खांबसूत्राचीं बाहुलीं । सूत्रधार नाचवी भलीं ।
तेवीं ग्रंथार्थाची बोली । बोलविली श्रीजनार्दनें॥ ५०१ ॥
अवघा श्रीजनार्दनचि देखा । तोचि आडनांवें जाहला 'एका' ।
तेणें नांवें ग्रंथनेटका । अर्थूनि सात्त्विकां तत्त्वार्थ दावी ॥ ५०२ ॥
कवित्वीं घातलें माझें नांव । शेखीं नांवाचा नुरवी ठाव ।
ऐसें जनार्दनवैभव । अतिअभिनव अलोलिक ॥ ५०३ ॥
ग्रंथ देखोनियां सज्ञान । म्हणती ज्ञाता एका जनार्दन ।
जवळीं जाहलिया दर्शन । मूर्ख संपूर्ण मानिती ॥ ५०४ ॥
एका जनार्दनाचा वृत्तांत । एक म्हणती 'भला भक्त ।
एक म्हणती जीवन्मुक्त । प्रपंची निश्चित मानिती एक ॥ ५०५ ॥
अहो हा एका जनार्दन । नाहीं आसन न देखे ध्यान ।
मंत्र मुद्रा माळा जपन । उपासकलक्षण या नाहीं ॥ ५०६ ॥
कोण मंत्र असे यासी । काय उपदेशी शिष्यांसी ।
हें कळों नेदी कोणासी । भुललीं भाविकें त्यासी अतिभावार्थें ॥ ५०७ ॥
नुसत्या हरिनामाचे घोष । लावूनि भुलविले येणें लोक' ।
ऐसें नाना विकल्प अनेक । जनार्दन देख उपजवी स्वयें ॥ ५०८ ॥
मी जेथ झाडा देऊं जायें । तें बोलणें जनार्दनचि होये ।
युक्तिप्रयुक्तीचें पाहें । मीपण न राहे मजमाजीं ॥ ५०९ ॥
एवं माझें मीपण समूळीं । श्रीजनार्दन स्वयें गिळी ।
आतां माझी हाले जे अंगुळी । ते ते क्रिया चाळी श्रीजनार्दन ॥ ५१० ॥
निमेषोन्मेषांचे संचार । श्वासोच्छ्वासांचें परिचार ।
सकळ इंद्रियांचा व्यापार । चाळिता साचार श्रीजनार्दन ॥ ५११ ॥
जेथ मी म्हणों जाये कविता । ते जनार्दनचि होय तत्त्वतां ।
माझें मीपण धरावया पुरता । ठाव रिता नुरेचि ॥ ५१२ ॥
माझें जें कां मीपण । जनार्दन जाहला आपण ।
एका जनार्दना शरण । ग्रंथ संपूर्ण तेणें केला ॥ ५१३ ॥
हेही बोल बोलतां जाण । खुणा वारी जनार्दन ।
झाडा सूचितां संपूर्ण । वेगळेंपण अंगीं लागे ॥ ५१४ ॥
आतां वेगळा अथवा एक । अवघा जनार्दन स्वयें देख ।
तेणें ग्रंथार्थाचे लेख । अत्यंत चोख विस्तारिले ॥ ५१५ ॥
ग्रंथ देशभाषा व्युत्पत्ती । म्हणोनि नुपेक्षावा पंडितीं ।
अर्थ पहावा यथार्थीं । परमात्मस्थिती निजनिष्ठा ॥ ५१६ ॥
जरी संस्कृत ग्रंथ पूर्ण । तरी देशभाषाव्याख्यान ।
मा हें आयतें निरूपण । साधक सज्ञान नुपेक्षिती ॥ ५१७ ॥
जे या ग्रंथा आदर करिती । अथवा जे कां उपेक्षिती ।
केवळ जे कोणी निंदिती । तेही आम्हां ब्रह्ममूर्ति सद्‌गुरुरूपें ॥ ५१८ ॥
हेंचि शिकविलें जनार्दनें । सर्व भूतीं मजचि पाहणें ।
प्रकृतिगुणांचीं लक्षणें । सर्वथा आपणें न मानावीं ॥ ५१९ ॥
शिष्याचे क्षोभ न साहवती । निंदकांची निंदा न जिरे चित्तीं ।
तैं तो कोरडाचि परमार्थीं । क्षोभें निश्चितीं नागविला ॥ ५२० ॥
एवं पराचे प्रकृतिगुण । पाहतां सर्वथा क्षोभे मन ।
ते न पहावे आपण । सर्वभूतीं चैतन्य समत्वें पहावें ॥ ५२१ ॥
येचि उपदेशीं अत्यादर । जनार्दनें केला थोर ।
