ओवी ४०१:

ओवी:
मी देवांचा आदिदेवो । देवीं देवपणा माझाचि भावो ।
व्ययामाजीं मी अज अव्ययो । अक्षरीं अक्षरभावो माझेनि अंगें ॥ ४०१ ॥

अर्थ:
मी देवांचा आदिदेव आहे, म्हणजे मी सर्व देवतेचा आद्य आहे. देवपणा, जो सर्व देवतेचा गुण आहे, तो माझ्या स्वभावात आहे.
माझ्या अस्तित्वात असलेल्या व्ययामाजी (अर्थात विश्वाची शक्ती) मध्ये मी न संपणारा, अव्यय आहे. आणि प्रत्येक अक्षरामध्ये माझा अक्षरभाव आहे, जे माझ्या प्रत्येक अंगात प्रकट होते.

ओवी ४०२:

ओवी:
ईश्वरीं जे जे सत्ता । ते ते माझी सामर्थ्यता ।
भगवंतीं भगवंतता । जाण तत्त्वतां माझेनि ॥ ४०२ ॥

अर्थ:
ईश्वराची जी जी सत्ता आहे, ती सगळी माझ्या सामर्थ्याचे रूप आहे.
भगवंतांची जी भगवंतपणा आहे, ती मला तत्त्वतः समजलेली आहे. म्हणजेच, सर्व शक्ती आणि दिव्यतेचे सर्व रूप माझ्यातच आहेत, आणि त्याचा मी पूर्णपणे अनुभव घेतो.

ओवी ४०३:
जलरूपामध्ये रसरूप मी; प्रकृतिपुरुषांचा जनक तो मी; सृष्टिरचनाचा संकल्प तो माझा, पण वस्तुतः मी निर्विकल्प.

अर्थ:
मी जलरूप व रसरूप असलो तरी, मीच सृष्टीच्या सगळ्या रचनांचा जनक आहे. परंतु माझे खरे स्वरूप निर्विकल्प आहे, जे सर्व भ्रम आणि कल्पनांपासून परिपूर्ण आहे.

ओवी ४०४:
मी आदीची अनादि आदी; मी समाधीची निजसमाधी; निजशुद्धीसी माझेनि शुद्धी; यापरी त्रिशुद्धी अभिमानार्पण.

अर्थ:
मी अनादी आहे, म्हणजे माझे आदिकाळ नाही. मीच समाधीचा मूळ आहे, आणि माझ्या स्वरूपातील शुद्धता ही आत्मशुद्धी आहे. हेच त्रिशुद्धीचे परिपूर्ण रूप आहे, ज्याचा अभिमान मीच व्यक्त करतो.

ओवी ४०५:
मी अजन्मा न जन्मोनि जन्में; मी अकर्मा न करोनि करीं कर्में; माझेनि योगें पुरुषोत्तमें; पाविजे महिमे उत्तमत्वाचे.

अर्थ:
मी अजन्मा आहे, म्हणजे माझे जन्म नाहीत, तरी मी जन्म घेतो. मी अकर्मा असून कर्मे करतो. माझ्या योगाने पुरुषोत्तमाला उत्तमत्व प्राप्त होते.

ओवी ४०६:
सच्छब्दें माझें अंग; चिच्छब्दें मीचि चांग; न होनिया तिन्ही भाग; आनंद निर्व्यंग तोचि मी.

अर्थ:
‘सत्’ शब्दाने माझ्या अंगाचा बोध होतो, आणि ‘चित्’ शब्दाने मीच स्पष्ट होतो. सत्य, चित् आणि आनंद हे तीन वेगळे अस्तित्व न होता, निरंकार आनंदच मी आहे.

ओवी ४०७:
माझेनि सूर्यदृष्टी डोळस; मजमाजीं चिदाकाशाचा अवकाश; माझेनि अंगें जगन्निवास; सावकाश नांदतु.

अर्थ:
माझ्यामुळेच सूर्याची दृष्टी चांगली होते. माझ्याच आत चिदाकाशाचा अवकाश आहे. आणि जगात माझ्या अंगानेच सर्व काही सुखाने नांदते.

ओवी ४०८:
अजा अजपणें मी अज; निःशेष निर्बीजां मी बीज; माझेनि निजांगें निज; निजभोज स्वयें नाचे.

अर्थ:
मी अज (अजन्मा) आहे. माझ्या अजत्वामुळे मायेला अजत्व प्राप्त झाले आहे. निःशेष निर्बीज पदार्थाचे बीज मी आहे, आणि माझ्या स्वरूपातून आत्मा नाचत आहे.

ओवी ४०९:
अधिष्ठाना मजमाजीं अधिवासु; मी जगदीशाचा पूर्ण ईशु; मी परम पुरुषाचाही पुरुषु; परेशा परेशु मीच स्वयें.

अर्थ:
अधिष्ठानाची अस्तित्व माझ्याच आत आहे. जगाच्या ईश्वराचा पूर्ण रूप मीच आहे. परमपुरुषाचा पुरुष मीच आहे, आणि सर्वांना नियंत्रित करणारा परेशही मीच आहे.

ओवी ४१०:
असंत माझेनि संत होये; अचित् माझेनि चिदत्व लाहे; निजानन्दासीही पाहें; आनंदु निर्वाहे माझेनि.

अर्थ:
मी असतांही संत होतो. अचित् असले तरी, मीच चित् स्वरूप होतो. माझ्या आनंदात एक अद्भुत स्थिरता आहे, आणि माझ्या आनंदामुळे सृष्टीची निर्वाह होतो.

ओवी ४११

मी सकळ सिद्धींची निजसिद्धी । मी सर्वांगदेखणी बुद्धीची बुद्धी ।मोक्ष म्हणणें तोही उपाधी । जाण त्रिशुद्धी माझेनि ॥ ४११ ॥मीच सर्व सिद्धींची मूळ सिद्धि; बुद्धीची सर्वांगदेखणी बुद्धि मीच; मोक्ष म्हणणे ही एक उपाधिच माझ्यामुळें सिद्ध होते.

अर्थ:मीच सर्व सिद्धींची मूळ सिद्धि आहे. बुद्धीची सर्वांगदेखणी बुद्धि मीच आहे. मोक्ष हे देखील एक उपाधि आहे जी माझ्यामुळेच सिद्ध होते.

ओवी ४१२

मी साचार निजधर्म । मजमाजीं ब्रह्म विसरे कर्म ।ब्रह्मसमाधीचें परब्रह्म । निजनिःसीम मीच मी ॥ ४१२ ॥खरोखरीचा धर्म तो मी आहे. माझ्यामध्यें ब्रह्म हे कर्म विसरून जाते. ब्रह्मसमाधीची परमावधि असें जें परब्रह्म तें मीच आहे.

अर्थ:मीच खरा धर्म आहे. माझ्यामध्ये ब्रह्म कर्म विसरून जाते. ब्रह्मसमाधीची परमावधी म्हणजे परब्रह्म, ते मीच आहे.

ओवी ४१३

हरि-हर-ब्रह्मा निजनिर्धारीं । हेही माझे अंशांशधारी ।मी दशावतारांचा अवतारी । माझी निजथोरी मीही नेणें । ॥ ४१३ ॥ब्रह्मा, विष्णु, महेश्वर हेही खरोखर माझ्या अंशाचा अंश धारण करणारे आहेत. मीच दशावतारांचा अवतारी आहे. माझी खरी खरी थोरवी मलाही कळत नाही.

अर्थ:ब्रह्मा, विष्णु, महेश हे माझे अंश आहेत. मीच दशावतारांचा अवतारी आहे. माझी खरी थोरवी मलाही कळत नाही.

