​कर्पूराग्नि सोज्वळ कुंडी । परी राईसंगे तो तडफडी ।

तेवीं सत्वतमपरवडी । शांति आणि गाढी क्रोधावस्था ॥ ३०१ ॥
एक सत्त्ववृत्ति अतिशांत । कां जो क्रूर तामस क्रोधयुक्त ।
गुणवैषम्यें भेद भासत । आत्मत्वें निश्चित समसाम्य भक्तां ॥ ३०२ ॥
एक आपत्काळीं सर्वसत्ता । होय एकाचा प्राणरक्षिता ।
एक प्राणदात्याच्या घाता । प्रवर्ते क्रूरता कृतघ्न जो ॥ ३०३ ॥
हे पुण्यपापविषमता जाण । ऐसेही ठायीं भक्त सज्ञान ।
वस्तु देखती समसमान । उभयतां जाण निजात्मबोधें ॥ ३०४ ॥
वृक्षासी जो प्रतिपाळी । कां जो घाव घाली मूळीं ।
दोघांही समान पुष्पीं फळीं । तेवीं आत्ममेळीं घातका घातीं ॥ ३०५ ॥
द्विजाचें सोंवळें धोत्र । कां मद्यपियाचें मलीन वस्त्र ।
सूत्रदृष्टी समान सूत्र । मशक सृष्टिकर आत्मत्वीं तैसे ॥ ३०६ ॥
मशक आणि सृष्टिकर्ता । भजनीं समान मद्‍भक्तां ।
हे चौथे भक्तीची अवस्था । अपावो सर्वथा रिघों न शके ॥ ३०७ ॥
जेथूनि रिघों पाहे अपावो । तेथेंचि देखती भगवद्‍भावो ।
तेव्हां अपाव तोचि उपावो । मद्‍भक्तां पहा हो मद्‍भजनीं ॥ ३०८ ॥
ईश्वर आणि पाषाण । भजनीं मद्‍भक्तां समान ।
हें भक्तीचें मुख्य लक्षण । ‘चौथी भक्ती’ जाण या नांव ॥ ३०९ ॥
स्वकर्मधर्मवर्णाचर । करितांही निज व्यवहार ।
ज्यासी सर्वभूतीं मदाकार । तो भक्त साचार प्रिय माझा ॥ ३१० ॥
ज्यासी सर्वभूतीं बुद्धि समान । तेचि भक्ति तेंचि ज्ञान ।
तेंचि स्वानंदसमाधान । सत्य सज्ञान मानिती ॥ ३११ ॥
असो सज्ञानाची कथा । ज्यासी सर्व भूतीं समता ।
तो मजही मानला तत्त्वतां । मोक्षही सर्वथा वंदी त्यातें ॥ ३१२ ॥
सर्वांभूतीं आत्माराम । ऐसें कळलें ज्या निःसीम ।
तेचि भक्ति उत्तमोत्तम । ज्ञानियें परम मद्‌रूपें ॥ ३१३ ॥
योग याग ज्ञान ध्यान । सकळ साधनांमाजीं जाण ।
मुख्यत्वें हेंचि साधन । तेंचि निरूपण हरि सांगे ॥ ३१४ ॥

नरेष्वभीक्ष्णं मद्‍भावं पुंसो भावयतोऽचिरात् ।
स्पर्धासूयातिरस्काराः साहङ्कारा वियन्ति हि ॥ १५ ॥