यावेगळा भवाब्धिपार । सज्ञान नर पावों न शके ॥ ५२२ ॥
येणें निर्धारे गुरु तो गुरु । आम्हां शिष्य तोही संवादगुरु ।
निंदक तो परम गुरु । निपराद सद्‌गुरु जनार्दनकृपा ॥ ५२३ ॥
जनार्दनकृपा एथें । गुरूवेगळें नुरेचि रितें ।
मीपणासहित सकळ भूतें । गुरुत्वा निश्चितें आणिली तेणें ॥ ५२४ ॥
तेणेंचि हे ग्रंथकथा । सिद्धी पावविली परमार्था ।
माझे गांठीची नव्हे योग्यता । हें जाणितलें श्रोतां ग्रंथारंभीं ॥ ५२५ ॥
ग्रंथारंभ प्रतिष्ठानीं । तेथ पंचाध्यायी संपादूनि ।
उत्तर ग्रंथाची करणी । आनंदवनीं विस्तारिली ॥ ५२६ ॥
'अविमुक्त' 'महाश्मशान' । 'वाराणसी' 'आनंदवन' ।
एकासीचि नांवें जाण । ऐका लक्षण त्याचेंही ॥ ५२७ ॥
अतिशयें जेथें मुक्ती । अधमोत्तमां एकचि गति ।
पुढती नाहीं पुनरावृत्ती । 'अविमुक्त' म्हणती या हेतू ॥ ५२८ ॥
जे श्मशानीं सांडिल्या प्राण । प्राणी पुढें न देखे मसण ।
यालागीं हें 'महाश्मशान' । अंतीं ब्रह्मज्ञान शिव सांगे ॥ ५२९ ॥
मर्यादा श्वेत 'वरुणा' 'अशी' । मध्यें नांदे पंचक्रोशी ।
रिगम नाहीं पातकांसी । यालागीं 'वाराणसी' म्हणीपें इतें ॥ ५३० ॥
'वरुणा' पातकांतें वारी । 'अशी' महादोष संहारी ।
मध्यें विश्वेश्वराची नगरी । 'वाराणसी' खरी या हेतु ॥ ५३१ ॥
जें विश्वेश्वराचें क्रीडास्थान । जेथ स्वानंदें शिव क्रीडे आपण ।
यालागीं तें आनंदवन । ज्यालागीं मरण अमर वांछिती ॥ ५३२ ॥
जेथें जितां सदन्नें भुक्ती । मेल्यामागें अचुक मुक्ती ।
यालागीं 'आनंदवन' म्हणती । पार्वतीप्रती सदाशिव सांगे ॥ ५३३ ॥
तया वाराणसी मुक्तिक्षेत्रीं । मणिकर्णिकामहातीरीं ।
पंचमुद्रापीठामाझारीं । एकादशावरी टीका केली ॥ ५३४ ॥
ऐकतां संतोषले सज्जन । स्वानंदें तुष्टला जनार्दन ।
पंचाध्यायी संपतां जाण । स्वमुखें आपण वरद वदला ॥ ५३५ ॥
ग्रंथ सिद्धी पावेल यथार्थीं । येणें सज्ञानहीं सुखी होती ।
मुमुक्षु परमार्थ पावती । साधक तरती भवसिंधु ॥ ५३६ ॥
भाळेभोळे विषयी जन । याचें करितां श्रवण पठण ।
ते हरिभक्त होती जाण । सन्मार्गी पूर्ण बहुत होती ॥ ५३७ ॥
'हे टीका तरी मराठी । परी ज्ञानदानें होईल लाठी' ।
ऐसी निजमुखीं बोलोनि गोठी । कृपादृष्टीं पाहिलें ॥ ५३८ ॥
तेथ म्यां ही केली विनंती । 'जे ये ग्रंथीं अर्थार्थी होती ।
त्यांसी ब्रह्मभावें ब्राह्मणीं भक्ती । नामीं प्रीतीं अखंड द्यावी ॥ ५३९ ॥
ते न व्हावे ब्रह्मद्वेषी । निंदा नातळावी त्यांसी ।
समूळ क्षय ब्रह्मद्वेषेंसीं । निंदेपासीं सकळ पापें' ॥ ५४० ॥
ऐसी ऐकतां विनवण । कृपेनें तुष्टला श्रीजनार्दन ।
जें जें मागितलें तें तें संपूर्ण । वरद आपण स्वयें वदला ॥ ५४१ ॥
ये ग्रंथी ज्या अत्यंत भक्ती । निंदाद्वेष न रिघे त्याचे चित्तीं ।
श्रीरामनामीं अतिप्रीती । सुनिश्चितीं वाढेल ॥ ५४२ ॥