ओवी ४१४

ऐशिया नाना विवंचना । अभिमानें भजे भगवद्‌भजना ।“ब्रह्माहमस्मि” दृढभावना । आपण आपणा पूर्णत्वें अर्पी ॥ ४१४ ॥अशा प्रकारे अनेक विचारांच्या अभिमानानें तो भगवद्‌भजन करतो, आणि ‘अहं ब्रह्मास्मि’ म्हणजे मी ब्रह्म आहे ह्या दृढभावनेनें आपणच आपल्याला पूर्णत्वानें समर्पण करतो.

अर्थ:अनेक विचारांच्या अभिमानाने भगवद्‌भजन करतो. 'अहं ब्रह्मास्मि' या दृढभावनेने आपण स्वतःला पूर्णत्वाने समर्पण करतो.

ओवी ४१५

जीव घालूनि पुर्णत्वा‍आंतु । जें जें अभिमान कल्पितु ।तें तें साचचि स्वयें होतु । तेंही पूर्णत्व अर्पितु निजपूर्णत्वीं ॥ ४१५ ॥पूर्णत्वामध्यें जीव घालून अभिमान ज्या ज्या कल्पना करतो तें तें खरोखर तो स्वतःच होतो, आणि तें पूर्णत्वही आपल्या मूळच्या पूर्णत्वांत अर्पण करतो.

अर्थ:पूर्णत्वामध्ये जीव घालून, अभिमान ज्या कल्पना करतो, त्या सत्यात उतरतात. त्या पूर्णत्वालाही आपल्या मूळच्या पूर्णत्वांत अर्पण करतो.

ओवी ४१६

“ब्रह्माहमस्मि” नुसधें वचन । ये अहंते नाम भगवद्‌भजन ।मा हा तंव तद्‌रूप हो‍ऊन । भजे अभिमान ब्रह्मार्पणेंसीं ॥ ४१६ ॥‘ब्रह्माहमस्मि’ असें जे नुसतें वचन आहे, त्या अहंतेला भगवद्‌भजन म्हणतात. मग हा तर तद्‌रूप होऊन आणि अभिमान ब्रह्मार्पण करूनच भजन करूं लागतो.

अर्थ:'ब्रह्माहमस्मि' हे नुसते वचन भगवद्‌भजन आहे. त्यानंतर तद्रूप होऊन, अभिमान ब्रह्मार्पण करूनच भजन करू लागतो.

ओवी ४१७

सांडूनि देहबुद्धीचा केरु । भजनें उठिला अहंकारु ।तो अपरोक्ष निजसाक्षात्कारु । पावूनि पूर्ण निर्धारु पूर्णत्वें वर्ते ॥ ४१७ ॥देहबुद्धीचा केर झाडून काढून अशा भजनानें जो अहंकार उठतो, तोच अपरोक्ष आत्मस्वरूपसाक्षात्कार होय. असा पूर्ण निर्धार पावून तो पूर्णत्वानें वागूं लागतो.

अर्थ:देहबुद्धीचा केर काढून, भजनाने जो अहंकार उठतो, तोच अपरोक्ष आत्मस्वरूपसाक्षात्कार आहे. असा पूर्ण निर्धार पावून तो पूर्णत्वाने वागतो.

ओवी ४१८

म्हणौनि मनना मीचि मनन । स्मरणा मीचि नित्य स्मरण ।चित्तासी मी निजचिंतन । चिंत्यधर्मेंवीण सर्वदा ॥ ४१८ ॥म्हणून मननाचे मनन ते मीच, स्मरणाचे नित्यस्मरण मीच; चित्ताला चिंतनधर्मावांचून आत्मचिंतन होतें तें मीच.

अर्थ:मननाचे मनन ते मीच आहे, स्मरणाचे नित्यस्मरण मीच आहे; चित्ताला चिंतनधर्मावांचून आत्मचिंतन होते ते मीच आहे.

ओवी ४१९

ज्याची सहसा प्राप्ति नव्हे । तें निजचित्तेंचि चिंतावें ।तंव अप्राप्तीची प्राप्ति पावे । चित्त निजानुभवें सहज भजतां ॥ ४१९ ॥ज्याची सहसा प्राप्ति होत नाही, ते निजचित्तानें चिंतावे; अशा प्रकारे चित्त स्वानुभवानें भजूं लागले असतां अप्राप्त म्हणून वाटते त्याची प्राप्ति होते.

अर्थ:ज्याची सहज प्राप्ति होत नाही, ते निजचित्ताने चिंतावे; चित्त स्वानुभवाने भजताना अप्राप्त त्याची प्राप्ति होते.

ओवी ४२०

तेव्हां निश्चितें जें जें चिंती चित्त । तें तें स्वयेंचि होय समस्त ।या प्रतीतीं चित्त भजत । ब्रह्मार्पणयुक्त निजबोधें ॥ ४२० ॥चित्त जे जे निश्चित चिंते, ते ते स्वयंच होऊन समस्त होते. या प्रतीतीने चित्त भजत, ब्रह्मार्पणयुक्त निजबोधें होते.

अर्थ:चित्त जे निश्चित चिंतते, ते स्वयंच होऊन समस्त होते. या प्रतीतीने चित्त भजताना ब्रह्मार्पणयुक्त निजबोध होते.

ओवी ४२१:
नथिलें चिंती ते “अतिचिंता”; आथिलें ते “निश्चिंतता”;
आथी नाथी सांडिली चिंता; सहजें न भजतां भजन होये.

अर्थ:
ज्याच्याकडे नसलेली वस्तु चिंतन करणे ते अतिचिंता आहे, आणि ज्याच्याकडे असलेली वस्तु चिंतन करणे ते निश्चिंतता आहे. परंतु, जेव्हा हे दोन्ही भाव सोडले जातात, तेव्हा भजन साधनेचे कार्य स्वतःच घडते, आणि ते सहजतेने होऊ लागते.

ओवी ४२२:
चित्त चिंत्य आणि चिंतन; यापरी तिहींस जाहलें समाधान;
तें समाधानही कृष्णार्पण; सहजी संपूर्ण स्वयें होये.

अर्थ:
चित्त, चिंत्य आणि चिंतन हे तीन एकत्र होऊन समाधान प्राप्त होते. हे समाधान पूर्णपणे कृष्णार्पण होतं आणि ते सहजपणे आपोआपच पूर्ण होऊन जातं.

ओवी ४२३:
ऐसिया भगवद्‌भजनविधीं; भजनशील झाली बुद्धी;
तैं सकळ कर्मीं समाधी; जाण त्रिशुद्धी स्वयें झाली.

अर्थ:
भगवद्‌भजनाच्या विधीनुसार बुद्धी भजनशील बनते आणि त्यामुळे संपूर्ण कर्मांच्या माध्यमातून समाधी प्राप्त होते. ह्या प्रक्रियेत त्रिशुद्धीचे ज्ञान आपोआप मिळते.

ओवी ४२४:
कर्माचरणीं समाधी; एक म्हणती न घडे कधीं;
तें पावले नाहीं निजात्मबोधीं; जाण त्रिशुद्धी विदेहा.

अर्थ:
काही लोक म्हणतात की कर्माचरणामध्ये समाधी मिळू शकत नाही. परंतु त्यांना समजून घ्या की, जर त्यांनी आत्मबोध मिळवला नाही, तर त्यांना त्रिशुद्धीचा आणि समाधीचा पूर्ण अनुभव होणार नाही.

ओवी ४२५:
ताटस्थ्या नांव समाधी; म्हणेल त्याची ठकली बुद्धी;
ते समाधी नव्हे त्रिशुद्धी; जाणावी नुसधी मूर्छा आली.

अर्थ:
जो तटस्थपणाला समाधी समजतो, त्याची बुद्धी अडचणीत आहे. खरे समाधी नाही, ती केवळ मूर्छा आहे, आणि त्याला त्रिशुद्धीचा अनुभव नाही.

ओवी ४२६:
ताटस्थ्यापासूनि उठिला; तैं तो समाधीस मुकला;
तेव्हां एकदेशी भावो आला; मंदही या बोला न मानिती सत्य.

