ओवी २०१:

जेवीं लेंकुरें खेळतां खेळासी, दिवसा म्हणती जाहली निशी, तेवींचि पूर्णस्वरुपापाशीं, देखती मायेसी त्रिविध कल्पना ॥२०१॥

अर्थ:

ओवीमध्ये मुलांनी खेळताना आनंद घेतलेला आहे. दिवसाच्या खेळातून रात्र कशी झाली हे सांगतात. तसेच, मायेच्या पूर्ण स्वरुपातील तीन प्रकारच्या कल्पना पाहतात.

भावना आणि कल्पनांनी परिपूर्ण अशी ही ओवी आहे, ज्यात आईची माया आणि मुलांचे निर्भय, आनंदाने खेळणे ह्याचे दर्शन होते. आईच्या मायेचे आणि मुलांच्या निर्दोष आनंदाचे सुंदर चित्रण

ओवी २०२:

उत्तम, मध्यम, अधम जन । तिन्ही अवस्था त्रिभुवन । त्रिविध कर्में तीन गुण । हें जाण विंदान मायेचें ॥२०२॥

अर्थ:

उत्तम, मध्यम, अधम हे तीन प्रकारचे मनुष्य आहेत. तसेच, त्रिभुवनात तिन्ही अवस्थांमध्ये त्रिविध कर्मं आणि गुणांनुसार हे मायेच्या विंदनाद्वारे जाणता येतं.

ओवी २०३:

ध्येय ध्याता आणि ध्यान । पूज्य पूजक पूजन । ज्ञेय ज्ञाता आणि ज्ञान । हेही त्रिपुटी पूर्ण मायेची ॥२०३॥

अर्थ:

ध्येय, ध्याता आणि ध्यान ही त्रिपुटी आहे, तसेच पूज्य, पूजक आणि पूजन या त्रिपुटीमुळे माया पूर्ण होते. ज्ञेय, ज्ञाता आणि ज्ञान हीसुद्धा मायेची त्रिपुटी पूर्ण करते.

ओवी २०४:

दृश्य द्रष्टा आणि दर्शन । कर्म कर्ता क्रियाचरण । भोग्य भोक्ता भोजन । हे त्रिपुटी जाण मायेची ॥२०४॥

अर्थ:

दृश्य, द्रष्टा आणि दर्शन ही मायेची त्रिपुटी आहे. कर्म, कर्ता आणि क्रियाचरण हेसुद्धा मायेच्या त्रिपुटीमधून कळतात. भोग्य, भोक्ता आणि भोजन हे मायेच्या त्रिपुटीचे अंश आहेत.

ओवी २०५:

शब्द श्रोता आणि श्रवण । घ्रेय घ्राता आणि घ्राण । रस रसना रसस्वादन । हे त्रिपुटी जाण मायेची ॥२०५॥

अर्थ:

शब्द, श्रोता आणि श्रवण ही त्रिपुटी मायेची आहे. घ्रेय, घ्राता आणि घ्राण ही मायेच्या त्रिपुटीमधून कळतात. रस, रसना आणि रसस्वादन हीसुद्धा मायेच्या त्रिपुटीची आहेत.

ओवी २०६:

कर क्रिया आणि कर्ता । चरण चाल चालता । बोल बोलणें बोलता । हे त्रिविधावस्था मायेची ॥२०६॥

अर्थ:

कर, क्रिया आणि कर्ता हे त्रिविधावस्था मायेच्या आहेत. चरण, चाल आणि चालता हे सुद्धा मायेच्या त्रिविध अवस्थेतील आहेत. बोल, बोलणें आणि बोलता हे मायेच्या त्रिविधावस्थेचे दर्शन देतात.

ओवी २०७:

अहं सोहं जडमूढता । साधक साधन साध्यता । देवी देवो परिवारदेवता । हेही त्रिविधता मायेची ॥२०७॥

अर्थ:

अहं, सोहं आणि जडमूढता हे मायेचे त्रिविध अंश आहेत. साधक, साधन आणि साध्यता हेसुद्धा मायेचे त्रिविध अंश आहेत. देवी, देव आणि परिवारदेवता हेही मायेचे त्रिविध अंश आहेत.

ओवी २०८:

देह देही देहाभिमान । भव भय भवबंधन । मुक्त मुमुक्षु अज्ञान । हेंही विंदान मायेचें ॥२०८॥

अर्थ:

देह, देही आणि देहाभिमान हे मायेचे त्रिविध अंश आहेत. भव, भय आणि भवबंधन हे मायेच्या त्रिविध अवस्थेतील आहेत. मुक्त, मुमुक्षु आणि अज्ञान हेही मायेचे त्रिविध अंश आहेत.

ओवी २०९:

सुख दुःख जडत्व पूर्ण । आधी समाधी व्युत्थान । उत्पत्ति स्थिति निधन । इंहीं लक्षणीं संपूर्ण माया विलसे ॥२०९॥

अर्थ:

सुख, दुःख आणि जडत्व पूर्ण हे मायेच्या त्रिविध अवस्थांचे दर्शन आहे. आधी, समाधी आणि व्युत्थान हे त्रिविध अवस्थेतील आहेत. उत्पत्ति, स्थिति आणि निधन हे मायेच्या त्रिविध अवस्थांचे आहेत. ह्याच लक्षणांमध्ये संपूर्ण माया विलसते.

ओवी २१०:

नभीं नीळिमा पूर्ण भासे । शेखीं नीळिमेचा लेशही नसे । तेवीं स्वरुपीं माया आभासे । मिथ्यावेशें मायिक ॥२१०॥

अर्थ:

नभीं नीळिमा पूर्ण भासते, पण शेखीं नीळिमेचा लेशही नसे. तेवढ्याच स्वरूपात माया आभासते, मिथ्यावेशें मायिक असल्यामुळे.

