ओवी ७०१

प्राकृतां देहीं देहाभिमान । तेणें गुरुकृपा करितां भजन । पालटे अभिमानाचें चिन्ह । अहं नारायणभावनायुक्त ॥७०१॥

अर्थ:प्राकृत व्यक्तींना देहाभिमान असतो. गुरुकृपा आणि भजनाने हा अभिमान पालटतो आणि 'अहं नारायण' भावना दृढ होते.

ओवी ७०२

’अहं देह’ हें समूळ मिथ्या । ’अहं नारायण’ हें सत्य तत्त्वतां । ऐशी भावना दृढ भावितां । ते भावनाआंतौता अभिमान विरे ॥७०२॥

अर्थ:'अहं देह' ही भावना पूर्णपणे मिथ्या आहे आणि 'अहं नारायण' ही सत्य तत्त्वाने आहे. अशी भावना दृढ होऊन त्या भावनेच्या अंताने अभिमान नष्ट होतो.

ओवी ७०३

अभिमान हरिचरणीं लीन । तेव्हां भक्त होय निरभिमान । तेंचि निरहंतेचें लक्षण । हरि संपूर्ण सांगत ॥७०३॥अर्थ:अभिमान हरिचरणीं लीन झाल्यावर भक्त निरभिमान होतो. हेच निरहंतेचें लक्षण हरि संपूर्ण सांगतो.

ओवी ७०४

निरहंकाराचीं लक्षणें । तो जन्मोनि मी जन्मलों न म्हणे । सुवर्णाचें केलें शुनें । तरी सोनें श्वान हों नेणे तदाकारें असतां ॥७०४॥

अर्थ:निरहंकाराची लक्षणे अशी की, तो जन्मून 'मी जन्मलो' असे म्हणत नाही. सुवर्णाचे शुचिर्भूत केले तरी ते सुवर्णच राहते, तसेच जन्मूनही अहंभाव नसतो.

ओवी ७०५

तेवीं जन्मादि अहंभावो । उत्तम भक्तां नाहीं पहा हो । कर्मक्रियेचा निर्वाहो । ’अहंकर्ता’ स्वयमेवो मानीना ॥७०५॥

अर्थ:जन्मादि अहंभाव उत्तम भक्तांमध्ये नसतो. कर्मक्रियेचा निर्वाह करताना तो 'अहंकर्ता' स्वयमेव मानत नाही.

ओवी ७०६

तो कर्म करी परी । न म्हणे ’मी कर्ता’ । जेवीं गगनीं असोनि सविता । अग्नि उपजवी सूर्यकांता । तेवीं करोनि अकर्ता निजात्मदृष्टीं ॥७०६॥

अर्थ:तो कर्म करतो, परंतु 'मी कर्ता' असे म्हणत नाही. जसे गगनात सूर्य असूनही सूर्यकांताने अग्नि उत्पन्न होतो, तसेच स्वतः अकर्ता होऊन आत्मदृष्टीने कर्म करतो.

ओवी ७०७

सूर्यें सूर्यकांतीं अग्निसंग । तेणें होतु याग कां दाघ । तें बाधूं न शके सूर्याचें अंग । तेवीं हा चांग करुनि अकर्ता ॥७०७॥

अर्थ:सूर्याने सूर्यकांतीच्या अग्निसंगाने याग केला किंवा दाह उत्पन्न केला, तरी ते सूर्याच्या अंगाला बाधत नाही, तसेच स्वतः अकर्ता होऊन सर्व कर्म करतो.

ओवी ७०८

अचेतन लोह चुंबकें चळे । लोहकर्में चुंबक न मैळे । तेवीं हा चांग करुनि सकळें । अनहंकृतिबळें अकर्ता ॥७०८॥

अर्थ:अचेतन लोखंड चुंबकाने चळते, पण लोखंडाच्या कर्माने चुंबक मैळत नाही, तसेच सर्व कर्म करून अनहंकृतीबळाने अकर्ता होतो.

ओवी ७०९

देहींचिं कर्में अदृष्टें होती । मी कर्ता म्हणतां तीं बाधती । भक्तां सर्व कर्मीं अनहंकृती । परमात्मप्रतीती भजनयोगें ॥७०९॥

अर्थ:देहाचे कर्म अदृष्टाने होत असते. 'मी कर्ता' असे म्हणताच ते कर्म बाधा उत्पन्न करते. भक्तांना सर्व कर्मांत अनहंकृती भजनयोगे परमात्मप्रतीती येते.

ओवी ७१०

एव्म देहींचीं कर्में निपजतां । पूर्णप्रतीती भक्त अकर्ता । कर्माकर्माची अवस्था । नेघे तो माथां अनहंकृती ॥७१०॥

अर्थ:देहाचे कर्म निपजताना भक्ताला पूर्णप्रतीतीने अकर्ता असतो. कर्माकर्माची अवस्था माथ्यांवर न येता अनहंकृतीने पार होते.

ओवी ७११

जरी जाहला उत्तम वर्ण । तरी तो न म्हणे ’मी ब्राह्मण’ । स्फटिक कुंकुमें दिसे रक्तवर्ण । ’मी लोहीवा पूर्ण’ स्फटिक न म्हणे ॥७११॥

अर्थ: जरी उत्तम वर्ण असला तरी तो 'मी ब्राह्मण आहे' असे म्हणत नाही. जसे स्फटिक कुंकुमामुळे रक्तवर्णाचा दिसतो, परंतु 'मी लोहीवा आहे' असे स्फटिक म्हणत नाही.

