाला हर्षात लोळवत आहेत."

ओवी ५०४
देवा जियालेपणें जग,
धरी तुझ्या ठायीं अनुराग.
आणि दुष्टां तयां भंग,
अधिकाधिक.
अर्थ: "हे देव, जगाने तुझ्या ठिकाणी प्रीती ठेवली आहे, आणि दुष्टांच्या नाशाला तुझ्या कडे अधिकाधिक सामर्थ्य आहे."

ओवी ५०५
पैं त्रिभुवनींचिया राक्षसां,
महाभय तूं हृषीकेशा.
म्हणौनि पळताती दाही दिशां,
पैलीकडे.
अर्थ: "हे देवा, त्रिभुवनातील राक्षसांना तू मृत्यूच आहेस. म्हणून ते भयाने (दहा) दिशांच्या पलीकडे पळून जातात."

ओवी ५०६
येथ सुर नर सिद्ध किन्नर,
किंबहुना चराचर.
ते तुज देखोनि हर्षनिर्भर,
नमस्कारित असती.
अर्थ: "येथे सुर, नर, सिद्ध, किन्नर, सर्व चराचर तुझे दर्शन घेताना हर्षित होऊन नमस्कार करत आहेत."

ओवी ५०७
एथ गा कवणा कारणा,
राक्षस हे नारायणा.
न लगतीचि चरणा,
पळते जाहले.
अर्थ: "हे नारायणा, येथे हे राक्षस कोणत्या कारणामुळे तुमच्या चरणाला शरण येत नाहीत आणि दूर पळून गेले आहेत?"

ओवी ५०८
आणि हें काय तूंतें पुसावें,
येतुलें आम्हांसिही जाणवे.
तरी सूर्योदयीं राहावें,
कसेनि तमें?
अर्थ: "आणि तुम्हाला तरी काय पुसायचं आहे? हे आम्हाला स्पष्ट आहे. तर सूर्य उगवल्यावर अंधार कसा टिकणार?"

ओवी ५०९
जी तूं प्रकाशाचा आगरु,
आणि जाहला आम्हासि गोचरू.
म्हणौनिया निशाचरां केरु,
फिटला सहजें.
अर्थ: "तू आत्मप्रकाशाची खाण आहेस आणि आमच्यासमोर प्रत्यक्ष प्रकट झाला आहेस. म्हणून राक्षसांची दुर्दशा सहज उडाली आहे."

ओवी ५१०
हें येतुले दिवस आम्हां,
कांहीं नेणवेचि श्रीरामा.
आतां देखतसों महिमा,
गंभीर तुझा.
अर्थ: "इतके दिवस हे श्रीराम, हे आमच्या काहीच समजण्यात आले नाही. तुझे गंभीर महत्त्व आता आमच्या नजरेस येत आहे."

ओवी ५११
जेथूनि नाना सृष्टींचिया वोळी,
पसरती भूतग्रामाचिया वेली.
तया महद्ब्रह्मातें व्याली,
दैविकी इच्छा.
अर्थ: "ज्या महद्ब्रह्मापासून अनेक सृष्टींची पंक्ती व प्राणिमात्रांचा समुदाय उत्पन्न होत आहे, त्या महद्ब्रह्मात प्रभुची इच्छा समाविष्ट आहे."

ओवी ५१२
देवो निःसीम तत्त्व सदोदितु,
देवो निःसीम गुण अनंतु.
देवो निःसीम साम्य सततु,
नरेंद्र देवांचा.
अर्थ: "हे देव, आपण निःसीम तत्व आहात, आपल्या गुणांची गणती नाही. आपण अमर्याद आहात आणि त्रिकालाबाधित अस्तित्व असलेले देवांचे राजे आहात."

ओवी ५१३
जी तूं त्रिजगतिये वोलावा,
अक्षर तूं सदाशिवा.
तूंचि सदसत् देवा,
तयाही अतीत तें तूं.
अर्थ: "तूच त्रिजगताचा आधार आहेस, अक्षर आहेस, सदाशिव आहेस. तूच सदसत्त्व आणि असदत्त्व, याच्याही पलीकडे आहेस."

ओवी ५१४
तूं प्रकृतिपुरुषांचिया आदी,
जी महत्तत्वां तूंचि अवधी.
स्वयें तूं अनादि,
पुरातनु.
अर्थ: "देवा, तू प्रकृती आणि पुरुषाचे मूळ आहेस. महत्तत्वाचा अंतही तूच आहेस. तू जन्मरहित आणि अनादि आहेस, सर्वांच्या पूर्वीचा."

ओवी ५१५
तूं सकळ विश्वजीवन,
जीवांसि तूंचि निधान.
भूतभविष्याचें ज्ञान,
तुझ्याचि हातीं.
अर्थ: "देवा, तू सर्व जगाचे जीवन आहेस आणि जीवांचा शेवटही तुझ्यातच होतो. भूत आणि भविष्याचे ज्ञान तुझ्या हातात आहे."

ओवी ५१६
जी श्रुतीचियां लोचनां,
स्वरूपसुख तूंचि अभिन्ना.
त्रिभुवनाचिया आयतना,
आयतन तूं.
अर्थ: "हे जीवांशी अभिन्न असणार्‍या देवा, श्रुतीच्या ज्ञानाने दिसणारे स्वरूपसुख तू आहेस आणि त्रैलोक्याला आधारभूत असलेली माया तूच आहेस."

ओवी ५१७
म्हणौनि जी परम,
तूंतें म्हणिजे महाधाम.
कल्पांतीं महद्ब्रह्म,
तुजमाजीं रिगे.
अर्थ: "म्हणून, देवा, तुला सर्वोच्च असे आश्रयस्थान मानले जाते. प्रलयकाळाच्या शेवटी, माया तुझ्यात लीन होते."

ओवी ५१८
किंबहुना तुवां देवें,
विश्व विस्तारिलें आहे आघवें.
तरी अनंतरूपा वानावें,
कवणें तूंतें.
अर्थ: "तूच देव, या विश्वाचा विस्तार करणारा आहेस. तरीही अनंतरूपात वास करणारा आहेस, हे तूच आहेस."

ओवी ५१९
जी काय एक तूं नव्हसी,
कवणे ठायीं नससी.
हें असो जैसा आहासी,
तैसिया नमो.
अर्थ: "देवा, काय काय एक तू नाहीस? तू कोणत्या ठिकाणी नाहीस? हे वर्णन करणे पुरे. तू जसा असशील तशा त्या तुला नमस्कार असो."

ओवी ५२०
वायु तूं अनंता,
यम तूं नियमिता.
प्राणिगणीं वसता,
अग्नि तो तूं.
अर्थ: "हे अनंता, तू वायु आहेस आणि जगाचे शासन करणारा यम तू आहेस. सर्व प्राण्यांच्या समुदायात असणारा अग्नि (जठराग्नी) तो तू आहेस."

ओवी ५२१
वरुण तूं सोम,
स्रष्टा तूं ब्रह्म.
पितामहाचाही परम,
आदि जनक तूं.
अर्थ: "देवा, तू वरुण, चंद्र व जगत उत्पन्न करणारा ब्रह्मदेव आहेस आणि त्या ब्रह्मदेवाचा श्रेष्ठ असा आदिजनक तू आहेस."

ओवी ५२२
आणिकही जें जें कांहीं,
रूप आथि अथवा नाहीं.
तया नमो तुज तैसयाही,
जगन्नाथा.
अर्थ: "आणि हे जगन्नाथा, आणखी जे जे काही, ज्याला रूप आहे किंवा नाही, ते सर्व तूच आहेस. म्हणून तशा त्या तुला मी नमस्कार करतो."

ओवी ५२३
ऐसें सानुरागें चित्तें,
नमन केलें पंडुसुतें.
मग पुढती म्हणे नमस्ते,
नमस्ते प्रभो.
अर्थ: "अशा प्रीतियुक्त अंत:करणाने अर्जुनाने भगवंताची स्तुती केली. मग पुन्हा प्रभो, तुला नमस्कार असो असे दोन वेळा म्हणाला."

ओवी ५२४
पाठीं तिये साद्यंते,
न्याहाळी श्रीमूर्तीतें.
आणि पुढती म्हणे नमस्ते,
नमस्ते प्रभो.
अर्थ: "पुन्हा त्या श्रीमूर्तीला साद्यंत पाहिली आणि पुन्हा आपणास नमस्कार असो असे दोन वेळा म्हणाला."

ओवी ५२५
पाहतां पाहतां प्रांतें,
समाधान पावे चित्तें.
आणि पुढती म्हणे नमस्ते,
नमस्ते प्रभो.
अर्थ: "त्या मूर्तीचे एकेक अवयवाचे भाग पहाता पहातांना त्याच्या अंत:करणास समाधान वाटले आणि पुन्हा आपणास नमस्कार असो असे दोन वेळा म्हणाला."

ओवी ५२६
इये चराचरीं जीं भूतें,
सर्वत्र देखे तयांतें.
आणि पुढती म्हणे नमस्ते,
नमस्ते प्रभो.
अर्थ: "या सर्व स्थावर-जंगमात्मक जगामध्ये अखंडित जो प्रभु त्याला पाहिले आणि पुन्हा आपणास नमस्कार असो असे दोन वेळा म्हणाला."

ओवी ५२७
ऐसीं रूपें तियें अद्‌भुतें,
आश्चर्यें स्फुरती अनंतें.
तंव तंव नमस्ते,
नमस्तेचि म्हणे.
अर्थ: "अशी ती अनंत व अद्भुत रूपे जो जो आश्चर्यकारक रीतीने अर्जुनाच्या पुढे प्रगट होत होती, तो तो अर्जुन प्रभो, आपणास नमस्कार असो असे म्हणत होता."

ओवी ५२८
आणिक स्तुतिही नाठवे,
आणि निवांतुही न बैसवे.
नेणें कैसा प्रेमभावें,
गाजोंचि लागे.
अर्थ: "‘नमस्ते नमस्ते’ याहून दुसरी स्तुती त्याला आठवेना. निवांतपणे रहावे हेही सहन होईना, कशा प्रेमभावाने तो अर्जुन ‘नमस्ते नमस्ते’ अशीच गर्जना करत होता ते कळत नाही."

ओवी ५२९
किंबहुना इयापरी,
नमन केलें सहस्रवरी.
कीं पुढती म्हणे श्रीहरी,
तुज सन्मुखा नमो.
अर्थ: "फार काय सांगावे याप्रमाणे अर्जुनाने हजारो नमस्कार केले व पुन्हा म्हणाला, हे माझ्यासमोर असणार्‍या हरि, तुला नमस्कार असो."

