ओवी ३०१:

शिष्य देखावा पुत्रासमान । हें स्मृतिवाक्य असे प्रमाण । दृष्टीं देखों नेणे गौण । शिष्या देखे पूर्ण ब्रह्मत्वें ॥३०१॥

अर्थ:

शिष्याला पुत्रासमान पाहावं, हे स्मृतिवाक्य प्रमाण आहे. दृष्टीने गौण वाटलं तरी शिष्याला पूर्ण ब्रह्मत्वाने पाहावं.

ओवी ३०२:

शिष्य सेवा करी निजभावार्थें । परी तो सेवक न म्हणे त्यातें । ज्यासी भगवद्रूप सर्व भूतें । शिष्य वेगळा तेथें सेवकत्वें नुरे ॥३०२||

अर्थ:

शिष्य सेवा करतो निजभावार्थे, पण त्याला सेवक म्हणता येत नाही. ज्याला भगवद्रूप सर्व भूतं भासतात, तिथे शिष्य आणि सेवक हे वेगळं राहत नाही.

ओवी ३०३:

ऐसा मी एक महायोगी । हेंही न मिरवी तो जगीं । गुरुत्वाचा ताठा अंगीं । सर्वथा शिगीं लागों नेदी ॥३०३||

अर्थ:

मी एक महायोगी आहे, हेही तो जगात मिरवत नाही. गुरुत्वाचा ताठा अंगात ठेवत नाही, आणि सर्वथा शिखराला लागू देत नाही.

ओवी ३०४:

आपुल्या योगक्षेमाचें सांकडें । स्वप्नींही न घाली शिष्याकडे । शिष्यसंकट अतिगाढें । निवारी रोकडें निजांगें जो ॥३०४||

अर्थ:

आपल्या योगक्षेमाचे सांकडे स्वप्नातही शिष्याकडे देत नाही. शिष्याचे संकट अतिगंभीर असलं तरी रोकडनी त्याचं निवारण करतो.

ओवी ३०५:

मी एक अकर्ता निजात्मयोगी । म्हणौनि विषयांतें न भोगी । अथवा विषयो निःशेष त्यागी । हाही आग्रहो अंगीं असेना ॥३०५||

अर्थ:

मी एक अकर्ता, निजात्मयोगी आहे. म्हणून विषयांचा भोगी नाही. किंवा विषयांचा संपूर्ण त्याग करणारा हा आग्रहही अंगात नाही.

ओवी ३०६:

तो विषय भोगी ना स्वयें त्यागी । तो अदृष्टाच्या निजविभागीं । लावूनियां देहाच्या अंगीं । परब्रह्मयोगीं विचरत ॥३०६||

अर्थ:

तो विषयांचा भोगी नसतो, ना तो स्वतः त्याग करतो. त्याचा अदृष्टाच्या निजविभागात आहे. देहाच्या अंगात लावून, परब्रह्मयोगी म्हणून वावरतो.

ओवी ३०७:

देह दैवें पालखीमाजीं चढे । अथवा विष्ठेमाजीं पडे । तें दोहींचें सुखदुःख त्याकडे । मी म्हणौनि पुढें कदा न रिघे ॥३०७||

अर्थ:

देह दैवाने पालखीमध्ये चढतो किंवा विष्ठेमध्ये पडतो. दोन्हीच्या सुखदुःखाकडे पाहतो, आणि मी म्हणत पुढे कधीच जात नाही.

ओवी ३०८:

देहीं असोनि नाहीं अहंकृती । गेहीं असोनि नाहीं गृहासक्ती । शेखीं लोकांमाजीं लौकिकस्थिती । सुखें वर्तती लोकांसरिसें ॥३०८||

अर्थ:

देह असला तरी अहंकार नाही. घर असलं तरी गृहासक्ती नाही. लोकांमध्ये लौकिकस्थिती असूनही सुखाने लोकांसारखी वर्तणूक करतो.

ओवी ३०९:

त्यासी स्त्री म्हणे माझा भर्ता । पुत्र म्हणे माझा पिता । शिष्य म्हणती गुरु तत्त्वतां । तो त्यांहूनि परता त्यांमाजीं वर्ते ॥३०९||

अर्थ:

त्याला स्त्री म्हणते माझा पती, पुत्र म्हणतो माझा पिता. शिष्य म्हणतात गुरु, पण त्याहूनही परता तो त्यांच्या मध्ये वावरतो.

ओवी ३१०:

ऐशिया पूर्णप्रतीती । आचरोनि दावी भक्ती । हरि भजावा सर्वां भूतीं । हेंच शिष्यांप्रती उपदेशी ॥३१०||

अर्थ:

अशा पूर्णप्रतीतीने भक्ती करून दाखवतो. हरिला सर्व भूतांमध्ये भजावा, हेच शिष्यांना उपदेश करतो.

ओवी ३११:

हीं सद्गुरुचीं निजलक्षणें । पंडितां न कळती ज्ञातेपणें । पूर्णानुभवी जाणती खुणे । इतरांचें जाणणें पांगुळे तेथ ॥३११||

अर्थ:

ही सद्गुरुची निजलक्षणं पंडितांना कळत नाहीत. पूर्णानुभवी लोकच त्यांची खुण ओळखतात, इतरांचे जाणणे तिथे पांगुळते.

