मराठी साहित्याचा डिजिटल खजिना.

एकनाथी भागवत अध्याय १० अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय १० ओव्या ५०१ ते ६००

एक उर्वशी भोगूं लागला । एक काळी विद्रूप पावला ।

भोगें तपक्षयो झाला । नाशु आला अनिवार ॥१॥

एक उर्वशी भोगू लागतो, तो दुसऱ्याला काळी आणि विद्रूप हिडींबाच प्राप्त होते. तात्पर्य, भोगाच्या योगें तपाचा क्षय होऊन अनिवार नाश मात्र होतो १.

जंव जंव स्वर्गभोग भोगिती । तंव तंव तपाची क्षीणशक्ती ।
तपक्षयें क्षया जाती । नाशु पावती स्वर्गस्थ ॥२॥

जों जो स्वर्गाचे भोग भोगतात, तों तों तपाची शक्ति क्षीण होत जाते ; असे ते स्वर्गस्थ लोक तपाच्या क्षयाने नाश पावतात २.

स्वर्गप्राप्तीचिये विधी । कर्में करितां विघ्न बाधी ।
तेणें नव्हे स्वर्गसिद्धी । जाण त्रिशुद्धी उद्धवा ॥३॥

उद्धवा ! स्वर्गप्राप्तीसाठी विधिपूर्वक कर्में करूं लागले असतां विघ्नांची बाधा होते. त्यामुळे खरोखर स्वर्गप्राप्ति होत नाहींच ३.

जें गर्भींच सटवलें । त्याचें बारसे न वचे केलें ।
तेवीं कर्मींचि विघ्न उद्‍भवलें । पावणें ठेलें स्वर्गाचें ॥४॥

गर्भात असतांनाच जें मूल सटावते, त्याचे काही बारसे केले जात नाही. त्याप्रमाणेच कर्मामध्ये विघ्न उत्पन्न झाले, म्हणजे स्वर्गाला जावयाचे आटोपलेंच ४.

म्हणसी विघ्न करी कोण । कर्म करितां होय विगुण ।
तें कर्मचि कर्मासि जाण । विघ्न दारुण उपजवी ॥५॥

आतां कर्मामध्ये विघ्न करतें कोण, असें म्हणशील तर, कर्म करतांनाच तें दोषयुक्त होत असते. तें कर्मच त्या कर्माला भयंकर विघ्न उत्पन्न करते ५.

कर्मचि कर्मासी साधक । कर्मचि कर्मासी बाधक ।
कर्मचि कर्मासी मोचक । हें नेणोनि लोक गुंतले ॥६॥

कर्म हेंच कर्माला साधक आहे; कर्म हेंच कर्माला बाधक आहे. आणि कर्मच कर्मापासून मुक्त करणारे आहे. पण हे न समजल्यामुळे त्यांत गुंतून पडतात ६.

काम्य कर्मी विघ्न विचित्र । देश काळ मंत्र तंत्र ।
द्रव्य दक्षिणा विधि पात्र । शुद्धि सर्वत्र पाहिजे ॥७॥

काम्य कर्मामध्ये विलक्षण विघ्ने असतात. त्यांत देश, काल, मंत्र, तंत्र, द्रव्य, दक्षिणा, विधि व पात्रे, सर्व काही शुद्ध असावें लागते ७.

जैसे क्षयरोगाचे रोगियासी । अल्प कुपथ्य बाधी त्यासी ।
तैसे जाण काम्य कर्मासी । अल्पदोषी सविघ्न ॥८॥

ज्याप्रमाणे क्षयरोगाच्या रोग्याला थोडेसें जरी कुपथ्य झाले तरी ते बाधक होते, त्याप्रमाणे कामनिक कर्माला यत्किंचित् दोषानेंही विघ्न उत्पन्न होते ८.

प्रचंड दुधाचें भांडें । माजीं थेंबु एकु कांजी पडे ।
तेणें दहीं दूध ना तूप जोडे । करी खवडे दुधाचे ॥९॥

दुधाचे मोठे थोरले भांडे भरलेले असले, पण त्यांत जर एक कांजीचा थेंब पडला, तरी त्यापासून दहीं, दूध किंवा तूप काहींच प्राप्त होत नाही. साऱ्या दुधाचे चोथापाणी होऊन जाते ९.

तैसें काम्य कर्म जाण । अल्पही होतां विगुण ।
फळ नव्हे परी दारुण । तें कर्मचि विघ्न उपजवी ॥५१०॥

त्याप्रमाणे कामनिक कर्म अल्प दोषाने युक्त झाले तरी त्यापासून फळ मिळत नाही. इतकेच नव्हे, तर तें कर्मच भयंकर विघ्न उत्पन्न करतें ५.

कष्टोनियां बारा मासीं । जैसा कृषीवळु करी कृषी ।
त्याच्या फलाआड विघ्नें कैशीं । केल्या कष्टासी नाशक ॥११॥

बारा महिने खपून शेतकरी जसा शेती करतो, पण त्याच्या पिकाच्या आड अनेक विघ्नें येऊन त्याने केलेले श्रम कसे फुकट जातात ! ११.

भूमि शुद्ध शुद्ध बीज । काळीं पर्जन्य कर्ता निरुज ।
उपकरण सामग्रीसमाज । पहिलें हें वोज पाहिजे ॥१२॥

त्याला आधीं जमीन चांगली पाहिजे ; नंतर बी चांगळे मिळाले पाहिजे ; यथाकाळी पर्जन्य पडला पाहिजे; त्या शेतावर कीड वगैरे पडता कामा नये; तसेंच त्या कामाला लागणारी आउतेही उत्तम पाहिजेत ; आरंभी या सर्व गोष्टी चांगल्या जुळल्या पाहिजेत १२.

पेरणी झालियापाठीं । देखणें राखणें कूपकांटी ।
सोंकरावें आवशीं पाहाटीं । आळसु पोटीं सांडूनी ॥१३॥

पेरणी झाल्यानंतरही कूप कांटी करून त्यावर देखरेख करावयाची असते व आळस सोडून अवशी पहाटे राखण करावी लागते १३.

पीक येतयेतां कणशीं । आभाळें हिंसळा पडे त्यासी ।
कां कान्ही पडे पिकासी । घाली शेतासी निंदणें ॥१४॥

पीक अगदी पोटरीला आल्यावर सुद्धा आभाळ येऊन त्याच्यावर चिकटा पडतो, नाही तर कणसें एखाद्या रोगाने काळी होतात, उनाड गवत उगवतें १४.