ओवी ५३०
देवासि पाठी पोट आथि कीं नाहीं,
येणें उपयोगु आम्हां काई.
तरि तुज पाठिमोरेयाही,
नमो स्वामी.
अर्थ: "हे देव, तुझ्या पाठीमागे पोट आहे का नाही, हे आम्हाला काय उपयोग? तरी तुझ्या पाठीमागेही नमस्कार असो."

ओवी ५३१
उभा माझिये पाठीसीं,
म्हणौनि पाठीमोरें म्हणावें तुम्हांसी.
सन्मुख विन्मुख जगेंसीं,
न घडें तुज.
अर्थ: "माझ्या पाठीमागे तू उभा आहेस म्हणून मी तुम्हांशी पाठमोरे बोलतो. परंतु हे परमेश्वरा, जगाशी समोर अथवा पाठमोरे होणे, हे तुझ्या ठिकाणी संभवत नाही."

ओवी ५३२
आतां वेगळालिया अवयवां,
नेणें रूप करूं देवा.
म्हणौनि नमो तुज सर्वा,
सर्वात्मका.
अर्थ: "आता वेगवेगळ्या अवयवांचे वर्णन करण्याचे मला कळत नाही. याकरता सर्व चराचर बनून सर्वांच्या आत आत्मरूपाने तूच आहेस, त्या तुला नमस्कार असो."

ओवी ५३३
जी अनंतबळसंभ्रमा,
तुज नमो अमित विक्रमा.
सकळकाळीं समा,
सर्वरूपा.
अर्थ: "देवा, तू अनंत बलाच्या आवेशाचे ठिकाण आहेस. तुला पराक्रमाला मोजता येत नाही. तू तिन्ही काळी सारखा (एकरूप) असतोस आणि सर्व देवांच्या रूपाने तूच आहेस."

ओवी ५३४
आघविया आकाशीं जैसें,
अवकाशचि होऊनि आकाश असे.
तूं सर्वपणें तैसें,
पातलासि सर्व.
अर्थ: "ज्याप्रमाणे सर्व पोकळीत आकाश हे पोकळी होऊन असते, त्याप्रमाणे तू सर्वांना व्यापून सर्व झाला आहेस."

ओवी ५३५
किंबहुना केवळ,
सर्व हें तूंचि निखिळ.
परी क्षीरार्णवीं कल्लोळ,
पयाचे जैसे.
अर्थ: "हे सर्व त्रिभुवन केवळ तूच आहेस. परंतु क्षीरसागरावर जशा क्षीराच्या लाटा असतात, त्याप्रमाणे त्रिभुवन हे तुझ्या ठिकाणी आहे."

ओवी ५३६
म्हणौनिया देवा,
तूं वेगळा नव्हसी सर्वां.
हें आलें मज सद्‍भावा,
आतां तूंचि सर्व.
अर्थ: "म्हणून देवा, तू सर्वांपासून वेगळा नाहीस. हे मला सद्भावाने समजले आहे; आता तूच सर्व आहेस."

ओवी ५३७
परि ऐसिया तूतें स्वामी,
कहींच नेणों जी आम्ही.
म्हणौनि सोयरे संबंधधर्मीं,
राहाटलों तुजसीं.
अर्थ: "परंतु तुझा एवढा मोठा महिमा असूनही, प्रभो, आम्ही तुला कधीच जाणले नाही. त्यामुळे आम्ही तुझ्याशी असलेल्या आप्तसंबंधाच्या दृष्टीने वागणूक ठेवली."

ओवी ५३८
अहा थोर वाउर जाहलें,
अमृतें संमार्जन म्यां केलें.
वारिकें घेऊनि दिधलें,
कामधेनूतें.
अर्थ: "अरे अरे, हे फारच अनुचित झाले. मी सड्याच्या कामी अमृताचा उपयोग केला आणि त्याच्या मोबदल्यात लहानसे शिंगरु घेऊन कामधेनूच देऊन टाकली."

ओवी ५३९
परिसाचा खडवाचि जोडला,
कीं फोडोनि आम्ही गाडोरा घातला.
कल्पतरू तोडोनि केला,
कूंप शेता.
अर्थ: "तू म्हणजे आम्हाला प्रत्यक्ष परीसाचा खडाच लाभला होतास, पण तो फोडून आम्ही त्याचा उपयोग पाया भरण्याच्या कामी केला. अथवा कल्पवृक्ष तोडून त्याचे शेत राखण्यासाठी कुंपण केले."

ओवी ५४०
चिंतामणीची खाणी लागली,
तेणें करें वोढाळें वोल्हांडिली.
तैसी तुझी जवळिक धाडिली,
सांगातीपणें.
अर्थ: "मला तू म्हणजे चिंतामणी नामक रत्नांच्या खाणीचा लाभ झाला, परंतु या रत्नाचा उपयोग ओढाळ गुरांना हाकण्यासाठी केला. याच तर्‍हेने तुझी प्राप्ती झाली असताही ती व्यर्थ घालवली."

ओवी ५४१
हें आजिचेंचि पाहें पां रोकडें,
कवण झुंज हें केवढें.
एथ परब्रह्म तूं उघडें,
सारथी केलासी.
अर्थ: "आजचीच प्रत्यक्ष गोष्ट पहा, हे युद्ध किती किंमतीचे आहे! पण तू मूर्तिमंत परब्रह्म असताही मला तुला सारथी केले."

ओवी ५४२
यया कौरवांचिया घरा,
शिष्टाई धाडिलासि दातारा.
ऐसा वणिजेसाठीं जगेश्वरा,
विकलासि आम्हीं.
अर्थ: "हे दातारा, तडजोड करण्यासाठी कौरवांच्या घरी आम्ही तुला पाठवले. अशा प्रकारे, देवा, तू प्रत्यक्ष जागृत दैवत असताही आम्ही तुला तडजोडीसारख्या सामान्य व्यवहाराकरता खर्ची घातले."

ओवी ५४३
तूं योगियांचें समाधिसुख,
कैसा जाणेचिना मी मूर्ख.
उपरोधु जी सन्मुख,
तुजसीं करूं.
अर्थ: "तू योग्यांच्या समाधिसुखाचा अनुभव आहेस, पण मी मूर्ख त्याची कल्पनाही नाही. तरीही मी तुम्हाला सन्मुख ठेवून उपरोध करत आहे."

ओवी ५४४
तूं या विश्वाची अनादि आदी,
बैससी जिये सभासदीं.
तेथें सोयरीकीचिया संबंधीं,
रळीं बोलों.
अर्थ: "हे जगाचे अनादि मूळ, तू त्या सभासदांमध्ये बसलेला आहेस. तिथे आम्ही नातलगांशी बोलताना विनोद केला."

ओवी ५४५
विपायें राउळा येवों,
तरि तुझेनि अंगें मानु पावों.
न मानिसी तरी जावों,
रुसोनि सलगी.
अर्थ: "आम्ही केव्हा तरी तुझ्या घरी येत होतो, तू आम्हास मान देत होतास; पण जरी तू मान देत होतास तरी आमच्या परिचयामुळे आम्ही उलट तुझ्यावर रुसून जात होतो."

ओवी ५४६
पायां लागोनि बुझावणी,
तुझ्या ठायीं शारङ्गपाणी.
पाहिजे ऐशी करणी,
बहु केली आम्हीं.
अर्थ: "देवा, तू पाया पडून आमची समजूत केली पाहिजे असा हट्ट आम्ही केला होता, आणि त्या प्रमाणे आम्ही तुझ्याशी अनेक गोष्टी केल्या."

ओवी ५४७
सजणपणाचिया वाटा,
तुजपुढें बैसें उफराटा.
हा पाडु काय वैकुंठा?
परि चुकलों आम्हीं.
अर्थ: "मी तुझा प्यारा मित्र म्हणून तुझ्या समोर बसत होतो. हे श्रीकृष्णा, हि आमची काय योग्यता होती? परंतु, महाराज, आम्ही चुकलो."

ओवी ५४८
देवेंसि कोलकाठी धरूं,
आखाडा झोंबीलोंबी करूं.
सारी खेळतां आविष्करूं,
निकरेंही भांडों.
अर्थ: "देवाशी दांडपट्टा खेळत होतो, आखाड्यात देवांशी कुस्ती करीत होतो आणि खेळताना देवाला धिक्कारून बोलत होतो, अगदी हातघाईवर येऊन भांडत होतो."

ओवी ५४९
चांग तें उराउरीं मागों,
देवासि कीं बुद्धि सांगों.
तेवींचि म्हणों काय लागों,
तुझें आम्ही.
अर्थ: "जी चांगली वस्तू असेल, ती झटपट मागत होतो. तू देव सर्वज्ञ आहेस पण तुला देखील शहाणपणाच्या गोष्टी सांगत होतो, त्याप्रमाणे ‘आम्ही तुझे काय लागतो’ असे म्हणत होतो."

ओवी ५५०
ऐसा अपराधु हा आहे,
जो त्रिभुवनीं न समाये.
जी नेणतांचि कीं पाये,
शिवतिले तुझे.
अर्थ: "हा अपराध इतका मोठा आहे की जो त्रिभुवनातही नाही समाविष्ट होऊ शकत, तो तुझ्या योग्यतेच्या तुलनेत आहे."

ओवी ५५१
देवो बोनयाच्या अवसरीं,
लोभें कीर आठवण करी.
परी माझा निसुग गर्व अवधारीं,
जे फुगूनचि बैसें.
अर्थ: "जेव्हा जेव्हा जेवणाची वेळ येई, देव मला प्रेमाने आठवत असे; पण माझा निर्लज्ज गर्व पहा, की मी फुगून बसत असे."

ओवी ५५२
देवाचिया भोगायतनीं,
खेळतां आशंकेना मनीं.
जी रिगोनियां शयनीं,
सरिसा पहुडें.
अर्थ: "देवाच्या अंतःपुरात खेळत असताना मनात शंका नव्हती; इतकेच काय, देव, तुझ्या बिछान्यावर जाऊन तुझ्या शेजारी निजत होतो."

ओवी ५५३
‘कृष्ण’ म्हणौनि हाकारिजे,
यादवपणें तूंतें लेखिजे.
आपली आण घालिजे,
जातां तुज.
अर्थ: "मी तुला ‘कृष्णा’ म्हणून हाक मारत होतो, तू यादव आहेस असे मला समजत होते, आणि तू जात असताना आम्ही तुला शपथ घालत होतो."