जो श्रोत्रिय सदाचार उत्तम । कां जातिस्वभावें अधम ।
कां अनाचारें अकर्म । येथें सद्‍भावें सम देखे जो वस्तु ॥ ३१५ ॥
चराचरीं भगवद्‍भावो । देखणें हा शुद्ध स्वभावो ।
तरी नराच्याच ठायीं देवो । साक्षेपें पहा हो कृष्ण कां सांगे ॥ ३१६ ॥
मनुष्यांच्य ठायीं जाण । प्रकट दिसती दोषगुण ।
तेथ साक्षेपें आपण । ब्रह्म परिपूर्ण पहावें ॥ ३१७ ॥
चौऱ्यायशीं लक्ष योनी अपार । त्यांत त्र्यायशीं लक्ष नव्याण्णव सहस्त्र ।
नवशें नव्याण्णव योनी साचार । मुक्त निरंतर गुणदोषार्थीं ॥ ३१८ ॥
परी मनुष्ययोनीच्या ठायीं । दोष न देखे जो पाहीं ।
तोचि देहीं विदेही । अन्यथा नाहीं ये अर्थीं ॥ ३१९ ॥
मनुष्यदेहीं ब्रह्मभावो । देखे तो सभाग्य पहा हो ।
चहूं मुक्तींचा तोचि रावो । जगीं निःसंदेहो तो एक ॥ ३२० ॥
सर्व भूतीं भगवद्‍भजन । ऐसें ज्यासी अखंड साधन ।
त्या नराचा देहाभिमान । क्षणार्धें जाण स्वयें जाये ॥ ३२१ ॥
जातां देहींचा अहंकार । निघे सकुटुंब सपरिवार ।
स्पर्धा असूया तिरस्कार । येणेंसीं सत्वर समूळ निघे ॥ ३२२ ॥
देहीं ममता तोचि ‘अभिमान’ । आपल्या ज्ञानेंसी समान ।
त्याचें निर्भर्त्सणें जें ज्ञान । ‘स्पर्धा’ जाण या नांव ॥ ३२३ ॥
अपणाहूनि अधिक ज्ञान । ऐसें जाणोनि आपण ।
त्याचे गुणीं दोषारोपण । करणें ते जाण ‘असूया’ ॥ ३२४ ॥
भाविक जे साधक जन । त्यांचे छळून सांडी साधन ।
धिक्कारूनि निर्भर्त्सी पूर्ण । ‘तिरस्कार’ जाण या नांव ॥ ३२५ ॥
इत्यादी दोषसमुदावो । घेऊनि पळे अहंभावो ।
सर्वां भूतीं भगवद्‍भावो । देखतांच पहा हो तत्काळ ॥ ३२६ ॥
सर्व भूतीं समत्वें भजतां हेंचि श्रेष्ठ साधन तत्त्वतां ।
येणें पूर्णब्रह्म लाभे हाता । हे साधे अवस्था नरदेहीं ॥ ३२७ ॥
सांडावे ममतेचें काज । सांडावें योग्यतेचें भोज ।
सांडावी लौकिकाची लाज । ब्रह्मसायुज्य तैं लाभे ॥ ३२८ ॥
सांडावी देहगर्वता । सांडावी सन्मान‍अहंता ।
सांडावी श्रेष्ठत्वपूज्यता । ब्रह्मसायुज्यता तैं लाभे ॥ ३२९ ॥
तत्काळ होइजे ब्रह्म पूर्ण । या प्राप्तीचें सुगम साधन ।
कोणाही न करवे जाण । लोकेषणा दारुण जनासी ॥ ३३० ॥
सांडावा वर्णाभिमान । स्वयें सांडूनि जाणपण ।
अणुरेणूंसीही लोटांगण । घालितां पूर्ण ब्रह्मप्राप्ती ॥ ३३१ ॥
जो सांडी लोकेषणेची लाज । त्यांचे तत्काळ होय काज ।
तेचि विखींचें निजगुज । स्वयें अधोक्षज सांगत ॥ ३३२ ॥

विसृज्य स्मयमानान् स्वान् दृशं व्रीडां च दैहिकीम् ।
प्रणमेद्दण्डवद्‍भूमावाश्वचाण्डालगोखरम् ॥ १६ ॥