ओवी २११:

जेवीं प्रत्यक्ष दिसे मृगजळ । परी तें निदाघचि केवळ । तेवीं स्वरुपीं माया प्रबळ । मुळीं निर्मूळ आभासे ॥२११॥

अर्थ:

ज्याप्रमाणे प्रत्यक्षात दिसणारे मृगजळ असलंच निदाघ असतं, तसंच मायेचं स्वरूप प्रबळ असलं तरी ते मुळांतून आभासाचं असतं.

ओवी २१२:

हे मिथ्या माया कल्पनावशें । प्रबळ बळें भासली दिसे । नासूं जातां नाशिजे ऐसें । सत्यत्वें नसे निजांग ॥२१२॥

अर्थ:

मिथ्या माया ही कल्पनांनी निर्माण झालेली आहे. ती प्रबळ बळाने भासली तरी नाश होऊ शकत नाही, कारण सत्यात ती अस्तित्वात नसते.

ओवी २१३:

नांवरुपाचिया भडसें । ब्रह्मादिक केले पिसे । मिथ्या त्रिपुटीविन्यासें । ज्या बांधिलें दिसे त्रैलोक्य ॥२१३॥

अर्थ:

नांवरुपांच्या माध्यमाने ब्रह्मादीकांना त्रास झालेले आहेत. मिथ्या त्रिपुटीविन्यासाने त्रैलोक्य बांधलेले दिसते.

ओवी २१४:

जेवीं रुपासवें दिसे छाया । नाशितां नातुडे नाशावया । तेवीं स्वरुपीं मिथ्या माया । अतिदुर्जया देवांसी ॥२१४॥

अर्थ:

ज्याप्रमाणे छाया रुपाची असते परंतु तिचा नाश करणे कठीण असते, त्याप्रमाणे मिथ्या मायेचं स्वरूप आहे, जिचा नाश देवांनाही कठीण आहे.

ओवी २१५:

जेवीं देहासवें मिथ्या छाया । तेवीं ब्रह्मीं मिथ्या माया । कल्पनायोगें वाढली वायां । यालागीं 'अजया' वेदशास्त्रें म्हणती ॥२१५॥

अर्थ:

ज्याप्रमाणे देहाच्या सोबतीने मिथ्या छाया असते, त्याप्रमाणे ब्रह्माच्या सोबतीने मिथ्या माया आहे. कल्पनांनी ती वाढलेली आहे, म्हणून वेदशास्त्र तिला 'अजया' म्हणतात.

ओवी २१६:

राया कल्पना वाढे जे ठायीं । तेंचि मायेचें दृढ मूळ पाहीं । जो निर्विकल्प निजदेहीं । त्यासी माया नाहीं तिहीं लोकीं ॥२१६॥

अर्थ:

कल्पनांनी मायेचं दृढ मूळ निर्माण होतं. ज्याच्या निजस्वरूपात निर्विकल्पता आहे, त्याला माया अस्तित्वात नाही.

ओवी २१७:

कल्पिती कल्पना जे राया । तेचि जाण मुख्य माया । आणीक रुपकें सांगावया । नातुडे माया निरुपणीं ॥२१७॥

अर्थ:

कल्पित केलेल्या कल्पना ह्या मुख्य माया आहेत. आणखी रूपक सांगायला वेळ नाही, म्हणून माया निरुपणात मांडलेली आहे.

ओवी २१८:

तेचि त्रिविध मुख्यलक्षणीं । माया सांगितली विवंचोनी । आतां कोण्या अर्थींचे श्रवणीं । अत्यादरु मनीं वर्ते राया ॥२१८॥

अर्थ:

मायेला त्रिविध मुख्यलक्षणांनी विवंचोनी सांगितलं आहे. आता कोणत्या अर्थाचं श्रवण करायचं हे अत्यादराने विचारायचं आहे.

ओवी २१९:

माया दुस्तर दारुण । ऐकूनि ऋत्विज ब्राह्मण । थरारले सभाजन । राजाही पूर्ण विस्मित जाहला ॥२१९॥

अर्थ:

माया अत्यंत दुस्तर आणि दारुण आहे. हे ऐकून ऋत्विज ब्राह्मण आणि सभेतील लोक थरारले. राजा सुद्धा पूर्णतः विस्मित झाला.

ओवी २२०:

नवल मायेचें रुपक । नाशूं न शकतीच ज्ञाते लोक । जिया गोंविले ब्रह्मादिक । इतरांचा देख पाडु कोण ॥२२०॥

अर्थ:

मायेचं रुपक अत्यंत अद्भुत आहे. ज्ञानी लोक सुद्धा तिचा नाश करू शकत नाहीत. ज्यामुळे ब्रह्मादीकही भ्रमित झाले आहेत, त्याचं दुसरं कोणाला पराजित करू शकणार नाही.

ओवी २२२१:

माया आक्रमूनि शिवासी । तोही आणिला जीवत्वासी । ते माया तरवे दीनासी । तो उपावो यासी पुसों पां ॥२१२१॥

अर्थ:

मायेनं शिवालाही आक्रमित केलं, त्यालाही जीवत्व मिळालं. गरीबांना मायेतून तारण्याची उपाययोजना काय आहे, हे मला विचारा.

ओवी २२२:

सुखोपायें दीन जन । दुस्तर माया तरती पूर्ण । तदर्थी राजा आपण । अत्यादरें प्रश्न श्रद्धेनें पुसे ॥२२२॥

अर्थ:

गरीब लोक सुखासोपे मार्गाने दुस्तर मायेतून तारले जातात. त्यासाठी राजा स्वतः अत्यादराने श्रद्धेनं प्रश्न विचारतो.

ओवी २१३:

अतिदुस्तर हरीची माया । आइकोनि हांसें आलें राया । लटकीच परी देहाभिमानियां । बाधावया दृढ जाहली ॥२२३॥

अर्थ:

अतिशय दुस्तर अशी हरीची माया ऐकून राजा हसला. देहाभिमानांनी ती लटकून स्थिर झाली आहे.