अर्थ:
जेव्हा तटस्थपणातून उठून व्यक्ती जागरूक होतो, तेव्हा तो समाधीला प्राप्त होतो. मात्र, काही मंद बुद्धीचे लोक ह्या सत्याचा स्वीकार करत नाहीत.

ओवी ४२७:
समाधी आणि एकदेशी; बोलतां बोलणें ये लाजेसी;
सत्य मानी ते शब्दपिशी; शुद्ध स्वरूपासी अनोळख.

अर्थ:
समाधी आणि एकदेशी यांचे भाषण करत असताना देखील त्याला लाज वाटायला हवी. जे लोक ह्या सत्याचा स्वीकार करतात, ते केवळ शब्दांच्या पलीकडे शुद्ध स्वरूपाची ओळख प्राप्त करतात.

ओवी ४२८:
येथें प्राचीन अतिसमर्थ; तें मूर्च्छा आणोनि करी तटस्थ;
वांचूनि चालते बोलते समाधिस्थ; जाण पां निश्चित वसिष्ठादिक.

अर्थ:
जेव्हा प्राचीन आणि समर्थ व्यक्ति तटस्थ होऊन कर्म करत आहेत, तेव्हा ते मूर्छा आणतात. परंतु खरे समाधीधारी असलेले वसिष्ठ आणि अन्य ऋषींचे कर्म आणि वर्तन पाहूनच हे स्पष्ट होते.

ओवी ४२९:
पाहें पां देवर्षि नारदु; विनोदें न मोडे समाधिबोधु;
याज्ञवल्क्याचा समाधिसंबंधु; ऋषिप्रसिद्धु परिक्षा केली.

अर्थ:
देवर्षि नारद यांचे उदाहरण घेऊन पहा. त्याचे विनोदही समाधीबोधाला बाधा आणत नाही. याज्ञवल्क्याच्या समाधीसंबंधी ऋषी प्रसिद्धी आणि परिक्षा यांचा अनुभव आहे.

ओवी ४३०:
स्वरूप देखोनि मूर्च्छित जाहला; तो आपणियां आपण तरला;
स्वयें तरूनि जन उद्धरिला; तो बोधु प्रकाशिला शुकवामदेवीं.

अर्थ:
जेव्हा कोणीतरी स्वरूपाचे दर्शन करून मूर्छित होतो, तेव्हा तो स्वःताच्या साधनेने उद्धरला जातो आणि त्या बोधामुळे शुकवामदेवीप्रमाणे प्रकाश प्रसारित होतो.

ओवी ४३१

यालागीं समाधि आणि व्युत्थान । या दोनी अवस्थांसहित जाण ।बुद्धी होये ब्रह्मार्पण । अखंडत्वें पूर्ण परमसमाधि ॥ ४३१ ॥ह्याकरितां समाधि आणि व्युत्थान ह्या दोन्ही अवस्थांसह वर्तमान बुद्धि ब्रह्मार्पण होते, तीच अखंड व परिपूर्ण समाधि होय.

अर्थ: समाधि आणि व्युत्थान या दोन्ही अवस्थांसह बुद्धि ब्रह्मार्पण होते, हीच अखंड आणि परिपूर्ण समाधि आहे.

ओवी ४३२

अर्जुना दे‍ऊनि निजसमाधी । सवेंचि घातला महायुद्धीं ।परी तो कृष्ण कृपानिधी । ताटस्थ्य त्रिशुद्धी नेदीच स्पर्शों ॥ ४३२ ॥श्रीकृष्णानें आत्मसमाधि देऊन अर्जुनाला घोर युद्धांत ढकललें. परंतु करुणानिधि कृष्णानें त्याला तटस्थपणाचा स्पर्शसुद्धा होऊ दिला नाही.

अर्थ: श्रीकृष्णाने आत्मसमाधि देऊन अर्जुनाला महायुद्धात ढकलले, परंतु त्याला तटस्थपणाचा स्पर्श होऊ दिला नाही.

ओवी ४३३

सकळ कर्मीं समाधी । हे सद्‌गुरुचि बोधी बुद्धी ।तरी बुद्धींही त्रिशुद्धी । निजसमाधी न मोडे ॥ ४३३ ॥सर्व प्रकारच्या कर्मामध्येही समाधि असावी हें ज्ञान, बुद्धीला एक सद्गुरुच देतात; म्हणून खरोखर युद्धासारख्या ‘घोर’ कर्मांतसुद्धां आत्मसमाधीचा भंग होत नाही.

अर्थ: सर्व कर्मांत समाधि असावी हे ज्ञान, बुद्धीला सद्गुरुच देतात. म्हणून युद्धासारख्या घोर कर्मांतही आत्मसमाधीचा भंग होत नाही.

ओवी ४३४

बुद्धीं आकळलें परब्रह्म । तैं अहैतुक चाले कर्म ।हेंचि बुद्धीचें अर्पण परम । इतर तो भ्रम अनुमानज्ञान ॥ ४३४ ॥बुद्धीनें परब्रह्माचे आकलन केलें म्हणजे कोणतेंही कर्म आहेतुकच चालते; हेंच बुद्धीचे खरेखुरे अर्पण आहे. इतर जें आनुमानिक ज्ञान, तो भ्रम होय.

अर्थ: बुद्धीने परब्रह्माचे आकलन केल्यानंतर कोणतेही कर्म अहैतुक चालते. हेच बुद्धीचे खरे अर्पण आहे. इतर आनुमानिक ज्ञान भ्रम आहे.

ओवी ४३५

स्वरूपीं दृष्टी निवधी । अनवच्छिन्न समानबुद्धी ।कर्माकर्मीं अज्ञान न बाधी । “परमसमाधी” तिये नांव ॥ ४३५ ॥स्वरूपांत पराकाष्ठेची तन्मय दृष्टि व कधीं न तुटणारी अशी सर्वत्र समबुद्धि ज्याची असते, त्याला कर्माकार्मांतही अज्ञानाची बाधा होत नाही. अशा स्थितीचेच नांव ‘परमसमाधि’ होय.

अर्थ: स्वरूपांत पराकाष्ठेची तन्मय दृष्टि आणि सर्वत्र समबुद्धि असते. त्याला कर्माकार्मांत अज्ञानाची बाधा होत नाही. ह्या स्थितीचेच नांव 'परमसमाधि' आहे.

ओवी ४३६

निःशेष गेलिया देहबुद्धी । स्वरूपपणें फुंज न बाधी ।कर्माकर्मीं अज्ञान न बाधी । ते ‘परमसमाधी’ निर्दुष्ट ॥ ४३६ ॥देहबुद्धि निखालस गेली म्हणजे स्वस्वरूपानुभवानें अहंकाराची बाधा होत नाही. आणि कर्माकर्मांमध्यें अज्ञानाची बाधा होत नाही, हीच निर्दोष ‘परमसमाधि’ होय.

अर्थ: देहबुद्धि गेल्यानंतर स्वस्वरूपानुभवाने अहंकाराची बाधा होत नाही. कर्माकर्मांमध्ये अज्ञानाची बाधा होत नाही. हीच निर्दोष 'परमसमाधि' आहे.

ओवी ४३७

ते स्वरूपीं निरवधी । भजनशीळ झाली बुद्धी ।ते सकळ कर्मीं समाधी । निजार्पणविधी स्वयें जाहली ॥ ४३७ ॥सदासर्वकाळ स्वस्वरूपामध्यें बुद्धि भजनशील झाली म्हणजे ती कोणत्याही कर्मामध्यें आपण स्वतःच श्रीकृष्णार्पण होते.

अर्थ: स्वस्वरूपांत बुद्धि भजनशील झाली तर ती कोणत्याही कर्मामध्ये स्वतः श्रीकृष्णार्पण होते.