ओवी ७१२

ज्यासी नाहीं देहाभिमान । तो हातीं न धरी देहाचा वर्ण । तैसाचि आश्रमाभिमान । भक्त सज्ञान न धरी कदा ॥७१२॥अर्थ: ज्याला देहाभिमान नाही, तो देहाचा वर्ण हाती धरत नाही. त्याचप्रमाणे आश्रमाभिमान सज्ञान भक्त कधीही धरत नाही.

ओवी ७१३

अंगीं बाणला संन्यासु । परी तो न म्हणे मी परमहंसु । जेवीं नटाअंगीं राजविलासु । तो राजउल्हासु नट न मानी ॥७१३॥

अर्थ: अंगावर संन्यास धारण केलेला असला तरी तो 'मी परमहंस आहे' असे म्हणत नाही. जसे नाटकांत राजा म्हणून वावरणाऱ्या नटाने राजविलास असला तरी तो स्वतःला राजा समजत नाही.

ओवी ७१४

तेवीं आश्रमादि अवस्था । भक्त न धरीच सर्वथा । तैशीच जातीचीही कथा । न घे माथां भक्तोत्तम ॥७१४॥अर्थ: आश्रमादि अवस्था भक्त कधीच धरत नाही. त्याचप्रमाणे जातीचीही कथा भक्तोत्तमाच्या माथ्यांवर घेत नाही.

ओवी ७१५

जाति उंच नीच असंख्य । परी तो न म्हणे हे माझीचि एक । जेवीं गंगातीरीं गांव अनेक । परी गंगा माझा एक गांव न म्हणे ॥७१५॥

अर्थ: जाति उंच-नीच असंख्य असतील तरी तो 'ही माझी जात' असे म्हणत नाही. जसे गंगातीरी अनेक गावं असतात, परंतु गंगा 'माझा एक गांव आहे' असे म्हणत नाही.

ओवी ७१६

तेवीं जन्म-कर्म-वर्णा-श्रम-जाती । पूर्ण भक्त हातीं न धरिती । चहूं देहांची अहंकृती । स्वप्नींही न धरिती हरिभक्त ॥७१६॥

अर्थ: जन्म-कर्म-वर्ण-आश्रम-जाती या गोष्टी पूर्ण भक्त हाती धरत नाही. चहूं देहांची अहंभावना स्वप्नातही धरत नाही.

ओवी ७१७

तरी काय वर्णाश्रम-जाती । भक्त निःशेष सांडिती । त्यांत असोनि नाहीं अहंकृती ।ते हे उपपत्ति बोलिलों राया ॥७१७॥

अर्थ: वर्णाश्रम-जाती भक्त निःशेष सोडतात. त्यांत असूनही अहंभावना नाही, ही उपपत्ती सांगितली.

ओवी ७१८

तो जेव्हां पावे जन्मप्राप्ती । तेव्हां त्यासवें नाहीं वर्णाश्रम-जाती । जन्मअभिमानें माथां घेती । हे कुळगोत-जाति पैं माझी ॥७१८॥

अर्थ: जेव्हा जन्मप्राप्ती होते तेव्हा त्यासोबत वर्णाश्रम-जाती नसते. जन्माभिमानाने माथ्यावर घेता, 'हे माझं कुळ, जात' असे म्हणतात.

ओवी ७१९

ऐशा नाथिल्या अहंकृती । ब्रह्मादिक गुंतले ठाती । वाढवितां वर्णाश्रम जाती । सज्ञान गुंतती निजाभिमानें ॥७१९॥अर्थ: अशा नाथिल्या अहंभावनेत ब्रह्मादिक गुंतलेले असतात. वर्णाश्रम-जाती वाढवताना सज्ञान व्यक्ती निजाभिमानाने गुंततात.

ओवी ७२०

ऐशी अहंतेची अतिदुर्धर गती । ब्रह्मादिकां नव्हे निवृत्ती । सोडूं नेणे गा कल्पांतीं । सज्ञान ठकिजेती निजाभिमानें ॥७२०॥

अर्थ:अहंभावाची अतिदुर्धर गती अशी आहे की, ब्रह्मादिकांना निवृत्ती होत नाही. कल्पांतीही सोडता येत नाही. सज्ञान व्यक्ती निजाभिमानाने ठकतात.

ओवी ७२१

येथें भक्तांच्या भाविक स्थितीं । अभिमान तुटे भगवद्भक्तीं । ते निरभिमान भक्तस्थिती । राया तुजप्रती दाविली स्वयें ॥७२१॥

अर्थ: भक्तांच्या भाविक स्थितीं अभिमान भगवद्भक्तीत तुटतो. हीच निरभिमान भक्तस्थिती स्वतः तुम्हाला दाखवली आहे.

ओवी ७२२

समूळ देहाभिमान झडे । तो देहाचि देवासी आवडे । ते भक्त जाण वाडेकोडें । लळेवाडे हरीचे ॥७२२॥अर्थ: समूळ देहाभिमान नष्ट होतो, तो देह देवास आवडतो. ते भक्त वाडेकोडें आणि लळेवाडें हरीचे आहेत.

ओवी ७२३

ते जें जें मागती कौतुकें । तें देवोचि होय तितुकें । त्यांचेनि परम संतोखें । देव सुखावला सुखें दोंदिल होये ॥७२३॥

अर्थ: भक्त जें काही मागतात, ते देवो करत असतो. त्यांचे कौतुक देवाला परम संतोख देते, आणि देव सुखाने दोंदिलो होतो.

ओवी ७२४

तो जिकडे जिकडे जाये । देव निजांगें तेउता ठाये । भक्त जेउती वास पाहे । देव ते ते होय पदार्थ ॥७२४॥अर्थ: भक्त जिकडे जिकडे जातो, देव त्याच्या अंगाच्या ठायांत असतो. भक्त ज्या वासाची इच्छा करतो, देव तसा पदार्थ तयार करतो.