ओवी २२४:

माया दुस्तर शास्त्रप्रसिद्धी । तेथ बाळेभोळे स्थूळबुद्धी । सुखें तरती कोणे विधीं । तो सांग त्रिशुद्धी उपावो ॥२२४॥

अर्थ:

माया दुस्तर आहे हे शास्त्रप्रसिद्ध आहे. अशा स्थूळबुद्धी असलेल्या भोळ्या लोकांना सुखाने कशी तरेल, हे सांगण्यासाठी त्रिशुद्धीचा उपाय सांगावा.

ओवी २२५:

ज्यासी वश्य नाहीं निजमन । आणि भवाब्धि तरावया भाव पूर्ण । ऐसे भोळे भाविक जन । त्यांसी मायातरण सुगम सांगा ॥२२५॥

अर्थ:

ज्याचे निजमन वश्य नाही आणि भवाब्धी तरावया भाव पूर्ण आहे, अशा भोळ्या भाविक जनांना मायातरण सुगम आहे.

ओवी २२६:

मागां कवी बोलिला संकलितीं । 'तन्माययाऽतो बुध आभजेति' । गुरु-ब्रह्म अभेदस्थिती । करितां भक्ती माया तरिजे ॥२२६॥

अर्थ:

पूर्वी कवीने संकलित केले होते की, 'तन्माया हाच बुध आभजेत'. गुरु-ब्रह्माच्या अभेदस्थितीत भक्ती करताना माया तरते.

ओवी २२४७:

तें भक्तीचें स्पष्ट लक्षण । विशद होआवया श्रवण । पुढती मायेचें तरण । पुसावया कारण मुख्य हेंचि ॥२२४७॥

अर्थ:

भक्तीचे स्पष्ट लक्षण म्हणजे विशद होणे, ते श्रवणात विशद होतं. पुढे मायेचं तरण सांगण्यासाठी मुख्य कारण हेच आहे.

ओवी २२८:

तो मायातरणोपायविधी । सुगम सांगावया त्रिशुद्धी । अंतरिक्षाधाकुटा सुबुद्धी । 'प्रबुद्ध' प्रज्ञानिधी बोलता जाहला ॥२२८॥

अर्थ:

मायेतून तारण्याचा उपाय सांगण्यासाठी त्रिशुद्धी सुगम आहे. अंतरिक्षाधाकुटा सुबुद्धीमुळे 'प्रबुद्ध' प्रज्ञानिधी बोलायला लागला.

ओवी २२२९:

मुख्य मायेचें तरण । प्रबुद्धचि जाणे पूर्ण । प्रबुद्ध जाहलिया आपण । मायेचें विंदान न तरतां तरती ॥२२९॥

अर्थ:

मायेतून तारण्याचं मुख्य साधन म्हणजे प्रबुद्धचं पूर्ण जाणणं. जेव्हा आपण प्रबुद्ध होतो, तेव्हा मायेचं विंदन न करता तारे जाणतो.

ओवी २३०:

मनीं विषयाचा छंदु । तो केवळ महाबाधु । विषयत्यागी तो प्रबुद्धु । तोचि विशदु भावो आइका ॥२३०॥

अर्थ:

मनात विषयाचा छंद असतो, तो केवळ महाबाधक असतो. जो विषयाचा त्याग करतो, तोच प्रबुद्ध होतो. हाच स्पष्ट भाव ऐका.

ओवी २३१:

विषयीं लोभलें अत्यंत मन । तेथ नव्हतां वैराग्य पूर्ण । कदा नव्हे मायेचें तरण । वैराग्यार्थ जाण विषय निंदी ॥२३१॥

अर्थ:

ज्याचं मन अत्यंत विषयलोभाने भरलेलं आहे, तिथे पूर्ण वैराग्य नसताना मायेचं तरण होणार नाही. वैराग्याची महत्वता जाणून विषयांचा त्याग करणं आवश्यक आहे.

ओवी २३२:

केवळ नश्वर विषय देख । तेंचि मानिती परम सुख । तें सुखचि दुःखदायक । स्त्रीकामें मुख्य माया बाधे ॥२३२॥

अर्थ:

केवळ नश्वर विषय बघून लोक त्याला परम सुख मानतात. पण ते सुखच दुःखदायक असतं. मुख्यतः स्त्रीकामांनी मायेची बाधा होते.

ओवी २३३:

वेंचूनि धनाचिया गांठी । सुखार्थी स्त्री बैसविली पाटीं । तेचि भोगवी दुःखकोटी । जगीं माया लाठी स्त्रीकामें ॥२३३॥

अर्थ:

धनाची गांठी वेंचून, सुखासाठी स्त्रीला जवळ ठेवणाऱ्या लोकांना दुःखाची कोटी भोगावी लागते. जगात मायेची लाठी ही स्त्रीकामांनी होते.

ओवी २३४:

स्त्रीकामें प्रपंचु सबळ । स्त्रीकामें दुःख प्रबळ । स्त्रीकामें मायेसी बळ । स्त्रीकामें सकळ मोहिलें जग ॥२३४॥

अर्थ:

स्त्रीकामांनी प्रपंच सबळ होतो. स्त्रीकामांनी दुःख प्रबळ होतं. स्त्रीकामांनी मायेचं बळ वाढतं. स्त्रीकामांनी जग मोहिलं जातं.

ओवी २३५:

आवडीं स्त्री बैसवितां पाटीं । ते प्रपंचाच्या वाढवी कोटी । महामोहाच्या पाडूनि गांठी । दुःखसागरीं लोटी स्त्रीकामु ॥२३५॥

अर्थ:

आवडीने स्त्रीला जवळ ठेवणाऱ्या लोकांचा प्रपंच मोठा होतो. महामोहाच्या गांठी पाडून, स्त्रीकामांनी दुःखाच्या सागरात लोटलं जातं.