ओवी ४३८

जेथें शमली मनाची आधी । ते जाणावी ‘परमसमाधी’ ।समाधी घेणें ते देहबुद्धी । काष्ठ तें त्रिशुद्धी मूर्च्छितप्राय ॥ ४३८ ॥मनाची आधि म्हणजे तळमळ अगदी शांत होणे तिचेच नांव ‘परमसमाधि’. देहबुद्धि न सोडतां प्राणवायु कोंडून समाधि लावणे ती लाकडासारखी जड म्हणजे मूर्छावस्थेप्रमाणेंच स्थिति होय असें खास समजावे.

अर्थ: मनाची तळमळ शांत होणे हीच 'परमसमाधि'. देहबुद्धि न सोडता प्राणवायु कोंडून समाधि लावणे हे लाकडासारखे जड आहे.

ओवी ४३९

मनासी ठा‍उकें नसे । इंद्रियीं व्यापारु तरी दिसे ।कर्म निपजे जें ऐसें । तें जाणिजे आपैसें ‘कायिक’ ॥ ४३९ ॥(आता ‘कायिक ‘ कर्माचे लक्षण सांगतात) मनास तर जाणीव नाही, पण इंद्रियांचा व्यापार तर चाललेला दिसतो. अशा प्रकारें जें जें कर्म निपजत असते, ते सहजच ‘कायिक’ म्हणजे नुसतें देहाचे कर्म असें जाणावें.

अर्थ: मनास जाणीव नसते पण इंद्रियांचा व्यापार दिसतो. अशा प्रकारे जे कर्म निपजते, ते 'कायिक' म्हणजे देहाचे कर्म असें जाणावे.

ओवी ४४०

श्वासोच्छ्वासांचे परिचार । कां निमेषोन्मेषांचे व्यापार ।तेही नारायणपर । केले साचार निजस्वभावें ॥ ४४० ॥ श्वासोच्छ्वासांचे परिचार आणि निमेषोन्मेषांचे व्यापार हे नारायणपर आणि स्वभावतः केले जातात.

ओवी ४४१:तरी देहगेहवर्णाश्रमें । स्वभागा आलीं जीं जीं कर्में ।
तीं तीं आचरोनि निजधर्में । पूर्वानुक्रमें अनहंकृती ॥ ४४१ ॥

अर्थ: घरदार, शरीर आणि वर्णाश्रमधर्म यांच्यामुळे आपल्याला जी जी कर्मं मिळतात, ती त्याने कर्तव्यबुद्धीने, पूर्वी सांगितल्याप्रमाणे, अभिमान वगळून करावी लागतात. त्यात तो कर्म करतो, परंतु त्याला अहंकाराची भावना नाही.

ओवी ४४२:साखरेचें कारलें प्रौढ । तें देठू-कांटेनशीं सर्वही गोड ।
तेवीं इंद्रियकर्मगूढ । स्वादिष्ठ सदृढ ब्रह्मार्पणें ब्रह्मीं ॥ ४४२ ॥

अर्थ: साखरेचे मोठे थोरले कारले केल्यास त्याच्या देठ आणि कांटे सुद्धा गोड असतात. त्याप्रमाणे इंद्रियकर्म देखील ब्रह्मार्पणाच्या योगाने गोड होते, आणि त्याचे स्वरूप ब्रह्मामध्ये विलीन होते.

ओवी ४४३:कर्मकलापु आघवा । आचरोनि आणि गौरवा ।
परी कर्तेपणाचिया गांवा । अहंभावो स्पर्शेना ॥ ४४३ ॥

अर्थ: कर्माचा एकत्रित समुच्चय त्याने आचरण करून गौरवलेला असतो, परंतु तो कर्तृत्वाच्या अहंकाराच्या पद्धतीने काहीही करत नाही. त्याचा अहंकार त्याच्या कृत्यांवर अधिराज्य करू देत नाही.

ओवी ४४४:मजपासून झालें सत्कर्म । माझा आचार अति उत्तम ।
म्यां निरसिलें मरणजन्म । हा स्वभावें देहधर्म उठोंचि नेणे ॥ ४४४ ॥

अर्थ: माझ्याकडून झालेलं सत्कर्म उत्तम आहे, माझं आचार अत्यंत उत्तम आहे. मी जन्म-मरणाच्या चक्रातून मुक्त झालो आहे. हे सर्व माझ्या स्वभावानुसार देहधर्मातून उचलले जात नाही.

ओवी ४४५:देहसंगें तरी वर्तणें । परी देहधर्म धरूं नेणे ।
देहस्वभाव लक्षणें । ब्रह्मार्पणें विचरिती ॥ ४४५ ॥

अर्थ: शरीरासोबत वावरणे सामान्य आहे, परंतु देहधर्म त्याच्या आचरणामध्ये धरणे आवश्यक नाही. त्याचे देहस्वभावाचे लक्षण ब्रह्मार्पणाच्या पद्धतीने काम करतात.

ओवी ४४६:देहधर्माचा नुठे फांटा । ज्ञानगर्वाचा न चढेचि ताठा ।
यालागीं सहज भजनामाजिवटा । झाला तो पैठां अनहंकृती ॥ ४४६ ॥

अर्थ: देहधर्माचा अंकुर त्याच्यांत उठत नाही, ज्ञानगर्वाचा ताठा त्याला चढत नाही. त्यामुळे तो सहज भजनामध्ये अनहंकारी रूपाने वावरतो.

ओवी ४४७:त्यापासूनि जें जें निपजे । तें तें देवो म्हणे माझें खाजें ।
यालागीं ब्रह्मार्पणवोजें । त्याचे स्वभाव सहजें नार्पितां अर्पिती ॥ ४४७ ॥

अर्थ: त्याच्यापासून जे काही उत्पन्न होतं, ते देव आपलं गोड खाद्य म्हणून मानतो. ब्रह्मार्पणत्वामुळे त्याचे स्वभाव सहजपणे अर्पण होतात.

ओवी ४४८:परिसाचे कसवटीवर्‍हें । जें जें लागे तें तें साडेपंधरें ।
तेवीं निपजे जें जें शरीरें । तें तें खरें परब्रह्म ॥ ४४८ ॥

अर्थ: परिसाच्या कसोटीवर लोखंडाला लागले की ते शुद्ध सोन्याचे रूप धारण करते. त्याचप्रमाणे, शरीरातून जे काही कर्म घडते, ते परब्रह्माचं रूप होऊन जातं.

ओवी ४४९:त्याचा खेळु तेंचि महापूजन । त्याची बडबड तेंचि प्रिय स्तवन ।
त्याचे स्वभावीं स्वानंदपूर्ण । श्रीनारायण सुखावे ॥ ४४९ ॥

अर्थ: त्याचा खेळ म्हणजे महापूजन, त्याची बडबड म्हणजे प्रिय स्तवन. त्याच्या स्वाभाविक कर्माने स्वानंदपूर्ण श्रीनारायण सुखी होतो.

ओवी ४५०:तो जे‍उती वास पाहे । आवडीं देवो ते‍उता राहे ।
मग पाहे अथवा न पाहे । तरी देवोचि स्वयें स्वभावें दिसे ॥ ४५० ॥

अर्थ: त्याने जेथे निवास केला आहे, तिथे देवाची आवड असते. मग त्याने पाहिलं किंवा न पाहिलं तरी त्याच्या स्वभावात देवच दिसतो.

ओवी ४५१

तयासी चालतां मार्गें । तो मार्गु हो‍इजे श्रीरंगें ।तो देवाचिया दोंदावरी वेगें । चाले सर्वांगें डुल्लत ॥ ४५१ ॥तो ज्या मार्गानें चालतो, तो मार्गच श्रीरंग आपण होतो, अर्थात तो देवाच्या पोटावरूनच खुशाल सर्वांगांनी डुलत चालतो.

अर्थ: तो ज्या मार्गावर चालतो, तो मार्ग स्वत: श्रीरंग होतो. अशा प्रकारे तो देवाच्या पोटावरून आनंदाने चालतो.