ओवी ७२५

त्यासी झणीं कोणाची दृष्टी लागे । यालागीं देवो त्या पुढें मागें । त्यासभोंवता सर्वांगें । भक्तीचेनि पांगें भुलला चाले ॥७२५॥

अर्थ: भक्ताला कोणाचीही दृष्टी लागू नये म्हणून देव त्याच्या पुढें मागें फिरतो. त्याच्या सर्वांगाला भक्तीची छाया घालत असतो.

ओवी ७२६

निरभिमानाचेनि नांवें । देव निजांगें करी आघवें । जेवीं कां तान्हयाचेनि जीवें । जीवें भावें निजजननी ॥७२६॥

अर्थ: निरभिमानाचे नाव घेऊन देव स्वतःचे अंग पुढे करतो. जसे तान्हयाचे जीवांप्रमाणे, तसेच भक्तीभावाने करतो.

ओवी ७२७

एवं राखतां निजभक्तांसी । तरी देव धाके निजमानसीं । जरी हा मजसीं आला ऐक्यासी । तरी हे प्रीति कोणासीं मग करावी ॥७२७॥

अर्थ: निजभक्तांना राखताना देवाला आपल्या मनात विचार येतो की, "जरी हा मजशी एकात्म झाला आहे, तरी प्रीति कोणाशी करावी?"

ओवी ७२८

कोणासी पाहों कृपादृष्टीं । कोणापें सांगों निजगोष्टी । कोणासी खेवें देवों मिठी । ऐशी आवडी मोठी प्रेमाची ॥७२८॥

अर्थ: "कोणाला पाहून कृपादृष्टी दाखवावी, कोणाला निजगोष्टी सांगाव्या, कोणाला मिठी घ्यावी," अशा प्रेमाच्या मोठ्या आवडी देवाच्या मनात येतात.

ओवी ७२९

या काकुळतीं श्रीअनंतु । ऐक्यभावें करी निजभक्तु । मग देवो भक्त दोहींआंतु । देवोचि नांदतु स्वानंदें ॥७२९॥

अर्थ: श्रीअनंत या काकुळतीने ऐक्यभावाने निजभक्ताला करणारा असतो. मग देवो आणि भक्त दोघेही देवाच्या आनंदात नांदत असतात.

ओवी ७३०

एवं आपुली आपण भक्ती । करीतसे अनन्यप्रीतीं । हेंचि निरुपण वेदांतीं । ’अद्वैतभक्ति’ या नांव ॥७३०॥ आपली स्वतःची भक्ती अनन्यप्रीतीने करतो. वेदांतात याचे निरुपण 'अद्वैतभक्ति' या नावाने केलेले आहे.

ओवी ७३१

त्यासी चहूं भुजीं आलिंगितां । हांव न बाणेचि भगवंता । मग रिघोनियां आंतौता । परमार्थता आलिंगी ॥७३१॥अर्थ:त्याला चार भुजांनी आलिंगन देताना, भक्त भगवंताला सोडत नाही. मग ती परमार्थता आपसांत एकरूप होते.

ओवी ७३२

ऐसें खेंवाचें मीस करी । तेणें भक्त आणी आपणाभीतरीं । मग आपण त्याआंतबाहेरी । अतिप्रीतीवरी कोंदाटे ॥७३२॥

अर्थ:अशा खेंवाच्या आदान-प्रदानाने भक्त आणि भगवंत एकमेकांमध्ये एकरूप होतात. त्यानंतर ती अतिप्रीतीने आपल्याआत आणि बाहेर कोंदाटते.

ओवी ७३३

नवल आवडीचा निर्वाहो । झणीं यासी लागे काळाचा घावो । यालागीं निजभक्तांचा देहो । देवाधिदेवो स्वयें होये ॥७३३॥

अर्थ:नवल आवडीच्या निर्वाहाने, काळाचा घाव झणीं लागतो. त्यामुळे निजभक्तांचा देह देवाधिदेव स्वयं होतो.

ओवी ७३४

असा जो पढियंता परम । तो भागवतांमाजीं उत्तमोत्तम । यापरी भागवतधर्म । पुरुषोत्तम वश्य करी ॥७३४॥अर्थ:असा जो पढियंता आहे, तो भागवतांमध्ये उत्तमोत्तम असतो. भागवतधर्म पुरुषोत्तमाला वश्य करतो.

ओवी ७३५

ऐशिया उत्तम भक्ता । भेदाचि समूळ नुरे वार्ता । हेचि अभेदभक्तकथा । ऐक नृपनाथा सांगेन ॥७३५॥अर्थ:उत्तम भक्तांमध्ये भेदाची वार्ता समूळ नष्ट होते. हेच अभेदभक्तकथा आहे, नृपनाथा, ऐक सांगतो.

ओवी ७३६

अद्वैतभजनाचे वोजें । मी माझें तूं आणि तुझें । ज्यासी नुरेचि सहज निजें । तो भक्त मानिजे उत्तमत्वें ॥७३६॥अर्थ:अद्वैतभजनाचे स्वरुप असे की, 'मी माझे, तूं तुझे' या भावनांचा अभाव असतो. ज्याला सहज निजेंचा अभाव नसतो, तो भक्त उत्तम मानला जातो.

ओवी ७३७

यापरी ज्याचे चित्ताचे ठायीं । भेदु निःशेष उरला नाहीं । तेथ माझें तुझे हें कांहीं । तें निमालें पाहीं जेथींच्या तेथें ॥७३७॥अर्थ:ज्याचे चित्त भेदमुक्त झाले आहे, तेथे 'माझे तुझे' असे काहीही उरत नाही. तेथील सर्व भेद निःशेष नष्ट होतात.