गर्वाचा तांबारा पडे । कां अहंतेचा रोग पडे ।
कीं अधर्माची आळी वाढे । पीक बुडें तेणेंही ॥१५॥

त्याप्रमाणे कर्मावर गर्वाची तांब चढते, किंवा अहंतेचा रोग जडतो. किंवा अधर्माची कीड पडून त्यानेही त्या कर्माचे पीक साफ बुडून जातें १५.

सबळ सोंकरणें न घडी । तरी आशेतृष्णेच्या भोरडी ।
कीजे पिकाची ओरबडी । दाणा बुडीं उरेना ॥१६॥

व्हावी तशी त्या पिकाची राखण झाली नाही तर, आशातृष्णारूप भोरड्या (पांखरें ) पिकावर बसून त्याचा फडशा पाडतात, आणि तळावर एक दाणाही राहात नाहीं १६.

दंभाची घांटी पडिल्या ठायीं । घांटा दिसे परी दाणा नाहीं ।
कामक्रोधांच्या उंदरीं पाहीं । मूळाच्या ठायीं करांडिलें ॥१७॥

त्यावर दंभाची धाड पडली मग काय बोलणेच नाही. घांटा म्ह. शेंग दिसते मात्र, पण तिच्यात दाणा असेल तर शपथ ! कामक्रोधरूपी उंदरांनी तर ते पीक मुळांतच करंडून टाकलेले असते ७.

आल्या विकल्पाची धाडी । शेतामाजीं नुरे काडी ।
कुवासना टोळांची पडे उडी । समूळ सशेंडी खुराट ॥१८॥

विकल्पाची धाड आली म्हणजे तर त्या शेतामध्ये काडी सुद्धा उरत नाही आणि दुर्वासनेच्या टोळांची टोळधाड आली म्हणजे तर शेंड्यापासून बुडख्यापर्यंत सारे खुंटारेच होऊन जातात ! १८.

एवं कृषीवळाचे परी । सकामासी विघ्नें भारी ।
फळ अंतरलें दूरी । विघ्नसागरीं बुडाले ॥१९॥

अशी शेतकऱ्याप्रमाणे कामनिक कर्माला अतिशय विघ्नें असतात. फळ मिळावयाचे लांबच राहून यज्ञकर्ते विघ्नांच्या समुद्रात गडप होऊन जातात १९.

स्वर्ग एकु याज्ञिक बहुत । यागीं देव विघ्नें करित ।
मुख्य इंद्रचि विघ्ना प्रवर्तत । स्वर्ग राखत निजभोग ॥५२०॥

स्वर्ग सारा एक; आणि यज्ञ करणारे होतात पुष्कळ. त्या यज्ञांत देव विघ्न करीत असतात. आधी मुख्य इंद्रच आपल्याला सुख भोगावयाला स्वर्ग असावा म्हणून विघ्न करावयाला उद्युक्त होतो ५२०.

एकी वेश्या एकी राती । येथ सकाम बहुत येती ।
ते जैसे कलहो करिती । तैशी गती याज्ञिकां ॥२१॥

वेश्या असते एक; आणि रात्रही असते एकच ; भोगाच्या इच्छेने लोक येतात ते मात्र अनेक असतात. त्यामुळे ते आपापसांत तंटे करूं लागतात. अशीच गत याज्ञिकांची होते २१.

कां शुनि जैसी ऋतुस्त्नात । तिसी भोगूं येती श्वान बहुत ।
परस्परें गुरगुरित । तैसा स्वर्ग भोगत सकाम ॥२२॥

किंवा कुत्री वाफेला आली म्हणजे तिचा उपभोग घेण्यासाठी जसे अनेक कुत्रे जमा होतात आणि एकमेकांत गुरगुरूं लागतात, त्याप्रमाणेच स्वर्गाचा अभिलाष करणाऱ्या सकामांची गति होते २२.

तेथ ज्यासी भोग घडे । भोगूं जातां अडकोनि पडे ।
भंडिमा होये जगापुढें । सज्ञान तोंडें थुंकिती ॥२३॥

त्या कुत्रीचा ज्याला भोग मिळतो, तो भोग घेतांनाच अडकून पडतो. आणि जगामध्ये भंडवडा होऊन सुज्ञ लोक तोंडावर थुकतात ! २३.

जिचें भोगूं जाय सुख । अडकल्या ते होय विमुख ।
मैथुनद्वारें गुंतल्या देख । थुंकिती लोक मुखामुखीं ॥२४॥

जिचे सुख भोगायला जातो, ती इंद्रिय अडकून पडल्याने विमुख होते. मैथुनद्वारांतच अडकून पडल्यामुळे येणारे जाणारे लोक छी धू करीत असतात २४.

तैशी याज्ञिकां स्वर्गप्राप्ती । भोगें होय तपच्युति ।
स्वर्गभोगीं गुंतली आसक्ती । विमुख पडती इहलोकीं ॥२५॥

त्याप्रमाणेच यज्ञ करणारांची स्वर्गप्राप्ति आहे. त्या स्वर्गाच्या भोगाने तपाचा क्षय होतो. स्वर्गभोगावर आसक्ति लागून राहिल्यामुळे ते पुन्हा इहलोकाला अधोमुख होऊन येतात २५.

एवं कृषीवळाचिया परी । स्वर्गप्राप्तीसी विघ्नें भारी ।
केले कष्ट वृथा करी । भोगु कैशापरी घडेल ॥२६॥

तात्पर्य, शेतकर्‍याप्रमाणे स्वर्गप्राप्तीमध्येही अनेक वघ्नें असतात. ती केलेले कष्ट वृथा करून टाकतात; मग भोग तरी कसे मिळणार ? २६.

एक म्हणती कर्मकुशळ । आम्ही कर्म हो नेदूं विकळ ।
अच्छिद्र साधूनि सकळ । स्वर्गसुखफळ भोगूं ॥२७॥

आपल्याला मोठे कर्मकुशल म्हणविणारे कोणी असे म्हणतात की, आम्ही कर्मामध्ये कांहीं व्यंग म्हणून होऊंच देणार नाही; आम्ही सारे निर्व्यंग करून स्वर्गलोकाचे फळ भोगू २७.