ओवी २३६:

जे नवमास वाहे उदरांत । ते माता करुनि अनाप्त । स्त्रियेसी मानिती अतिआप्त । ऐशी माया समर्थ स्त्रीकामें ॥२३६॥

अर्थ:

नवमास उदरात वाहणारी माता असूनही, स्त्रीला अतिआप्त मानतात. मायेची समर्थता स्त्रीकामांमुळे होते.

ओवी २३७:

जे तोंडींचें पोटींचें खाववित । जे सदा सोशी नरकमूत । ते मातेहूनि स्त्री आप्त । जाहली जगांत मायामोहें ॥२३७॥

अर्थ:

जी तोंडावर आणि पोटात खाणारी असते, जी सदा नरकासारखे दु:ख सहन करते, ती स्त्री मातेपेक्षा अधिक आप्त होते. मायेच्या मोहामुळे जगात स्त्रीची प्रतिष्ठा वाढते.

ओवी २३८:

स्त्रिया मेळवितां असंख्य मिळती । परी माता न मिळे त्रिजगतीं । ऐसें जे सज्ञान जाणती । तेही आप्त मानिती स्त्रियेतें ॥२३८॥

अर्थ:

स्त्रिया मिळवायला असंख्य स्त्रिया मिळतात, पण तिन्ही जगात माता मिळत नाही. हे सज्ञान जाणूनही स्त्रीला आप्त मानतात.

ओवी २३९:

मातेतें भजतां भुक्तिमुक्ती । स्त्रियेतें भजतां नरकप्राप्ती । ऐसें जे शास्त्रज्ञ जाणती । तेही माता उपेक्षिती स्त्रीकामें ॥२३९॥

अर्थ:

मातेला भजल्याने भुक्तिमुक्ती मिळते, आणि स्त्रीला भजल्याने नरकप्राप्ती होते. हे शास्त्रज्ञ जाणूनही स्त्रीकामामुळे मातेला उपेक्षित करतात.

ओवी २४०:

एवं स्त्रीकामाचिया व्याप्ती । माया व्यापिली त्रिजगतीं । सज्ञानही पाडले भ्रांतीं । स्त्रीकामासक्ती महामाया ॥२४०॥

अर्थ:

अशा प्रकारे स्त्रीकामाच्या व्याप्तीने माया तिन्ही जगात व्यापली आहे. सज्ञानांना सुद्धा भ्रांत करण्यात स्त्रीकामासक्ती महामाया आहे.

ओवी २४१:

मानूनि विषयांचें सुख । काम्य कर्म करितां देख । तेणें अतिदुःखी होती लोक । दुःखदायक काम्य कर्म ॥२४१॥

अर्थ:

विषयांचे सुख मानून काम्य कर्म करताना लोक अतिशय दुःखी होतात. काम्य कर्म हे दुःखदायक असतं.

ओवी २४२:

कामिनीकामें गृहासक्ती । प्राणी प्राणांतें स्वयें शिणविती । त्या श्रमाची निदानस्थिती । सांगेन तुजप्रती राजाधिराजा ॥२४२॥

अर्थ:

कामिनीकामामुळे गृहासक्ती होते आणि प्राणी आपले प्राणांत शिणवितो. त्या श्रमांची निदानस्थिती सांगतो राजाधिराजाला.

ओवी २४३:

निर्मळ जळें भिंती धुतां । जळाचीच नासे निर्मळता । हात माखती धुतले म्हणतां । भिंतीही तत्त्वतां निदळ केली ॥२४३॥

अर्थ:

निर्मळ पाण्याने भिंती धुतल्यास पाण्याची निर्मळता नष्ट होते. हात धुतल्यामुळे त्यामध्ये माख आले आणि भिंतीही पूर्णपणे साफ झाल्या नाहीत.

ओवी २४४:

तेवीं विषयांचेनि सुखें सुख । न पावतीच ब्रह्मादिक । विषयाचा जे मानिती हरिख । ते परममूर्ख पशुदेही ॥२४४॥

अर्थ:

विषयांचे सुख हे ब्रह्मादिकांनाही प्राप्त होत नाही. ज्यांनी विषयांचे सुख परम सुख मानले आहे, ते परममूर्ख पशुदेहात आहेत.

ओवी २४५:

रातिदिवसु निजनिकटें । मरणेंसीं घेतां झटें । कवडीची प्राप्ती न भेटे । प्राणांतकष्टें द्रव्य जोडे ॥२४५॥

अर्थ:

रात्री आणि दिवसा आपल्या जवळ घेतल्यास, प्राणांतक दुख देणारे हे द्रव्य कधीच कवडीसारखे प्राप्त होत नाही.

ओवी २४६:

एवं कष्टें जोडलें धन । तें महादुःखाचें जन्मस्थान । अर्थ अनर्थाचें अधिष्ठान । निजात्ममरण निजमूळ ॥२४६॥

अर्थ:

एवढ्या कष्टांनी मिळवलेलं धन महादुःखाचं जन्मस्थान असतं. हे धन अनर्थाचं मूळ आहे आणि आत्म्याचं मरण आहे.

ओवी २४७:

द्रव्य नसतां उपायें शिणवी । जाहलिया संरक्षणीं आधी लावी । रात्रिदिवस हृद्रोग जीवीं । अविश्वासें नांदवी धनलोभु ॥२४७॥

अर्थ:

द्रव्य नसताना उपाय करून थकल्यास, संरक्षण मिळवून प्रथम जतन करतो. रात्रंदिवस हृदयाच्या रोगांशी झुंजतो. धनलोभ अविश्वासाने नांदवतो.

ओवी २४८:

मायबापांशीं चोरी करवी । स्त्रीपुत्रांसीं कलहो लावी । सुहृदांतें दूरी दुरावी । हे द्रव्याची पदवी स्वाभाविक ॥२४८॥

अर्थ:

मायबापांशी चोरी करतो, स्त्री आणि मुलांशी कलह करतो, मित्रांशी दुरावा वाढवतो. हे सर्व द्रव्याच्या लोभामुळे घडतं.