ओवी ७३८

जेवीं अग्नीशीं जें जें टेंके । तें तें अग्नीचि होऊनि ठाके । तेवीं अभेदभक्त जें जें देखे । तें तें यथासुखें स्वस्वरुप होये ॥७३८॥

अर्थ:जसे अग्नीशी जे काही टेंकले तर ते अग्नीच होते, तसेच अभेदभक्त जे काही पाहतो, ते सर्व काही त्याच्या स्वरुपात होऊन जाते.

ओवी ७३९

निजवित्त आणिकापाशीं देतां । आवांकू नुपजे त्याचिया चित्ता । न देखे पारकेपणाची वार्ता । विकल्प घालितां तरी उपजेना ॥७३९॥

अर्थ:आपले धन दुसऱ्याकडे दिल्यावर मनात आवांकू उत्पन्न होत नाही. पारकेपणाची वार्ता दिसत नाही आणि विकल्प निर्माण होत नाही.

ओवी ७४०

डावे हातींचे पदार्था । उजवे हातीं स्वयें देतां । येथें कोण देता कोण घेता । तेवीं एकात्मता सर्वभूतीं ॥७४०॥

अर्थ:डावे हातातील पदार्थ उजव्या हाताला दिल्यावर 'कोण देता कोण घेता' हा भेद उरत नाही. सर्व भूतांमध्ये एकात्मता अशीच असते.

ओवी ७४१

आपणासकट सर्व देहीं । भक्तां भगवंतावांचूनि नाहीं । यालागीं शांति त्याचे ठायीं । स्वानंदें पाहीं निःशंक नांदे ॥७४१॥

अर्थ: आपणासकट सर्व देहीं भगवंतावांचून भक्तांना काहीही नाही. यामुळे त्यांच्या ठायी शांति असते. ते स्वानंदाने निःशंक नांदतात.

ओवी ७४२

ऐशिया निजसमशांतीं । भगवद्भक्त क्रीडा करिती । यालागीं उत्तमत्वाची प्राप्ती । सुनिश्चितीं पावले ॥७४२॥अर्थ: अशा निजसमशांतीत भगवद्भक्त क्रीडा करतात. यामुळे उत्तमत्वाची प्राप्ती सुनिश्चित होते.

ओवी ७४३

हरिभक्तांची ’निरपेक्षता’ । ऐक सांगेन नृपनाथा । उत्तम भक्तांची सांगतां कथा । अतिउल्हासता हरीसी ॥७४३॥

अर्थ: हरिभक्तांची निरपेक्षता ऐक, नृपनाथा. उत्तम भक्तांची कथा सांगताना हरिलाही अत्यंत उल्हास होतो.

ओवी ७४४

निरपेक्ष तो मुख्य ’भक्त’ । निरपेक्ष तो अति ’विरक्त’ । निरपेक्ष तो ’नित्यमुक्त’ । सत्य भगवंत निरपेक्षी ॥७४४॥

अर्थ: निरपेक्ष तो मुख्य भक्त असतो. निरपेक्षता अति विरक्ती असते. निरपेक्षता नित्यमुक्ती असते. सत्य भगवंत निरपेक्ष असतो.

ओवी ७४५

सप्रेमभावें करितां भक्ती । हरिचरणीं ठेविली चित्तवृत्ती । निजस्वार्थाचिये स्थितीं । अतिप्रीतीं निजनिष्ठा ॥७४५॥

अर्थ: सप्रेमभावाने भक्ती करताना, हरिचरणात चित्तवृत्ती ठेवतात. निजस्वार्थाच्या स्थितीत अतिप्रीतीने निष्ठा ठेवतात.

ओवी ७४६

तेथें त्रिलोकींच्या सकल संपत्ती । कर जोडूनि वरुं प्रार्थिती । तरी क्षणार्ध न काढी चित्तवृत्ती । भक्त परमार्थी अतिलोभी ॥७४६॥

अर्थ: त्रिलोकींच्या सकल संपत्ती हात जोडून वर मागते, तरी भक्त क्षणार्धासाठीही चित्तवृत्ती काढत नाही. तो परमार्थी असूनही अतिलोभी असतो.

ओवी ७४७

क्षणार्ध चित्तवृत्ती काढितां । त्रिभुवनविभव ये हाता । एवढिया सांडूनि स्वार्था । म्हणाल हरिभक्तां लाभ कोण ॥७४७॥

अर्थ: क्षणार्धासाठी चित्तवृत्ती काढल्याने त्रिभुवनवैभव हातात येते. एवढा स्वार्थ सोडून हरिभक्तांना काय लाभ मिळतो?

ओवी ७४८

हरिचरणीं अपरोक्षस्थिती । तेथील क्षणार्धाची जे प्राप्ती । त्यापुढें त्रिभुवनविभवसंपत्ती । भक्त मानिती तृणप्राय ॥७४८॥

अर्थ: हरिचरणात अपरोक्षस्थिती असताना त्यातील क्षणार्धाची प्राप्ती होते. त्यापुढे त्रिभुवनवैभवसंपत्ती भक्तांना तृणप्राय वाटते.

ओवी ७४९

सकल जगाचा स्त्रजिता । ब्रह्मा पितामहो तत्त्वतां । त्रैलोक्यराज्यसमर्थता । वोळगे वस्तुतां अंगणीं ज्याचे ॥७४९॥

अर्थ: सकल जगाचा स्रष्टा ब्रह्मा पितामह असतो. त्रैलोक्यराज्याची समर्थता वस्तुत: ज्याच्या अंगणी असते.

ओवी ७५०

त्रिभुवनवैभवाचे माथां । ब्रह्मपदाची समर्थता । तो ब्रह्माही निजस्वार्था । होय गिंवसिता हरिचरण ॥७५०** त्रिभुवनवैभवाच्या माथ्यावर ब्रह्मपदाची समर्थता आहे. ब्रह्माही निजस्वार्थाने हरिचरणांचे पालन करत असतो.