ओवी ३१२:

त्याचे गुरुत्वाची वोळखण । अंगीं निजशांति पूर्ण । हेंचि सद्गुरुत्वाचें लक्षण । मुख्य भूषण हेंचि राया ॥३१२||

अर्थ:

त्याच्या गुरुत्वाची ओळख अंगातील पूर्ण निजशांतित आहे. हेच सद्गुरुत्वाचं लक्षण आहे आणि हेच मुख्य भूषण आहे.

ओवी ३१३:

जगीं शांति जाली परदेशी । कोठेंही ठावो न मिळे तिशीं । ते आली सद्गुरुपायांपाशीं । सुखवासासी वसावया ॥३१३||

अर्थ:

जगात शांती परदेशी झाली आहे, आणि ती कुठेही सापडत नाही. ती सद्गुरुच्या पायांपाशी आली आहे, सुखवासासाठी.

ओवी ३१४:

यापरी सद्गुरुपाशीं शांती । स्वयें आली सुखवासवस्ती । जेवीं माहेरांत कन्या । स्वानंदें क्रीडा करीत असे ॥३१४||

अर्थ:

सद्गुरुच्या पायांपाशी शांती स्वयंपाशी सुखवासनिवास करते, जसं माहेरात कन्या स्वानंदाने क्रीडा करते.

ओवी ३१५:

जाणोनि वेदशास्त्र निश्चितीं । जो न मिरवी गा व्युत्पत्ती । ज्यासी अपरोक्षें पूर्ण शांती । तो सद्गुरुमूर्ति निश्चयें राया ॥३१५||

अर्थ:

ज्याला वेदशास्त्राचं निश्चित ज्ञान आहे, पण जो व्युत्पत्तीने मिरवत नाही. ज्याला अपरोक्षेण पूर्ण शांती आहे, तोच सद्गुरु आहे.

ओवी ३१६:

झणीं श्रोते कोपती येथ । म्हणतील ग्रंथ वाढविला व्यर्थ । 'निष्णात' या पदाचा अर्थ । काढितां तेथ स्फुरलें हो ॥३१६||

अर्थ:

श्रोते त्वरितच कोपतात, म्हणतील ग्रंथ व्यर्थ वाढविला आहे. 'निष्णात' या पदाचा अर्थ काढताना ते स्फुरतं.

ओवी ३१७:

हे माझे गांठीची नव्हे युक्ती । सद्गुरु आपण आपली स्थिती । बोलवीतसे ग्रंथार्थी । पदपदार्थ साधूनि ॥३१७||

अर्थ:

हे माझ्या गांठीची युक्ती नाही. सद्गुरु आपली स्थिती बोलवतो, ग्रंथार्थ साधून.

ओवी ३१८:

तरी सद्गुरुचीं लक्षणें । न वर्णवती अगाधपणें । वेद वेडावले मुकेपणें । तेथें माझें बोलणें सरे केवीं ॥३१८||

अर्थ:

तरी सद्गुरुचीं लक्षणं अगाधपणाने वर्णवता येत नाहीत. वेद मुके झाले आहेत. तिथे माझं बोलणं कसं सरेल?

ओवी ३१९:

येथ आश्चर्य कैसें देखा । श्रीभागवत देशभाखा । परमार्थ साधिला नेटका । तुष्टला निजसखा जनार्दनस्वामी ॥३१९||

अर्थ:

येथे आश्चर्य असं आहे की श्रीभागवत देशभाषेत परमार्थ साधला आहे. निजसखा जनार्दनस्वामी तुष्ट झाले आहेत.

ओवी ३२०:

एका जनार्दना शरण । त्याची जैं होय कृपा परिपूर्ण । त्या देहीं असतां देहबंधन । नातळे जाण गुरुभक्तां ॥३२०||

ओवी ३२१:

ज्याचे सेवितां निजचरण । देहीं न बाधी देहबंधन । त्यासी जाहलिया अनन्य शरण । दे अगाध कोण हें न कळे वेदां ॥३२१॥

अर्थ:

ज्याने सद्गुरुंच्या चरणांची सेवा केली आहे, त्याला देहबंधन बाधा देत नाही. त्याने अनन्य शरण झाल्याने, त्याला अगाध कोण आहे हे वेदांनाही कळत नाही.

ओवी ३२२:

न करितां सद्गुरुभक्ती । कदा नव्हे परमार्थप्राप्ती । यालागीं सद्गुरुभक्ती । बोलिली ग्रंथीं शिष्यहितार्थ ॥३२२॥

अर्थ:

सद्गुरु भक्ती केल्याशिवाय कधीही परमार्थप्राप्ती होत नाही. म्हणून ग्रंथांनी शिष्याच्या हितासाठी सद्गुरु भक्तीची महत्त्वता सांगितली आहे.

ओवी ३२३:

यालागीं पूर्ण सद्गुरुपाशीं । अनन्य शरण होतां त्यासी । तो सद्भावें निववी शिष्यासी । निजबोधेंसीं यथार्थ ॥३२३||

अर्थ:

पूर्ण सद्गुरुच्या पायाशी अनन्य शरण झाल्यावर, तो सद्गुरु सद्भावनेने शिष्याच्या निजबोधाला यथार्थ रूप देतो.

ओवी ३२४:

सद्गुरुस्थितीचें निरुपण । राया सांगितलें संपूर्ण । आतां शिष्याचें लक्षण । सावधान अवधारीं ॥३२४||

अर्थ:

सद्गुरु स्थितीचं संपूर्ण निरूपण सांगितलं आहे. आता शिष्याचं लक्षण काय आहे, ते सावधानीने ऐक.