ओवी २४९:

द्रव्यापाशीं आधिव्याधी । द्रव्यापाशीं दुष्ट बुद्धी । द्रव्यापाशीं सलोभ क्रोधी । असत्य निरवधी द्रव्यापाशीं ॥२४९॥

अर्थ:

द्रव्याजवळ आधिव्याधी असतात, दुष्ट बुद्धी असते, लोभ आणि क्रोध असतात. द्रव्याजवळ खूप असत्य असतं.

ओवी २५०:

द्रव्यापाशीं अतिविकल्प । द्रव्यापाशीं वसे पाप । द्रव्यापाशीं अतिसंताप । पूर्ण दुःखरुप तें द्रव्य ॥२५०॥

अर्थ:

द्रव्याजवळ अतिविकल्प असतात, द्रव्याजवळ पाप वसतं, द्रव्याजवळ अतिसंताप असतो. द्रव्य हे पूर्ण दुःखरुप असतं.

ओवी २५१:

हें दानें त्यागितां फळ गोमटें । लोभियां नरका ने हटेंतटें । द्रव्याऐसें गा वोखटें । आन न भेटे तिहीं लोकीं ॥२५१॥

अर्थ:

दान त्यागल्यास फळ गोमटी होतं. लोभी नरकात जातात. द्रव्य हे खरोखरच व्यर्थ आहे. आणि ते दुसऱ्या कोणत्याही जगात मिळत नाही.

ओवी २५२:

नळिया चणियांचे आशा । वानरें मुठीं धरणें तोचि फांसा । तेवीं द्रव्यदाराभिलाषा । नरदेहदशा अधःपातीं ॥२५२॥

अर्थ:

नळातील चण्याची आशा करणे म्हणजे मुठीने वानरांचे फासे धरणे. त्याचप्रमाणे द्रव्याची आणि दराची अभिलाषा नरदेहाची दशा अधःपाताकडे नेते.

ओवी २५३:

द्रव्य सहसा न मिळे पाहीं । मिळे तरी अनीति अपायीं । यालागीं द्रव्याच्या ठायीं । सुख नाहीं त्रिशुद्धी ॥२५३॥

अर्थ:

द्रव्य सहसा मिळत नाही. मिळालं तरी ते अनीतिमार्गे असतं. म्हणून, द्रव्याच्या ठायी सुख नाही, त्रिशुद्धी असते.

ओवी २५४:

धन वेंचोनि फाडोवाडें । घर करिती वाडेंकोडें । तें अध्रुवत्वें सवेंचि पडे । थितें द्रव्य बुडे आयुष्येंसीं ॥२५४**

अर्थ:

धन गोळा करून मोठमोठी घरं बांधतात. पण ते अध्रुव असतं आणि सोबतच कोसळतं. त्यामुळे द्रव्य आणि आयुष्य दोन्ही बुडतात.

ओवी २५५:

करुनि आयुष्याचा मातेरा । मुद्दलसिंचनें जोडिलें पुत्रा । त्या पुत्राच्या मरणद्वारा । दुःखदुर्धरामाजीं बुडती ॥२५५**

अर्थ:

आयुष्याचा मातेरो करून, मुद्दलाच्या सिंचनाने पुत्र जोडतो. त्या पुत्राच्या मृत्यूद्वारे दुःखाच्या सागरात बुडतो.

ओवी २५६:

प्रपंचींचे सुहृद समस्त । जंव स्वार्थ तंव होती आप्त । स्वार्थविरोधें ते अनाप्त । होऊनि घात सुहृदां करिती ॥२५६**

अर्थ:

प्रपंचाच्या सर्व सुहृद स्वार्थामुळे आप्त असतात. स्वार्थविरोध झाल्यावर ते अनाप्त होतात आणि सुहृदांशी घात करतात.

ओवी २५७:

करोनियां अतिहव्यासु । मेळविती नाना पशु । त्यांचा सवेंचि होय नाशु । तेणें दुःखें त्रासु गृहस्थांसी ॥२५७**

अर्थ:

अतिहव्यासाने नाना प्रकारचे पशु गोळा करतात. त्यांचा नाश होतो आणि त्यामुळे गृहस्थीला दुःख आणि त्रास होतो.

ओवी २५८:

निजदेहोचि नश्वर येथ । त्यासि प्रपंच नव्हे गा शाश्वत । अवघें जगचि काळग्रस्त । इहलोकीं समस्त ठकिले विषयीं ॥२५८||

अर्थ:

आपला देहच नश्वर आहे, त्यामुळे प्रपंच शाश्वत कसा असू शकतो? सगळं जग काळाच्या अधीन आहे. इहलोकातील सगळे विषय ठकवलेले आहेत.

ओवी २५९:

मनुष्यदेहो कर्मभूमीं प्राप्त । तो लोक म्हणती ‘कर्मजित’ । हा जैसा नश्वर येथ । तैसाच निश्चित नश्वर स्वर्गु ॥२५९||

अर्थ:

मनुष्यदेह कर्मभूमीत प्राप्त आहे. त्याला लोक 'कर्मजित' म्हणतात. हा देह जसा नश्वर आहे, तसाच स्वर्गही निश्चितच नश्वर आहे.

ओवी २६०:

मनीं धरोनी विषयभोग । इहलोकीं करिती याग । पुण्य जोडोनियां साङग । पावती स्वर्ग निजपुण्ययोगें ॥२६०॥

अर्थ:

विषयभोग मनात धरून, इहलोकीं याग करतात. पुण्य जोडून स्वर्गाला जातात, पण त्याच्या पुण्यानेच स्वर्ग प्राप्त होतो.