ओवी ४५२

जें जें कर्म स्वाभाविक । तें तें ब्रह्मार्पण अहेतुक ।या नांव भजन निर्दोख । ‘भागवतधर्म’ देख या नांव ॥ ४५२ ॥त्याजकडून स्वाभाविकपणे जें जें कर्म घडतें, तें तें अहेतुकपणे ब्रह्मार्पणच होतें; ह्यांचेंच नांव निर्दोष ‘भजन’ व याचेंच नांव शुद्ध ‘भागवत’ धर्म.

अर्थ: स्वाभाविकपणे जे कर्म घडते, ते अहेतुकपणे ब्रह्मार्पण होते. याचेच नांव निर्दोष 'भजन' व शुद्ध 'भागवत' धर्म आहे.

ओवी ४५३

स्वाभाविक जे वर्तन । तें सहजें होय ब्रह्मार्पण ।या नांव शुद्ध आराधन । भागवतधर्म पूर्ण जाण राया ॥ ४५३ ॥स्वाभाविक जें वर्तन होत असते, तें साहजिक ब्रह्मापर्णच होते; ह्याचेच नांव शुद्ध ‘आराधन.’ हे जनक राजा ! पूर्ण ‘भागवतधर्म’ म्हणतात तो हाच असे समज.

अर्थ: स्वाभाविक वर्तन सहज ब्रह्मार्पण होते. याचेच नांव शुद्ध 'आराधन' आहे. हे पूर्ण 'भागवतधर्म' आहे.

ओवी ४५४

यापरी भगवद्‌भजनपथा । भय नाहीं गा सर्वथा ।‘अभय’ पुशिलें नृपनाथा । तें जाण तत्त्वतां भजनें होय ॥ ४५४ ॥अशा प्रकारच्या भगवद्‌भजनमार्गाला कधींच कशाचें भय नाही. हे नृपनाया ! तूं ‘अभय ‘ म्हणून विचारलेंस, तें या भजनानेंच निश्चयानें प्राप्त होते.

अर्थ: भगवद्‌भजनमार्गाला कधीच भय नाही. 'अभय' या भजनाने निश्चयानें प्राप्त होते.

ओवी ४५५

येथें भयाचें कारण । राया तूं म्हणशील कोण ।तेंही सांगों सावधान । ऐक श्रवणसौभाग्यनिधी ॥ ४५५ ॥अर्थ: हे राजा, भयाचे कारण काय असावे? त्याबद्दल सावधानतेने ऐक.

ओवी ४५६

आतां पूर्णत्वें सर्वत्र एक । तेथ जो म्हणे मी वेगळा देख ।तेंचि अज्ञान भयजनक । दुःखदायक अतिद्वंद्वें ॥ ४५६ ॥आत्मा पूर्णत्वेंकरून सर्वत्र एकच आहे, तथापि ‘त्याच्याहून मी भिन्न आहे’ असे म्हणणे सेंच भयजनक अज्ञान आहे. त्यांत द्वंद्व म्हणजे भेदभाव उत्पन्न होत असल्यामुळें ते अत्यंत दुःखदायक होते.

अर्थ: आत्मा सर्वत्र एक आहे, परंतु 'मी वेगळा आहे' असे म्हणणे हे भयजनक अज्ञान आहे. या अज्ञानामुळे द्वंद्व म्हणजे भेदभाव उत्पन्न होतो, जो अत्यंत दुःखदायक आहे.

ओवी ४५७

भयाचें मूळ दृढ अज्ञान । त्याचें निवर्तक मुख्य ज्ञान ।तेथ कां लागलें भगवद्‌भजन । ऐसा ज्ञानाभिमान पंडितां ॥ ४५७ ॥दृढ अज्ञान हेंच जर भयाचे मूळ आहे आणि ज्ञान हेंच मुख्यतः त्या अज्ञानाचे निवर्तक आहे, तर मग तेथे भगवद्‌भजन कुठून लागले ? असा पंडित लोकांना ज्ञानाभिमान असतो.

अर्थ: भयाचे मूळ दृढ अज्ञान आहे आणि ज्ञान हे अज्ञानाचे निवर्तक आहे. तर मग भगवद्‌भजन कशाला लागले? असा प्रश्न पंडितांना पडतो.

ओवी ४५८

ऐक राया येचि अर्थी । ज्ञानासी कारण मुख्य भक्ती ।हा कृतनिश्चयो आमुच्या मतीं । तेही उपपत्ती अवधारीं ॥ ४५८ ॥याकरितां राजा ! तुला सांगतो ऐक. ज्ञानाला मुख्य कारण भक्ति आहे, असा आमचा ठाम सिद्धान्त आहे. त्याचेही कारण ऐक.

अर्थ: हे राजा, तुला सांगतो की ज्ञानाचे मुख्य कारण भक्ती आहे. हा आमचा ठाम सिद्धान्त आहे.

ओवी ४५९

अज्ञानाचें मूळ माया । जे ब्रह्मादिकां न ये आया ।गुणमयी लागली प्राणियां । जाण ते राया अति दुस्तर ॥ ४५९ ॥जी ब्रह्मादिकांनाहीं आवरत नाहीं ती माया हेंच अज्ञानाचे मूळ आहे. ती त्रिगुणात्मक असून प्राण्यांच्या मागे लागलेली आहे, आणि ती अत्यंत दुस्तर आहे असे तूं समज.

अर्थ: अज्ञानाचे मूळ माया आहे, जी ब्रह्मादिकांनाहीं आवरत नाहीं. ती त्रिगुणात्मक माया प्राण्यांच्या मागे लागलेली आहे, आणि ती अत्यंत दुस्तर आहे.

ओवी ४६०

त्या मायेचें मुख्य लक्षण । स्वस्वरूपाचें आवरण ।द्वैतांचें जें स्फुरे स्फुरण । “मूळमाया” जाण तिचें नांव ॥ ४६० ॥स्वस्वरूप झाकून टाकणे, हेंच त्या मायेचे मुख्य लक्षण आहे. द्वैताचे स्फुरण होणे यालाच ‘मूळमाया’ हें नांव आहे.

अर्थ: मायेचे मुख्य लक्षण म्हणजे स्वस्वरूप झाकणे आहे. द्वैताचे स्फुरण होणे म्हणजेच 'मूळमाया' आहे.

ओवी ४६१

ब्रह्म अद्वयत्वें परिपूर्ण । ते स्वरूपी स्फुरे जें मीपण ।तेंचि मायेचें जन्मस्थान । निश्चयें जाण नृपनाथा ॥ ४६१ ॥ब्रह्म हे अद्वैतपणानें परिपूर्ण आहे, हे राजा ! त्या अद्वैतस्वरूपामध्यें ‘मीपण’ म्हणून जें उत्पन्न होते, तेच खरोखर मायेचे जन्मस्थान असें तूं जाण.

अर्थ: ब्रह्म हे अद्वैतपणानें परिपूर्ण आहे, हे राजा. त्या अद्वैतस्वरूपामध्ये 'मीपण' म्हणून जे उत्पन्न होते, तेच मायेचे जन्मस्थान आहे.

ओवी ४६२

ते मायेच्या निजपोटीं । भयशोकदुःखांचिया कोटी ।ब्रह्माशिवादींचे लागे पाठी । इतरांची गोठी ते कोण ॥ ४६२ ॥त्या मायेच्या पोटामध्ये भय, शोक, आणि दुःखांच्या राशीच्या राशी भरलेल्या आहेत. ती ब्रह्मदेव व शंकर अशा सारख्यांच्यासुद्धा पाठीस लागते, मग इतरांची काय कथा ?

अर्थ: मायेच्या पोटामध्ये भय, शोक, आणि दुःखांच्या राशी भरलेल्या आहेत. ती ब्रह्मदेव व शंकरांनाही पाठीस लागते, मग इतरांची काय कथा?