ओवी ७५१

त्यागोनि ब्रह्मवैभवसंपत्ती । ब्रह्मा बैसोनि एकांतीं । अहर्निशीं हरिचरण चिंती । तरी त्या प्राप्ति सहसा नव्हे ॥७५१॥

अर्थ: ब्रह्मवैभवसंपत्ती त्यागून ब्रह्मा एकांतात बसतो आणि अहर्निश हरिचरणांचे चिंतन करतो. तरीही त्या प्राप्ति सहजसाध्य नसते.

ओवी ७५२

सहसा न पवे हरिचरण । यालागीं ब्रह्मा साभिमान । तेणें अभिमानेंचि जाण । नेलीं चोरुन गोपाल-वत्सें ॥७५२॥

अर्थ: हरिचरण सहसा प्राप्त होत नाहीत. म्हणूनच ब्रह्माने अभिमानाने गोपाल-वत्सें चोरून नेली होती.

ओवी ७५३

तेथें न कष्टतां आपण । न मोडतां कृष्णपण । गोपाल-वत्सें जाहला संपूर्ण । पूर्णत्वें पूर्ण स्वलीला ॥७५३॥

अर्थ: तेथे कष्ट न घेता, कृष्णपण न मोडता, गोपाल-वत्सें संपूर्ण झाले. त्या स्वलीलेने पूर्णत्व प्राप्त केले.

ओवी ७५४

अगाध हरिलीला पूर्ण । पाहतां वेडावलें ब्रह्मपण । तेव्हां सांडोनि पदाभिमान । अनन्यशरण हरिचरणीं ॥७५४॥

अर्थ: अगाध हरिलीला पूर्ण पाहताच ब्रह्मपण वेडावते. तेव्हा पदाभिमान सोडून ब्रह्मा हरिचरणांचे अनन्यशरण होतो.

ओवी ७५५

कैलासराणा शूलपाणी । ब्रह्मा लागे ज्याचे चरणीं । तोही निजराज्य सांडोनी । महाश्मशानीं हरिचरण चिंती ॥७५५॥

अर्थ: कैलासराणा शूलपाणी, ज्याचे चरण ब्रह्मा गाठतो, तोही निजराज्य सोडून महाश्मशानांत हरिचरणांचे चिंतन करतो.

ओवी ७५६

कौपीनभस्मजटाधारी । चरणोदक धरोनि शिरीं । हरिचरण हृदयामाझारीं । शिव निरंतरीं चिंतीत ॥७५६॥

अर्थ: कौपीनधारी, भस्मजटाधारी शिव चरणोदक शिरीं धारण करतो. शिव हृदयामध्ये हरिचरणांचे निरंतर चिंतन करतो.

ओवी ७५७

एवं ब्रह्मा आणि शंकर । चरणांचे न पवती पार । तेथें त्रैलोक्यवैभव थोर । मानी तो पामर अतिमंदभाग्य ॥७५७॥

अर्थ: ब्रह्मा आणि शंकर चरणांचे पार पावत नाहीत. त्यांच्यासमोर त्रैलोक्यवैभव थोर मानणारा तो पामर अतिमंदभाग्य आहे.

ओवी ७५८

हरिचरणक्षणार्धप्राप्ती । त्रैलोक्यराज्यसंपत्ती । भक्त ओंवाळूनि सांडिती । जाण निश्चितीं निंबलोण ॥७५८॥

अर्थ: हरिचरणांच्या क्षणार्धप्राप्तीसमोर त्रैलोक्यराज्यसंपत्ती भक्त तृणप्राय मानतो. हे निश्चित जाणावे.

ओवी ७५९

हरिचरणसारामृतगोडी । क्षणार्ध जैं जोडे जोडी । तैं त्रैलोक्यवैभवाच्या कोडी । करी कुरवंडि निजभक्त भावें ॥७५९॥

अर्थ: हरिचरणांच्या सारामृतगोडीच्या क्षणार्धाच्या जोडीसमोर त्रैलोक्यवैभवाच्या कोडी भक्त कुरवंडून फेकून देतो.

ओवी ७६०

एवं हरिचरणांपरतें । सारामृत नाहीं येथें । यालागीं चित्तें वित्तें जीवितें । जडले सुनिश्चितें चरणारविंदीं ॥७६०॥

अर्थ:हरिचरणांच्या सारामृताशिवाय काही नाही. यामुळे चित्त, वित्त आणि जीवित हरिचरणारविंदांशी सुनिश्चित जडले आहे.

ओवी ७६१

निमिषार्ध त्रुटी लव क्षण । जे न सोडिती हरिचरण । ते वैष्णवांमाजीं अग्रगण । राया ते जाण ’उत्तम भक्त’ ॥७६१॥अर्थ: ज्यांचे हरिचरणातील ध्यान निमिषार्ध, त्रुटी किंवा क्षणभरही सोडत नाहीत, ते वैष्णवांमध्ये अग्रगण आहेत. हे राजा, ते 'उत्तम भक्त' आहेत.

ओवी ७६२

जे त्रिभुवनविभवभोग भोगिती । तेही पावले अनुतापवृत्ती । त्यांच्या तापाची निजनिवृत्ती । हरिचरणप्राप्ती तें ऐक ॥७६२॥अर्थ: जे त्रिभुवनवैभवभोग भोगतात, तेही अनुतापवृत्ती प्राप्त करतात. त्यांच्या तापाची निवृत्ती हरिचरणप्राप्तीने होते. ते ऐका.