ओवी ५५४
मज एकासनीं बैसणें,
कां तुझा बोलु न मानणें.
हें वोळखीचेनि दाटपणें,
बहुत घडलें.
अर्थ: "मी तुझ्या आसनावर बसत होतो, किंवा तुझ्या बोलण्याचा आदर करत नव्हतो, असे सर्व काही अतिपरिचयामुळे घडले."

ओवी ५५५
म्हणौनि काय काय आतां,
निवेदिजेल अनंता.
मी राशि आहें समस्तां,
अपराधांचि.
अर्थ: "म्हणून श्रीकृष्णा, आता काय सांगावे? मी सर्व अपराधांची एक रास आहे."

ओवी ५५६
यालागीं पुढां अथवा पाठीं,
जियें राहटलों बहुवें वोखटीं.
तियें मायेचिया परी पोटीं,
सामावीं प्रभो.
अर्थ: "म्हणून, हे प्रभो, तुझ्या समक्ष अथवा पाठीमागे ज्या अनेक वाईट गोष्टी माझ्याकडून झाल्या, त्या आईप्रमाणे तू पोटात सामावून घ्या."

ओवी ५५७
जी कोण्ही एके वेळे,
सरिता घेऊन येती खडुळें.
तियें सामाविजेति सिंधुजळें,
आन उपायो नाहीं.
अर्थ: "जेव्हा नद्या गढूळ पाण्याचे लोट घेऊन येतात, तेव्हा समुद्राने त्या गढूळ पाण्याला आपल्या पोटात सामाविले पाहिजे; त्यास दुसरा उपाय नाही."

ओवी ५५८
तैसी प्रीती कां प्रमादें,
देवेंसीं मज विरुद्धें.
बोलविलीं तियें मुकुंदें,
उपसाहावीं जी.
अर्थ: "त्या प्रमाणे प्रीतीने किंवा चुकीने माझ्याकडून जी विरुद्ध भाषणे झाली, हे श्रीकृष्णा, ती तू सहन करावी."

ओवी ५५९
आणि देवाचेनि क्षमत्वें,
क्षमाः आधारु जाली आहे या भूतग्रामा.
म्हणौनि जी पुरुषोत्तमा,
विनवूं तें थोडें.
अर्थ: "आणि हे देवा, तुझ्या क्षमावान स्वभावामुळे क्षमा या प्राणिमात्राला धारण करणारी झाली आहे; म्हणून श्रीकृष्णा, तुझी विनंती करावी तितकी थोडीच आहे."

ओवी ५६०
तरी आतां अप्रमेया,
मज शरणागता आपुलिया.
क्षमा कीजो जी यया,
अपराधांसि.
अर्थ: "तरी आता, अप्रमेय, मला तुझ्या शरणागतीत येणे आहे; कृपया, या सर्व अपराधांची क्षमा कर."

ओवी ५६१
जी जाणितलें मियां साचें,
महिमान आतां देवाचें.
जे देवो होय चराचराचें,
जन्मस्थान.
अर्थ: "हे महाराज, आता मी खरेच तुझे महात्म्य जाणले आहे. परमात्मा, तू या स्थावर-जंगम जगाचे उत्पत्तिस्थान आहेस."

ओवी ५६२
हरिहरादि समस्तां,
देवा तूं परम देवता.
वेदांतेंही पढविता,
आदिगुरु तूं.
अर्थ: "हे देव, तू विष्णू, शंकर आणि अन्य सर्व दैवतांमध्ये सर्वोच्च आहेस, आणि वेदांना ज्ञान शिकवणारा मूळ गुरु देखील आहेस."

ओवी ५६३
गंभीर तूं श्रीरामा,
नाना भूतैकसमा.
सकळगुणीं अप्रतिमा,
अद्वितीया.
अर्थ: "हे श्रीकृष्णा, तू गंभीर अंतःकरणाचा आहेस आणि सर्व प्राण्यांशी समान आहेस. तू सर्व गुणांत अद्वितीय आहेस, तुझ्यासारखे दुसरे कोणी नाही."

ओवी ५६४
तुजसी नाहीं सरिसें,
हें प्रतिपादनचि कायसें?
तुवां जालेनि आकाशें,
सामाविलें जग.
अर्थ: "तुझ्या बरोबरीचे कोणी नाही, हे सांगण्याची काय आवश्यकता आहे? तुझ्यामुळे झालेल्या आकाशात सर्व जग सामावले आहे."

ओवी ५६५
तया तुझेनि पाडें दुजें,
ऐसें बोलतांचि लाजिजे.
तेथ अधिकाची कीजे,
गोठी केवीं.
अर्थ: "तुझ्या बरोबरीला दुसरा काही पदार्थ आहे असे बोलण्यातच लाज वाटावी लागते. अशा प्रसंगात तुझ्य़ाहून मोठे कोण आहे, हे बोलण्याची गोष्टच कशाला?"

ओवी ५६६
म्हणौनि त्रिभुवनीं तूं एकु,
तुजसरिखा ना अधिकु.
तुझा महिमा अलौकिकु,
नेणिजे वानूं.
अर्थ: "म्हणजे, त्रिभुवनात तु एकटा आहेस, तुझ्यासारखे दुसरे कोणी नाही. तुझा महिमा अलौकिक आहे, तो सांगता येत नाही."

ओवी ५६७
ऐसें अर्जुनें म्हणितलें,
मग पुढती दंडवत घातलें.
तेथें सात्त्विकाचें आलें,
भरतें तया.
अर्थ: "अर्जुनाने असे बोलले, आणि नंतर देवास साष्टांग नमस्कार केला. त्या क्षणी त्याच्यात सात्त्विक भावनेची भरभराट झाली."

ओवी ५६८
मग म्हणतसे प्रसीद प्रसीद,
वाचा होतसे सद्‌गद.
काढी जी अपराध-,
समुद्रौनि मातें.
अर्थ: "मग तो म्हणाला, 'प्रसन्न हो, प्रसन्न हो.' त्याची वाणी सगद्गदित झाली आणि तो म्हणाला, 'देवा, मला अपराधरूपी समुद्रातून बाहेर काढ.'"

ओवी ५६९
तुज विश्वसुहृदातें कहीं,
सोयरेपणें न मनूंचि पाहीं.
तुज विश्वेश्वराचिया ठायीं,
ऐश्वर्य केलें.
अर्थ: "तू सर्व जगाचा मित्र असून, तू आमचा एक नातेवाईक आहेस असे समजून आम्ही तुला कधी मान दिला नाही. सर्व देवांचा (ईश्वरांचा) जो तू ईश्वर आहेस, त्या ठिकाणी प्रभुत्व गाजवले."

ओवी ५७०
तूं वर्णनीय परी लोभें,
मातें वर्णिसी पां सभे.
तरि मियां वल्गिजे क्षोभें,
अधिकाधिक.
अर्थ: "सर्वांकडून वर्णन करण्यास तूच योग्य आहेस. पण तुझ्या प्रेमामुळे सभेमध्ये तू माझेच वर्णन करत होतास, त्यामुळे मी गर्वाने अधिकच बडबड करीत होतो."

ओवी ५७१
आतां ऐसिया अपराधां,
मर्यादा नाहीं मुकुंदा.
म्हणौनि रक्ष रक्ष प्रमादा,
पासोनियां.
अर्थ: "आता हे देवा, माझ्या हातून घडलेल्या अपराधांची मर्यादा नाही. त्यामुळे कृपया माझ्या चुकांपासून मला रक्षण करा."

ओवी ५७२
जी हेंचि विनवावयालागीं,
कैंची योग्यता माझिया आंगीं.
परी अपत्य जैसें सलगी,
बापेंसीं बोले.
अर्थ: "ही विनंती करण्याची योग्यता माझ्या अंगी नाही; परंतु लहान मूल जसे आपल्या बापाशी सलगीने बोलते, तसा मी तुमच्याशी बोलतो."

ओवी ५७३
पुत्राचे अपराध,
जरी जाहले अगाध.
तरी पिता साहे निर्द्वंद्व,
तैसें साहिजो जी.
अर्थ: "जरी आपल्या मुलाचे कितीही मोठे अपराध झाले तरी बाप त्यांना सहन करतो, तसाच अहो महाराज, माझे अपराध आपण सहन करा."

ओवी ५७४
सख्याचें उद्धत,
सखा साहे निवांत.
तैसें तुवां समस्त,
साहिजो जी.
अर्थ: "जसा बरोबरीचा स्नेही दुसऱ्याच्या चुकांना मनात न आणता सहन करतो, तसा महाराज, मी केलेली सर्व अविचाराची कृत्ये आपण सहन करा."

ओवी ५७५
प्रियाचिया ठायीं सन्मान,
प्रिय न पाहें सर्वथा जाण.
तेवीं उच्छिष्ट काढिलें आपण,
ते क्षमा कीजो जी.
अर्थ: "स्नेह्याच्या ठिकाणी स्नेही सन्मानाची मुळीच इच्छा करत नाही. त्याप्रमाणे आपण आमच्या घरी उच्छिष्ट काढले, त्याची आपण क्षमा करावी."

ओवी ५७६
नातरी प्राणाचें सोयरें भेटे,
मग जीवें भूतलीं जियें संकटें.
तियें निवेदितां न वाटे,
संकोचु कांहीं.
अर्थ: "जिवलग स्नेह्याशी गाठ पडल्यावर आपण भोगलेल्या संकटांचे प्रसंग सांगण्यात काहीही संकोच वाटत नाही."

ओवी ५७७
कां उखितें आंगें जीवें,
आपणपें दिधलें जिया मनोभावें.
तिया कांतु मिनलिया न राहवें,
हृदय जेवीं.
अर्थ: "अर्थात, जीवाला उकडत असताना, आपण दिलेल्या मनोभावामुळे त्याचे कर्तव्य आहे, त्याप्रमाणे हृदयात कोणतीही भावना राहू नये."

ओवी ५७८
तयापरी जी मियां,
हें विनविलें तुमतें गोसाविया.
आणि कांहीं एक म्हणावया,
कारण असे.
अर्थ: "अहो महाराज, त्याप्रमाणे मी तुम्हास (माझे मागील अपराध क्षमा करण्याबद्दल विनंती केली) आणि आणखी एक गोष्ट सांगायची आहे, कारण..."

ओवी ४५
अदृष्टपूर्वं हृषितोऽस्मि,
दृष्ट्वा भयेन च प्रव्यथितं मनो मे.
तदेव मे दर्शय देव रूपं,
प्रसीद देवेश जगन्निवास.
अर्थ: "पूर्वी कधी न पाहिलेले हे तुझे विश्वरूप पाहून मी आनंदित झालो आणि भायाने माझे मन व्याकुळ झाले आहे. म्हणून देवा, मला तेच पूर्वीचे रूप दाखव."