अविद्य सुविद्य व्युत्पत्ती । न करितां ब्राह्मणजातीं ।
ब्रह्मभावें होईल भक्ती । तेणें ब्रह्मप्राप्ती अचूक ॥ ५४३ ॥
नामापरता साधकां सद्‌भावो । नाहीं ब्राह्मणापरता आन देवो ।
तो ये ग्रंथीं भजनभावो । नीच नवा पहा हो वाढेल ॥ ५४४ ॥
ऐसें देवोनि वरदान । हृदयीं आलिंगी जनार्दन ।
म्हणे ये ग्रंथीं जया भजन । त्याचें भवबंधन मी छेदीं ॥ ५४५ ॥
हेही अलंकारपदवी । स्वयें जनार्दनचि वदवी ।
एवं कृपा केली जनार्दनदेवीं । हे ठेवाठेवी मी नेणें ॥ ५४६ ॥
थोर भाग्यें मी पुरता । पूर्ण कृपा केली समस्त श्रोतां ।
समूळ सांभाळिले ग्रंथार्था । अर्थपरमार्था समसाम्यें ॥ ५४७ ॥
पुढें या ग्रंथाचें व्याख्यान । जेथ होईल कथाकथन ।
तेथ द्यावें अवधान । हें प्रार्थन दीनाचें ॥ ५४८ ॥
हे ऐकोनि प्रार्थन । संतोषले श्रोतेसज्जन ।
हे कथा आमुचें निजजीवन । जेथ व्याख्यान तेथ आम्ही ॥ ५४९ ॥
ऐसे संतुष्टले श्रोतेजन । वरदें तुष्टला श्रीजनार्दन ।
एका जनार्दन शरण । ग्रंथ संपूर्ण तेणें जाहला ॥ ५५० ॥
वाराणसी महामुक्तिक्षेत्र । विक्रमशक 'वृष' संवत्सर ।
शके सोळाशें तीसोत्तर । टीका एकाकार जनार्दनकृपा ॥ ५५१ ॥
महामंगळ कार्तिकमासीं । शुक्ल पक्ष पौर्णीमेसी ।
सोमवारशिवयोगेंसी । टीका एकादशी समाप्त केली ॥ ५५२ ॥
स्वदेशींचा शक संवत्सर । दंडकारण्य श्रीरामक्षेत्र ।
प्रतिष्ठान गोदातीर । तेथील उच्चार तो ऐका ॥ ५५३ ॥
शालिवाहनशकवैभव । संख्या चौदाशें पंचाण्णव ।
'श्रीमुख' संवत्सराचें नांव । टीका अपूर्व तैं जाहली ॥ ५५४ ॥
एवं एकादशाची टीका । जनार्दनकृपा करी एका ।
ते हे उभयदेशाआवांका । लिहिला नेटका शकसंवत्सर ॥ ५५५ ॥
पंध्राशतें श्लोक सुरस । एकतीस अध्याय ज्ञानरहस्य ।
स्वमुखें बोलिला हृषीकेश । एकाकी एकादश दुजेनिवीण ॥ ५५६ ॥
एकादश म्हणजे एक एक । तेथ दुजेपणाचा न रिघे अंक ।
तेंचि एकादश इंद्रियीं सुख । एकत्वीं अलोलिक निडारलें पूर्ण ॥ ५५७ ॥
त्या एकादशाची टीका । एकरसें करी एका ।
त्या एकत्वाच्या निजसुखा । फळेल साधकां जनार्दनकृपा ॥ ५५८ ॥
हा ज्ञानग्रंथ चिद्रत्‍न । यथार्थ अर्थिला संपूर्ण ।
माझेनि नांवें श्रीजनार्दन । ग्रंथकर्ता आपण स्वयें जाहला ॥ ५५९ ॥
एका जनार्दना शरण । जनार्दना पढियें एकपण ।
जेवीं कां सूर्याचे किरण । सूर्यतेजें पूर्ण निरसी तम ॥ ५६० ॥
तेवीं श्रीजनार्दन तेजें जाण । प्रकाशलें एकपण ।
तेणें प्रकाशें ग्रंथ संपूर्ण । जनार्दनार्पणएकपणेंसीं ॥ ५६१ ॥
'जन जनार्दन एक' । जाणे तो सुटला निःशेख ।
हेंचि नेणोनियां लोक । गुंतले अनेक निजात्मभ्रमें ॥ ५६२ ॥
इति श्रीभागवते महापुराणे परमहंससंहितायां
एकादशस्कंधे श्रीकृष्णउद्धवसंवादे एकाकारटीकायां
'मौसलोपाख्यानं' नाम एकत्रिंशोऽध्यायः ॥ ३१ ॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ श्लोक२८ ॥ ओंव्य ५६२ ॥​