ओवी ३२५:

वरीवरी दिसती सात्विक । भीतरीं विकल्पी शिष्य एक । एक ते केवळ दांभिक । एक ज्ञानठक अतिधूर्त ॥३२५॥

अर्थ:

वरीलवर दिसणारा शिष्य सात्विक असला तरी, आतून विकल्पी असतो. एक शिष्य केवळ दांभिक असतो, तर एक ज्ञानठक अतिधूर्त असतो.

ओवी ३२६:

एक ते केवळ प्रतिष्ठाकाम । एकासी पूज्यतेचा संभ्रम । एकासी जाणिवेचा आक्रम । एकाचे पोटीं भ्रम महासिद्धीचा ॥३२६||

अर्थ:

एक शिष्य केवळ प्रतिष्ठेची इच्छा धरतो, एकाला पूज्यतेचा संभ्रम असतो, एकाला जाणिवेचा आक्रम असतो आणि एकाच्या पोटात महासिद्धीचा भ्रम असतो.

ओवी ३२७:

एक वाग्वादी वाजट । एक अतिशयेंसीं कर्मठ । एक केवळ कर्मनष्ट । आम्ही ब्रह्मनिष्ठ अभिमानें ॥३२७||

अर्थ:

एक शिष्य वागण्यामध्ये वाजट असतो, एक अतिशय कर्मठ असतो, तर एक केवळ कर्मनष्ट असतो. आम्ही ब्रह्मनिष्ठ आहोत असा अभिमान असतो.

ओवी ३२८:

एका आवडे वायुधारण । एका आसनजयाभिमान । एकाचें संशयी मन । विश्वास पूर्ण दृढ नाहीं ॥३२८||

अर्थ:

एकाला वायुधारण आवडते, एकाला आसनजयाचा अभिमान असतो. एकाचं मन संशयी असतं, विश्वास पूर्ण दृढ नसतो.

ओवी ३२९:

एक आदरें उपदेशु घेती । मग होय नव्हे विकल्प चित्तीं । ऐशा अनेक शिष्यपंक्ती । ते जाण निश्चितीं मायिक ॥३२९||

अर्थ:

एक आदराने उपदेश घेतो, पण मग चित्तात विकल्प होतात. अशा अनेक शिष्यांच्या पंक्ती मायिक असतात हे निश्चित आहे.

ओवी ३३०:

आतां जे कां अमायिक । शोधितसत्वाचे सात्विक । मुख्य परमार्था साधक । जे अवंचक सर्वस्वें ॥३३०||

अर्थ:

आता जे अमायिक आहेत, ते शोधणारे सात्विक आहेत. मुख्य परमार्थ साधक असतात आणि ते सर्वस्वातीत असतात.

ओवी ३३१:

जे गुरुचरणाचे अंकिले । जे गुरुवाक्या जीवें विकले । सद्गुरुलागीं वहिलें । सर्वस्व आपुलें वोवाळिती ॥३३१||

अर्थ:

जे गुरुचरणाशी अंकिल आहेत, जे गुरुवाक्याला जीव विकतात, ते सद्गुरुसाठी आपलं सर्वस्व वाहतात.

ओवी ३३२:

जो सद्गुरुच्या बोलावरी । जीविताची कुरवंडी करी । जो गुरुआज्ञेबाहेरी । तिळभरी हों न शके ॥३३२||

अर्थ:

जो सद्गुरुच्या बोलण्यावर जीविताची कुरवंडी करतो, जो गुरुआज्ञेबाहेर जात नाही, तो तिळमात्रही होऊ शकत नाही.

ओवी ३३३:

सद्गुरुतें मनुष्यबुद्धी । पाहोंचि नेणे जो त्रिशुद्धी । सेवेलागीं निरवधी । हर्षानंदीं तत्पर ॥३३३||

अर्थ:

जो सद्गुरुंच्या मनुष्यबुद्धीला पाहून त्रिशुद्धी जाणतो, तो सेवेसाठी निरवधी हर्षानंदाने तत्पर असतो.

ओवी ३३४:

निजभावार्थें सादर । सेवेलागीं अतितत्पर । शरीर आठही प्रहर । अणुमात्र वंचीना ॥३३४||

अर्थ:

जो निजभावार्थे सादर होतो, तो सेवेसाठी अतितत्पर असतो. त्याचं शरीर आठही प्रहर सेवा करतं, अणुमात्रही वंचित राहत नाही.

ओवी ३३५:

उंच अथवा नीच काम । म्हणों नेणे मनोधर्म । गौण करोनि नित्यकर्म । मानी उत्तमोत्तम गुरुसेवा ॥३३५||

अर्थ:

उंच अथवा नीच काम मानून न घेता, मनोधर्माने गौण करून नित्यकर्म करणारा उत्तम गुरुसेवा करतो.

ओवी ३३६:

सेवेलागीं निष्कपट । नित्य निजभावें चोखट । जंव जंव सेवा पडे सदट । तंव तंव उद्भत उल्हासु ॥३३६||

अर्थ:

जो सेवेसाठी निष्कपट असतो, नित्य निजभावाने चोखट सेवा करतो. जशी सेवा पडते, तशी उल्हास वाढतो.

ओवी ३३७:

सच्छिष्य असच्छिष्य समुदावो । सद्गुरुसी सारिखेचि पहा वो । ज्याचे हृदयीं जैसा भावो । तैसा पहा हो फळभोग ॥३३७||

अर्थ:

सच्छिष्य आणि असच्छिष्य समजून सद्गुरुंना सारखे पाहा. ज्याच्या हृदयात जैसा भाव आहे, तसा फळभोग भोगा.