ओवी ५७९
तरी देवेंसीं सलगी केली,
जे विश्वरूपाची आळी घेतली.
ते मायबापें पुरविली,
स्नेहाळाचेनि.
अर्थ: "त्यामुळे मी विश्वरूप दर्शनाचा हट्ट धरला; हा जो देवापाशी मी लडिवाळपणा केला, तो तुम्ही प्रेमळ भक्तांचे मायबाप, त्या तुम्ही पुरवला."

ओवी ५८०
सुरतरूंची झाडें,
आंगणीं लावावीं कोडें.
देयावें कामधेनुचें पाडें,
खेळावया.
अर्थ: "कल्पवृक्षांची झाडे अंगणामध्ये कौतुकाने लाऊन द्यावीत किंवा कामधेनूचे वासरू खेळावयास आणून द्यावे."

ओवी ५८१
मियां नक्षत्रीं डाव पाडावा,
चंद्र चेंडुवालागीं आणावा.
हा छंदु सिद्धी नेला आघवा,
माउलिये तुवां.
अर्थ: "मी नक्षत्रांच्या फाशांनी डाव खेळावा, मला चेंडू म्हणून खेळावयास चंद्र द्यावा; हा माझा हट्ट माझ्या आई तू सिद्धीस नेलास."

ओवी ५८२
जिया अमृतलेशालागीं सायास,
तयाचा पाऊस केला चारी मास.
पृथ्वी वाहून चासेचास,
चिंतामणी पेरिले.
अर्थ: "ज्या अमृताच्या थेंबाकरता कष्ट पडतात, त्या अमृताचा पाऊस आपण चार महिने पाडला आणि सर्व पृथ्वी पेरणीस लायक करून तीमध्ये चिंतामणी नावाची रत्ने पेरलीत."

ओवी ५८३
ऐसा कृतकृत्य केला स्वामी,
बहुवे लळा पाळिला तुम्हीं.
दाविलें जें हरब्रह्मीं,
नायकिजे कानीं.
अर्थ: "महाराज, याप्रमाणे मला आपण कृतकृत्य केलेत. तुम्ही माझे पुष्कळ लाड पुरवलेत व जे शंकर व ब्रह्मदेव यांनी कानांनी ऐकले नाही, ते तुम्ही मला प्रत्यक्ष दाखवलेत."

ओवी ५८४
मा देखावयाची केउती गोठी,
जयाची उपनिषदां नाहीं भेटी.
ते जिव्हारींची गांठी,
मजलागीं सोडिली.
अर्थ: "प्रत्यक्ष पाहावयाची गोष्ट काय? ज्याचे उपनिषदांना दर्शन झाले नाही, अशी गुह्य गोष्ट तुम्ही माझ्यासाठी उघड केलीत."

ओवी ५८५
जी कल्पादीलागोनि,
आजिची घडी धरुनी.
माझीं जेतुलीं हो‍उनी,
गेलीं जन्में.
अर्थ: "कल्पाच्या आरंभापासून ते आजची घटका धरून, माझे जितके जन्म झालेत."

ओवी ५८६
तयां आघवियांचि आंतु,
घरडोळी घेऊनि असें पाहतु.
परि ही देखिली ऐकिली मातु,
आतुडेचिना.
अर्थ: "त्या सर्व जन्मांचा झाडा घेऊन पाहात आहे, पण ही सर्व गोष्ट (विश्वरूपाचे दर्शन) ऐकलेली किंवा पाहिलेली आढळतच नाही."

ओवी ५८७
बुद्धीचें जाणणें,
कहीं न वचेचि याचेनि आंगणें.
हे सादही अंतःकरणें,
करवेचिना.
अर्थ: "बुद्धीची जाणण्याची शक्ती कधी याच्या (विश्वरूपाच्या) अंगणात सुद्धा येत नाही व अंतःकरणाला ही कल्पना सुद्धा करता येत नाही."

ओवी ५८८
तेथ डोळ्यां देखी होआवी,
ही गोठीचि कायसया करावी.
किंबहुना पूर्वीं,
दृष्ट ना श्रुत.
अर्थ: "अशा स्थितीत डोळ्यांना पहावयास मिळावे ही गोष्ट कशाला बोलावयास पाहिजे? फार काय सांगावे? हे पूर्वी कोणीही पाहिले नाही अथवा ऐकले नाही."

ओवी ५८९
तें हें विश्वरूप आपुलें,
तुम्हीं मज डोळां दाविलें.
तरी माझें मन झालें,
हृष्ट देवा.
अर्थ: "हे आपले विश्वरूप तुम्ही माझ्या डोळ्यांना प्रत्यक्ष दाखवलेत, त्यामुळे देवा, माझे मन आनंदित झाले."

ओवी ५९०
परि आतां ऐसी चाड जीवीं,
जे तुजसीं गोठी करावी.
जवळीक हे भोगावी,
आलिंगावयासी.
अर्थ: "परंतु आता अशी चाड आहे की, जी तुझ्या समक्ष जाऊन भोगावी आणि आलिंगन घालावे."

ओवी ५९१
ते याचि रूपीं करूं म्हणिजे,
तरी कोणे एके मुखेंसी चावळिजे.
आणि कवणा खेंव देईजे,
तुज लेख नाहीं.
अर्थ: "या सर्व गोष्टी विश्वरूपाबरोबर करू म्हटले, तर अनंत मुखांपैकी कोणत्या एका मुखाबरोबर बोलावे? तुझ्या विश्वरूपी शरीराला मर्यादा नसल्यामुळे कोणाला आलिंगन द्यावे?"

ओवी ५९२
म्हणौनि वारियासवें धावणें,
न ठके गगना खेंव देणें.
जळकेली खेळणें,
समुद्रीं केउतें?
अर्थ: "एवढ्याकरता वार्‍याबरोबर पळणे जुळणार नाही, आकाशाला आलिंगन देणे घडणार नाही, आणि समुद्रामध्ये जलक्रिडा कशी खेळावी?"

ओवी ५९३
यालागीं जी देवा,
एथिंचें भय उपजतसे जीवा.
म्हणौनि येतुला लळा पाळावा,
जे पुरे हें आतां.
अर्थ: "याकरता हे श्रीकृष्णा, माझ्या मनात या विश्वरूपाविषयी भय उत्पन्न झाले आहे. आणि म्हणूनच एवढा हट्ट पुरवावा की आपण प्रगट केलेले विश्वरूप आता पुरे झाले."

ओवी ५९४
पैं चराचर विनोदें पाहिजे,
मग तेणें सुखें घरीं राहिजे.
तैसें चतुर्भुज रूप तुझें,
तो विसांवा आम्हां.
अर्थ: "स्थावर-जंगमात्मक जग मजेने हिंडून पाहावे, आणि त्या हिंडण्यात बर्‍याचशा हालापेष्टा भोगल्यावर घरी सुखाने विश्रांती घेत रहावे; त्याप्रमाणे तुझे शामसुंदर चतुर्भुज रूप हे आम्हास विश्रांतीची जागा आहे."

ओवी ५९५
आम्हीं योगजात अभ्यासावें,
तेणें याचि अनुभवा यावें.
शास्त्रांतें आलोडावें,
परि सिद्धांतु तो हाचि.
अर्थ: "आम्ही योगमात्राचा अभ्यास करावा व त्यायोगे याच अनुभावाला येऊ; आम्ही शास्त्रांचा अभ्यास करावा, परंतु त्या शास्त्रांचा सिद्धांत हाच (चतुर्भुजरूप हीच विश्रांतीची जागा) आहे."

ओवी ५९६
आम्हीं यजनें किजती सकळें,
परि तियें फळावीं येणेंचि फळें.
तीर्थें होतु सकळें,
याचिलागीं.
अर्थ: "आम्ही सर्व यज्ञ करीत आहोत, परंतु त्याचे फळ हेच मिळावे; आमच्या तीर्थयात्रा याचकरता असोत."

ओवी ५९७
आणीकही कांहीं जें जें,
दान पुण्य आम्हीं कीजे.
तया फळीं फळ तुझें,
चतुर्भुज रूप.
अर्थ: "आणखी जे जे काही दानपुण्य आम्ही करू, त्याच्या फळाच्या ठिकाणी तुझे चतुर्भुजरूप हेच फळ होय."

ओवी ५९८
ऐसी तेथिंची जीवा आवडी,
म्हणौनि तेंचि देखावया लवडसवडी.
वर्तत असे ते सांकडी,
फेडीजे वेगीं.
अर्थ: "याप्रमाणे तेथीची (त्या चतुर्भुजरूपाची) आवड आहे; म्हणून तेच पहाण्याकरता लगबग आहे. ती अडचण (तळमळ) आपण दूर करा."

ओवी ५९९
अगा जीवींचें जाणतेया,
सकळ विश्ववसवितेया.
प्रसन्न होईं पूजितया,
देवांचिया देवा.
अर्थ: "हे जीवींचे जाणते, सर्व विश्वाचे पालन करणारे, तुम्ही प्रसन्न होऊन पूजा स्वीकारा, देवांचिया देवा."

ओवी ६००
कैसें नीलोत्पलातें रांवित,
आकाशाही रंगु लावित.
तेजाची वोज दावित,
इंद्रनीळा.
अर्थ: "त्या चतुर्भुज शामसुंदर रूपाचा नीलवर्ण कसा निळ्या कमळाला रंगवणारा, आकाशासही निळा रंग देणारा व इंद्रनील नावाच्या रत्नाला निळ्या रंगाची शुद्धता दाखवणारा आहे."

ओवी ६०१
जैसा परिमळ जाहला मरगजा,
कां आनंदासि निघालिया भुजा.
ज्याचे जानुवरी मकरध्वजा,
जोडली बरव.
अर्थ: "ज्याप्रमाणे पाचूच्या रत्नास सुगंध प्राप्त व्हावा अथवा आनंदास हात फुटावेत, त्याप्रमाणे भगवंताचे शरीर शोभत होते. ज्याच्या गुडघ्यांचा आश्रय केल्यामुळे मदनास सौंदर्य प्राप्त झाले."

ओवी ६०२
मस्तकीं मुकुटातें ठेविलें,
कीं मुकुटा मुकुट मस्तक झालें.
शृंगारा लेणें लाधलें,
आंगाचेनि जया.
अर्थ: "प्रभूंनी मुगुटाला मस्तकावर ठेवल्याबरोबर त्या मुगुटाला भगवंताचे मस्तक मुगुट झाले आणि भगवंताच्या शरीराने शृंगारास शोभा प्राप्त झाली."