उद्धवा ऐसेंही न घडे । तें मी सांगेन तुज पुढें ।
पंचश्लोकीं फाडोवाडें । विशद निवाडें परियेसीं ॥२८॥

पण उद्धवा, तसेंही त्यांच्या हातून होत नसते. ते कसें तेच पुढे तुला मी पांच श्लोकांनी विशद करून सांगतों ऐक २८.

अन्तरायैरविहितो यदि धर्मः स्वनुष्ठितः ।
तेनापि निर्जितं स्थानं यथा गच्छति तच्छृणु ॥ २२ ॥

[श्लोक २२] जर कोणतेही विघ्न निर्माण न होता चांगल्या तर्‍हेने यज्ञ इत्यादींचे अनुष्ठान पूर्ण झाले, तर त्यामुळे परलोकाची प्राप्ती कशी होते ते ऐक. (२२)

जेणें अंतराय न पवती । ऐशीं अच्छिद्र कर्में नव्हतीं ।
जरी झालीं दैवगतीं । तरी स्थान प्राप्ती ते नश्वर ॥२९॥

ज्यांत विघ्न मुळीच उद्‌भवणार नाही, अशी निर्विन कमैं होतच नाहीत. तशांतही दैवयोगाने झालीच, तरी त्यापासून होणारी स्थानप्राप्ति नश्वर असते २९.

कर्में ज्या स्थानाप्रति जाये । तेथ गेलिया जें जें लाहे ।
तें तें सांगेन मी पाहें । सावध होयें उद्धवा ॥५३०॥

कर्माने ज्या पदाला पोंचतात, आणि तेथे गेल्यावर जें जें त्यांना प्राप्त होते, तें तें उद्धवा तुला सांगतो. लक्ष देऊन ऐक ३०.

इष्ट्वेह देवता यज्ञैः स्वर्लोकं याति याज्ञिकः ।
भुञ्जीत देववत् तत्र भोगान् दिव्यान् निजार्जितान् ॥ २३ ॥

[श्लोक २३] यज्ञ करणारा पुरूष यज्ञांचे द्वारा देवतांची आराधना करून स्वर्गात जातो आणि तेथे आपल्या पुण्यकर्माच्या द्वारा प्राप्त केलेले दिव्य भोग देवतांप्रमाणे भोगतो. (२३)

पावोनि कर्मभूमि उत्तम । वर्णवरिष्ठ ब्राह्मणजन्म ।
ज्योतिष्टोमादिक करिती कर्म । नित्य काम्य अग्निहोत्र ॥३१॥

उत्तम अशी कर्मभूमि प्राप्त झाली असतां व श्रेष्ठवर्ण अशा ब्राह्मणकुळांत जन्म झाला असतां सदासर्वदा कामनिक ज्योतिष्टोमादि यज्ञ किंवा अग्निहोत्र करतात ३१.

त्रयीविद्या जाणती सकळ । कर्मकलापीं अतिकुशळ ।
ऐसे सज्ञान मूर्ख केवळ । स्वर्गफळ वांछिती ॥३२॥

यच्चयावत् तीन वेद जाणतात ; साऱ्या कर्मामध्ये मोठे कुशल असतात; पण असे ते ज्ञानी असूनही केवळ मूर्ख होत ; कारण, ते नश्वर स्वर्गफळाची इच्छा करतात ३२.

जेणें पुण्यें मी न जोडें । तें पुण्य म्हणतां वाचा रडे ।
याज्ञिक विषयासक्त गाढे । स्वर्गभोगाकडे धांविन्नले ॥३३॥

ज्या पुण्याच्या योगानें मी प्राप्त होत नाही, ते 'पुण्य' असे म्हणतांना वाचा रडते ! यज्ञकर्ते हे विषयासक्तीमध्ये गढलेले असतात, म्हणूनच ते स्वर्गातील भोगाकडे धाव घेतात ३३.

यजूनि इंद्रादि देवासी । जेणें अंतर पडे मजसी ।
त्या पावले स्वर्गलोकासी । दिव्य भोगांसी भोगावया ॥३४॥

इंद्रादिदेवांसाठी यज्ञ करून, ज्यांच्यामुळे मी दुरावतों असे दिव्य भोग भोगण्यासाठी स्वर्गलोकाला जातात ! ३४.

बहुतीं चघळिलें जुनें हाड । तें श्वान स्वलाळा करी गोड ।
तैसें याज्ञिकां स्वर्गकोड । स्वपुण्यें गोड करिताति ॥३५॥

पुष्कळांनी चघळून टाकलेले जुनें हाड असते तेच कुत्रे आपल्या जिभेनें चाटून आपल्या लाळेने गोड करून घेते, त्याप्रमाणेच यज्ञकर्त्यांना स्वर्गाची इच्छा असते, ती ते आपल्या पुण्यानें गोड करून घेतात ३५.

कां स्मशानबळींचें अन्न । कलहें श्वानशेष खाय श्वान ।
तैसाचि स्वर्गभोग जाण । शेष भाजन बहुतांचे ॥३६॥

किंवा श्मशानांत बळीचे दिलेले अन्न असते, त्यासाठी भांडून भांडून कुत्री एकमेकांचे उष्टें खात असतात. त्याप्रमाणेच स्वर्गातील भोग हेही बहुतांचे उष्टें खाद्यच आहे ३६.

गांठीचें वेंचून शुद्ध सुकृत । उच्छिष्ट भोग विकत घेत ।
याज्ञिक पवित्र म्हणवित । मोलें सेवित बहुशेष ॥३७॥

आपल्या संग्रही असलेले शुद्ध पुण्य खर्च करून उष्टे भोग विकत घेतात आणि यज्ञकर्ते आपल्याला मोठे पवित्र म्हणवितात. आणि मोल देऊन कैकांचे उच्छिष्ट चाटीत बसतात ! ३७.

केवळ वायसाचें मांस । तेंही श्वानमुखींचे शेष ।
मोलें न मिळेचि बहुवस । तैसी रसकस याज्ञिकां ॥३८॥

आधींच निव्वळ कावळ्याचे मांस ; त्यांतही कुत्र्यांचे मुखींचें शेष ; तें सुद्धा विकत घ्यावयास गेलें तर फारसें मिळावयाचे नाही. स्वर्गभोगाची याज्ञिकांची स्थिति अशी असते ३८.