ओवी ३३८:

'भावेषु विद्यते देवो’ । हा उपदेशीं मुख्य निर्वाहो । आपुला आपणया भावो । फळभोग पहा हो भोगवी ॥३३८||

अर्थ:

'भावांमध्ये देव आहे' हा उपदेश मुख्य निर्वाह आहे. आपण आपल्या भावांनुसार फळभोग भोगतो.

ओवी ३३९:

चुकवावया मृत्यूचा ठावो । जाणिवे आणितां निजभावो । हिरण्यकशिपु नाडला पहा हो । संधी साधोनि देवो निर्दळी त्यासी ॥३३९||

अर्थ:

मृत्यूचा ठाव चुकवण्यासाठी, जाणिवेने आपल्या भावांना पुढे आणा. हिरण्यकशिपुला नाडून, संधी साधून देवाने त्याला निर्दळी केलं.

ओवी ३४०:

तेथेंचि प्रर्हालदाचा भावो । मज रक्षिता देवाधिदेवो । त्यासी साक्षेपें मारितां रावो । मरणचि वावो भावार्थें केलें ॥३४०||

अर्थ:

प्रह्लादाचा भाव असा होता की देवाधिदेव मला रक्षण करेल. राक्षस त्याला मारण्यासाठी आले तरी, त्याला मरण मिळालं आणि भावार्थ साधला.

ओवी ३४१:

परमार्थीं जें जाणपण । ते जाणावी नागवण । यालागीं सद्भावें जो संपूर्ण । तो जन्ममरणछेदकु ॥३४१॥

अर्थ:

परमार्थात जे ज्ञान आहे, ते जाणून नागवून घ्यावं. ज्याचं सद्भाव पूर्ण आहे, तो जन्ममरणाच्या चक्रातून सुटतो.

ओवी ३४२:

मी शिष्यपरीक्षकु ज्ञाता । हे सद्गुरुसी नाहीं अहंता । तेथें जैशी त्याची भावार्थता । तैशा तैशा अर्था तो पावे ॥३४२||

अर्थ:

मी शिष्यांचे परीक्षक आहे, पण हे सद्गुरुंना अहंता नसते. त्यांच्या भावार्थाप्रमाणे ते अर्थ प्राप्त करतात.

ओवी ३४३:

हें असो सच्छिष्याचा सद्भावो । राया अभिनव कैसा पहा हो । गुरु ब्रह्म ऐक्यभावो । निजनिर्वाहो निष्टंक ॥३४३||

अर्थ:

सच्छिष्याचा सद्भाव असो, हे अभिनव आहे. गुरु आणि ब्रह्माचा ऐक्यभाव असावा, नि:शंक निर्वाह करावा.

ओवी ३४४:

माझ्या इंद्रियवृत्ती चाळिता । सद्गुरु ’निजात्मा’ मजआंतौता । बाह्य सेवेलागीं सर्वथा । ’ब्रह्ममूर्ति’ तत्त्वतां सद्गुरु मानी ॥३४४||

अर्थ:

माझ्या इंद्रियवृत्ती चाळताना, सद्गुरु ’निजात्मा’ माझ्यात आहे. बाह्य सेवेच्या माध्यमाने सद्गुरु 'ब्रह्ममूर्ति' मानतो.

ओवी ३४५:

सद्गुरुचरणीं आपण । चित्त-वित्त-जीवितेंसीं पूर्ण । करुनि घाली आत्मार्पण । सर्वस्वें संपूर्ण सर्वभावें ॥३४५||

अर्थ:

सद्गुरुच्या चरणी चित्त, वित्त, जीवित पूर्णत: अर्पण करून, आत्मार्पण करतो. सर्वस्वे संपूर्ण आणि सर्वभावे अर्पण करतो.

ओवी ३४६:

तेथें संतुष्टला स्वामी पूर्ण । तोही सर्वस्वें भुलोन । आवडी निजांगें आपण । सेवका आधीन स्वामी होये ॥३४६||

अर्थ:

जेथे संतुष्ट स्वामी आहे, तोही सर्वस्व भूलून आपल्या आत्म्यात आपल्याला सेवक म्हणून मानतो.

ओवी ३४७:

आत्मार्पण करितां बळी । द्वारीं द्वारपाळ जाहला वनमाळी । ऐसी भजनभावाची नवाळी । सेवकाजवळी स्वामी तिष्ठे ॥३४७||

अर्थ:

आत्मार्पण करून बळी द्वारपाल झाला आणि वनमाळी झाला. भजनभावाची नवाळी अशी आहे की स्वामी सेवकाजवळ तिष्ठतो.

ओवी ३४८:

एवढी ये अगाध प्रीती । उत्तम भक्त स्वयें पावती । भाळ्याभोळ्यां हेचि स्थिती । कैशा रीती आतुडे ॥३४८||

अर्थ:

एवढी अगाध प्रीती उत्तम भक्त आपोआप प्राप्त करतो. भाळ्याभोळ्यांच्या हृदयातही हीच स्थिती असते, तरीही ती कोणत्या रीतीने आतुडे आहे.

ओवी ३४९:

याचिलागीं सद्गुरुपाशीं । शरण रिघावें सर्वस्वेंशीं । तो संतोषोनियां शिष्यासी । भजनधर्मासी उपदेशी ॥३४९||

अर्थ:

सद्गुरुच्या पायांशी संपूर्ण शरण जाऊन, संतोषाने शिष्याला भजनधर्माचा उपदेश करावा.