ओवी ६०३
इंद्रधनुष्याचिये आडणी,
माजीं मेघ गगनरंगणीं.
तैसें आवरिलें शारङ्गपाणी,
वैजयंतिया.
अर्थ: "आकाशमंडळात इंद्रधनुष्याच्या वर्तुळात जसा मेघ आवरलेला असतो, त्याप्रमाणे वैजयंती माळेने श्रीकृष्ण आवरले गेले."

ओवी ६०४
आतां कवणी ते उदार गदा,
असुरां देत कैवल्य पदा.
कैसें चक्र हन गोविंदा,
सौम्यतेजें मिरवे.
अर्थ: "कोण ती उदार गदा, की जी गदा असुरांना नेहेमी मोक्षपदाला देते! गोविंदा, तुमचे सुदर्शनचक्र खरोखर सौम्य तेजाने कसे शोभत आहे!"

ओवी ६०५
किंबहुना स्वामी,
तें देखावया उत्कंठित पां मी.
म्हणौनि आतां तुम्हीं,
तैसया होआवें.
अर्थ: "फार काय सांगावे? महाराज, ते आपले चतुर्भुज रूप पहाण्यास मी उत्सुक आहे. म्हणून आता आपण (हे प्रचंड विश्वरूप आवरून, ते चतुर्भुज रूप धारण करावे.)"

ओवी ६०६
हे विश्वरूपाचे सोहळे,
भोगूनि निवाले जी डोळे.
आतां होताति आधले,
कृष्णमूर्तीलागीं.
अर्थ: "हे विश्वरूपाचे सोहळे भोगून माझे डोळे शांत झाले. आता ते डोळे श्रीकृष्णमूर्ती पहाण्याकरता अत्यंत उत्सुक झाले आहेत."

ओवी ६०७
तें साकार कृष्णरूपडें,
वांचूनि पाहों नावडे.
तें न देखतां थोडें,
मानिताती हे.
अर्थ: "ह्या डोळ्यांना त्या सगुण श्रीकृष्णमूर्तीशिवाय इतर काही पहाणे आवडत नाही. ते सगुणस्वरूप यास पहावयास मिळाले नाही तर या विश्वरूपाची माझ्या डोळ्यांना काही किंमत वाटत नाही."

ओवी ६०८
आम्हां भोगमोक्षाचिया ठायीं,
श्रीमूर्तीवांचूनि नाहीं.
म्हणौनि तैसाचि साकारु होईं,
हें सांवरीं आतां.
अर्थ: "आम्हां भोगमोक्षाच्या ठिकाणी श्रीमूर्तीशिवाय काहीच नाही. म्हणून तसेच साकार होईल, हे सांगा आता."

ओवी ६०९
या अर्जुनाचिया बोला,
विश्वरूपा विस्मयो जाहला.
म्हणे ऐसा नाहीं देखिला,
धसाळ कोणी.
अर्थ: "अर्जुनाचे हे बोलणे ऐकून विश्वरूपधारी परमात्म्याला चमत्कार वाटला आणि तो म्हणाला, असा दुसरा कोणीच अविचारी पाहिला नाही."

ओवी ६१०
कोण हे वस्तु पावला आहासी,
तया लाभाचा तोषु न घेसी.
मा भेणें काय नेणों बोलसी,
हेकाडु ऐसा.
अर्थ: "ही कोणती वस्तु तुला प्राप्त झाली आहे! तिच्या प्राप्तीचा आनंद मानत नाहीस. उलट एककल्ली मनुष्यासारखा भिऊन काय बोलतोस ते कळत नाही."

ओवी ६११
आम्हीं सावियाचि जैं प्रसन्न होणें,
तैं आंगचिवरी म्हणें देणें.
वांचोनि जीव असे वेंचणें,
कवणासि गा.
अर्थ: "आम्ही जेव्हा सहजच प्रसन्न होतो, तेव्हा आपले शरीरापर्यंत सुद्धा भक्ताने जे म्हटलेले असेल ते त्यास देतो. पण याशिवाय अर्जुना कोणास आपला जीव अर्पण करणे अशी गोष्ट कोठे आहे काय?"

ओवी ६१२
तें हें तुझिये चाडे,
आजी जिवाचेंचि दळवाडें.
कामऊनियां येवढें,
रचिलें ध्यान.
अर्थ: "आज तो माझा जीव सर्व एकत्र गोळा करून तुझ्या इच्छे करता हे एवढे विश्वरूप मूर्तीचे रूप तयार केले आहे."

ओवी ६१३
ऐसी काय नेणों तुझिये आवडी,
जाहली प्रसन्नता आमुची वेडी.
म्हणौनि गौप्याचीही गुढी,
उभविली जगीं.
अर्थ: "आमची प्रसन्नता तुझ्या आवडीमुळे वेडी झाली आहे की काय हे कळत नाही. म्हणून आम्ही गुप्त गोष्टीचा (विश्वरूपाचा) जगात ध्वज लावला."

ओवी ६१४
तें हें अपारां अपार,
स्वरूप माझें परात्पर.
एथूनि ते अवतार,
कृष्णादिक.
अर्थ: "ते हे माझे मायेपलीकडील स्वरूप अमर्याद वस्तूपेक्षा अमर्याद आहे व कृष्णादिक जे अवतार होतात ते येथूनच होतात."

ओवी ६१५
हें ज्ञानतेजाचें निखिळ,
विश्वात्मक केवळ.
अनंत हे अढळ,
आद्य सकळां.
अर्थ: "हे स्वरूप केवळ ज्ञानतेजाचेच बनलेले आहे व विश्व हे केवळ त्याचे स्वरूप आहे. या स्वरूपाला कधी अंत नाही व ते कधी ढळत नाही व ते सर्वांचे मूळ आहे."

ओवी ६१६
हें तुजवांचोनि अर्जुना,
पूर्वीं श्रुत दृष्ट नाहीं आना.
जे जोगें नव्हे साधना,
म्हणौनियां.
अर्थ: "हे अर्जुना, हे स्वरूप तुम्हाला दाखवण्यात आले आहे, जे पूर्वी कधीही श्रुत किंवा दृष्ट नाही. जे साधनेद्वारे साधता येत नाही, तेच आता तुम्हाला दिसले आहे."

ओवी ६१७
याची सोय पातले,
आणि वेदीं मौनचि घेतलें.
याज्ञिकी माघौते आले,
स्वर्गौनियां.
अर्थ: "वेद या विश्वरूपाला जाणण्याच्या मार्गाला लागले व ते चूप झाले आणि यज्ञ म्हणाशील तर त्याच्या प्राप्तीच्या मार्गाला लागले परंतु ते स्वर्गापासूनच माघारी आले."

ओवी ६१८
साधकीं देखिला आयासु,
म्हणौनि वाळिला योगाभ्यासु.
आणि अध्ययनें सौरसु,
नाहीं एथ.
अर्थ: "साधकांनी याच्या प्राप्तीचा त्रास पाहिला म्हणून त्यांनी योगाभ्यास टाकला आणि अध्ययनाने विश्वरूप पहाण्याची योग्यता येत नाही."

ओवी ६१९
सीगेचीं सत्कर्मे,
धाविन्नलीं संभ्रमें.
तिहीं बहुतेकीं श्रमें,
सत्यलोकु ठाकिला.
अर्थ: "पूर्ण आचरलेली सत्कर्मे मोठ्या उत्कंठेने विश्वरूपप्राप्तीकरता धावली व त्या बहुतेकांनी मोठ्या कष्टाने सत्यलोक गाठला."

ओवी ६२०
तपीं ऐश्वर्य देखिलें,
आणि उग्रपण उभयांचि सांडिलें.
एक तपसाधन जें ठेलें,
अपारांतरें.
अर्थ: "तपांनी विश्वरूपाचे ऐश्वर्य पाहिले आणि आपला उग्रपणा उभ्याउभ्याच टाकून दिला. याप्रमाणे जे विश्वरूप, तप वगैरे साधनांपासून अमर्याद अंतरावर राहिले."

ओवी ६२१
तें हें तुवां अनायासें,
विश्वरूप देखिलें जैसें.
इये मनुष्यलोकीं तैसें,
न फवेचि कवणा.
अर्थ: "असे जे विश्वरूप ते तू काही एक श्रम न पडता जसे पाहिलेस तसे या मनुष्यलोकात कोणासही पहावयास सापडणार नाही."

ओवी ६२२
आजि ध्यानसंपत्तीलागीं,
तूंचि एकु आथिला जगीं.
हें परम भाग्य आंगीं,
विरंचीही नाहीं.
अर्थ: "या ध्यानसंपत्तीच्या माध्यमातून, तूच एकटा या जगात आला आहेस. हे परम भाग्य आहे, जे विरंचीसुद्धा नाही."

ओवी ६२३
म्हणौनि विश्वरूपलाभें श्लाघ,
एथिचें भय नेघ नेघ.
हें वांचूनि अन्य चांग,
न मनीं कांहीं.
अर्थ: "तुम्ही विश्वरूपप्राप्तीचा गर्व करू नका आणि या रूपाची भीती बाळगू नका. विश्वरूपाव्यतिरिक्त काही चांगले मानू नका."

ओवी ६२४
हां गा समुद्र अमृताचा भरला,
आणि अवसांत वरपडा जाहला.
मग कोणीही आथि वोसंडिला,
बुडिजैल म्हणौनि?
अर्थ: "अरे अर्जुना, प्रत्यक्ष अमृताचा समुद्र भरलेला असला तरी, कोणी त्या समुद्रात बुडून मरून जाईल असे मानले जाते का?"

ओवी ६२५
नातरी सोनयाचा डोंगरु,
येसणा न चले हा थोरु.
ऐसें म्हणौनि अव्हेरु,
करणें घडे?
अर्थ: "सोन्याच्या डोंगराजवळ असताना, तो घेऊन जाऊ शकत नाही म्हणून त्याचा त्याग करणे घडेल का?"

ओवी ६२६
दैवें चिंतामणी लेईजे,
कीं हें ओझें म्हणौनि सांडिजे?
कामधेनु दवडिजे,
न पोसवे म्हणौनि?
अर्थ: "दैवयोगाने चिंतामणि धारण करून ती ओझे म्हणून टाकून देणे किंवा कामधेनूला हाकून देणे असं होईल का?"