सुहृदां देखतां लोटांगण । घालतां हांसतील संपूर्ण ।
यालागीं विदेशीं आपण । घालावे लोटांगण गो-खर-श्वानां ॥ ३३३ ॥
ऐशी लौकिकाची लाज । धरितां सिद्धी न पवे काज ।
लोटांगणाचें निजभोज । नाचावें निर्लज्ज सुहृदांपाशीं ॥ ३३४ ॥
सासु सासरा जांवयी । इष्ट मित्र व्याही भाई ।
ज्यांसी देखतांचि पाहीं । विरजे देहीं लाजोनी ॥ ३३५ ॥
त्यांसि देखतां आपण । लाज सांडोनियां जाण ।
चांडाळादि हीन जन । गो खर श्वान वंदावी ॥ ३३६ ॥
तेंहीं ऐसें गा वंदन । दंडाचे परी आपण ।
सर्व भूतां लोटांगण । भगवद्‍भावें जाण घालावे ॥ ३३७ ॥
तेथ बर्ह्मवेत्ते ब्राह्मण । कां अंत्यजादि हीन जन ।
यांच्या ठायीं लोटांगण । सारिखें जाण सद्‍भावें ॥ ३३८ ॥
गाय गाढव सूकर श्वान । यांच्याही ठायीं आपण ।
दंडवत लोटांगण । सद्‍भावें संपूर्ण घालावें ॥ ३३९ ॥
साधावया निजकार्य पूर्ण । लोकलाज सांडावी खणोन ।
माशी मुंगी मुरकूट जाण । त्यांसीही लोटांगण दंडप्राय ॥ ३४० ॥
भावें वंदितां गो-खर-रज । प्रकटे भगवद्‍भजनतेज ।
त्यजूनि स्वजनांची लाज । वंदीं निजभोज लोटांगणेंसीं ॥ ३४१ ॥
त्यजूनि संदेहविषमता । लोकलज्जे हाणोनि लाता ।
भगवद्बुद्धीं सर्वभूतां । घालावें तत्त्वतां लोटांगण ॥ ३४२ ॥
म्हणसी ऐसें हें साधन । कोठवरी करावें आपण ।
तेंचि मर्यादानिरूपण । स्वयें श्रीकृष्ण सांगत ॥ ३४३ ॥

यावत्सर्वेषु भूतेषु मद्‍भावो नोपजायते ।
तावदेवमुपासीत वाङ्‌मनःकायवृत्तिभिः ॥ १७ ॥

आपुला देह घालोनि पुढें । जें जें भूत दृष्टीं आतुडे ।
तेथ भगवद्‍भावें ठसा पडे । वाडेंकोडें निश्चित ॥ ३४४ ॥
दृष्टीं पाहतां जें जें भासे । दृष्टीं नातुडतां जें जें दिसे ।
तें तें ज्यासी अनायासें । भासे आपैसें चिद्‌रूप ॥ ३४५ ॥
मनाचे कल्पने जें जें आलें । कां कल्पनातीत जें जें ठेलें ।
तें तें ज्यासी अनुभवा आलें । स्वरूप आपुलें मद्‌रूपत्वें ॥ ३४६ ॥
कायिक कर्माचार । वैदिक लौकिक व्यापार ।
ते ज्यासी दिसती मदाकार । चराचर मद्‌रूपें ॥ ३४७ ॥
जागृतिस्वप्नसुषुप्तीसीं । देखिजे भोगिजे ज्या सुखासी ।
तें तें मद्‌रूप ज्यासी । निश्चयेंसीं ठसावे ॥ ३४८ ॥
स्वाभाविक जे व्यापार । देहीं निफजती अपार ।
ज्यासी मद्‌रूपें साचार । निश्चये निर्धार ढळेना ॥ ३४९ ॥
ऐशी न जोडतां अवस्था । सर्व भूतीं भगवद्‍भावता ।
भजावें गा तत्त्वतां । निजस्वार्थालागूनी ॥ ३५० ॥
हे सांडूनि भजनावस्था । नाना साधनीं प्रयास करितां ।
माझ्या अनुभवाची वार्ता । न चढे हाता कल्पांतीं ॥ ३५१ ॥
ऐसें जाणूनियां आपण । सर्व भूतीं भगवद्‍भजन ।
करावें निश्चयेंसीं जाण । हे आज्ञा संपूर्ण पैं माझी ॥ ३५२ ॥
सांडोनियां युक्तीची व्युत्पत्ती । धरितां भगवद्‍भाव सर्वभूतीं ।
येणेंचि माझी सुगम प्राप्ती । जाण निश्चितीं उद्धवा ॥ ३५३ ॥
माझिये प्राप्तीचें सुगम साधन । उद्धवां तुवां पुशिलें जाण ।
तरी सर्व भूतीं भगवद्‍भजन । तदर्थ जाण सांगितलें ॥ ३५४ ॥
हा ब्रह्मप्राप्तीच उपाव पूर्ण । माझे जिव्हरींची निजखूण ।
सुगमप्राप्तीलागीं जाण । उत्तम साधन सांगितलें ॥ ३५५ ॥
येणें सुगम ज्ञानस्थिती । येणें सुगम माझी भक्ती ।
येणें सुगम माझी प्राप्ती । जाण निश्चितीं उद्धवा ॥ ३५६ ॥
सर्व भूतीं ब्रह्मस्थिती । ज्यासी निश्चयें जाहली प्राप्ती ।
त्याची उपरमे भजनवृत्ती । तेंचि श्रीपती सांगत ॥ ३५७ ॥