ओवी २६१:

स्वर्गसुखा इंद्र अधिपती । तोही पतनार्थ धाके चित्तीं । विघ्नें सूची तापसांप्रती । स्वर्गस्थिति अपायी ॥२६१॥

अर्थ:

स्वर्गसुखात इंद्र अधिपती असला तरी, पतनासाठी तोही चित्तधारण करतो. तापसांसाठी विघ्नं आणतो, स्वर्गस्थिती अपायी ठरते.

ओवी २६२:

यापरी निजपुण्यें स्वर्गप्राप्ती । त्या लोकातें 'पुण्यजित' म्हणती । तेही पुण्यक्षयें क्षया जाती । तेणें धाकें धाकती स्वर्गस्थ श्रेष्ठ ॥२६२॥

अर्थ:

निजपुण्यांनी स्वर्गप्राप्ती होते, त्यांना लोक 'पुण्यजित' म्हणतात. पण पुण्य कमी होतं आणि तेही स्वर्गातून जातात. स्वर्गस्थ श्रेष्ठ लोक त्यामुळे धाकाने रहातात.

ओवी २६३:

गांठीं पुण्य असतां चोख । स्वर्गभोगीं असेल सुख । हेही वार्ता समूळ लटिक । स्वर्गीचें दुःख ऐक राया ॥२६३**

अर्थ:

गांठीत पुण्य असताना स्वर्गभोगात सुख असतं. पण ही वार्ता खोटी आहे, स्वर्गाचे दुःख ऐका राया.

ओवी २६४:

समान पुण्यें समपदप्राप्ती । त्यांसी स्पर्धाकलहो करिती । आपणाहूनि ज्यां अधिक स्थिती । त्यांचा द्वेष चित्तीं अहर्निशीं ॥२६४**

अर्थ:

समान पुण्ये असलेल्या लोकांना समपदप्राप्ती होते. पण ते स्पर्धेमध्ये कलह करतात. ज्यांची स्थिती अधिक असते त्यांचा द्वेष करतात.

ओवी २६५:

जैसे राजे मंडळवर्ती । राज्यलोभें कलहो करिती । तैशी स्वर्गस्थां कलहस्थिती । द्वेषें होती अतिदुःखी ॥२६५**

अर्थ:

राजे मंडळावर राज्यलोभाने कलह करतात, तशीच स्वर्गस्थ लोकांची कलहस्थिती आहे. द्वेषाने ते अतिदुःखी होतात.

ओवी २६६:

पतनभयें कलह-द्वेष वोढी । क्षयातें पावे पुण्यजोडी । अधोमुख पडती बुडीं । याज्ञिकें बापुडीं चरफडती ॥२६६**

अर्थ:

पतनेच्या भयाने कलह आणि द्वेष वाढतात. पुण्य कमी होतं आणि स्वर्गीय लोक अधोमुख पडतात. याज्ञिक लोक चरफडत रहातात.

ओवी २६७:

एवं स्वर्गसुखउल्हासु । मानिती ते केवळ पशु । प्रत्यक्ष तेथ द्वेषु नाशु । असमसाहसु नित्य कलहो ॥२६७**

अर्थ:

स्वर्गसुखाचा उल्हास मानणारे केवळ पशु आहेत. प्रत्यक्ष तेथ द्वेष आणि नाश आहे. असमसाहस आणि नित्य कलह आहे.

ओवी २६८:

सेविलाचि विषयो नित्य सेविती । परी कदा नव्हे मानसीं तृप्ती । तरी मिथ्या म्हणौनि नेणती । हे मोहक शक्ती मायेची ॥२६८**

अर्थ:

सेविलाच विषय नित्य सेवितात, पण मनास कधीही तृप्ती नाही. तरीही त्याला मिथ्या मानत नाहीत. ही मायेची मोहक शक्ती आहे.

ओवी २६९:

जैसें वेश्येचें सुख साजणें । वित्त घेऊनि वोसंडणें । तेवीं विषयाचा संगु धरणें । तंव तंव होणें अतिदुःखी ॥२६९**

अर्थ:

वेश्येचं सुख तात्पुरतं असतं, आणि वित्त घेतल्यावर ते संपतं. त्याचप्रमाणे विषयांचा संग धरल्याने अधिक दुःख होतं.

ओवी २७०:

यालागीं उभयभोगउपाया । जे जे प्रवर्तले गा राया । ते ते जाण ठकिले माया । थितें गेलें वायां उत्तम आयुष्य ॥२७०**

अर्थ:

उभयभोगाच्या उपायांनी जे जे प्रवृत्त झाले, ते सर्व मायेने ठकवले. उत्तम आयुष्य वायां गेलं.

ओवी २७१:

कर्मभूमीं नरदेह प्राप्त । हें पूर्ण निजभाग्याचें मथित । देव नरदेह वांछित । ते देव केले व्यर्थ विषयार्थी ॥२७१**

अर्थ:

नरदेह कर्मभूमीत प्राप्त होतो. हे पूर्ण निजभाग्याचं फलित आहे. देव नरदेह वांछतात, पण त्याला व्यर्थ विषयार्थी बनवतात.

ओवी २७२:

एवं विषयाची आसक्ती । माया ठकिले नेणों किती । यालागीं विषयाचे विरक्ती । करावी गुरुभक्ती तेंचि सांगों ॥२७२**

अर्थ:

विषयाच्या आसक्तीने माया ठकवते, हे किती तरी वेळा सिद्ध झालं आहे. म्हणून, विषयांची विरक्ती करून गुरुभक्ती करावी, हेच सांगतो.

ओवी २७३:

जाणोनि विषयांचें नश्वरपण । पावावयालागीं ब्रह्म पूर्ण । सद्गुरुसी अनन्यशरण । रिघावें संपूर्ण श्रद्धायुक्त ॥२७३॥

अर्थ:

विषयांचं नश्वरपण जाणून, ब्रह्म प्राप्त करण्यासाठी, सद्गुरुंच्या अनन्य शरणी जावं आणि संपूर्ण श्रद्धायुक्त होऊन पावावं.