ओवी ६२७
चंद्रमा आलिया घरा,
म्हणिजे निगे करितोसि उबारा.
पडिसायि पाडितोसि दिनकरा,
परता सर.
अर्थ: "चंद्र आपल्या घरी आला असताना, 'तू उष्मा देतोस' म्हणून सूर्याला पलीकडे जाण्याची सांगणे योग्य आहे का?"

ओवी ६२८
तैसें ऐश्वर्य हें महातेज,
आजि हातां आलें आहे सहज.
कीं एथ तुज गजबज,
होआवी कां?
अर्थ: "हे महातेजरूपी ऐश्वर्य आज तुझ्या हाती सहज आले आहे, तर येथे तुझी कासाविशी का व्हावी?"

ओवी ६२९
परि नेणसीच गांवढिया,
काय कोपों आतां धनंजया?
आंग सांडोनि छाया,
आलिंगितोसि मा?
अर्थ: "अर्जुना, तुला काही कळत नाही; आता रागवायचे काय? प्रत्यक्ष अंग सोडून तू सावलीला आलिंगन देतोस."

ओवी ६३०
हें नव्हे जो मी साचें,
एथ मन करूनियां काचें.
प्रेम धरिसी अवगणियेचें,
चतुर्भुज जें.
अर्थ: "विश्वरूप हे माझे खरे रूप नाही; परंतु तिथे मन अधीर करून क्षुल्लक चतुर्भुजरूपावर प्रेम धरतोस हे बरे नाही."

ओवी ६३१
तरि अझुनिवरी पार्था,
सांडीं सांडीं हे व्यवस्था.
इयेविषयीं आस्था,
करिसी झणें.
अर्थ: "तर अर्जुना, अजूनपर्यंत तुम्ही हे ठरलेले मत टाकून द्या. या सगुणरूपाविषयी आस्था धरू नका."

ओवी ६३२
हें रूप जरी घोर,
विकृति आणि थोर.
तरी कृतनिश्चयाचें घर,
हेंचि करीं.
अर्थ: "हे विश्वरूप जरी भयंकर व विक्राळ असेल, तरी तेच उपासनेला योग्य आहे, असा पक्का निश्चय कर."

ओवी ६३३
कृपण चित्तवृत्ति जैसी,
रोंवोनि घालीं ठेवयापासीं.
मग नुसधेनि देहेंसीं,
आपण असे.
अर्थ: "कंजूष मनुष्य ज्याप्रमाणे आपले लक्ष खूपच थोड्या द्रव्याच्या साठ्यावर ठेवतो, तशाच प्रकारे आपण फक्त देहाने व्यवहार करतो."

ओवी ६३४
कां अजातपक्षिया जवळा,
जीव बैसवूनि अविसाळां.
पक्षिणी अंतराळा,
माजीं जाय.
अर्थ: "पंख न फुटलेल्या पिलांचे जीव घरट्यात ठेवून ती आई पक्षी आकाशात संचार करण्याकरता जाते."

ओवी ६३५
नाना गाय चरे डोंगरीं,
परि चित्त बांधिलें वत्सें घरीं.
प्रेम एथिंचें करीं,
स्थानपती.
अर्थ: "गाय डोंगरात चरत असते, पण तिचे लक्ष घरी आपल्या वासरावर असते; त्याप्रमाणे या विश्वरूपाचे प्रेम त्याच्यावर ठेव."

ओवी ६३६
येरें वरिचिलेनि चित्तें,
बाह्य सख्य सुखापुरतें.
भोगिजो कां श्रीमूर्तींतें,
चतुर्भुज.
अर्थ: "तुमचे मन वरच्या गोष्टींमध्ये असावे आणि बाह्य मैत्रीच्या सुखासाठी चतुर्भुज श्रीमूर्तीचा उपभोग घे."

ओवी ६३७
परि पुढतपुढती पांडवा,
हा एक बोलु न विसरावा.
जे इये रूपींहूनि सद्‌भावा,
नेदावें निघों.
अर्थ: "पण अर्जुना, या विश्वरूपापासून तुमच्या सद्भावाला दुसरीकडे जाऊ देऊ नका. हेच तुमचं एक सांगणं विसरू नका."

ओवी ६३८
हें कहीं नव्हतेंचि देखिलें,
म्हणौनि भय जें तुज उपजलें.
तें सांडीं एथ संचलें,
असों दे प्रेम.
अर्थ: "हे विश्वरूप म्हणजे कधी पाहिलेली गोष्ट नाही, म्हणून तुम्हाला याचे भय वाटते आहे. ते भय टाका आणि या विश्वरूपाबद्दल प्रेम जपून ठेवा."

ओवी ६३९
आतां करूं तुजयासारखें,
ऐसें म्हणितलें विश्वतोमुखें.
तरि मागील रूप सुखें,
न्याहाळीं पां तूं.
अर्थ: "आता तुम्ही मला असं सांगा, जसे तुम्ही विश्वतोमुखासारखं विचारता, तर मागील रूप सुखद दिसेल; तुम्ही त्यावर लक्ष ठेवा."

ओवी ६४०
ऐसें वाक्य बोलतखेंवो,
मागुता मनुष्य जाहला देवो.
हें ना परि नवलावो,
आवडीचा तिये.
अर्थ: "असे वाक्य बोलताच देव पुन्हा मनुष्य झाला, यात काही आश्चर्य नाही. परंतु श्रीकृष्णाच्या अर्जुनाविषयीच्या प्रेमाचे आश्चर्य आहे."

ओवी ६४१
श्रीकृष्णचि कैवल्य उघडें,
वरि सर्वस्व विश्वरूपायेवढें.
हातीं दिधलें कीं नावडे,
अर्जुनासि.
अर्थ: "श्रीकृष्ण प्रत्यक्ष परब्रह्म असूनही त्यांनी अर्जुनाच्या हाती विश्वरूप एवढे सर्वस्व दिले, तरीही ते अर्जुनाला आवडले नाही."

ओवी ६४२
वस्तु घेऊनि वाळिजे,
जैसें रत्‍नाससि दूषण ठेविजे.
नातरी कन्या पाहूनियां,
म्हणिजे मना न ये हे.
अर्थ: "जसे एखादी वस्तू स्वीकारून वाईट म्हणून टाकली जाते, तसाच अस्सल रत्नात काही कमी शोधली जाते; किंवा मुलीला पाहून तिला आवडत नाही असे म्हटले जाते."

ओवी ६४३
तया विश्वरूपायेवढी दशा,
करितां प्रीतीचा वाढू कैसा.
सेल दीधलीसे उपदेशा,
कीरीटीसिं देवें.
अर्थ: "या विश्वरूपाच्या विस्तारामुळे श्रीकृष्णाच्या अर्जुनाविषयीच्या प्रेमाची वाढ कशी होत होती, हे स्पष्ट दिसते."

ओवी ६४४
मोडोनि भांगाराचा रवा,
लेणें घडिलें आपलिया सवा.
मग नावडे जरी जीवा,
तरी आटिजे पुढती.
अर्थ: "जसे सोन्याची लगड मोडून इच्छेनुसार दागिना तयार करणे, आणि जर तो आवडला नाही तर तो पुन्हा आटवून टाकणे."

ओवी ६४५
तैसें शिष्याचिये प्रीती जाहलें,
कृष्णत्व होतें तें विश्वरूप केलें.
तें मना नयेचि मग आणिलें,
कृष्णपण मागुतें.
अर्थ: "शिष्याच्या प्रीतीसाठी हे विश्वरूप तयार झाले, परंतु अर्जुनाच्या मनाला ते आवडले नाही; म्हणून श्रीकृष्णाने पुन्हा सगुण कृष्णरूप आणले."

ओवी ६४६
हा ठाववरी शिष्याची निकसी,
सहातें गुरु आहाती कवणे देशीं?
परि नेणिजे आवडी कैशी,
संजयो म्हणे.
अर्थ: "येथेपर्यंत शिष्याच्या त्रासाला सहन करणारे गुरु कोणत्या देशात आहेत? परंतु देवाचे अर्जुनाविषयीचे प्रेम कसे आहे, हे कळत नाही."

ओवी ६४७
मग विश्वरूप व्यापुनि भोंवतें,
जें दिव्य तेज प्रगटलें होतें.
तेंचि सामावलें मागुतें,
कृष्णरूपीं तये.
अर्थ: "मग श्रीकृष्णाने विश्वरूपाचा पसारा घालून त्याच्या सभोवती जे अलौकिक तेज प्रगट केले होते, तेच ते सगुण कृष्णरूपात एकत्र करून ठेवले."

ओवी ६४८
जैसें त्वंपद हें आघवें,
तत्पदीं सामावे.
अथवा द्रुमाकारु सांठवे,
बीजकणिके जेवीं.
अर्थ: "जसे तुम्ही एखाद्या ठिकाणी एकत्र केले, तसेच द्रुमाच्या बीजकणिकांसारखे एकत्र केले."

ओवी ६४९
नातरी स्वप्नसंभ्रमु जैसा,
गिळी चेइली जीवदशा.
श्रीकृष्णें योगु हा तैसा,
संहारिला तो.
अर्थ: "जसे जागृतावस्थेतील मनुष्य स्वप्नाचा भ्रम गिळतो, तसाच श्रीकृष्णांनी योगाच्या माध्यमातून विश्वरूप गिळले."

ओवी ६५०
जैसी प्रभा हारपली बिंबीं,
कीं जळदसंपत्ती नभीं.
नाना भरतें सिंधुगर्भीं,
रिगालें राया.
अर्थ: "जसे सूर्याचे तेज त्याच्या बिंबात सामावते, किंवा मेघ आकाशात लीन होतात, तसेच समुद्राच्या गर्भात भरती गडप होते."

ओवी ६५१
हो कां जे कृष्णाकृतीचिये मोडी,
होती विश्वरूपपटाची घडी.
ते अर्जुनाचिये आवडी,
उकलूनि दाविली.
अर्थ: "जसे कृष्णाकृतीच्या रूपाने विश्वरूपाचे वस्त्र उकलले गेले, ते अर्जुनाच्या आवडीसाठी होते."

ओवी ६५२
तंव परिमाणा रंगु,
तेणें देखिलें साविया चांगु.
तेथ ग्राहकीये नव्हेचि लागु,
म्हणौनि घडी केली पुढती.
अर्थ: "अर्जुनाने विश्वरूपाचे प्रमाण आणि रंग चांगले पाहिले, म्हणून देवांनी पुन्हा सगुण रूपात वस्त्र घातले."