स्वर्ग उच्छिष्ट बहुतांचें । त्यासी मोल वेंचे अतिकष्टांचें ।
तेंही न मिळेचि धणीचें । भय पतनाचें अहर्निशीं ॥३९॥

स्वर्ग हा पुष्कळ लोकांचा उष्टा आहे. असे असतां त्याला अत्यंत कष्टाचे मोल द्यावे लागते; पण तो सुद्धा पोटभर मिळतो असेंही नाही. कारण त्याला रात्रंदिवस पतनाचे भय असतेच ! ३९.

स्वर्गभोग भोगिती देव । तेही म्हणताति आम्ही निर्दैव ।
याज्ञिकांठायीं थोर हांव । दिव्य वैभवभोगार्थ ॥५४०॥

देव हे स्वर्गाचे भोग भोगतात, पण ते सुद्धा आपण दुर्दैवी आहो असेंच म्हणत असतात. पण त्याच स्वर्गातील वैभवाच्या भोगासाठी याज्ञिकांना केवढी प्रचंड हांव असते ! ५४०.

एवं झालिया स्वर्गप्राप्ती । तेथ जे जे भोग भोगती ।
ते मी सांगेन तुजप्रती । ऐक निश्चितीं उद्धवा ॥४१॥

अशा प्रकारे स्वर्गाची प्राप्ति झाली असतां तेथे जे जे भोग भोगावयाला सापडतात ते उद्धवा तुला मी सांगतो. नीट लक्ष देऊन श्रवण कर ४१.

स्वर्गीं समान भोगु समस्तां । नाही जाण गा सर्वथा ।
ज्यासी जैसी पुण्य‍अवस्था । तैशी प्राप्तता तयासी ॥४२॥

अरे ! स्वर्गात सुद्धा साऱ्यांनाच काही सारखे भोग भोगावयाला मिळत नाहीत. तर ज्याची जशी पुण्याई असते त्या पुण्याईप्रमाणेच त्याला भोग मिळत असतात १२.

स्वपुण्योपचिते शुभ्रे विमान उपगीयते ।
गन्धर्वैर्विहरन् मध्ये देवीनां हृद्यवेषधृक् ॥ २४ ॥

[श्लोक २४] त्याच्या पुण्यानुसार त्याला एक तेजस्वी विमान मिळते आणि तो त्यातून अप्सरांच्याबरोबर मनोहर वेष घेऊन विहार करतो तेव्हा गंधर्व त्याच्या गुणांचे गायन करतात. (२४)

आपुले पुण्याचेनि मोलें । चंद्रप्रभ विमान आलें ।
त्यामाजीं आरूढले । भोगूं लागले दिव्य भोगु ॥४३॥

आपल्या पुण्याईचें मोल देऊन मिळालेले चंद्रप्रभेसारखे शुभ्र विमान येते, त्यांत बसून ते दिव्य भोग भोगू लागतात ४३.

तेथें दिव्य देहाची प्राप्ती । मनोहर वेषातें धरिती ।
अतिमधुर गंधर्व गाती । स्वेच्छा क्रिडती स्त्रियांसीं ॥४४॥

तेथें दिव्य देह प्राप्त होतो, तेव्हां ते वेषही मोठा मनोहर करतात. अत्यंत मधुर असें गायन गंधर्व करीत असतात. आणि अशा आनंदांत मोठ्या मौजेनें स्त्रियांशी क्रीडा करतात ४४.

त्या स्वर्गींच्या स्वर्गांगना । देखतां भुली पडिली मना ।
त्यांचेनि छंदें जाणा । नाना स्थानां क्रीडतु ॥४५॥

त्या स्वर्गातील अप्सरा पाहिल्या म्हणजे मनाला भुरळ पडते; आणि मग त्यांच्याच नादानें ते अनेक स्थानांमध्ये क्रीडा करीत असतात ४५.

स्त्रीभिः कामगयानेन किङ्किनीजालमालिना ।
क्रीडन् न वेदात्मपातं सुराक्रीडेषु निर्वृतः ॥ २५ ॥

[श्लोक २५] त्याच्या इच्छेनुसार जाणार्‍या व घंटांच्या माळा लावलेल्या विमानातून तो देवतांच्या विहारस्थळांमध्ये अप्सरांसह आनंदाने क्रीडा करीत असता आपण लवकरच येथून खाली भूतलावर पडू, याचे त्याला भानही राहात नाही. (२५)

त्या स्त्रियांसमवेत आपण । विमानीं करोनि आरोहण ।
स्वेच्छागामी गमन । शोभे विमान तें कैसें ॥४६॥

त्या स्त्रियांसहवर्तमान आपण विमानांत बसून तो पाहिजे तिकडे जात असतो. ते विमान किती व कसे शोभिवंत असते तेही ऐक ४६.

घंटाघंटिका-जाळमाळा । क्षुद्रघंटिका रत्‍नमेखळा ।
किंकिणी लाविलिया सकळा । विमानलीळा विचित्र ॥४७॥

त्याला अनेक लहान मोठ्या घंटा लावलेल्या असून, त्याला रत्नखचित मेखळा गुंडाळलेली असते. सारेच विमान घुंगुरूंनी वेढलेले असते व त्याची गतिही मोठी विचित्र असते ४७.

इच्छिल्या ठाया ने विमाना । चैत्रवना कां नंदनवना ।
भोगावया स्वर्गांगना । आसक्त जाणा झालासे ॥४८॥

ते विमान तो गंधर्वांच्या वनामध्ये किंवा नंदनवनामध्ये आपल्यास पाहिजे त्या ठिकाणी घेऊन जातो व तेथे स्वर्गांगनांचा उपभोग घेण्यांत आसक्त होऊन पडतो ४८.

वनीं सुमनांचे संभार । पराग उधळत सुंदर ।
कोकिळांचे मधुर स्वर । झणत्कार भ्रमरांचे ॥४९॥

त्या वनामध्ये पुष्पांचे ताटवे लागून राहिलेले असतात आणि त्यांचे सुंदर पराग चहूंकडे उधळत असतात. कोकिळांचे मधुर स्वर व भ्रमरांचे गुंजारव यांनी ती जागा घुमत असते ४९.

मंद सुगंध सुशीतळ । झळकतसे मलयानिळ ।
स्वर्गांगनांसी गदारोळ । कामसुकाळ सकामां ॥५५०॥

मंद सुगंध आणि शीतल असा मलयपर्वतावरचा वायु वाहत असतो, आणि स्वर्गांगनांशी हसणें खिदळणे चालून कामुकाच्या विलासाचा सुकाळ होऊन राहतो ५५०.