सर्वं ब्रह्मात्मकं तस्य विद्ययाऽऽत्ममनीषया ।
परिपश्यन्नुपरमेत् सर्वतो मुक्तसंशयः ॥ १८ ॥

काया वाचा आणि चित्तें । सर्व भूतीं भजलें मातें ।
त्यासी भगवद्‌रूप सर्व भूतें । सुनिश्चितें ठसावतीं ॥ ३५८ ॥
तेव्हां मी एक एथें । भगवद्‌रूप पाहें सर्व भूतें ।
हेही वृत्ति हारपे तेथें । देखे सभोंवतें परब्रह्म ॥ ३५९ ॥
परब्रह्म देखती वृत्ती । तेही विरे ब्रह्माआंतौती ।
जेवीं घृतकणिका घृतीं । होय सुनिश्चितीं घृतरूप ॥ ३६० ॥
तेव्हां ब्रह्मचि परिपूर्ण । हेही स्फूर्ति नुरे जाण ।
गिळूनियां मीतूंपण । ब्रह्मीं ब्रह्मपण अहेतुक ॥ ३६१ ॥
तेथें हेतु मातु दृष्टांतु । खुंटला वेदेंसीं शास्त्रार्थु ।
हारपला देवभक्तु । अखंड वस्तु अद्वयत्वें ॥ ३६२ ॥
गेलिया दोराचें सापपण । दोर दोररूपें परिपूर्ण ।
हो कां भासतांही सापपण । दोरीं दोरपण अनसुट ॥ ३६३ ॥
तेवीं प्रपंच सकारण । गेलिया ब्रह्मचि परिपूर्ण ।
कां दिसतांही प्रपंचाचें भान । ब्रह्मीं ब्रह्मपण अनुच्छिष्ट ॥ ३६४ ॥
याचिलागीं सर्व भूतीं । करितां माझी भगवद्‍भक्ती ।
एवढी साधकांसी प्राप्ती । जाण निश्चितीं उद्धवा ॥ ३६५ ॥
तत्काळ पावावया ब्रह्म पूर्ण । सांडूनियां दोषगुण ।
सर्व भूतीं भगवद्‍भजन । हेंचि साधन मुख्यत्वें ॥ ३६६ ॥
याही साधनावरतें । आणिक साधन नाहीं सरतें ।
हेंचि परम साधन येथें । मजही निश्चितें मानलें ॥ ३६७ ॥

अयं हि सर्वकल्पानां सधीचीनो मतो मम ।
मद्‍भावः सर्वभूतेषु मनोवाक्कायवृत्तिभिः ॥ १९ ॥