ओवी ४६३

ते माहामायेची निवृत्ती । करावया दाटुगी भगवद्‌भक्ती ।स्वयें श्रीकृष्ण येचि अर्थीं । बोलिला अर्जुनाप्रती गीतेमाजीं ॥ ४६३ ॥त्या महामायेची निवृत्ति करावयाला एक भगवद्‌भक्तिच समर्थ आहे. गीतेमध्ये प्रत्यक्ष श्रीकृष्णांनी अर्जुनाला असेच सांगितले आहे.

अर्थ: महामायेची निवृत्ति करावयाला भगवद्‌भक्ति समर्थ आहे. गीतेमध्ये श्रीकृष्णांनी अर्जुनाला हेच सांगितले आहे.

ओवी ४६४

माया म्हणिजे भगवच्छक्ती । भगवद्‌भजनें तिची निवृत्ती ।आन उपाय तेथें न चलती । भक्त सुखें तरती हरिमाया ॥ ४६४ ॥माया म्हणजे भगवंताची शक्ति होय; तिची निवृत्ति करावयाला भगवद्‌भजनच पाहिजे; त्या ठिकाणी अन्य उपाय चालावयाचे नाहीत. भगवंताचे भक्त असतात तेच हरीची माया सुखाने तरून जातात.

अर्थ: माया म्हणजे भगवंताची शक्ति आहे. तिची निवृत्ति करावयाला भगवद्‌भजन आवश्यक आहे. अन्य उपाय तेथे चालत नाहीत. भगवंताचे भक्त हरीची माया सुखाने तरून जातात.

ओवी ४६५

हरीची माया हरिभजनें । हरिभक्तीं सुखेंचि तरणें ।हें निजगुह्य अर्जुनाचेनि कारणें । स्वयें श्रीकृष्णें सांगितलें ॥ ४६५ ॥अर्थ: हरीची माया हरिभजनाने दूर होते. हरिभक्तीने सुखाने तरणे होते. अर्जुनाला श्रीकृष्णांनी हेच सांगितले आहे.

ओवी ४६६
मायेचि हेचि निजपुष्टी । स्वरूपीं विमुख करी दृष्टी ।
द्वैतभावें अत्यंत लाठी । भ्रमाची त्रिपुटी वाढवी सदा ॥
अर्थ: मायेचा हा गुण आहे की ती जीवाच्या दृष्टिस्वरूपापासून दूर करते आणि द्वैतभावने ती सशक्त होते. या द्वैतभावामुळे भ्रमाची त्रिपुटी म्हणजेच "दृश्य, दर्शन, द्रष्टा" या भावना वाढतात आणि कायम राहतात.

ओवी ४६७
भयाचें जनक द्वैतभान । द्वैतजनक माया जाण ।
मायानिवर्तक ब्रह्मज्ञान । हें संत सज्ञान बोलती ॥
अर्थ: द्वैतभान म्हणजेच द्वैताचा भान हा भयाचा कारण असतो, आणि माया ही द्वैताचा मूळ कारण आहे. परंतु, मायेपासून मुक्त करणारा ब्रह्मज्ञान आहे, असे ज्ञानी संत सांगतात.

ओवी ४६८
ऐसें श्रेष्ठ जें ब्रह्मज्ञान । तें भक्तीचें पोसणें जाण ।
न करितां भगवद्‌भजन । ब्रह्मज्ञान कदा नुपजे ॥
अर्थ: जो श्रेष्ठ ब्रह्मज्ञान आहे, तो भक्तीला पोसणारा असतो. हे लक्षात ठेवा की, भगवद् भजन न केल्यास ब्रह्मज्ञान कधीही मिळू शकत नाही.

ओवी ४६९
जरी जाहले वेदशास्त्रसंपन्न । तिहीं न करितां भगवद्‌भजन ।
मायानिवर्तक ब्रह्मज्ञान । तयांसीही जाण कदा नुपजे ॥
अर्थ: जे वेदशास्त्रसंपन्न असले तरी, जर त्यांनी भगवद् भजन केले नाही, तर माया निवर्तक ब्रह्मज्ञान त्यांना कधीही मिळू शकत नाही.

ओवी ४७०
शब्दज्ञानाची व्युत्पत्ती । दाटुगी होय लौकिक स्थिती ।
मायानिवर्तक ज्ञानप्राप्ती । न करितां हरिभक्ती कदा नुपजे ॥
अर्थ: शब्दज्ञानाची उगमद्वारं आणि लौकिक स्थितीमध्ये इन्क्रीमेंट होणं हे मायानिवर्तक ज्ञानप्राप्तीसाठी लागणारे आहे. हरिभक्ती न केल्यास मायानिवर्तक ज्ञान कधीही प्राप्त होत नाही.

ओवी ४७१

हरिगुणांची रसाळ कहाणी । ते ब्रह्मज्ञानाची निजजननी ।हरिनामाचेनि गर्जनीं । जीव घे‍ऊनि माया पळे ॥ ४७१ ॥हरिगुणांची रसाळ कथा, तीच ब्रह्मज्ञानाची खरी जननी होय. हरिनामाचा गजर ऐकला की, माया ही जीव घेऊन पळते.

अर्थ: हरिगुणांची रसाळ कथा हीच ब्रह्मज्ञानाची जननी आहे. हरिनामाचा गजर ऐकल्यावर माया जीव घेऊन पळते.

ओवी ४७२

माया पळतां पळों न लाहे । हरिनामधाकें विरोनि जाये ।यालागीं हरिमाया पाहें । बाधूं न लाहे हरिभक्तां ॥ ४७२ ॥पण माया पळू लागली तरी तिला पळतां येत नाही. कारण, हरिनामाच्या धाकानें ती जेथल्या तेथे विरूनच जाते. ह्याकरितां हरीची माया ही हरिभक्तांना बाधूं शकत नाहीं.

अर्थ: माया पळू लागली तरी पळू शकत नाही. हरिनामाच्या धाकाने ती विरून जाते. ह्यामुळे हरीची माया हरिभक्तांना बाधू शकत नाही.

ओवी ४७३

नामाची परम दुर्धर गती । माया साहों न शके निजभक्ती ।हरिभक्त माया सुखें तरती । यालागीं श्रीपती बोलिला स्वयें ॥ ४७३ ॥हरिनामाची शक्ति कांही विलक्षण आहे; तिच्यापुढें मायेचा जोर चालत नाही; म्हणून हरिभक्त आहेत ते सुखाने मायेला तरून जातात, असे प्रत्यक्ष श्रीपतींनी सांगितलें आहे.

अर्थ: हरिनामाची शक्ति विलक्षण आहे. मायेचा जोर त्याच्यापुढे चालत नाही. हरिभक्त सुखाने मायेला तरून जातात.

ओवी ४७४

सायुज्याच्या चारी मुक्ती । अंकीं वाढवी भगवद्‌भक्ती ।ते न करितां अनन्यगती । शास्त्रज्ञां मुक्ती न घडे कदा ॥ ४७४ ॥सलोकता, समीपता, सरूपता व सायुज्यता या चारही मुक्तींना भगवद्‌भक्ति आपल्या मांडीवर वाढविते. अशी भक्ति जर अनन्यभावानें केली नाही, तर शास्त्रज्ञ लोकांना मुक्ति कधींही मिळावयाची नाहीं.

अर्थ: सलोकता, समीपता, सरूपता व सायुज्यता या चारही मुक्तींना भगवद्‌भक्ति वाढवते. अनन्यभावाने भक्ती केली नाही तर शास्त्रज्ञांना मुक्ति मिळत नाही.

ओवी ४७५

हरिभजनीं जे विमुख । त्यांसी सदा द्वैत सन्मुख ।महाभयेंसीं दुःखदायक । प्रपंचु देख दृढ वाढे ॥ ४७५ ॥हरिभजनाला जे विमुख होतात, त्यांच्यापुढे द्वैत सदासर्वकाल उभे असते. त्यांच्या ठिकाणी महाभयासह दुःखदायक प्रपंच दृढत्वानें वाढतच राहतो.

