​

पसायदान

आतां विश्वात्मकें देवें । येणें वाग्यज्ञें तोषावें ।

तोषोनि मज द्यावे । पसायदान हें ॥ १ ॥

जे खळांची व्यंकटी सांडो । तया सत्कर्मी रती वाढो ।

भूतां परस्परे पडो । मैत्र जीवांचे ॥ २ ॥

दुरितांचे तिमिर जावो । विश्व स्वधर्म सूर्यें पाहो ।

जो जे वांच्छिल तो तें लाहो । प्राणिजात ॥ ३ ॥

वर्षत सकळमंगळी । ईश्वर निष्ठांची मांदियाळी ।

अनवरत भूमंडळीं । भेटतु या भूतां ॥ ४ ॥

चला कल्पतरुंचे आरव । चेतना चिंतामणीचें गांव ।

बोलते जे अर्णव । पीयूषाचे ॥ ५ ॥

चंद्रमे जे अलांछन । मार्तंड जे तापहीन ।

ते सर्वांही सदा सज्जन । सोयरे होतु ॥ ६ ॥

किंबहुना सर्वसुखीं । पूर्ण होऊनि तिहीं लोकीं ।

भाजिजो आदिपुरुखीं । अखंडित ॥ ७ ॥

आणि ग्रंथोपजीविये । विशेषीं लोकीं इयें ।

दृष्टाद्दृष्ट विजयें हो । आवें जी ॥ ८ ॥

येथ म्हणे श्रीविश्वेशरायो । हा होईल दानपसावो ।

येणे वरें ज्ञानदेवो । सुखिया झाला ॥ ९ ॥

अर्थ: 

आपल्या प्रस्तुत श्लोकांमध्ये विश्वात्मा (एकात्मता) आणि ईश्वर यांचं महत्त्व अत्यंत सुंदरपणे सांगितलं आहे. हे श्लोक पसायदान या प्रार्थनेचा एक भाग आहेत, ज्यात सृष्टीच्या कल्याणाच्या आणि मानवतेच्या भलेपणाच्या अपेक्षा व्यक्त केल्या आहेत.

श्लोकांचे अर्थ आणि विवेचन:

1. आतां विश्वात्मकें देवें:

   • येथे विश्वात्मा म्हणजे सर्व जीवांचा एक अद्वितीय स्रोत, त्याची उपासना केली पाहिजे. वाग्यज्ञ म्हणजे बोलण्याची शक्ती, ज्याच्या माध्यमातून आम्ही ईश्वराच्या कृपेची प्रार्थना करतो.
   • अर्थ: "हे विश्वात्मा, आपल्या कृपेने या वाक्यांनी आपला आनंद प्राप्त करू."

2. जे खळांची व्यंकटी सांडो:

   • सत्कर्मांचे महत्त्व सांगण्यात आले आहे. जेव्हा आपले कार्य उत्तम असते, तेव्हा भूतकाळातील अडचणी दूर होतात.
   • अर्थ: "जेव्हा लोकांनी चांगले कर्म केले, तेव्हा त्यांच्या साथीदारांमध्ये मैत्री व प्रेम वाढेल."

3. दुरितांचे तिमिर जावो:

   • दुरित म्हणजे अज्ञान, त्यामुळे अज्ञान दूर करून ज्ञानाचा सूर्य उगवावा अशी प्रार्थना.
   • अर्थ: "अज्ञान दूर होईल आणि सृष्टीत सर्व जीवांचे स्वधर्माचे सूर्य प्रकट होतील."

4. वर्षत सकळमंगळी:

   • ईश्वराच्या आशीर्वादामुळे सर्व मंगल कर्तव्ये होईल, त्यामुळे एकत्र येऊन सृष्टीत आनंद पसरवावा.
   • अर्थ: "सर्व मंगल कार्ये संपन्न होतील आणि ईश्वराच्या कृपेने पृथ्वीवर सर्व भूतांना भेटता येईल."

5. चला कल्पतरुंचे आरव:

   • कल्पतरु म्हणजे इच्छित वस्तू प्रदान करणारा वृक्ष, त्याच्या तळावर एकत्र येण्याची चर्चा आहे.
   • अर्थ: "चला, कल्पतरुच्या तळावर एकत्र येऊ आणि आपल्या इच्छांची पूर्तता करू."

6. चंद्रमे जे अलांछन:

   • चंद्राला विना कलंक आणि मार्तंड म्हणजे सूर्य यांचा उल्लेख करून येथे संपूर्णता आणि पुण्यता दर्शवली आहे.
   • अर्थ: "ज्या चंद्रामध्ये अलांछन नाही, तो सर्व लोकांसाठी सज्जन बनतो."

7. किंबहुना सर्वसुखीं:

   • ईश्वराच्या उपासनेने सर्व जीव सुखी होतील. आदिपुरुष हे सुखाचे स्रोत आहेत.
   • अर्थ: "सर्व लोक सुखी होतील, कारण त्यांनी आदिपुरुषाचे ध्यान केले आहे."

8. आणि ग्रंथोपजीविये:

   • ग्रंथाचे ज्ञान लाभल्याने जीवनात विशेष विजय प्राप्त होईल.
   • अर्थ: "ग्रंथाचे उपजीवने देऊन जीवनात विजय मिळवायचा आहे."

9. येथ म्हणे श्रीविश्वेशरायो:

   • ज्ञानदेवाने सांगितले की, हे दानाचे परिणाम सुखदायक होतील.
   • अर्थ: "श्रीविश्वेशराय म्हणजे ज्ञानदेव, हा दानपसाव आहे, त्यामुळे सुखी होऊ."

निष्कर्ष:

या श्लोकांमधून सर्व जीवांचे कल्याण आणि एकात्मतेचा अनुभव मिळवण्यासाठी प्रार्थना केली आहे. हे श्लोक भक्तिपूर्ण आणि ज्ञानाचे दान यावर आधारलेले आहेत, जे जीवनात आनंद आणि शांती प्रदान करतात.