सर्व भूतीं भगवद्‌दृष्टी । हेंचि भांडवल माझे गांठीं ।
येणें भांडवलें कल्पकोटी । करोनि सृष्टीं मी अकर्ता ॥ ३६८ ॥
मज पाहतां निजात्मपुष्टी सर्वभूतीं भगवद्‍दृष्टी ।
हेचि भक्ति माझी गोमटी । ब्रह्मांडकोटीतारक ॥ ३६९ ॥
हेचि भक्ति म्यां कल्पादी सर्वभूतीं भगवद्बुद्धी ।
नाभिकमळीं त्रिशुद्धी । ब्रह्मा या विधीं उपदेशिला ॥ ३७० ॥
व्रत तप करितां दान । योगयाग करितां ध्यान ।
वेदशास्त्रार्थें साधितां ज्ञान । माझ्या भक्तीसमान ते नव्हती ॥ ३७१ ॥
नाना साधनांचिया कोटी । साधकीं साधितां आटाटी ।
माझ्या प्रेमाची नातुडे गोठी । मद्‍भक्तभेटीवांचूनी ॥ ३७२ ॥
माझिया भक्तांचिये संगतीं । साधकां लाभे माझी भक्ती ।
अभेदभजनें माझी प्राप्ती । जाण निष्चितीं उद्धवा ॥ ३७३ ॥
सर्व भूतीं भगवद्‌भजन । करितां ऐक पां लक्षण ।
विषमे भूतें देखता जाण । मनीं भाव परिपूर्ण ब्रह्मत्वें ॥ ३७४ ॥
दुष्ट दुरात्मा अनोळख । नष्ट चांडाळ अनामिक ।
तेथही ब्रह्मभाव चोख । हें ‘मानसिक’ निजभजन ॥ ३७५ ॥
भूतीं भगवंत परिपूर्ण । ऐसें जाणोनि आपण ।
भूतांसी लागे दारुण । तें कठिण वचन बोलेना ॥ ३७६ ॥
तेथें जातांही निजप्राण । भूतांचे न बोले दोषगुण ।
या नांव गा ‘वाचिक’ भजन । उद्धवा जाण निश्चित ॥ ३७७ ॥
जेणें भूतांसी होय उपकार । ते ते करी देहव्यापार ।
भेदितांही निजजिव्हार । जो अपकारा कर उचलीना ॥ ३७८ ॥
स्वयें साहूनियां अपकार । जो अपकारियां करी उपकार ।
ऐसा ज्याचा शरीरव्यापार । तें भजन साचार ‘कायिक’ ॥ ३७९ ॥
यापरी काया-वाचा-मनें । सर्वभूतीं भगवद्‍भजन ।
हेंचि मुख्यत्वें श्रेष्ठ साधन । भक्त सज्ञान जाणती ॥ ३८० ॥
ब्रह्मप्राप्तीचें परम कारण । हेंचि एक सुगम साधन ।
मजही निश्चयें मानलें जाण । देवकीची आण उद्धवा ॥ ३८१ ॥
हा भजनधर्म अतिशुद्ध । येथें विघ्नांचा संबंध ।
अल्पही रिघों न शके बाध । तेंचि विशद हरि सांगे ॥ ३८२ ॥

न ह्यङ्गोपक्रमे ध्वंसो मद्धर्मस्योद्धवाण्वपि ।
मया व्यवसितः सम्यङ्‌निर्गुणत्वादनाशिषः ॥ २० ॥