अर्थ: हरिभजनाला विमुख झालेल्या लोकांसमोर द्वैत कायम उभे असते. त्यांच्या ठिकाणी महाभय आणि दुःखदायक प्रपंच दृढ वाढतो.

ओवी ४७६

जेवीं एका‍एकीं दिग्भ्रमु पडे । तो पूर्ण म्हणे पश्चिमेकडे ।तैसी वस्तुविमुखें वाढे । अतिगाढें मिथ्या द्वैत ॥ ४७६ ॥ज्याप्रमाणें एकाएकी दिशाभूल झालेला मनुष्य पश्चिमेकडेच पूर्व आहे असे म्हणतो, त्याप्रमाणें परब्रह्माशी विमुख झाले म्हणजे मिथ्याद्वैत माजून राहते.

अर्थ: जसे एखाद्याला दिशाभूल झाली तर पश्चिमच पूर्व आहे असे म्हणतो, तसेच परब्रह्माशी विमुख झाल्यावर मिथ्याद्वैत माजते.

ओवी ४७७

द्वैताचिये भेदविहिरे । सुटती संकल्पविकल्पांचे झरे ।तेथ जन्ममरणांचेनि पूरें । बुडे एकसरे ब्रह्मांडगोळ ॥ ४७७ ॥द्वैताच्या भेदरूप विहिरीतून संकल्पविकल्पांचे झरे सुटतात आणि जन्ममरणांचा पूर येऊन त्यांत सरसहा ब्रह्मांडगोळ बुडून जातो.

अर्थ: द्वैताच्या भेदरूप विहिरीतून संकल्पविकल्पांचे झरे सुटतात. जन्ममरणांचा पूर येऊन त्यात संपूर्ण ब्रह्मांड बुडते.

ओवी ४७८

जन्ममरणांचिया वोढी । नाना दुःखांचिया कोडी ।अभक्त सोशिती सांकडीं । हरिभक्तांतें वोढी स्वप्नींही न लगे ॥ ४७८ ॥जन्ममरणाच्या ओढींनी नाना प्रकारच्या दुःखांच्या राशी व परोपरीची संकटें अभक्त लोकच सोशीत असतात. तशी ओढ हरिभक्तांना स्वप्नांतसुद्धा लागत नाहीं.

अर्थ: जन्ममरणाच्या ओढींनी नाना प्रकारच्या दुःखांच्या राशी अभक्त लोक सोशीत असतात. अशी ओढ हरिभक्तांना स्वप्नातही लागत नाही.

ओवी ४७९

भक्तीचें अगाध महिमान । तेथें रिघेना भवबंधन ।तें करावया भगवद्‌भजन । सद्‌गुरुचरण सेवावे ॥ ४७९ ॥भक्तीचा महिमा अगाध आहे. तिच्यांत संसारबंधन शिरत नाही. असें तें भगवद्‌भजन साधण्यासाठी सद्गुरुचरणाची सेवा करावी लागते.

अर्थ: भक्तीचा महिमा अगाध आहे. त्यात संसारबंधन शिरत नाही. भगवद्‌भजन साधण्यासाठी सद्गुरुचरणांची सेवा करावी लागते.

ओवी ४८०

निजशिष्याची मरणचिंता । स्वयें निवारी जो वस्तुतां ।तोचि सद्‌गुरु तत्त्वतां । येर ते गुरुता मंत्रतंत्रोपदेशें ॥ ४८० ॥अर्थ: निजशिष्याची मरणचिंता स्वयें निवारी, तोच खरा सद्गुरु आहे. इतर मंत्रतंत्रोपदेश करणारे गुरु नाहीत.

ओवी ४८१
मंत्रतंत्र उपदेशिते । घरोघरीं गुरु आहेत आ‍इते ।
जो शिष्यासी मेळवी सद्वस्तूतें । सद्‌गुरु त्यांते श्रीकृष्ण मानी ॥
अर्थ: मंत्र आणि तंत्राचा उपदेश करणारे गुरु प्रत्येक घरात असतात. परंतु जो शिष्याला सत्य आणि तात्त्विक ज्ञान देतो, तोच श्रीकृष्ण म्हणून सद्गुरु मानला जातो.

ओवी ४८२
गुरु देवो गुरु माता पिता । गुरु आत्मा ईश्वर वस्तुतां ।
गुरु परमात्मा सर्वथा । गुरु तत्त्वतां परब्रह्म ॥
अर्थ: गुरु देवताच आहे, गुरु माता-पिता, आत्मा, आणि ईश्वर सुद्धा आहे. गुरुच परमात्मा आहे आणि तत्त्वत: पाहता गुरु हा परब्रह्म आहे.

ओवी ४८३
गुरूचे उपमेसमान । पाहतां जगीं न दिसे आन ।
अगाध गुरूचे महिमान । तो भाग्येंवीण भेटेना ॥
अर्थ: गुरुच्या उपमेचा तुलनात्मकपणे दुसरा कोणताही समकक्ष नाही. गुरूचा महिमा अगाध आहे, आणि त्याची भेट भाग्याशिवाय होऊ शकत नाही.

ओवी ४८४
निष्काम पुण्याचिया कोडी । अगाध वैराग्य जोडे जोडी ।
नित्यानित्यविवेकआवडी । तैं पाविजे रोकडी सद्‌गुरुकृपा ॥
अर्थ: जेव्हा निष्काम पुण्याची रक्कम, अगाध वैराग्य आणि नित्य-अनित्य विवेकाची आवड एकत्र असते, तेव्हा सद्गुरुकृपा प्राप्त होते.

ओवी ४८५
सद्‌गुरुकृपा हातीं चढे । तेथें भक्तीचें भांडार उघडे ।
तेव्हां कळिकाळ पळे पुढें । कायसें बापुडें भवभय ॥
अर्थ: जेव्हा सद्गुरुकृपा हातात येते, तेव्हा भक्तीचे भांडार उघडते. त्याच्यापुढे कलीकाल सुद्धा पळत सुटतो, आणि भवभय काय करणार?

ओवी ४८६
गुरूतें म्हणो मातापिता । ते एकजन्मीं सर्वथा ।
हा सनातन तत्त्वतां । जाण पा वस्तुतां मायबापु ॥
अर्थ: गुरुला मायबाप म्हणायचं तर तो एकाच जन्मापुरता असतो, पण तत्त्वतः पाहता गुरु हा जन्मोजन्मींचा मायबाप असतो.

ओवी ४८७
अधोद्वारें उपजविता । ते लौकिकीं मातापिता ।
अधोद्वारा आतळों नेदिता । तो सद्‌गुरु पिता सत्यत्वें शिष्यां ॥
अर्थ: जे लोक अधोद्वार (निचले मार्ग) पासून जन्म देतात ते लौकिक मातापिता असतात. परंतु जो शिष्याला अधोद्वारा स्पर्श न होऊ देणारा सद्गुरु असतो, तोच त्याचा खरा मायबाप असतो.

ओवी ४८८
गुरूतें म्हणों कुळदेवता । तिची कुळकर्मींच पूज्यता ।
हा सर्व कामीं अकर्ता । पूज्य सर्वथा सर्वार्थीं ॥
अर्थ: गुरुला कुळदेवता म्हणायचं तर तिची पूजा फक्त कुलधर्माच्या कर्मांत असते. परंतु गुरु हा सर्व कार्यांमध्ये अकर्ता असल्यानं सर्वार्थांनी आणि सर्वकाल पूज्य असतो.

ओवी ४८९
गुरु म्हणो देवासमान । तंव देवांसी याचेनि देवपण ।
मग त्या सद्‌गुरूसमान । देवही जाण तुकेना ॥
अर्थ: गुरुला देवासमान म्हणायचं तर, त्याच्या साह्याने देवांनाही देवपण प्राप्त होते. त्यामुळे देवाचाही सद्गुरुशी तुलना करणे योग्य नाही.