ओवी ६५३
तैसें वाढीचेनि बहुवसपणें,
रूपें विश्व जिंतिलें जेणें.
तें सौम्य कोडिसवाणें,
साकार जाहलें.
अर्थ: "ज्याने कृष्णरूपाने विश्व जिंकले, ते विश्वरूप सौम्य व सुंदर बनले."

ओवी ६५४
किंबहुना अनंतें,
धरिलें धाकुटपण मागुतें.
परि आश्वासिलें पार्थातें,
बिहालियासी.
अर्थ: "श्रीकृष्णाने पुन्हा मर्यादित रूप धारण केले, पण अर्जुनाला धीर दिला."

ओवी ६५५
जो स्वप्नीं स्वर्गा गेला,
तो अवसांत जैसा चेइला.
तैसा विस्मयो जाहला,
कीरीटीसी.
अर्थ: "जसा स्वप्नात स्वर्ग गाठणारा मनुष्य अचानक जागा झाल्यावर आश्चर्यचकित होतो, तसा अर्जुन झाला."

ओवी ६५६
नातरी गुरुकृपेसवें,
वोसरलेया प्रपंचज्ञान आघवें.
स्फुरे तत्त्व तेवीं पांडवें,
श्रीमूर्ति देखिली.
अर्थ: "गुरुकृपा झाल्यावर, प्रपंच ज्ञानाचे ओझे ओसरले आणि अर्जुनाने श्रीकृष्णाची मूर्ती पाहिली."

ओवी ६५७
तया पांडवा ऐसें चित्तीं,
आड विश्वरूपाची जवनिका होती.
ते फिटोनि गेली परौती,
हें भलें जाहलें.
अर्थ: "अर्जुनाच्या मनात असे वाटले की विश्वरूपाचा पडदा निघून गेला, हे चांगले झाले."

ओवी ६५८
काय काळातें जिणोनि आला,
कीं महावातु मागां सांडिला.
आपुलिया बाही उतरला,
सातही सिंधु.
अर्थ: "जसा काळाला जिंकून किंवा प्रचंड वाऱ्याला मागे हाकून सात समुद्र पोहून उतरतो."

ओवी ६५९
ऐसा संतोष बहु चित्तें,
घेइजत असे पंडुसुतें.
विश्वरूपापाठीं कृष्णातें,
देखोनियां.
अर्थ: "अर्जुनाने विश्वरूपानंतर कृष्णरूप पाहून मनात आनंद मानला."

ओवी ६६०
मग सूर्याचिया अस्तमानीं,
मागुती तारा उगवती गगनीं.
तैसी देखों लागला अवनीं,
लोकांसहित.
अर्थ: "सूर्याच्या अस्तानंतर जसे तारे उगवतात, तसेच अर्जुनाने पाहिले."

ओवी ६६१
पाहे तंव तेंचि कुरुक्षेत्र,
तैसेंचि देखे दोहीं भागीं गोत्र.
वीर वर्षताती शस्त्रास्त्र,
संघाटवरी.
अर्थ: "अर्जुनाने पाहिले की ते कुरुक्षेत्रच आहे, दोन्ही बाजूंवर नातलग मंडळी उभी आहेत आणि वीर युद्धाच्या शस्त्रांचे वर्षाव करत आहेत."

ओवी ६६२
तया बाणांचिया मांडवाआंतु,
तैसाचि रथु देखे निवांतु.
धुरे बैसला लक्ष्मीकांतु,
आपण तळीं.
अर्थ: "त्या बाणांच्या मांडवांमध्ये, त्याचप्रमाणे रथ शांतपणे उभे होते. धुरात लक्ष्मीकांत (श्रीकृष्ण) बसले होते."

ओवी ६६३
एवं मागील जैसें तैसें,
तेणें देखिलें वीरविलासें.
मग म्हणे जियालों ऐसें,
जाहलें आतां.
अर्थ: "अर्जुनाने पाहिले की, जसे पूर्वी होते तसे वीरविलास आता दिसत होते. मग त्याने श्रीकृष्णास म्हटले, 'आता मी जगलो असे मला वाटते.'"

ओवी ६६४
बुद्धीतें सांडोनि ज्ञान,
भेणें वळघलें रान.
अहंकारेंसी मन,
देशोधडी जाहलें.
अर्थ: "माझे ज्ञान बुद्धीला सोडून गेले होते, आणि मन हे अहंकारामुळे संपूर्ण भुलले होते."

ओवी ६६५
इंद्रियें प्रवृत्ती भुललीं,
वाचा प्राणा चुकली.
ऐसें आपांपरी होती जाली,
शरीरग्रामीं.
अर्थ: "इंद्रियांनी विषयांकडे धावण्याचे विसरले होते, आणि वाचाही प्राणाने वंचित झाला होता. याप्रमाणे शरीरात दुर्दशा झाली होती."

ओवी ६६६
तियें आघवींचि मागुतीं,
जिवंत भेटलीं प्रकृती.
आतां जिताणें श्रीमूर्ती,
जाहलें मियां.
अर्थ: "त्या बुद्धी, मन व इंद्रिये पुन्हा टवटवीत होऊन त्यांच्या मूळ पदावर आल्या. आता श्रीकृष्णा, यांना जिवंतपण प्राप्त झाले."

ओवी ६६७
ऐसें सुख जीवीं घेतलें,
मग श्रीकृष्णातें म्हणितलें.
मियां तुमचें रूप देखिलें,
मानुष हें.
अर्थ: "असे सुख घेतल्यानंतर अर्जुनाने श्रीकृष्णाला म्हटले, 'महाराज, तुमचे हे मनुष्यरूप (एकदाचे) माझ्या दृष्टीस पडले.'"

ओवी ६६८
हें रूप दाखवणें देवराया,
कीं मज अपत्या चुकलिया.
बुझावोनि तुवां माया,
स्तनपान दिधलें.
अर्थ: "हे देवाधिदेव, हे रूप दाखवणे म्हणजे मला जणू माझ्या चुकलेल्या मुलाला समजूत घालून स्तनपान दिल्यासारखे आहे."

ओवी ६६९
जी विश्वरूपाचिया सागरीं,
होतों तरंग मवित वांवेवरी.
तो इये निजमूर्तीच्या तीरीं,
निगालों आतां.
अर्थ: "जसे विश्वरूपाच्या समुद्रात मी लाटा येत असताना अडकले होतो, तसे आता मी आपल्या चतुर्भुजमूर्तिरूप किनार्यावर लागलो."

ओवी ६७०
आइकें द्वारकापुरसुहाडा,
मज सुकतिया जी झाडा.
हे भेटी नव्हे बहुडा,
मेघाचा केला.
अर्थ: "द्वारका नजीकच्या सुहाड्यातील आवाज ऐकून, मी कसा सुखावला आहे; हे भेटीचे क्षण आहेत, जणू मेघाने जादू केली."

ओवी ६७१
जी सावियाची तृषा फुटला,
तया मज अमृतसिंधु हा भेटला.
आतां जिणयाचा जाहला,
भरंवसा मज.
अर्थ: "जसा सावल्याची तृषा फुटली, तसा मला अमृतसागर भेटला. आता माझा जगण्याविषयीचा संशय दूर झाला."

ओवी ६७२
माझिया हृदयरंगणीं,
होताहे हरिखलतांची लावणी.
सुखेंसीं बुझावणी,
जाहली मज.
अर्थ: "माझ्या हृदयात हरिप्रेमाची लावणी तयार होत आहे. त्यामुळे मला आनंद मिळाला आहे."

ओवी ६७३
यया पार्थाचिया बोलासवें,
हें काय म्हणितलें देवें.
तुवां प्रेम ठेवूनि यावें,
विश्वरूपीं कीं.
अर्थ: "हे अर्जुन, तू विश्वरूपास प्रेम ठेवून सगुणाकडे यायला हवे. हे काय बोलत आहेस?"

ओवी ६७४
मग इये श्रीमूर्ती,
भेटावें सडिया आयती.
ते शिकवण सुभद्रापती,
विसरलासि मा.
अर्थ: "मग तुम्हाला ह्या सगुण मूर्तीला भेटायला हवे; हे सुभद्रापते, ही शिकवण तू विसरला आहेस."

ओवी ६७५
अगा आंधळिया अर्जुना,
हाता आलिया मेरूही होय साना.
ऐसा आथी मना,
चुकीचा भावो.
अर्थ: "अरे अविचारी अर्जुन, एवढा मोठा मेरू मिळाल्यावर त्याचे महत्त्व कमी झाले, असा विचार चुकतो."

ओवी ६७६
तरी विश्वात्मक रूपडें,
जें दाविलें आम्ही तुजपुढें.
तें शंभूही परि न जोडे,
तपे करितां.
अर्थ: "आम्ही तुझ्यासमोर जे विश्वरूप दाखवले, ते शंकरालाही तप करून मिळत नाही."

ओवी ६७७
आणि अष्टांगादिसंकटीं,
योगी शिणताति किरीटी.
परि अवसरु नाहीं भेटी,
जयाचिये.
अर्थ: "योगी अष्टांगयोगाच्या संकटांमध्ये कष्ट घेतात, पण ज्या विश्वरूपाच्या भेटीचा प्रसंग येत नाही."

ओवी ६७८
तें विश्वरूप एकादे वेळ,
कैसेनि देखों अळुमाळ.
ऐसें स्मरतां काळ,
जातसे देवां.
अर्थ: "जे विश्वरूप एकदाच पाहता येईल, तेच विचारून देवांचा काळ जातो."

ओवी ६७९
आशेचिये अंजुळी,
ठेऊनि हृदयाचिया निडळीं.
चातक निराळीं,
लागले जैसे.
अर्थ: "आशाच्या ओंजळ हृदयावर ठेऊन चातक पक्षी जसे आकाशाकडे पाहतात."

ओवी ६८०
तैसे उत्कंठा निर्भर,
होऊनियां सुरवर.
घोकीत आठही पाहार,
भेटी जयाची.
अर्थ: "तसाच उत्कंठा होऊन, सुर्याच्या प्रकाशात जसे सर्व काही पाहणे, तसाच त्या भेटीची आशा आहे."

ओवी ६८१
परि विश्वरूपासारिखें,
स्वप्नींही कोण्ही न देखे.
तें प्रत्यक्ष तुवां सुखें,
देखिलें हें.
अर्थ: "परंतु विश्वरूपासारखे, स्वप्नातही कोणताही पाहत नाही; हे प्रत्यक्ष तू सुखाने पाहिले आहेस."

हे ओवी विश्वरूपाचे अद्भुत स्वरूप दर्शवतात, जे स्वप्नातही दिसत नाही, पण अर्जुनाने त्याला प्रत्यक्ष अनुभवले.