अनेक धर्म नाना शास्त्रार्थीं । मन्वादि मुखें बोलिले बहुतीं ।
परी सर्वभूतीं भगवद्‍भक्ती । श्रेष्ठ सर्वार्थीं साधकां ॥ ३८३ ॥
ये भक्तीचें हेंचि श्रेष्ठपण । इचे पूर्वारंभी जाण ।
साधकांपाशीं अल्पही विघ्न । बाधकपण धरूं न शके ॥ ३८४ ॥
ये भक्तीचें निजलक्षण । पूर्वारंभीं हे निर्गुण ।
एथ रिघावया विघ्न । दाटुगेंपण धरीना ॥ ३८५ ॥
जेवीं गरुडाचे झडपेतळीं । होती सर्पाच्या चिरफाळी ।
तेवीं ये भक्तीजवळी । विघ्नांची होळी स्वयें होये ॥ ३८६ ॥
माझिया नामापुढें । विघ्न राहों न शके बापुडें ।
तें माझे भक्तीकडे । कोणते तोंडें ये‍ईल ॥ ३८७ ॥
यापरी हे भक्ति सधर । उद्धवा तुझें भाग्य थोर ।
म्यां फोडूनि निजजिव्हार । साराचें सार सांगितलें ॥ ३८८ ॥
निष्काम जे माझी भक्ती । तेथ विघ्नांची न पडे गुंती ।
परब्रह्माची ब्रह्मस्थिती । सुलभत्वें प्राप्ती साधकां ॥ ३८९ ॥
हेतुक अहेतुक कर्माचरण । तेंही करी जो कृष्णार्पण ।
ते उत्तम माझी भक्ती जाण । तेंचि निरूपण हरि सांगे ॥ ३९० ॥

यो यो मयि परे धर्मः कल्प्यते निष्फलाय चेत् ।
तदायासो निरर्थः स्यद्‍भयादेरिव सत्तम ॥ २१ ॥

व्यवहारार्थ जो प्रयास केला । जो न फळतां व्यर्थ गेला ।
तोही जैं परब्रह्मीं अर्पिला । तैं मद्‍भजनीं लागला सद्‍भावें ॥ ३९१ ॥
शिमगियाचा महासण । तेथ खेळ खेळला जो आपण ।
तोही केल्या कृष्णार्पण । तेही भक्ति जाण मज अर्पे ॥ ३९२ ॥
चोराभेणें लपतां वनीं । निधान आतुडे ज्यालागूनी ।
तेवीं व्यर्थ कर्मही मदर्पणीं । करितां मद्‍भजनीं महालाभ ॥ ३९३ ॥
नासलें तें सांडितां क्षीतीं । तेंही लागे माझे भक्तीं ।
जरी ब्रह्मार्पण चित्तीं । साधक निश्चितीं दृढ मानी ॥ ३९४ ॥
कडू भोंपळ्याची खिरी । उपेगा न ये श्वानसूकरीं ।
ते उल्हासें कृष्णार्पण करी । तेही निर्धारीं ब्रह्मीं अर्पे ॥ ३९५ ॥
जें हारपलें न दिसे । जें सहजें उडे काळवशें ।
तेंही लाविल्या मदुद्देशें । होय अनायासें मदर्पण ॥ ३९६ ॥
सकळ सारांचें सार पूर्ण । कर्ममात्र कृष्णार्पण ।
साक्षेपें करावें आपण । ‘सद्बुद्धि’ संपूर्ण या नांव ॥ ३९७ ॥

एषा बुद्धिमतां बुद्धिर्मनीषा च मनीषिणाम् ।
यत्सत्यमनृतेनेह मर्त्येनाप्नोति मामृतम् ॥ २२ ॥

अंतरीं विषयांची आसक्ती । वरीवरी ब्रह्मर्पण म्हणती ।
ते ठकिले बहुतां अर्थी । तेंचि श्रीपति सांगत ॥ ३९८ ॥
एक बुद्धिमंत होती । ते निजबुद्धी घेऊन हातीं ।
शेखीं लागले विषयस्वार्थीं । ते ठकिले निश्चितीं देहममता ॥ ३९९ ॥
एकाची बुद्धि अतिचोखडी । वेदशास्त्रार्थीं व्युत्पत्ति गाढी ।
ते अभिमानें कडोविकडी । ठकिले पडिपाडीं ज्ञानगर्वे ॥ ४०० ॥