आगी कापुरा होतां भेटी । एकवेळे भडका उठी ।
तैसें पुण्य वेंचलें उठाउठी । भोगासाठीं सकामां ॥५१॥

अग्नीची आणि कापराची भेट झाली की, एकदम जसा आगीचा भडका उठतो, त्याप्रमाणे त्या कामुकाचे पुण्य भोग भोगतां भोगतां एकदम संपून जातें ५१.

मज पतन होईल येथ । भोग जातील समस्त ।
हेंही नाठवी त्याचें चित्त । कामासक्त झालासे ॥५२॥

परंतु माझे येथून पतन होईल, हे सारे भोग नाहींसे होतील, हे सुद्धा त्याच्या मनाला आठवत नाही, इतका तो कामासक्त होऊन जातो ५२.

दीपासी देतां आलिंगन । पतंगा नाठवे निजमरण ।
तैसें नाठवे आत्मपतन । भोगी मन विगुंतलें ॥५३॥

दिव्यावर झेप घालतांना पतंगाला आपल्या मरणाची स्मृति नसते, त्याप्रमाणे त्यालाही आपल्या पतनाची आठवण होत नाही. इतकें भोगामध्ये मन गुंतलेले असते ५३.

तावत् प्रमोदते स्वर्गे यावत् पुण्यं समाप्यते ।
क्षीणपुण्यः पतत्यर्वाग् अनिच्छन् कालचालितः ॥ २६ ॥

[श्लोक २६] जोपर्यंत त्याचे पुण्य शिल्लक असते, तोपर्यंत तो स्वर्गामध्ये मौजमजा करतो पुण्य संपताच, त्याची इच्छा नसतांनाही कालगतीनुसार तो खाली पडतो. (२६)

जंव असे पुण्यसंपत्ती । तंव स्वर्गभोग भोगिती ।
क्षीण झाल्या पुण्यशक्ती । पतन पावती तत्काळ ॥५४॥

पुण्याची संपत्ति जोपर्यंत असते, तोपर्यंत ते स्वर्गाचे भोग भोगतात. आणि ती पुण्याची शक्ति क्षीण झाली म्हणजे तत्काल पतन पावतात ५४.

जंववरी गांठीं असे धन । तंववरी वेश्येचें सौजन्य ।
निःशेष वेंचल्या धन । मुख परतोन पाहेना ॥५५॥

जोपर्यंत गांठीला द्रव्य असते, तोपर्यंत वेश्येचा चांगुलपणा. द्रव्य सारे खर्चुन पार झाले की, ती पुन्हा त्याचे तोंडही पहात नाही ५५.

तैशीच स्वर्गीची वस्ती । निजपुण्यें भोग भोगिती ।
पुण्यक्षयें क्षया जाती । पतन पावती अनिच्छा ॥५६॥

त्याप्रमाणे स्वर्गाची वस्ती समजावी. आपल्या पुण्यानें भोग भोगतात; पण पुण्याचा क्षय झाला म्हणजे क्षयाला जातात ; आणि इच्छा नसली तरी पतन पावतात ५६.

कष्ट करूनियां याज्ञिकीं । स्वर्गु साधिला होआवया सुखी ।
ते झालेचि परम दुःखी । पतन अधोमुखीं पावले ॥५७॥

सुखी होण्यासाठी मोठे कष्ट करून याज्ञिक स्वर्ग मिळवितात. ते शेवटीं अतिशय दुःखी होऊन खाली तोंड करून पतन पावतात ५७.

उडालें स्वर्गभोगांचे सुख । आलें गर्भवासाचें दुःख ।
जळो सकामाचें सुख । ठकले याज्ञिक सुखलोभें ॥५८॥

स्वर्गातले सारे सुख अस्तास जाऊन गर्भवास मात्र कपाळी येतो. तसल्या त्या कामुकांच्या सुखाला आग का लागेना ! सुखाच्या आशेनें यज्ञ करणारे लोक फुकट फशी पडतात ५८.

उद्धवा जे म्हणती स्वर्गसुख । ते या रीतीं पावले दुःख ।
स्वर्गसुख मानिती मूर्ख । नव्हे निर्दोख तो मार्गु ॥५९॥

उद्धवा ! अशा रीतीने 'स्वर्गसुख' म्हणून जे म्हणतात, ते या रीतीने दुःख पावतात. मूर्ख लोकच स्वर्गाला सुख मानतात; पण तो मार्ग काही निर्दोष नव्हे ५९.

विधियुक्त आचरतां याज्ञिक । पुढती पावले थोर दुःख ।
तरी अविधीनें होईल सुख । झणीं देख म्हणशील ॥५६०॥

याज्ञिकांनी विधियुक्त कर्म केले, तरी सुद्धा त्यांना महादुःख प्राप्त होते. मग अविधीएं कर्म केले असतां सुख होईल असें तूं मुळीच समजू नको ५६०.

येथ कर्ममार्गींची प्रवृत्ती । दों प्रकारें असे वर्तती ।
एकी विधिरूपें आचरती । दुजी स्थिती अविधीनें ॥६१॥

तर येथें कर्ममार्गाची प्रवृत्ति दोन प्रकारची असते. एकीत विधीप्रमाणे आचरण होते, आणि दुसरीमध्ये अविधीने होते ६१.

आतां सांगितली तुजप्रती । ते वेदोक्त विधानस्थिती ।
जे विधीनें स्वर्गप्राप्ती । हे प्रवृत्ती उत्कट ॥६२॥

आतां जी तुला मी सांगितली, ती वेदविधानोक्त स्थिति होय. विधियुक्त कर्माचरणाने स्वगांची प्राप्ति होते, ती प्रवृत्ति प्रशस्त होय ६२.

पुण्यक्षयें स्वर्गपतन । तेंही सांगीतलें कथन ।
आतां अविधीं जें आचरण । तेंही लक्षण परियेसीं ॥६३॥

पुण्याच्या क्षयानें स्वर्गातून पतन कसे घडते तेही तुला कथन केले. आतां अविधीचे आचरण कसे असते त्याचेही लक्षण ऐक ६३.

वेद‍उल्लंघनें कुमती । कुश्चित जनांचे संगती ।
अप्रवृत्तीची प्रवृत्ती । अधर्मस्थिती अवधारीं ॥६४॥

ते दुर्मति लोक वेदविधींचे उल्लंघन करून कुत्सित लोकांच्या संगतीने अप्रवृत्तीची प्रवृत्ति करून कसा अधर्म करून सोडतात, त्याविषयी सांगतो ऐक ६४.