ओवी २७४:

सद्गुरुवचनमात्रें माया । तरेन हा निश्चयो राया । येणें सद्भावें लागतो पायां । पावावया निजस्वार्थु ॥२७४॥

अर्थ:

सद्गुरुंच्या वचनाने माया तारा जाते, हा निश्चय आहे. त्यामुळे सद्भावनेने त्यांच्या चरणी जावं, निजस्वार्थ प्राप्त करण्यासाठी.

ओवी २७५:

'गुरु' ऐसें जें म्हणणें । तेंही आहे बहुसालपणें । ऐक राया तीं लक्षणें । तुज कारणें सांगेन ॥२७५॥

अर्थ:

'गुरु' म्हणणं हे केवळ एक टर्म नाही. त्या गुरुला ओळखण्याची लक्षणं सांगतो.

ओवी २७६:

एक वेदाध्ययन गुरु । एक व्याख्यानदानीं उदारु । एक ज्योतिषज्ञानीं गंभीरु । परी ते सद्गुरु न म्हणती ज्ञाते ॥२७६॥

अर्थ:

वेदाध्ययन करणारा गुरु, व्याख्यान देणारा उदार गुरु आणि ज्योतिषज्ञानी गुरु हे सद्गुरु नसतात.

ओवी २७७:

एक आगमोक्त मंत्र उपासिती । जप करावा विधानयुक्ती । मग कैं होईल निजप्राप्ती । हें नकळे निश्चितीं गुरुशिष्यां ॥२७७**

अर्थ:

आगमोक्त मंत्र उपासताना जप करावा, विधानयुक्तीने. मग निजप्राप्ती होईल का, हे गुरुशिष्यांना माहीत नाही.

ओवी २७८:

एक वायुधारणा लाविती । एक नाना लक्ष्यें दाविती । एक हठयोगें गोंविती । एक बैसविती महामुद्रा ॥२७८**

अर्थ:

वायुधारणा लावणारा, नाना लक्ष्य दावणारा, हठयोग करणारा आणि महामुद्रेत बसणारा, हे सर्व गुरुकृत्य आहेत.

ओवी २७९:

एक ब्रह्मानुवादें चोखटु । तत्त्वनिरुपणीं उद्भटु । वैराग्यबोलिका वरिष्ठु । उपजवी विटु उभयभोगांचा ॥२७९**

अर्थ:

ब्रह्मानुवाद करणारा, तत्त्वनिरुपण करणारा, वैराग्यबोल करणारा श्रेष्ठ गुरु होतो, पण त्याने उभयभोगांची विट उपजते.

ओवी २८०:

कैसें निरुपी शुद्ध ब्रह्म । ऐकोनी सात्विकां येत प्रेम । परी निजहृदयींचा भ्रम । निरसे तें वर्म नेणेचि ॥२८०**

अर्थ:

शुद्ध ब्रह्म कसं निरूपण करावं हे ऐकून सात्विकांमध्ये प्रेम येतं, पण त्याच्या हृदयाचा भ्रम काढण्याचं वर्म त्याला माहीत नसतं.

ओवी २८१:

जेवीं गुळ-उसांचा घाणा । तोंडींचा रसु भरे भाणा । शब्दचोपटें भरोनि वदना । करी परिभ्रमणा करकरितु ॥२८१**

अर्थ:

जशा गुळ-उसाच्या घाण्यात तोंडात रस भरतो, तशाच प्रकारे शब्दांच्या चोपटीने भरलेलं वदन परिभ्रमण करतं.

ओवी २८२:

असा जो शब्दज्ञानी । उत्तम व्याख्याता ज्ञानगुणीं । तो जन रंजवी निरुपणीं । स्वयें कोरडेपणीं करकरितु ॥२८२**

अर्थ:

ज्याला शब्दज्ञान आहे, तो उत्तम व्याख्याता असतो. ज्ञानगुणी असतो. जनांना निरूपणाने रंजवतो, पण स्वतः कोरडा राहतो.

ओवी २८३:

योगक्षेम चाले गोमटा । लौकिकीं थोर प्रतिष्ठा । तेथें निजप्राप्तीची उत्कंठा । न वचे वरिष्ठा शिष्यांची ॥२८३**

अर्थ:

योगक्षेम गोमटीने चालतो. लौकिकात मोठी प्रतिष्ठा असते. पण निजप्राप्तीची उत्कंठा वरिष्ठ शिष्यांमध्ये नसते.

ओवी २८४:

जेवीं अमृत म्हणतां । चवी न लभे गा सर्वथा । तेवीं शाब्दिक ज्ञानयोग्यता । अनुभववार्ता स्वयें नुपजे ॥२८४**

अर्थ:

जसं अमृत म्हणताना चव मिळत नाही, तसंच शाब्दिक ज्ञानाने अनुभवाची बातमीही उत्पन्न होत नाही.

ओवी २८५:

जेणें स्वयें चाखिली नाहीं चवी । तो दुजयातें गोडी केवीं लावी । यालागीं जो पूर्णानुभवी । तो तारि सद्भावें सच्छिष्यासी ॥२८५**

अर्थ:

ज्याने स्वतः चव चाखली नाही, तो दुसऱ्याला गोडी कशी दाखवेल? म्हणून पूर्णानुभवी गुरुच सच्छिष्याला तारतो.

ओवी २८६:

एवं गुरुपणाची वदंती । असे बहुपणें नांदती । जो करी अपरोक्षप्राप्ती । त्यातें म्हणती सद्गुरुस्वामी ॥२८६**

अर्थ:

गुरुपणाची वदंती अनेक प्रकारांनी चालते. जो अपरोक्षप्राप्ती करतो, त्याला सद्गुरु म्हणतात.

ओवी २८७:

ज्याचेनि वाक्यें असंतता । निःशेष मावळे तत्त्वतां । त्यासीचि गा सद्गुरुता । वेदशास्त्रार्थां प्रतिपाद्य ॥२८७**

अर्थ:

ज्याच्या वाक्यांनी असंतता निःशेष मावळते, त्यालाच सद्गुरु म्हणतात. वेदशास्त्रांचा अर्थ त्याने प्रतिपादित केला आहे.