ओवी ३५०:
जेणें भजनें भगवंत । भजोनि जाहले उत्तम भक्त । ते भागवतधर्म समस्त । शिकावे निश्चित सद्भावेंसीं ॥३५०||

अर्थ:
जे भजन भगवंताला करतात आणि उत्तम भक्त होतात, ते भागवतधर्म संपूर्ण शिकतात. हे निश्चित आहे की सद्भावनेने शिकावं.

ओवी ३५१:
मुख्य भागवतधर्मस्थिती । अवश्य करावी सत्संगती । हेंचि सद्गुरु उपदेशिती । असत्संगतित्यागार्थ ॥३५१||

अर्थ:
मुख्य भागवतधर्म स्थिती अवश्य सत्संगती करावी. सद्गुरु हाच असत्संगतीचा त्याग करून उपदेश देतो.

ओवी ३५२:

सर्वांपासोनि निःसंग । जरी मनीं होणें आहे चांग । तैं अवश्य धरावा सत्संग । असत्संग त्यागावा ॥३५२॥

अर्थ:

सर्वांपासून निःसंग होणं हे मनासाठी चांगलं आहे, पण सत्संग अवश्य धरावा आणि असत्संग त्यागावा.

ओवी ३५३:

मुख्य असत्संग देहसंगती । त्याची समूळ करावी निवृत्ती । जगीं दाटुगी सत्संगती । जाण निश्चितीं नृपनाथा ॥३५३**

अर्थ:

मुख्य असत्संग देहसंगती आहे, त्याची समूळ निवृत्ती करावी. जगात सत्संगती अवश्य धरावी, हे निश्चित आहे, नृपनाथा.

ओवी ३५४:

जेथें दया मैत्री प्रश्रयो पूर्ण । मुख्यत्वें हें त्रिविध लक्षण । अवश्य करावें आपण । सत्संग प्रमाण स्वहितासी ॥३५४**

अर्थ:

जेथे दया, मैत्री आणि प्रश्रय पूर्ण आहेत, ते तीन मुख्य लक्षणे आहेत. स्वतःच्या हितासाठी सत्संग अवश्य करावा.

ओवी ३५५:

सांडोनियां थोरपण । साधूसी लीन होआवें संपूर्ण । सांडोनियां देहाभिमान । त्यासी लोटांगण घालावें ॥३५५**

अर्थ:

थोरपण सोडून संपूर्ण साधूसाठी लीन होऊन, देहाभिमान सोडून त्याला लोटांगण घालावं.

ओवी ३५६:

साधूपरता पूज्य पहा हो । जगीं नाहीं आन देवो । संतपूजनें देवाधिदेवो । स्वयमेवो संतुष्टे ॥३५६**

अर्थ:

साधूपरता पूज्य आहे. जगात दुसरा देव नाही. संतपूजने देवाधिदेव स्वतः संतुष्ट होतो.

ओवी ३५७:

संतपदींचे रजःकण । शिरीं वंदावे श्रद्धेनें पूर्ण संतांपुढें जाणपण । सर्वथा आपण न मिरवावें ॥३५७**

अर्थ:

संतांच्या पायांतील रजःकण शिरीं वंदावेत, पूर्ण श्रद्धेने. संतांच्या समोर ज्ञान मिरवू नये.

ओवी ३५८:

देखोनि संतसमुदावो । अनन्यगती भगवद्भावो । भगवद्भावें नम्र स्वभावो । 'प्रश्रयो' पहा हो या नांव ॥३५८**

अर्थ:

संतसमुदाय पाहून भगवद्भाव अनन्य गतीने असावा. भगवद्भावाने नम्र स्वभाव, हाच 'प्रश्रय' आहे.

ओवी ३५९:

नम्रता सेवितां संतचरण । येथें भूतदया वाढे पूर्ण । हें दयेचें निजलक्षण । सावधान अवधारीं ॥३५९**

अर्थ:

संतचरणांची सेवा करताना नम्रता येते, यामुळे भूतदया वाढते. ही दयेचं निजलक्षण आहे, सावधान रहावं.

ओवी ३६०:

भूतांसी कठिणपण । देखतां निघों पाहे प्राण । मा स्वयें करील आपण । हें सर्वथा जाण स्वप्नीं न घडे ॥३६०**

अर्थ:

भूतांना कठिणपणा करताना पाहताच प्राण निघून जातो. आपल्याने असा कठिणपणा कधीच करू नये, हे स्वप्नातही घडू नये.

ओवी ३६१:

जेणें आपणासी होय दुःख । तें भूतांसी करीना निःशेख । जेणें आपणासी होय सुख । तें आवश्यक करी दीना ॥३६१**

अर्थ:

ज्यामुळे आपणास दुःख होतं, ते भूतांना करु नये. ज्यामुळे आपणास सुख होतं, ते दरिद्रींसाठी करावं.

ओवी ३६२:

सर्व भूतीं दया समान । कदा न बोले कठिणपण । भूतांची पीडा निवारण । करोनि आपण सुखोपाय चिंती ॥३६२**

अर्थ:

सर्व जीवांवर दया समान असावी, कधी कठिणपण बोलू नये. भूतांची पीडा निवारण करुन सुखोपाय चिंतन करावा.

ओवी ३६३:

जीवमात्रीं दुरुक्ती बोलतां । जिव्हेच्या घेवों पाहे जीविता । भूतीं दुष्टपण चाळितां । समूळ निजचित्ता निर्दाळूं पाहे ॥३६३**

अर्थ:

जिव्हेने दुरुक्ती बोलताना जीव घ्यावा. भूतांवर दुष्टपणा करताना चित्त पूर्ण निर्दोष ठेवावं.