ओवी ७६३

थोर हरिचरणाचा पराक्रम । पदें त्रैलोक्य आवरी त्रिविक्रम । ब्रह्मांड भेदोनि पदद्रुम । वाढला परमसामर्थ्यें ॥७६३**अर्थ: थोर हरिचरणाचा पराक्रम, त्रिविक्रमाच्या पावलांनी त्रैलोक्य व्यापतो. ब्रह्मांड भेदून पदद्रुम परमसामर्थ्याने वाढतो.

ओवी ७६४

ते पदद्रुमींचिया दशशाखा । त्याचि दशधा दशांगुलिका । अग्रीं अग्रफळचंद्रिका । नखमणि देखा लखलखित ॥७६४**अर्थ: ते पदद्रुमीच्या दशशाखा आहेत आणि त्याच्या दशांगुलिका आहेत. अग्रफळचंद्रिका आणि नखमणि लखलखित दिसतात.

ओवी ७६५

ते नखचंद्रिकेचे चंद्रकांत । चरणचंद्रामृतें नित्य स्त्रवत । भक्तचकोर ते सेवित । स्वानंदें तृप्त सर्वदा ॥७६५**अर्थ: ते नखचंद्रिकेचे चंद्रकांत, चरणचंद्रामृत नित्य स्त्रवत असते. भक्तचकोर त्याला सेवितात आणि स्वानंदाने सर्वदा तृप्त असतात.

ओवी ७६६

त्यांसी कामादि त्रिविधतापप्राप्ती । सर्वथा बाधूं न शके पुढती । जेवीं सूर्याची संतप्त दीप्ती । चंद्रबिंबाआंतौती कदा न रिघे ॥७६६**अर्थ: कामादि त्रिविधतापप्राप्ती झालेल्या भक्तांना पुढे सर्वथा बाधा होऊ शकत नाही. जसे सूर्याची संतप्त दीप्ती चंद्रबिंबात कधीच येत नाही.

ओवी ७६७

जे हरिचरणचंद्र-चकोर । स्वप्नींही संसारताप न ये त्यांसमोर । ऐसा चरणमहिमा अपार । हरि मुनीश्वर हर्षें वर्णी ॥७६७**अर्थ: जे हरिचरणचंद्र-चकोर आहेत, त्यांना स्वप्नातही संसारताप येत नाही. ऐसा चरणमहिमा अपार आहे, हरि मुनीश्वर हर्षाने वर्णन करतो.

ओवी ७६८

’देहे वै स हरेः प्रियः’ । येणें श्लोकें गा विदेह्या । दाविली भक्तिलिंगक्रिया । जाण तूं राया सुनिश्चित ॥७६८**अर्थ: 'देहे वै स हरेः प्रियः' या श्लोकाने विदेहीं भक्तिलिंगक्रिया दाखवली आहे. हे राजा, ते निश्चित जाण.

ओवी ७६९

’न यस्य स्वः पर इति’ । येणें त्याची धर्मस्थिती । राया सांगितली तुजप्रती । यथानिगुतीं यथार्थ ॥७६९**अर्थ: 'न यस्य स्वः पर इति' या श्लोकाने त्याची धर्मस्थिती सांगितली आहे. हे राजा, तुला यथानिगुती आणि यथार्थ सांगितली आहे.

ओवी ७७०

’यादृश’ म्हणिजे कैसे असती । भगवद्भजनें स्वानंदतृप्ति । त्रिविध तापांची निवृत्ती । करोनि असती हरिभक्त ॥७७०**अर्थ:

​

ओवी ७७१

आतां त्यांची बोलती परी । नामें गर्जती निरंतरीं ।
तेचि ते संक्षेपाकारीं । उपसंहारीं हरि सांगे ॥
अर्थ:
या ओवीत, भक्तांची वाणी निरंतर भगवानाच्या नामाने गर्जते आहे, आणि हे नाम संक्षेपातही सामावलेले आहे. भगवान श्रीकृष्ण म्हणतात की, जे नाम उच्चारले जाते, तेच नाम सर्व भाषेच्या आणि तत्त्वाच्या सार आहे. संक्षेप आणि विस्तार या दोन्ही रूपात ते एकच असतात, आणि ती वाणी त्याच परमात्म्याचा महिमा व्यक्त करणारी असते.

ओवी ७७२
सकळ लक्षणांची सारस्थिती । प्रेमळाची परमप्रीती ।
उल्लंघूं न शके श्रीपती । तेही श्लोकार्थी हरि सांगे ॥
अर्थ:
या ओवीत, श्रीकृष्ण सांगतात की प्रेम आणि भक्तीचा सर्व लक्षणांचा सार म्हणजेच परमप्रीती आहे. आणि भगवान यांची भक्ति एवढी प्रगल्भ असते की ती कधीही कोणत्याही अडचणीमुळे मोडत नाही. श्लोकांचा वास्तविक अर्थ सांगताना श्री कृष्ण स्पष्ट करतात की भक्तांची परमप्रेमळता, तीच खरी आणि अखंड असते.

ओवी ७७३

अवचटें तोंडा आल्या ’हरी’ । सकळ पातकें संहारी । तें हरिनाम निरंतरीं । जे निजगजरीं गर्जती ॥७७३॥अर्थ:अवचित तोंडावर आलेल्या 'हरी' नामाने सर्व पापे संहारतात. जे निरंतर 'हरी' नाम गर्जतात, त्यांची तोंडे स्वानंदाने भरून जातात.

ओवी ७७४

ऐसें ज्यांचे जिव्हेवरी । नाम नाचे निरंतरीं । ते धन्य धन्य संसारीं । स्वानंदें हरि गर्जतु ॥७७४॥अर्थ:ज्यांच्या जीवेवर 'हरी' नाम निरंतर नाचते, ते धन्य आहेत. त्यांच्या स्वानंदाने हरि गर्जतो.