ओवी ४९०
गुरु ब्रह्म दोनी समान । हेही उपमा किंचित न्यून ।
गुरुवाक्ये ब्रह्मा ब्रह्मपण । तें सद्‌गुरुसमान अद्वयत्वें ॥
अर्थ: गुरु आणि ब्रह्म दोघेही समान आहेत. गुरुच्या वाक्यात ब्रह्म आहे, ब्रह्माचं ब्रह्मपण त्याच्यात आहे. गुरुच परब्रह्म असतो आणि अद्वितीय असतो.

ओवी ४९१

यालागी अगाध गुरुगरिमा । उपमा नाहीं निरुपमा ।ब्रह्मीं-ब्रह्मत्व-प्रमाण-प्रमा । हे वाक्यमहिमा गुरूची ॥ ४९१ ॥ह्याकरितां गुरूची थोरवी अगाध आहे. तिला उपमा नाही. ती निरुपम आहे. ब्रह्माच्या ठिकाणी ब्रह्मत्व-प्रमाण-प्रमा-प्रमेय इत्यादि वाक्यमहिमा गुरूची आहे.

अर्थ: गुरूची थोरवी अगाध आहे, ती निरुपम आहे. ब्रह्माच्या ठिकाणी ब्रह्मत्व-प्रमाण-प्रमा-प्रमेय गुरूचीच वाक्यमहिमा आहे.

ओवी ४९२

ब्रह्म सर्वांचे प्रकाशक । सद्‌गुरु तयाचाही प्रकाशक ।एवं गुरूहूनि अधिक । नाहीं आणिक पूज्यत्वें ॥ ४९२ ॥ब्रह्म हे सर्वांचे प्रकाशक आहे, पण सद्गुरु त्याचाही प्रकाशक आहे. म्हणून गुरूहून अधिक पूज्य असें दुसरे कोणीच नाहीं.

अर्थ: ब्रह्म सर्वांचे प्रकाशक आहे, परंतु सद्गुरु त्याचाही प्रकाशक आहे. म्हणून गुरूहून अधिक पूज्य कोणताही नाही.

ओवी ४९३

यालागीं गुरूतें मनुष्यबुद्धीं । पाहों नये गा त्रिशुद्धी ।ऐशिये भावार्थबुद्धी । सहजें चित्तशुद्धी सच्छिष्यां ॥ ४९३ ॥ह्याकरितां हे राजा ! गुरूला खरोखर मनुष्यभावनेनें कधीही पाहूं नये. अशा भावार्थबुद्धीनें राहिले तर सच्छिष्याची सहजच चित्तशुद्धि होते.

अर्थ: राजा, गुरूला मनुष्यभावनेने कधीही पाहू नये. अशा भावार्थबुद्धीने राहिले तर सच्छिष्याची सहज चित्तशुद्धि होते.

ओवी ४९४

ज्यांचा गुरुचरणीं निःसीम भावो । त्यांचा मनोरथ पुरवी देवो ।गुरु‍आज्ञा देवो पाळी पहा हो । गुरुवाक्यें स्वयमेवो जड मूढ तारी ॥ ४९४ ॥गुरुचरणांवर ज्यांची निस्सीम भक्ति असते, त्यांचे मनोरथ देव पूर्ण करतो. कारण गुरूची आज्ञा देवसुद्धा पाळतो. गुरूच्या वाक्यानें देव जडमूढांचाही उद्धार करतो.

अर्थ: गुरुचरणांवर ज्यांची निस्सीम भक्ती असते, त्यांचे मनोरथ देव पूर्ण करतो. गुरूची आज्ञा देवही पाळतो. गुरूच्या वाक्याने देव जडमूढांचाही उद्धार करतो.

ओवी ४९५

ब्रह्मभावें जे गुरुसेवक । देवो त्यांचा आज्ञाधारक ।त्यांसी नित्य पुरवी निजात्मसुख । हे गुरुमर्यादा देख नुल्लुंघी देवो ॥ ४९५ ॥ब्रह्मभावनेनें जे गुरूची सेवा करितात, त्यांचा देवही आज्ञाधारक होतो. त्यांना तो निजस्वरूपाचे सुख सदासर्वदा पुरवितो. अशी ही गुरुमर्यादा देवही उल्लंघन करीत नाहीत.

अर्थ: ब्रह्मभावनेने जे गुरुची सेवा करतात, त्यांचा देवही आज्ञाधारक होतो. त्यांना निजस्वरूपाचे सुख नित्य पुरवितो. गुरुमर्यादा देवही उल्लंघन करत नाहीत.

ओवी ४९६

देवो गुरु‍आज्ञा स्वयें मानी । तंव गुरु देवासी पूज्यत्व आणी ।एवं उभयतां अभिन्नपणीं । भावार्थियांलागोनी तारक ॥ ४९६ ॥गुरूची आज्ञा स्वतः देव मानतो व गुरूही देवाला थोरपणास चढवितो. म्हणून ते उभयतांही अभिन्नभावानें भावार्थी लोकांना तारक होतात.

अर्थ: गुरूची आज्ञा स्वतः देव मानतो. गुरू देवाला थोरपण चढवतो. त्यामुळे ते उभयतां अभिन्नभावाने भावार्थी लोकांना तारक होतात.

ओवी ४९७

सद्‌भावो नाहीं अभ्यंतरीं । बाह्य भक्ति भावेंचि करी ।ते भावानुसारें संसारीं । नानापरी स्वयें ठकती ॥ ४९७ ॥अंतःकरणांत सद्‌भाव नसतां बाहेरून जे भक्तीचे सोंग करतात, ते आपल्या भावनेस अनुसरून संसारांत नाना प्रकारांनी गटंगळ्या खातात.

अर्थ: अंतःकरणांत सद्‌भाव नसताना बाहेरून भक्तीचे सोंग करणारे लोक संसारांत नाना प्रकारांनी गटंगळ्या खातात.

ओवी ४९८

ठकले ते मनुष्यगती । ठकले ते निःस्वार्थी ।ठकले ते ब्रह्मप्राप्ती । दंभें हरिभक्ती कदा नुपजे ॥ ४९८ ॥ते मनुष्यत्वाला मुकतात, आत्मत्वाला दुरावतात, आणि ब्रह्मप्राप्तीलाही ठकवतात. दंभानें हरिभक्ति कधीच उपजत नाहीं.

अर्थ: ते मनुष्यत्वाला मुकतात, आत्मत्वाला दुरावतात, आणि ब्रह्मप्राप्तीलाही ठकवतात. दंभाने हरिभक्ती कधीच उपजत नाही.

ओवी ४९९

येथ भावेंवीण तत्त्वतां । परमार्थु न ये हाता ।सकळ साधनांचे माथां । जाण तत्त्वतां सद्‌भावो ॥ ४९९ ॥येथे शुद्धभावावांचून परमार्थ कधीच हाताला लागत नाही. साऱ्या साधनांमध्यें सद्‌भाव हाच श्रेष्ठ साधन आहे हें तूं लक्षात ठेव.

अर्थ: येथे शुद्धभावाविना परमार्थ कधीच हाताला लागत नाही. साऱ्या साधनांमध्ये सद्‌भाव हाच श्रेष्ठ साधन आहे हे लक्षात ठेवा.

ओवी ५००

कोरडिये खांबीं धरितां सद्‌भावो । तेथेंचि प्रगटे देवाधिदेवो ।मा सद्‌गुरु तंव तो पहा वो । स्वयें स्वयमेवो परब्रह्म ॥ ५०० ॥अर्थ: कोरड्या खांबाला धरितां सद्‌भावाने देवाधिदेव प्रगट होतो. सद्‌गुरू स्वतः परब्रह्मच होतो.