ओवी ३६४:

भूतांसी जेथ पीडा पावे । त्यातळीं जीव घालूं धांवे । जीवापरीस भूतें सर्वें । दयागौरवें पढियंतीं ॥३६४**

अर्थ:

भूतांना पीडा होत असताना जीव धावतो. जीवाप्रमाणे सर्व भूतांना दया आणि गौरवाने वागवा.

ओवी ३६५:

ऐसें जें कारुण्य पूर्ण । त्या नांव 'दया' संपूर्ण । आतां मैत्रीचें लक्षण । असाधारण तें ऐका ॥३६५**

अर्थ:

ज्या कारुण्याला संपूर्ण दया म्हणतात. आता मैत्रीचं लक्षण असाधारण आहे, ते ऐका.

ओवी ३६६:

सर्व भूतांचे ठायीं । सुहृदावांचोनि दुजें नाहीं । तरी न करितांचि मैत्री पाहीं । ठायींचे ठायीं अलोलिक ॥३६६॥

अर्थ:

सर्व भूतांमध्ये सुहृदाशिवाय दुसरा कोणी नाही. तरी मैत्री न करता प्रत्येक ठिकाणी अलोलिक असावं.

ओवी ३६७:

जे विषयवियोगें न विटे । नाना विकल्पीं न तुटे । आलिया परम संकटें । 'मैत्री' नेटेंपाटें सदा ग्राह्य ॥३६७**

अर्थ:

जे विषयवियोगाने विटत नाहीत, नाना विकल्पांमुळे तुटत नाहीत, परम संकटे आली तरी 'मैत्री' नेहमीच ग्राह्य असते.

ओवी ३६८:

या नांव गा मित्रभावो । प्राण गेलिया न तुटे पहा हो । देखतां कल्पांतकाळघावो । निजमित्रसमुदावो एकवटे कीं ॥३६८**

अर्थ:

हा मित्रभाव आहे, जो प्राण गेल्यावरही तुटत नाही. कल्पांतकाळघावो बघून मित्रांचा समूह एकवटतो.

ओवी ३६९:

ऐसी आचरतां निजस्थिती । श्रद्धा उपजे सर्वाम भूतीं । त्या श्रद्धेची व्युत्पत्ती । यथानिगुती सांगेन ॥३६९**

अर्थ:

अशा प्रकारे वागून, निजस्थितीने सर्व भूतांमध्ये श्रद्धा उपजते. त्या श्रद्धेची व्युत्पत्ती यथानिगुती सांगतो.

ओवी ३७०:

नवल श्रद्धेचें लक्षण । ब्रह्मा मुंगी समसमान । तरी यथोचित विधान । सर्वथा जाण चुकेना ॥३७०**

अर्थ:

श्रद्धेचं अद्भुत लक्षण आहे की ब्रह्मा आणि मुंगी हे समसमान आहेत. तरीही यथोचित विधान कधीच चुकत नाही.

ओवी ३७१:

अर्घ्यपाद्यादि पूजन । सकळ दान आणि सन्मान । हे श्रद्धा ब्राह्मणीं संपूर्ण । एकासी तें जाण अन्नमात्रचि ॥३७१**

अर्थ:

अर्घ्य, पाद्य आणि पूजन, संपूर्ण दान आणि सन्मान ही ब्राह्मणांची श्रद्धा आहे. एखाद्याला ती फक्त अन्नमात्र वाटते.

ओवी ३७२:

एका अन्न आच्छादन । एकासी ते कोरडे कण । तृण आणि जीवन । एका पयःपान यथोचित ॥३७२**

अर्थ:

एका अन्नाचं आच्छादन, एका साठी ते कोरडे कण, तृण आणि जीवन, एका पयःपान यथोचित आहे.

ओवी ३७३:

जेणें ज्यासी सुख संपूर्ण । तें तें करी उचित श्रद्धें जाण । अनुचित श्रद्धेचें विंदाण । दुःखकारी संपूर्ण सर्वार्थीं ॥३७३**

अर्थ:

ज्यामुळे ज्याला संपूर्ण सुख होतं, ते उचित श्रद्धेने करावं. अनुचित श्रद्धेचं विंदण संपूर्ण दुःखकारी असतं.

ओवी ३७४:

जेवीं ब्राह्मणा वाढिलें तृण । गाईस वाढिलें मिष्टान्न । श्वानासी बैसणें सिंहासन । साधूसी आसन थारोळा ॥३७४**

अर्थ:

जसे ब्राह्मणाला तृण वाढवले, गायेला मिष्टान्न वाढवले, श्वानाला सिंहासनावर बसवलं, साधूला थारोळा आसन दिलं.

ओवी ३७५:

व्याघ्रासी पडिल्या लंघन । त्यासि अर्पूं नये गोदान । गाय गादल्या संपूर्ण । तैलाभ्यंजन करुं नये ॥३७५**

अर्थ:

व्याघ्राला लंघन लागलं, त्याला गोदान अर्पण करू नये. गाय गादली तरी तिला तैलाभ्यंजन करू नये.

ओवी ३७६:

हो कां देह-इंद्रियें जरी एकें । तरी जिव्हाकर्म नव्हे नाकें । तेवीं एक भूतात्मा भूतवेखें । उचितोन्मुखें यजावा ॥३७६**

अर्थ:

देह-इंद्रियें एक असली तरी, जिव्हेचं कर्म नाकाचं नाही. त्याचप्रमाणे भूतात्मा भूत वेशाने उचित यजावा.