यद् यद् धर्मरतः सङ्गाद् असतां वाजितेन्द्रियः ।
कामात्मा कृपणो लुब्धः स्त्रैणो भूतविहिंसकः ॥ २७ ॥

[श्लोक २७] जर एखादा मनुष्य दुष्टांच्या संगतीत सापडून अधर्माने वागू लागला, किंवा आपल्या इंद्रियांच्या अधीन होऊन स्वच्छंदपणे वागू लागला, कंजूषपणे वागू लागला, लोभी झाला, स्त्रीलंपट झाला किंवा प्राण्यांना त्रास देऊ लागला (२७)

सहज प्राणी कामासक्त । प्राप्तकामें अतिलुब्ध होत ।
काम न पवतां दीनचित्त । स्वभावो नित्य जीवांचा ॥६५॥

जीव स्वभावतःच कामासक्त असतात, त्यामुळे त्यांस इच्छिलेले विषय प्राप्त झाले की ते त्यावर अतिशय लंपट होऊन राहतात. आणि इच्छित वस्तु प्राप्त झाली नाही तर मन व्याकुळ होऊन जातें; हा प्राणिमात्रांचा नेहमींचाच स्वभाव होय ६५.

ऐशिया स्वभावनिष्ठासी । जरी संग होय असंत पुरुषेंसीं ।
तरी रति वाढे अधर्मासी । अकर्मासी प्रवर्ते ॥६६॥

अशा स्वभावाच्या मनुष्याला जर दुष्ट पुरुषाचा सहवास घडला, तर त्याची अधर्मावरच श्रद्धा बसते, आणि तो अकर्माला प्रवृत्त होतो ६६.

चंचलत्वें मर्कट मन । त्यासी असत्संग-मदिरापान ।
कामवृश्चिकें दंशिलें जाण । तेव्हां वर्तन यद्वातद्वा ॥६७॥

चंचलपणाने मन हें माकडासारखेच आहे. त्यानें दुष्टसंगतिरूप मदिरापान केले, त्यावर कामरूपी वृश्चिक चावला, तर तो अद्वातद्वा वागू लागतो यांत आश्चर्य काय ? ६७.

पिशाहातें धेंडेवाळी । दीधल्या तो सर्वत्र जाळी ।
तेवीं असत्संगें करी होळी । स्वधर्म समूळीं जाळिती ॥६८॥

वेड्याच्या हातांत कोलती दिली तर तो सरसहा जाळीतच सुटावयाचा. त्याप्रमाणे तेही दुष्टांच्या संगतीने होळी पेटवून आपला धर्म समूळ भस्म करून टाकतात ६८.

बाळकाहातीं दीधलें शस्त्र । खोंचितां न म्हणे आप पर ।
छेदी आपुलेंचि शरीर । हितविचार तें नेणे ॥६९॥

अगदी लहान मुलाच्या हातांत शस्त्र दिले, तर ते खुपसतांना आपले किंवा दुसर्‍याचे अंग हें तो पहात नाही. तो आपले शरीरसुद्धा कापून घेतो. आपल्या हिताचा विचार त्याला कळत नाही ! ६९.

जेवीं जानी अवतरे देव्हारा । तिच्या तोंडा नाहीं वाढावारा ।
कां बहुरूप्याच्या दिगंबरा । नाहीं थारा वैराग्या ॥५७०॥

ज्याप्रमाणे अंगांत देव येतो म्हणून ढोंग करणाऱ्या मुरळीच्या तोंडाला धरबंद नसतो, किंवा बहुरूप्याच्या संन्यासांत जसे काडीमात्र वैराग्य असत नाही ५७०,

तैसा असत्संगें खरा । घाली दंभाचा पसारा ।
नाहीं विवेकाचा थारा । कामशास्त्रा प्रवर्ते ॥७१॥

त्याप्रमाणे तोही दुःसंगतीनेच ढोंग माजवितो; त्यामुळे त्यांत विवेकाला थारा असत नाही; आणि तो कामशास्त्राच्याच मागे लागतो ७१.

कामशास्त्रें अतिसकाम । कामास्तव योजी अधर्म ।
अधर्मास्तव अकर्म । निंद्य धर्म आचरे ॥७२॥

कामशास्त्राच्या नादामुळे त्याची वासना वाढते; आणि त्या वासनेमुळे अधर्माची योजना करतो; आणि अधर्मामुळे अकर्म आरंभून निंद्य कर्माचे आचरण करतो ७२.

निंद्य धर्माचा संयोग । यासी मुद्दल लुब्धभोग ।
लुब्धभोगामाजीं चांग । अधर्म साङ्ग सविस्तर ॥७३॥

निंद्य कर्माची प्रवृत्ति होण्याला भोगाची लालूच ही मूळ आहे. आणि भोगाच्या लालचीमध्येच अधर्माचा यथास्थित फैलाव होतो ७३.

अधर्म वाढतां उभारा । परद्रव्य आणि परदारा ।
याचिलागीं शरीरा । उपायद्वारा कष्टवी ॥७४॥

अधर्माची वाढ वाढली की परद्रव्य आणि परस्त्री ह्यांसाठी नानाप्रकारच्या युक्ति प्रयुक्ति लढविण्याच्या कामी शरीराला झिजवतो ७४.

अंगनेलागीं अति दीन । स्त्रीध्यानें होय स्त्रैण ।
स्त्री साधावया जाण । भूतहनन आरंभी ॥७५॥

स्त्रीसाठी अगदी काकुळतीला येतो. स्त्रीच्या ध्यासाने स्त्रैण बनतो. आणि ती स्त्री मिळविण्याकरितां प्राण्याची हिंसा करण्यासही सुरवात करतो ७५.

पशूनविधिनाऽऽलभ्य प्रेतभूतगणान् यजन् ।
नरकानवशो जन्तुर्गत्वा यात्युल्बणं तमः ॥ २८ ॥

[श्लोक २८] आणि शास्त्रविधानाच्या विरूद्ध पशूंचा बळी देऊन भूतप्रेतांची उपासना करू लागला, तर त्याला त्याच्या इच्छेविरूद्ध घोर अंधकारमय नरकात जावे लागते. (२८)

विधि म्हणे तें न करावें । वेदु बोले तें नाइकावें ।
स्मृतिशास्त्र नावडे जीवें । कर्म करावें स्वेच्छा ॥७६॥

विधि सांगत असेल ते करावयाचें नाहीं; वेद काय म्हणतो ते ऐकावयाचें नाहीं; स्मृतिशास्त्र मनाला पटावयाचे नाही, आणि स्वेच्छेनेंच कर्म करावयाचें ! ७६.