ओवी ६८२:
पैं उपायांसि वाटा। न वाहती एथ सुभटा।
साहीसहित वोहटा। वाहिला वेदीं।
अर्थ: परंतु अर्जुन, या विश्वरूपाकडे जाण्यासाठी कोणत्याही साधनाला मार्ग नाही. सहा शास्त्रांसह वेदही हे रूप दर्शवण्यात अपयशी ठरले आहेत.

ओवी ६८३:
मज विश्वरूपाचिया मोहरा। चालावया धनुर्धरा।
तपांचियाही संभारा। नव्हेचि लागु।
अर्थ: अर्जुन, मी जो विश्वरूप आहे, त्याकडे चालत येण्यासाठी तपश्चर्याही अपुरी आहे.

ओवी ६८४:
आणि दानादि कीर कानडें। मी यज्ञींही तैसा न सांपडें।
जैसेनि कां सुरवाडें। देखिला तुवां।
अर्थ: तू ज्या प्रकारे मला विस्तृत रूपात पाहिलंस, तसा मी दान किंवा यज्ञांमध्ये मिळत नाही.

ओवी ६८५:
तैसा मी एकीचि परि। आंतुडें गा अवधारीं।
जरी भक्ति येऊनि वरी। चित्तातें गा।
अर्थ: तरीसुद्धा, मी एकटा असलो तरी भक्तीच्या माध्यमातून मनाने मला गाठता येईल.

ओवी ६८६:
परि तेचि भक्ति ऐसी। पर्जन्याची सुटिका जैसी।
धरावांचूनि अनारिसी। गतीचि नेणें।
अर्थ: परंतु ती भक्ती अशी आहे की, पावसाच्या वृष्टीस पृथ्वीवाचून तिची दुसरी गती नाही, म्हणजे ती भक्ती मला वगळून दुसऱ्या कोणत्याही विषयाकडे जात नाही.

ओवी ६८७:
कां सकळ जळसंपत्ती। घेऊनि समुद्रातें गिंवसिती।
गंगा जैसी अनन्यगती। मिळालीचि मिळे।
अर्थ: सर्व जलरूप संपत्ती घेऊन गंगा नदी जशी एकनिष्ठेने समुद्राचा शोध घेत राहते आणि तिला निरंतर समुद्रास मिळते.

ओवी ६८८:
तैसें सर्वभावसंभारें। न धरत प्रेम एकसरें।
मजमाजीं संचरे। मीचि होऊनि।
अर्थ: त्याप्रमाणे सर्व भावांच्या समुदायासह प्रेम एकसारखे माझ्यात प्रवेश करते.

ओवी ६८९:
आणि तेवींचि मी ऐसा। थडिये माझारीं सरिसा।
क्षीराब्धि कां जैसा। क्षीराचाचि।
अर्थ: आणि क्षीरसमुद्र जसा काठास व मध्येही एकसारखा दूधमय असतो, तसाच मी सर्वव्यापी आहे.

ओवी ६९०:
तैसें मजलागुनि मुंगीवरी। किंबहुना चराचरीं।
भजनासि कां दुसरी। परीचि नाहीं।
अर्थ: तसाच, मला लागून मुंगी किंवा इतर सर्व जीवही भक्ती करण्यास दुसरा कोणता विषय नाही.

ओवी ६९१:
तयाचि क्षणासवें। एवंविध मी जाणवें।
जाणितला तरी स्वभावें। दृष्टही होय।
अर्थ: (असे ज्यावेळी होईल) त्याचक्षणाबरोबर मी (भगवंत) विश्वरूप आहे असे कळेल. आणि असा मी समजल्यावर साहजिक रीतीने मी तसा (विश्वरूप) दिसेन.

ओवी ६९२:
मग इंधनीं अग्नि उद्दीपें। आणि इंधन हें भाष हारपे।
तें अग्निचि होऊनि आरोपें। मूर्त जेवीं।
अर्थ: मग काष्ठात (घर्षणाने) अग्नि उत्पन्न झाल्यावर काठ हा शब्द नाहीसा होऊन ते काष्ठच जसे मूर्तिमंत अग्नि झाले.

ओवी ६९३:
कां उदय न कीजे तेजाकारें। तंव गगनचि होऊनि असे आंधारें।
मग उदईलिया एकसरें। प्रकाशु होय।
अर्थ: अथवा जोपर्यंत सूर्याने उदय केला नाही, तोपर्यंतच आकाश अंधार असते, मग सूर्योदय झाल्यावर ते आकाश एकसारखे प्रकाशमान होते.

ओवी ६९४:
तैसें माझिये साक्षात्कारीं। सरे अहंकाराची वारी।
अहंकारलोपीं अवधारीं। द्वैत जाय।
अर्थ: त्याप्रमाणे माझे प्रत्यक्ष दर्शन झाल्यावर अहंकाराची येरझार संपते आणि अहंकाराचा नाश झाल्यावर द्वैत नष्ट होते हे लक्षात ठेव.

ओवी ६९५:
मग मी तो हें आघवें। एक मीचि आथी स्वभावें।
किंबहुना सामावे। समरसें तो।
अर्थ: मग मी एकटाच असतो, आणि मीच स्वभावाने सर्वत्र सामावलेला असतो.

ओवी ६९६:
जो मजचि एकालागीं। कर्में वाहातसे आंगीं।
जया मीवांचोनि जगीं। गोमटें नाहीं।
अर्थ: जो (भक्त) माझ्या एकट्याकरिता शरीराने कर्मे आचरतो आणि ज्याला जगामध्ये माझ्यावाचून दुसरे काही चांगले नाही.

ओवी ६९७:
दृष्टादृष्ट सकळ। जयाचें मीचि केवळ।
जेणें जिणयाचें फळ। मजचि नाम ठेविलें।
अर्थ: ज्याचा इहपरलोक, हे सर्व केवळ मीच होऊन राहिलो आहे व ज्याने आपले जगण्याचे प्रयोजन माझीच प्राप्ति होणे, हेच ठरविले आहे.

ओवी ६९८:
मग भूतें हे भाष विसरला। जे दिठी मीचि आहें सूदला।
म्हणौनि निर्वैर जाहला। सर्वत्र भजे।
अर्थ: तो भूते ही भाषा विसरला, कारण त्याच्या दृष्टीला माझ्याशिवाय दुसरा विषय नाही; म्हणून तो निर्वैर झाला. आता तो सर्व ठिकाणी मला ओळखून माझी भक्ति करतो.

ओवी ६९९:
ऐसा जो भक्तु होये। तयाचें त्रिधातुक हें जैं जाये।
तैं मीचि हो‍उनि ठायें। पांडवा गा।
अर्थ: अरे अर्जुना, असा जो भक्त आहे त्याचे हे शरीर ज्या वेळी पडते त्यावेळी तो मीच होऊन राहतो.

ओवी ७००:
ऐसें जगदुदरदोंदिलें। तेणें करुणारसरसाळें।
संजयो म्हणे बोलिलें। श्रीकृष्णदेवें।
अर्थ: असा जगात उदरदोहद करणार्‍या करुणारसाने भरलेल्या श्रीकृष्णाने संजयाला असेच बोलले.

ओवी ७०१:
ययावरी तो पंडुकुमरु। जाहला आनंदसंपदा थोरु।
आणि कृष्णचरणचतुरु। एक तो जगीं।
अर्थ: असे श्रीकृष्ण बोलल्यानंतर तो अर्जुन आनंदरूपी धनाने थोर झाला आणि श्रीकृष्णाच्या चरणांचे सेवन करण्यात जगामध्ये तोच एक चतुर होता.

ओवी ७०२:
तेणें देवाचिया दोनही मूर्ती। निकिया न्याहाळिलिया चित्तीं।
तंव विश्वरूपाहूनि कृष्णाकृतीं। देखिला लाभु।
अर्थ: त्याने देवाच्या दोन्ही मूर्ती चित्तामध्ये चांगल्या न्याहाळून पाहिल्या, तेव्हा विश्वरूपापेक्षा कृष्णाच्या रूपामध्ये फायदा आहे असे त्यास आढळून आले.

ओवी ७०३:
परि तयाचिये जाणिवे। मानु न कीजेचि देवें।
जें व्यापकाहूनि नव्हे। एकदेशी।
अर्थ: परंतु त्याच्या या समजुतीला देवाने मान दिला नाहीच, कारण व्यापक रूपापेक्षा एकदेशीरूप बरे नव्हे असे श्रीकृष्ण म्हणाले.

ओवी ७०४:
हेंचि समर्थावयालागीं। एक दोन चांगी।
उपपत्ती शारङ्गी। दाविता जाहला।
अर्थ: आणि हेच चतुर्भुजरूपापेक्षा विश्वरूप बरे ही गोष्ट स्थापित करण्याकरता एक दोन चांगल्या युक्ती श्रीकृष्ण दाखवते झाले.

ओवी ७०५:
तिया ऐकोनि सुभद्राकांतु। चित्तीं आहे म्हणतु।
तरि होय बरवें दोन्हीं आंतु। तें पुढती पुसों।
अर्थ: त्या युक्ती ऐकून अर्जुन मनात म्हणतो, या दोनही रूपांमध्ये कोणते बरे आहे, ते देवाला आता यापुढे विचारू.

ओवी ७०६:
ऐसा आलोचु करूनि जीवीं। आतां पुसती वोज बरवी।
आदरील ते परिसावी। पुढें कथा।
अर्थ: याप्रमाणे मनात विचार करून आता तो प्रश्न विचारण्याचा चांगला प्रकार स्वीकारील, ती कथा पुढे आहे ती ऐकावी.

ओवी ७०७:
प्रांजळ ओंवीप्रबंधें। गोष्टी सांगिजेल विनोदें।
तें परिसा आनंदें। ज्ञानदेवो म्हणे।
अर्थ: निवृत्तिनाथांच्या पायांच्या कृपेने ती कथा सोप्या अशा ओवीछंदात मजेने सांगण्यात येईल असे ज्ञानेश्वर महाराज म्हणतात.

ओवी ७०८:
भरोनि सद्‌भावाची अंजुळी। मियां वोंवियाफुलें मोकळीं।
अर्पिलीं अंघ्रियुगुलीं। विश्वरूपाच्या।
अर्थ: मी शुद्ध भावनारूप ओंजळीत ओव्यारूपी मोकळी फुले भरून विश्वरूपाच्या दोन्ही पायांवर अर्पण केली (असे ज्ञानदेव म्हणतात).