ओवी ३७७:

करितां यथोचित अर्पण । जरी क्रिया दिसे भिन्न भिन्न । तरी अंतरश्रद्धा अभिन्न । हें मुख्य लक्षण भागवतधर्मी ॥३७७**

अर्थ:

यथोचित अर्पण करताना, क्रिया भिन्न भिन्न दिसतं, तरीही अंतरश्रद्धा अभिन्न असते. हे मुख्य लक्षण भागवतधर्मी आहे.

ओवी ३७८:

भूतीं भूतात्मा अभिन्नस्थिती । दया मैत्री साधूंची भक्ती । हेच आतुडे कैशा रीतीं । प्रबुद्ध तदर्थी उपाव सांगे ॥३७८**

अर्थ:

भूतांमध्ये भूतात्म्याची अभिन्न स्थिती, दया, मैत्री आणि साधूंची भक्ती हीच आहेत. प्रबुद्ध त्यासाठी उपाय सांगतो.

ओवी ३७९:

तेचि नव श्लोकीं श्लोकोक्ती । समूळ भागवतधर्मस्थिती । प्रबुद्ध सांगे रायाप्रती । साधकां निजप्राप्ती साधावया ॥३७९**

अर्थ:

ते नव श्लोकीं श्लोकोक्ती, समूळ भागवतधर्म स्थिती आहे. प्रबुद्ध रायाला सांगतो की साधकांनी निजप्राप्ती साधावी.

ओवी ३८०:

मुख्य साधावया परमार्थ । अवश्य पाहिजे गा 'शुचिता' । शुचित्वावांचोनि तत्त्वता । न लाभे हाता निजस्वार्थु ॥३८०॥

अर्थ:

परमार्थ साधण्यासाठी शुचिता (पवित्रता) आवश्यक आहे. शुचित्व (पवित्रता) नसेल तर तत्वज्ञान आणि स्वार्थ प्राप्त होऊ शकत नाही.

ओवी ३८१:

यालागीं गा नृपनाथा । शुद्ध शौचाची आइक कथा । आंतर मळ न क्षाळितां । न लाभे हाता बाह्यशुद्धी ॥३८१**

अर्थ:

हे नृपनाथा, शुद्ध शौचाची कथा ऐका. आतला मळ न काढता बाह्य शुद्धता प्राप्त होत नाही.

ओवी ३८२:

मन मळिण वासनामळें । तें न करितां सोंवळें । बाह्य पवित्रता अहंबळें । तें जाण आंधळें न्याहाळी जैसें ॥३८२**

अर्थ:

मन वासनांमुळे मळलेलं असतं, ते स्वच्छ न करता बाह्य पवित्रता अहंकार आहे. हे आंधळ्याने न्याहाळण्यासारखं आहे.

ओवी ३८३:

मन मळिण वासनामळें । तें प्रक्षाळूनि सोंविळें । करावें गा भावबळें । गुरुवाक्यमेळें निजनिष्ठा ॥३८३**

अर्थ:

मन वासनांमुळे मळलेलं असतं, ते प्रक्षाळून स्वच्छ करावं. हे भावबळाने, गुरुवचनांमुळे आणि निजनिष्ठेने करता येतं.

ओवी ३८४:

सोनें जेवीं पुटीं पडे । मळ तुटे वाणीं चढे । तेवीं गुरुसेवा जडत्व मोडे । चित्तशुद्धी जोडे निर्दुष्ट ॥३८४**

अर्थ:

सोनं पुटात टाकलं तर मळ तुटून ते चमकायला लागतं, त्याप्रमाणे गुरुसेवा जडत्व मोडते आणि चित्तशुद्धी निर्दोष होते.

ओवी ३८५:

आरशासी सहाणीं तोडिजे । तेणें स्वमुखा शुद्धत्व जोडिजे । तेवीं चित्तशुद्धी उघडिजे । सहजीं सहजें निजशुद्धी ॥३८५**

अर्थ:

आरसा सहाणीनं घासल्याने स्वमुखाचं शुद्धत्व येतं, त्याप्रमाणे चित्तशुद्धी उघडल्याने सहजपणे निजशुद्धी प्राप्त होते.

ओवी ३८६:

लोहें परिसु झांकिजे । तंव लोहात्वा मुकिजे । तेवीं अंतरशुद्धीनें कीजे । महा निर्बुजे स्थूळबुद्धि ॥३८६**

अर्थ:

लोखंड परिसानं झांकलं जातं, तेंव्हा लोखंडाचे गुण नष्ट होतात. त्याप्रमाणे अंतरशुद्धीनं स्थूलबुद्धी नष्ट होते.

ओवी ३८७:

सूर्यासन्मुख सूर्यकांत । जाहलिया शुद्धत्वें होय दीप्त । ते प्रभा बाह्य प्रकाशत । अग्निहोत्रार्थ महायागा ॥३८७**

अर्थ:

सूर्यासन्मुख सूर्यकांताची शुद्धता दीप्त होते आणि ते बाह्यप्रकाशा दाखवते, अग्निहोत्रार्थ महायागा.

ओवी ३८८:

तेवीं गुरुवाक्यें अंतरशुद्धता । सबाह्य आली शुचिता । हे न करिती जे पवित्रता । ते जाण तत्त्वतां अतिभंडिमा ॥३८८**

अर्थ:

गुरुवाक्यांनी अंतरशुद्धी केली की बाह्य शुचिता येते. हे पवित्रता न करणारे तत्वतां अतिभंड आहेत.