जारण मारण उच्चाटन । स्तंभन मोहन वशीकरण ।
असाध्य साधूनि अंजन । करी लावगण स्त्रियांसी ॥७७॥

जारण, मारण, उच्चाटन, स्तंभन, मोहन, वशीकरण इत्यादि प्रयोग करून असाध्य असलेलेही अंजन साध्य करून स्त्रियांस पाठीमागे लावावयाचें ! ७७.

लोण राई आणि बिबवे । मधुरसीं कालवी आघवे ।
शाबरी मंत्राचेनि वैभवें । होम करूं धांवे तामस ॥७८॥

लोण, मोहरी, बिब्बे हे सारे मधांत कालवून तामसीपुरुष शाबरी मंत्राच्या प्रभावाने होम करावयाला धावतो ७८.

कर्म करावया अभिचार । मेष जंबूक वानर ।
सरड बेडूक मत्स्य मगर । गीध घार होमिती ॥७९॥

जारणमारणादि कर्म करण्याकरितां बकरी, कोल्ही, वानर, सरडे, बेडूक, मासे, मगर, गिधाड व घारी ह्यांचा सुद्धा होम करतात ! ७९.

नग्न भैरव वेताळ । झोटिंग पिशाच कंकाळ ।
मारको मेसको मैराळ । भूतें प्रबळ उपासी ॥५८०॥

नग्न भैरव, वेताळ, झोटिंग, पिशाच, कंकाळ, मारको, मेसको, मैराळ इत्यादि प्रबळ भूतांची उपासना करतात ५८०.

काळी चिडी टोंकण घारी । काग बक उलूक मारी ।
आवंतूनि काळी मांजरी । शाबरमंत्री होमिती ॥८१॥

काळी चिमणी, मालढोक, घारी, कावळे, बगळे, घुबडे मारून, काळ्या मांजरीला समारंभाने आणून शाबरी मंत्रांनी होम करतात ८१.

वाहत्या घाण्याचें तेल चोरी । प्रदोषसंधीं न्हाये शनिवारीं ।
शाकिनी डाकिनी मध्यरात्रीं । होमामाझारीं चेतवी ॥८२॥

वाहत्या घाण्यांतलें तेल चोरून आणतात व शनिवारी प्रदोषाच्या वेळी न्हातात ; आणि मध्यरात्री होमामध्ये डाकिनी व शाकिनी जागृत करतात ८२.

मद्याचे घट पूर्ण भरी । मातंगीची पूजा करी ।
रुधिर घाली प्रेतयात्रीं । मोहनीमंत्रीं मंत्रूनी ॥८३॥

दारूचा घडा पूर्ण भरून ठेवतात ; मांगिणीची पूजा करतात ; आणि मोहिनी मंत्राचा जप करून प्रेताच्या कवटीमध्ये रक्त भरून ठेवतात ! ८३.

घेती हळदीची उटी । सेंदूर लाविती ललाटीं ।
काम साधावया हटीं । अंजन कष्टी साधिती ॥८४॥

साऱ्या अंगाला हळद फांसतात; कपाळाला शेंदूर माखतात; आणि कामेच्छा पूर्ण होण्यासाठी हट्टाने महाप्रयास सोसून अंजन साध्य करतात ८४.

होमपात्रें करावया तांतडी । समूळ अश्वत्थातें तोडी ।
फळित पुष्पित ओषधी उपडी । आसनाबुडीं घालावया ॥८५॥

होमपात्रें सत्वर तयार करण्यासाठी मुळासहवर्तमान पिंपळ तोडतात; आणि आसनाखाली घालण्यासाठी फळे आलेल्या व फुले आलेल्या वनस्पति उपटतात ! ८५.

बीज जपावया मंत्राचें । वोलें कातडें प्रेताचें ।
आणवी मृग‍अस्वलांचें । भय पापाचें मानीना ॥८६॥

मंत्रबीजाचा जप करण्याकरितां मृग-अस्वलांच्या प्रेताचे ओलें कातडे आणवितात. पातकाचे भय मानीत नाहीत ८६.

खेचर भूचर जळचर । जीव पीडिती अपार ।
घेऊनि ब्राह्मणाचें रुधिर । अभिचार आचरती ॥८७॥

अशा प्रकारें पशु, पक्षी व जलचरें इत्यादि जीवांना मनस्वी पीडा देतात ; इतकेच नव्हे, तर ब्राह्मणाचे रक्त घेऊन सुद्धा जारण-मारणाची क्रिया करतात ! ८७.

गायीब्राह्मणांसी जाण । पीडा करिती दारुण ।
क्षेत्रवित्तदाराहरण । स्वार्थें प्राण घेताति ॥८८॥

गाई ब्राह्मणांना अतिशय त्रास देतात ; इतकेच नव्हे, तर वतनवाडी, संपत्ति व स्त्रीहरण करण्याकरितां स्वार्थाने त्यांचा प्राण सुद्धा घेतात ! ८८.

देवालयींचें देवलेश । कां शिवालयींचे शिवशेष ।
घेतां न करिती आळस । वासना असोस अधर्मीं ॥८९॥

देवालयांतील देवापुढे जमलेले, किंवा शिवालयांत शिवापुढे ठेवलेले द्रव्य अथवा पदार्थ घेण्याकरितां आळस करीत नाहीत ! इतकी त्यांची अधर्मांतील वासना अचाट असते ८९.

एवं कर्म करितां ऐसें । तेणें अकर्म कर्मवशें ।
अंधतमीं तो प्रवेशे । जेवीं कां अवसे चंद्रमा ॥५९०॥

तात्पर्य, अशा रीतीने कर्म करतांना त्या अकर्माच्या योगाने चंद्र जसा अमावास्येला गर्द अंधारांत बुडून जातो, त्याप्रमाणे तोही नरकांत शिरतो ५९०.