ओवी ७७५

सप्रेम सद्भावें संपूर्ण । नित्य करितां नामस्मरण । वृत्ति पालटती आपण । तेंही लक्षण ऐक राया ॥७७५॥अर्थ:सप्रेम सद्भावाने पूर्णतः नित्य 'नामस्मरण' करताना स्वतःची वृत्ति पालटते. हे लक्षण ऐका, राजा.

ओवी ७७६

नामसरिसाच हरी । रिघे हृदयामाझारीं । तेणें धाकें अभ्यंतरीं । हों लागे पुरी हृदयशुद्धी ॥७७६॥अर्थ:'हरी' नामाच्या सारखा हरी हृदयामध्ये स्थिर होतो. त्याच्या धाकाने हृदयशुद्धी पूर्ण होते.

ओवी ७७७

तेव्हां प्रपंच सांडोनि ’वासना’ । जडोनि ठाके जनार्दना । ’अहं’ कारु सांडोनि अहंपणा । ’सोहं’ सदनामाजीं रिघे ॥७७७॥अर्थ:तेव्हा प्रपंचाची 'वासना' सोडून जनार्दनाला चिकटतो. 'अहंकार' सोडून 'सोहं' नामामध्ये स्थिर होतो.

ओवी ७७८

’चित्त’ विसरोनि चित्ता । जडोनि ठाके भगवंता । ’मनाची’ मोडली मनोगतता । संकल्पविकल्पता करुं विसरे ॥७७८॥अर्थ:'चित्त' विसरून चित्त भगवंताला चिकटतो. 'मनाची' मोडलेली मनोगतता संकल्पविकल्प विसरते.

ओवी ७७९

कृतनिश्चयेंसीं ’बुद्धी’ । होऊनि ठाके समाधी । ऐशी देखोनि हृदयशुद्धी । तेथोनि त्रिशुद्धी न रिघे हरी ॥७७९॥अर्थ:कृतनिश्चयाने 'बुद्धी' समाधीत ठरते. हृदयशुद्धी प्राप्त होते, तेथे त्रिशुद्धीने हरि निघून जातो.

ओवी ७८०

हरिनामप्रेमप्रीतीवरी । हृदयीं रिघाला जो हरी । तो निघों विसरे बाहेरी । भक्तप्रीतिकरीं कृपाळू ॥७८०॥अर्थ:हरिनामाच्या प्रेमाने हृदयात हरी स्थिर होतो. तो बाहेर निघून गेला तरी भक्तप्रेमाने कृपाळू राहतो.

ओवी ७८१

भक्तें प्रणयप्रीतीची दोरी । तेणें चरण धरोनि निर्धारीं । निजहृदयीं बांधिला हरी । तो कैशापरी निघेल ॥७८१॥अर्थ: प्रणयप्रीतीची दोरी हाती घेऊन भक्त हरिचरण धरीत असतो आणि त्याला आपल्या हृदयात बांधून ठेवतो. असा हरी कसा काय निघून जाईल?

ओवी ७८२

भगवंत महा अतुर्बळी । अदट दैत्यांतें निर्दळी । तो कोंडिला हृदयकमळीं । हे गोष्टी समूळीं मिथ्या म्हणती ॥७८२॥अर्थ: भगवंत महाबलाढ्य असूनही दैत्यांमध्ये निर्दळी आहे. तो हृदयात कोंडल्यामुळे हे गोष्टी समूळ मिथ्या ठरतात.

ओवी ७८३

जो शुष्क काष्ठ स्वयें कोरी । तो कोंवळ्या कमळामाझारीं । भ्रमर गुंतला प्रीतीवरी । केसर माझारीं कुचंबो नेदी ॥७८३॥अर्थ: जसा कोरडा लाकूड स्वयें काढता येतो, तसा कोवळा कमळात प्रीतिवश गुंतलेला भ्रमर केसराला कुचंबू करू शकत नाही.

ओवी ७८४

तेवीं भक्ताचिया प्रेमप्रीतीं । हृदयीं कोंडिला श्रीपती । तेथ खुंटल्या सामर्थ्यशक्ती । भावार्थप्रती बळ न चले ॥७८४॥अर्थ: भक्ताच्या प्रेमप्रीतीने श्रीपती हृदयात कोंडलेला असतो. तेथे सामर्थ्यशक्ती खुंटलेली असते आणि भावार्थाच्या बळाने कार्य होत नाही.

ओवी ७८५

बाळ पालवीं घाली पिळा । तेणें बाप राहे थोकला । तरी काय तो निर्बळ जाहला । ना तो स्नेहें भुलला ढळेना ॥७८५॥अर्थ: जसा बाळ पालवात पिळा देतो, तरी बाप निर्बळ होत नाही. त्याचा स्नेह ढळत नाही तसा.

ओवी ७८६

तेवीं निजभक्त लळेवाड । त्याचें प्रेम अत्यंत गोड । निघावयाची विसरोनि चाड । हृदयीं सुरवाड हरि मानी ॥७८६॥अर्थ: निजभक्त लळे वाडून ठेवतात. त्याचे प्रेम अत्यंत गोड असते. निघण्याची चाड विसरून हृदयात सुरवाड हरि मानतो.

ओवी ७८७

ऐसें ज्याचें अंतःकरण । हरि न सांडी स्वयें आपण । तैसेचि हरीचे श्रीचरण । जो सांडीना पूर्ण प्रेमभावें ॥७८७॥अर्थ: ज्याचे अंतःकरण असे आहे, हरि स्वयें त्याला सोडत नाही. तसाच तो हरिच्या श्रीचरणांना पूर्ण प्रेमभावाने धरून ठेवतो.