ओवी ३८९:

अल्प जळ शौचाप्रती । तेणें हात करकटले ठाती । शेवटीं गिरबिडे बृहती । तेवीं विकल्पी होती अपवित्र ॥३८९**

अर्थ:

अल्प जल शौचासाठी वापरल्याने हात धुतले जात नाहीत, शेवटीं ते गचाळ होतात. तसेच विकल्पांनी अपवित्र होतं.

ओवी ३९०:

भरलें काळकूट जीवीं । वरी टवटव अतिबरवी । तें इंद्रावण कोणीही न सेवी । अंतरस्वभावीं अतिमळिण ॥३९०**

अर्थ:

ज्याच्या जीवात काळकूट भरलं आहे आणि वरील वर चमकतो, तें कोणीही इंद्रावण (महान) म्हणून सेवा करत नाही. आतून त्याचा स्वभाव अतिमळलेला आहे.

ओवी ३९१:

तीर्थी धुतला रजकराजु । तो काय होईल शुद्ध द्विजु । नटें घेतला राजध्वजु । तो नव्हे पूज्यु बाह्यक्रियावशें ॥३९१॥

अर्थ:

तीर्थात धुतलेल्या रजकाला काय होईल शुद्ध द्विज? नट ने राजध्वज घेतल्याने तो पूज्य होत नाही, बाह्यक्रियावश.

ओवी ३९२:

सुंदरी सुकुमार साजिरी । वोठीं कुष्ठता तिळभरी । जाहलिया तीतें कोणी न वरी । वरीवरी बरी दिसतांही ॥३९२**

अर्थ:

सुंदर सुकुमार साजिरी स्त्री आहे, पण ओठांवर कुष्ठाचा तिळ आहे, तरी ती बरी दिसते पण कोणी तिला वरणार नाही.

ओवी ३९३:

नागवी माथां मोत्यांची जाळी । शिंबरी सुपाणीदाणा ल्याली । तेवीं बाह्य पवित्रता दाविली । ते ते केली निजभंडिमा ॥३९३**

अर्थ:

नग्न माथ्यावर मोत्यांची जाळी आहे, पण शिंबरी सुपाणीदाण ल्यालेली आहे. बाह्य पवित्रता दाखवली आहे, पण ते केवळ भंड आहे.

ओवी ३९४:

दहें माखला वायसु । तो काय होईल राजहंसु । दहीं म्हणोनि मथितां कापुसु । तृप्ती नव्हे उपहासु जगीं प्रगटे ॥३९४**

अर्थ:

दह्यात माखलेला वायस (कावळा) कधी राजहंस होईल का? कापूस मथून दही होणार नाही, तृप्ती नाही, उपहास प्रकटतो.

ओवी ३९५:

तेवीं अंतरीं विकल्पु असतां । बाह्य जे जे पवित्रता । ते ते क्रिया नृपनाथा । जाण तत्त्वतां अतिभंडिमा ॥३९५**

अर्थ:

जेव्हा अंतरी विकल्प असतात, बाह्य पवित्रता केवळ क्रिया असते. हे तत्वतः अतिभंड आहेत.

ओवी ३९६:

अंतर क्षाळिलें गुरुप्रतीतीं । बाह्य क्षाळिलें शास्त्रयुक्तीं । ऐसें शुचित्व निजनिश्चितीं । अद्वैत स्थिती तेथें नांदे ॥३९६**

अर्थ:

अंतर गुरुप्रतीतीने स्वच्छ केलं आणि बाह्य शास्त्रीय युक्तीने. हे शुचित्व निश्चित आहे आणि अद्वैत स्थिती प्राप्त होते.

ओवी ३९७:

अंतरीं शुचित्व पूर्ण वसे । तें बाह्यकर्मी स्वयें प्रकाशे । तें शुचित्वचि अनायासें । परमार्थदशे प्रकाशी ॥३९७**

अर्थ:

जेव्हा अंतरी शुचित्व पूर्ण असतं, ते बाह्य कर्माने स्वयंप्रकाशित होतं. ते शुचित्व सहजपणे परमार्थदशेमध्ये प्रकाशित होतं.

ओवी ३९८:

ईश्वरभावाचें निजवर्म । ज्याचे पोटीं रिघालें सप्रेम । त्याचें कर्मचि होय ब्रह्म । त्या देहभ्रम बाधीना ॥३९८**

अर्थ:

ईश्वरभावाचं निजवर्म, ज्याच्या पोटात सप्रेम आहे, त्याचं कर्मच ब्रह्म होतो. त्याला देहभ्रम बाधत नाही.

ओवी ३९९:

या नाम 'शुचिष्मता' । सत्य जाण गा नृपनाथा । तपाचीही स्थिती आतां । ऐक तत्त्वतां सांगेन ॥३९९**

अर्थ:

या शुचित्वाला 'शुचिष्मता' म्हणतात. हे सत्य आहे, नृपनाथा. आता तपाच्या स्थितीचं तत्व सांगतो.

ओवी ४००:

शरीरशोषणा नांव तप । तें प्रारब्ध-भोगानुरुप । हृदयीं वाहणें कृष्णस्वरुप । तो शुद्ध साक्षेप तपाचा ॥४००**

अर्थ:

शरीरशोषण म्हणजे तप. ते प्रारब्ध-भोगानुसार होतं. हृदयात कृष्णस्वरुप वाहणं, हे तपाचं शुद्ध साक्षेप आहे.