ओवी २८८:

जे उपदेशिती मंत्रतंत्र । तेही पूज्यत्वें अतिसधर । जेथें नुरे पूज्यपूजकताविचार । तोचि साचार सद्गुरुस्वामी ॥२८८**

अर्थ:

जे मंत्रतंत्र उपदेशितात, तेही पूज्य असतात. पण जेथे पूज्यपूजकता नसते, तोच साचार सद्गुरु असतो.

ओवी २८९:

एकाचें शुद्ध ब्रह्मज्ञान । वस्तु देखोनि विरालें मन । मावळलें द्वैताचें भान । पडिलें मौन चहूं वाचां ॥२८९**

अर्थ:

एकाचं शुद्ध ब्रह्मज्ञान वस्तू बघून मन विरलेलं असतं. द्वैताचं भान मावळलं आणि चहूं वाचें मौन पडलं.

ओवी २९०:

इंद्रियें टंवकारिलीं समस्त । प्राण पांगुळला जेथींचा तेथ । वस्तु देखोनियां परमाद्भुत । पडलें ताटस्थ्य देहभावा ॥२९०||

अर्थ:

सर्व इंद्रिये टंवकारलेली, प्राण पांगुळला. वस्तू पाहून परमाद्भुत वाटतं. देहभावाचं ताटस्थ्य पडलं.

ओवी २९१:

असा जो आत्मानुभवी । त्यातें सद्भावें शिष्यु विनवी । तंव तो पुसे ना समजावी । ताटस्थ्यभावीं अबोलणा ॥२९१||

अर्थ:

जो आत्मानुभवी आहे, त्याला सद्भावनेने शिष्य विनवतो. पण तो ताटस्थ्यभावाने अबोला राहतो.

ओवी ९२:

एका अनुभवा आलें ब्रह्म । फिटला बाध्यबाधकतेचा भ्रम । मोडलें द्वैतभावाचें कर्म । जगीं विषम असेना ॥९२॥

अर्थ:

एका अनुभवानंतर ब्रह्म प्राप्त झालं. बाध्यबाधकतेचा भ्रम फिटला आणि द्वैतभावाचं कर्म मोडलं. त्यामुळे जगात विषमता उरणार नाही.

ओवी ९३:

परी अचुंबित वर्तणें । अघटमान कर्म करणें । अत्यंत उग्रता मिरवणें । दुर्धरपणें भयानकु ॥९३॥

अर्थ:

अचुंबित वर्तणं, अघटमान कर्म करणं, अत्यंत उग्रता मिरवणं आणि दुर्धरपणाने भयाण होणं, हे सर्व भयानक आहे.

ओवी ९४:

आपण आपणियामाजीं हंसत । ध्वनितें बोले परमार्थ । तेथें बोधेना शिष्याचें चित्त। पडे दुश्चित्त ते ठायीं ॥९४॥

अर्थ:

आपण आपल्यात हसत आणि परमार्थ बोलत. तिथे शिष्याचं चित्त बोध करत नाही आणि ते दुश्चित्त होतं.

ओवी ९५:

असा जो वर्ते ब्रह्मज्ञानी । त्याची ब्रह्मस्थिती न मने जनीं । मा कोण जाईल भाव धरोनी । बोधालागोनी त्यापाशीं ॥९५॥

अर्थ:

जो ब्रह्मज्ञानी असा वर्ततो, त्याची ब्रह्मस्थिती जनांना माहीत नसते. कोण जाईल भाव धरून त्याच्याकडे बोध घेण्यासाठी?

ओवी ९६:

आतां सद्गुरुचीं जीं निजलक्षणें । राया सांगेन तुजकारणें । जे ऐकतां अंतःकरणें । सुखी होणें सद्भावें ॥९६**

अर्थ:

आता सद्गुरुची जी निजलक्षणं आहेत, ती तुझ्या कारणासाठी सांगतो. जे ऐकताना अंतःकरणं सुखी होतं.

ओवी ९७:

तरी जो कायावाचामनें । अतिकृपाळू दीनाकारणें । तोडी शिष्याचीं भवबंधनें । उठवी ठाणें अहंकाराचें ॥९७||

अर्थ:

जो कायावाचा, मनाने अतिकृपाळू आहे आणि दीनांकारण आहे, तो शिष्याची भवबंधनं तोडतो आणि अहंकाराची ठाणी उठवतो.

ओवी ९८:

जो शब्दज्ञानें पारंगतु । ब्रह्मानंदें सदा डुल्लतु । शिष्यप्रबोधनीं समर्थु । यथोचितु निजभावें ॥९८**

अर्थ:

जो शब्दज्ञानात पारंगत आहे, ब्रह्मानंदात सदा डोलतो आणि शिष्यप्रबोधनीं समर्थ आहे, तो योग्यतेने निजभावाने वर्ततो.

ओवी ९९:

ज्याचा जैसा जैसा भावो । तैसा तैसा करी अनुभवो । तरी गुरुत्वाचा अहंभावो । अणुमात्र पहा हो धरीना ॥९९||

अर्थ:

ज्याचा जैसा भाव आहे, तसा अनुभव देतो. तरीही गुरुत्वाचा अहंभाव अणुमात्रही धरत नाही.

ओवी ३००:

शिष्यापासूनि सेवा घेणें । हें स्वप्नींही न स्मरे मनें । शिष्याची सेवा स्वयें करणें । पूज्यत्वें पाहणें निजशिष्यां ॥३००||

अर्थ:

शिष्यापासून सेवा घेणं हे स्वप्नातही मनात येत नाही. शिष्याची सेवा स्वता करणं आणि पूज्यत्वाने पाहणं हे सद्गुरुचं लक्षण आहे.