संत ज्ञानेश्वरीगाथा (ज्ञानेश्वरी) हे एक अत्यंत महत्त्वाचे धार्मिक ग्रंथ आहे, जो संत ज्ञानेश्वरी यांनी रचलेला आहे. हा ग्रंथ म्हणजे भगवद्गीतेचामराठीतले भाषांतर आहे, आणि त्यावर संत ज्ञानेश्वरींचे अत्यंत गहन तत्त्वज्ञान, भक्तिरस, आणि जीवनाचे सुसंस्कारित मार्गदर्शन दिलेले आहे.

संत ज्ञानेश्वरी (ज्ञानेश्वरी गाथा) हि मराठीतली एक अत्यंत महत्त्वाची रचनाचं आहे. संत ज्ञानेश्वरी गाथेच्या माध्यमातून त्यांनी लोकांना जीवनाचे तत्त्वज्ञान दिले आहे आणि त्याचबरोबर तात्त्विक दृष्टिकोन, भक्तिरस, आणि नैतिकतेची शिकवण दिली. ज्ञानेश्वरी गाथेचे महत्त्व समजून घेतल्यास, ते एक अत्यंत प्रभावी धार्मिक, तात्त्विक आणि साहित्यिक काव्य आहे.

संत ज्ञानेश्वरीचे इतिहास व त्यांची कार्यशैली

संत ज्ञानेश्वरी हे संत ज्ञानेश्वरा यांचे शिष्य होते. संत ज्ञानेश्वरींचा जन्म १२व्या शतकाच्या अखेरीस झाला आणि ते महाराष्ट्रातील एका अत्यंत प्रसिद्ध संत होते. त्यांनी त्यांचे जीवन भक्तिरस, साधना आणि तत्त्वज्ञान यावर आधारित केले. संत ज्ञानेश्वरींच्या काळातील सामाजिक आणि धार्मिक परिस्तिथीला लक्षात घेतल्यास, त्यांनी लोकांना त्यांचा धर्म आणि तत्त्वज्ञान अतिशय सोप्या व समजण्यास सुलभ भाषेत दिला.

ज्ञानेश्वरी गाथेचे रचनात्मक स्वरूप

ज्ञानेश्वरी गाथेतील मूलभूत विषय भगवद्गीतेचे विवेचन आहे. भगवान श्री कृष्णाने अर्जुनाला दिलेल्या उपदेशाचे विश्लेषण संत ज्ञानेश्वरींनी केले आहे. या ग्रंथात भगवान श्री कृष्णाचे तत्त्वज्ञान, कर्मयोग, भक्ति योग, ज्ञानयोग, आणि साधनांच्या संदर्भातील गहन चर्चा आहे. ज्ञानेश्वरीतील गाथा १८ अध्यायांच्या स्वरूपात आहे, ज्या प्रत्येक अध्यायात भगवान कृष्णाचे विचार आणि शिक्षण व्यक्त केले आहे.

ज्ञानेश्वरी गाथेतील तत्त्वज्ञान

संत ज्ञानेश्वरींनी जे तत्त्वज्ञान प्रस्तुत केले आहे, ते अत्यंत सुसंस्कारित आणि जीवनदृष्टीने परिपूर्ण आहे. या ग्रंथात काही प्रमुख तत्त्वज्ञानाचे मुद्दे खालीलप्रमाणे आहेत:

1. कर्मयोग:ज्ञानेश्वरी गाथेत सर्वप्रथम कर्मयोगाचा परिचय आहे. कर्मयोग म्हणजे आपले कर्तव्य निःस्वार्थ भावनेने पार करणे, फळाची अपेक्षा न करता कार्य करणे. कर्मयोगाचे तत्त्वज्ञान सांगताना संत ज्ञानेश्वरींनी प्रभूच्या कृपेशिवाय काहीही नाही, असे सुचवले आहे.

2. भक्तियोग:ज्ञानेश्वरी गाथेत भक्तियोगाची महती दिली आहे. भक्तियोग म्हणजे भगवान श्री कृष्णाच्या उपास्यतेत मन आणि आत्मा संलग्न करणे. कृष्णभक्ती, कृष्णाशी निस्संदिग्ध प्रेम आणि त्याच्या मार्गावर चालणे, या सर्व गोष्टी भक्तियोगात समाविष्ट केल्या आहेत.

3. ज्ञानयोग:ज्ञानयोग म्हणजे आत्मज्ञान प्राप्तीचा मार्ग. ज्ञानेश्वरीत संत ज्ञानेश्वरींनी कर्मयोग आणि भक्तियोगासह ज्ञानयोग देखील सोप्या व आकर्षक भाषेत समजावून दिला आहे. ज्ञानयोगाच्या माध्यमातून आत्मा आणि परमात्म्याचा एकत्व जाणण्याचा मार्ग खुला केला आहे.

4. समाधान आणि आत्मसाक्षात्कार:ज्ञानेश्वरी गाथेत आत्मसाक्षात्कार आणि समाधान प्राप्तीसाठी तत्त्वज्ञान दिले आहे. आत्मज्ञान आणि परमात्म्याच्या एकतेची अनुभूती मिळविण्यासाठी ज्ञानेश्वरी गाथेच्या ओवींमध्ये आपल्याला अनेक मार्गदर्शन मिळते.

5. धार्मिक एकता:संत ज्ञानेश्वरींनी आपल्या गाथेत धार्मिक एकतेचा संदेश दिला आहे. त्यांच्या गाथेत जातिव्यवस्था, भेदभाव आणि समाजातील असमानतेला विरोध दर्शविला आहे. त्यांनी सर्व लोकांना एकत्र आणण्यासाठी आणि एकमेकांच्या सन्मानाने वागण्यासाठी विचार व्यक्त केले आहेत.
   
   

ज्ञानेश्वरीचे सांस्कृतिक महत्त्व

ज्ञानेश्वरी हे केवळ एक धार्मिक ग्रंथ नाही, तर ते मराठी साहित्याचे एक अतिशय महत्त्वपूर्ण आणि प्रभावी काव्य आहे. संत ज्ञानेश्वरींनी त्यांच्या गाथेत शास्त्रीय संस्कृत शास्त्र, भक्तिरस आणि मराठी भाषेची सौंदर्यपूर्णता यांचे एकत्रित केले आहे. ज्ञानेश्वरीचे प्रत्येक श्लोक अत्यंत काव्यात्मक व गहण आहेत, ज्यामुळे त्याचे वाचन किंवा श्रवण करतांना मन आणि आत्मा शांती मिळवतात.

या गाथेचे सांस्कृतिक महत्त्व केवळ भक्तिरसात नाही तर तात्त्विक, सामाजिक आणि सांस्कृतिक दृष्टिकोनातून देखील आहे. संत ज्ञानेश्वरींच्या शिक्षणांनी मराठा समाजाच्या मानसिकतेला बदलला आणि भक्तिरस व तत्त्वज्ञानाच्या माध्यमातून सामाजिक सुधारणेला चालना दिली.

ज्ञानेश्वरीचे महत्व

ज्ञानेश्वरी गाथेचे महत्व केवळ धार्मिक किंवा तात्त्विक दृष्टिकोनातून नाही, तर ती एक व्यापक जीवनशैली म्हणून पाहिली जाते. या गाथेने आध्यात्मिकतेची, भक्तिरसाची, आणि नैतिकतेची प्रेरणा दिली. संत ज्ञानेश्वरींच्या गाथेतील उपदेश आजही लोकांच्या जीवनात लागू होतात. ज्ञानेश्वरीचा प्रभाव मराठा समाजावर व देशभर फारच मोठा आहे.