अकर्म जाण अतुर्बळी । जीवाचें निजज्ञान छळी ।
अतिमूढ करूनि ते काळीं । निरयकल्लोळीं घालित ॥९१॥

कारण, अकर्म हे मोठे प्रबळ आहे; तें जीवाच्या ज्ञानाचा नाश करते आणि त्या वेळी त्याला अत्यंत मूढ बनवून नरकाच्या खळाळांत घालतें ९१.

ते नरकींची नवल कथा । कोटि वर्षें तळीं जातां ।
ठाव न लगे गा सर्वथा । केवीं वरुता येईल ॥९२॥

त्या नरकाची स्थिति मोठी विलक्षण आहे. कोट्यवधि वर्षे तळाला जात असले तरी त्याचा थांग म्हणून लागला नाही. मग वरता येणार कसा ? ९२.

त्यातें 'अंधतम' म्हणती । जें देखतां अंध होय वृत्ती ।
निघतां निर्गमु विसरती । नरकीं वसती मूढत्वें ॥९३॥

त्यालाच 'अंधतम' नरक म्हणतात. तो पाहिल्याबरोबर वृत्ति अंधच होऊन जाते. आणि मूढपणाने बाहेर येण्याचा मार्गच विसरून जाऊन नरकांतच लोळत राहतात ९३.

जंव होय कर्मभोगान्त । तंव नरक भोगी आकल्पान्त ।
मग स्थावरत्व पावत । वृक्ष होत कां पाषाण ॥९४॥

अशाप्रकारें कर्मभोगाचा अंत होईपर्यंत आकल्प नरकच भोगीत राहतो ! आणि मग त्याला स्थावर अवस्था प्राप्त होते. अर्थात तो वृक्ष किंवा पाषाण होतो ९४.

ऐशी अवस्था गाढमूढ । केवळ जाड्य झालें जड ।
स्वप्नीं सुख नेणती गोड । दुःख दुर्वाड भोगिती ॥९५॥

अशी त्याची गाढमूढ अवस्था होते. केवळ जाड्यच जड होतें. गोड सुख स्वप्नांत सुद्धा दृष्टीस पडत नाहीं. दुःसह दुःखच भोगीत तो राहतो ९५.

एवं अधर्मवृत्तीं वर्ततां । सुखलेश न लभे सर्वथा ।
दुःख अनिवार भोगितां । निर्गमता त्यां नाहीं ॥९६॥

तात्पर्य, अधर्मप्रवृत्तीनें वागले असतां सुखाचा लेशही प्राप्त होत नाही. अनिवार दुःख भोगीत असतां त्याची सुटका म्हणून होतच नाही ९६.

कर्माणि दुःखोदर्काणि कुर्वन् देहेन तैः पुनः ।
देहमाभजते तत्र किं सुखं मर्त्यधर्मिणः ॥ २९ ॥

[श्लोक २९] सकाम कर्माचे फळ दुःखच आहे जो जीव शरीरामध्ये अहंताममता धरून तशी कर्मे करतो, त्यांची फळे भोगण्यासाठी त्याला पुन्हा जन्म घ्यावा लागतो मर्त्य जीवाला अशा स्थितीत काय सुख मिळणार ? (२९)

ऐकें बापा उद्धवा । मरणधर्मात्मका जीवा ।
सुख न भेटे त्याच्या भावा । दुःखप्रभवामाजीं वासु ॥९७॥

उद्धवा ! बाबा ऐक. जीव हा मरणधर्माला पात्र आहे. त्याच्या वांट्याला सुख म्हणून कधी येतच नाही. दुःखद स्थितींतच त्याचे नेहमी वास्तव्य असतें ९७.

नरदेहा येवोनि केवळ । क्रूर कर्में करिती प्रबळ ।
ज्यांसी उत्तरोत्तर दुःखफळ । यातना सबळ भोगवी ॥९८॥

नरदेहाला येऊन मोठमोठी निर्दयपणाचीं कृत्यें करतात, त्यामुळे त्यांना उत्तरोत्तर दुःखाचींच फळे येऊन जीवाला ती मोठ्या यातना भोगावयास लावतात ९८.

मरमरों दुःख भोगी दारुण । उपजोनि कर्में करी हीन ।
दुःखावर्तीं पडे जाण । आपणिया आपण घातक ॥९९॥

मरे मरेतों भयंकर दुःख भोगतात ; आणि जन्मास आले म्हणजे पुन्हा तसलीच नीच कृत्ये करतात ; त्यामुळे दुःखाच्या भोवऱ्यांत सांपडून ते आपले आपणच घातक होतात ९९.

जे संतचरणीं विमुख । त्यांसी स्वप्नींहि नाहीं सुख ।
क्रूर कर्में करी कामुक । चढतें दुःख सकामा ॥६००॥

जे संतचरणांना विमुख होतात, त्यांना स्वप्नांतही सुख मिळावयाचे नाही. कामुक लोक हे क्रूर कर्मेंच करीत असल्यामुळे त्यांचे दुःख वाढतच असते. ६००.

एकनाथी भागवत अध्याय १० अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय १० ओव्या १ ते १००

एकनाथी भागवत अध्याय १० ओव्या १0१ ते २००

एकनाथी भागवत अध्याय १० ओव्या २०१ ते ३००

एकनाथी भागवत अध्याय १० ओव्या ३०१ ते ४००

एकनाथी भागवत अध्याय १० ओव्या ४०१ ते ५००

एकनाथी भागवत अध्याय १० ओव्या ५०१ ते ६००

एकनाथी भागवत अध्याय १० ओव्या ६०१ ते ७००

एकनाथी भागवत अध्याय १० ओव्या ७०१ ते ७६५

एकनाथी भागवत

एकनाथी भागवत अध्याय १ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय २ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ३ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ४ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ५ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ६ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ७ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ८ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ९ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय १० अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ११ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय १२ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय १३ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय १४ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय १५ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय १६ अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय सतरावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय अठरावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय एकोणविसावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय विसावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय एकविसावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय बाविसावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय तेविसावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय चोविसावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय पंचविसावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय सव्विसावा अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय २७ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय २८ अर्थासहित अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय २९ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ३० अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ३१ अर्थासहित

महत्वाचे संग्रह

पोथी आणि पुराण

आणखी वाचा

आरती संग्रह

आणखी वाचा

श्लोक संग्रह

आणखी वाचा

सर्व स्तोत्र संग्रह

आणखी वाचा

सर्व ग्रंथ संग्रह

आणखी वाचा

महत्वाचे विडिओ

आणखी वाचा