ओवी ७८८

हरीचे ठायीं प्रीति ज्या जैशी । हरीची प्रीति त्या तैसी । जे अनन्य हरीपाशीं । हरि त्यांसि अनन्य सदा ॥७८८॥अर्थ: हरीचे ठायी प्रीति जशी असेल, हरीची प्रीति तशीच त्यालाही असते. जे अनन्य हरिपाशी असतात, त्याला हरि सदा अनन्य असतो.

ओवी ७८९

ऐसे जे हरिचरणीं अनन्य । तेचि भक्तांमाजीं प्रधान । वैष्णवांत ते अग्रगण । राया ते जाण ’भाववतोत्तम’ ॥७८९॥अर्थ: जे हरिचरणीं अनन्य असतात, तेच भक्तांमध्ये प्रधान असतात. वैष्णवांमध्ये ते अग्रगण असतात. राजा, ते जाण म्हणजे 'भाववतोत्तम' आहेत.

ओवी ७९०

गौण करुनि चारी मुक्ती । जगीं श्रेष्ठ भगवद्भक्ती । त्या उत्तम भक्तांची स्थिती । संक्षेपें तुजप्रती बोलिलों राया ॥७९०॥

अर्थ: गौण करुनि चारी मुक्ती, जगात श्रेष्ठ भगवद्भक्ति आहे. त्या उत्तम भक्तांची स्थिती संक्षेपाने तुला सांगितली आहे, राजा.

ओवी ७९१

पूर्ण भक्तीचें निरुपण । सांगतां वेदां पडलें मौन । सहस्त्रमुखाची जिव्हा पूर्ण । थकोनि जाण थोंटावे ॥७९१॥अर्थ:पूर्ण भक्तीचे निरुपण सांगता सांगता वेदांनी मौन धरले. सहस्रमुखांची जिव्हा थकून जाऊन थंडावली.

ओवी ७९२

ते भक्तीची एकांशता तुज म्यां सांगितली हे कथा । यावरी परिपूर्णता । राया स्वभावतां तूं जाणशी ॥७९२॥अर्थ:भक्तीची एकांशता तुझ्या कथेत सांगितली आहे. त्याची परिपूर्णता स्वभावतः जाण.

ओवी ७९३

हरीसारिखा रसाळ वक्ता । सांगतां उत्तमभक्तकथा । तटस्थ पडिलें समस्तां । भक्तभावार्थता ऐकोनी ॥७९३॥अर्थ:हरीसारखा रसाळ वक्ता उत्तम भक्तांची कथा सांगताना सर्वांना तटस्थ करतो, कारण भक्तभाव ऐकताना ते समस्त राहतात.

ओवी ७९४

तंव रावो रोमांचित जाहला । रोममूळीं स्वेद आला । श्रवणसुखें लांचावला । डोलों लागला स्वानंदें ॥७९४॥अर्थ:राजा रोमांचित झाला, रोममूळीं स्वेद आला. श्रवणसुखाने लांचावला आणि स्वानंदाने डोलू लागला.

ओवी ७९५

पूर्ण संतोषोनि मनीं । म्हणे भलें केलें मुनी । थोर निवालों निरुपणीं । श्रवणाची धणी तरी न पुरे ॥७९५॥अर्थ:पूर्ण संतोषाने मनात म्हणतो, "मुनी, तुम्ही उत्तम निरुपण केले." श्रवणाची तृष्णा तरीही पूर्ण होत नाही.

ओवी ७९६

ऐकोनि हरीचें वचन । राजा म्हणे हे अवघे जण । अपरोक्षज्ञानें ज्ञानसंपन्न । वक्ते पूर्ण अवघेही ॥७९६॥अर्थ:हरीचे वचन ऐकून राजा म्हणतो, "हे सर्व जण अपरोक्षज्ञानाने ज्ञानसंपन्न आहेत. सर्व वक्ते पूर्ण आहेत."

ओवी ७९७

भिन्न भिन्न करोनि प्रश्न । आकर्णूं अवघ्यांचें वचन । ऐशिया श्रद्धा राजा पूर्ण । अनुपम प्रश्न पैं करील ॥७९७॥अर्थ:राजा भिन्न भिन्न प्रश्न विचारतो आणि सर्वांचे वचन मनात घेतो. अशी श्रद्धा पूर्ण असल्यामुळे अनुपम प्रश्न पुन्हा करील.

ओवी ७९८

रायासी कथेची पूर्ण चाड । पुढां प्रश्न करील गोड । जे ऐकतांचि पुरे कोड । श्रोते वाड सुखावती ॥७९८॥अर्थ:राजाला कथेची पूर्ण तृष्णा आहे. पुढे तो गोड प्रश्न विचारतो, ज्यामुळे ऐकताना कोडे सोडले जाते आणि श्रोते सुखावतात.

ओवी ७९९

त्या प्रश्नाचें गुह्य ज्ञान । श्रवणीं पाववीन संपूर्ण । वदनीं वक्ता श्रीजनार्दन । यथार्थ पूर्ण अर्थवी ॥७९९॥अर्थ:त्या प्रश्नाचे गुह्य ज्ञान श्रवणाने संपूर्ण मिळवतो. वक्ता श्रीजनार्दन वदनीं यथार्थ पूर्ण अर्थ सांगतो.

ओवी ८००

पांवा नाना मधुर ध्वनी गाजे । परी तो वाजवित्याचेनि वाजे । तेवीं एका जनार्दनीं साजे । ग्रंथार्थवोजें कवि कर्ता ॥८००॥अर्थ:पावसाचे अनेक मधुर ध्वनी गाजतात, परंतु तो वाजवणाऱ्याच्याने वाजतो. तसेच एका जनार्दनाने ग्रंथाच्या अर्थाने कवि कर्ता योग्य ठरतो.