​श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीकृष्णाय नमः ॥

ॐ नमो श्रीसद्‌गुरु अच्युता । तूं देहीं असोनि देहातीता ।
गुणीं निर्गुणत्वें वर्तता । देहममता तुज नाहीं ॥ १ ॥
देहममता नाहीं निःशेख । तानेपणीं प्यालासी विख ।
पूतना शोषिली प्रत्यक्ष । दावाग्नि देख प्राशिला ॥ २ ॥
जो तूं वैकुंठपीठविराजमान । त्या तुज नाहीं देहाभिमान ।
हो‍ऊनि गोवळांसमान । हुंबरी जाण घालिशी स्वयें ॥ ३ ॥
तुज पावावया कर्मबळें । सदा सोशिती सोंवळें ओंवळें ।
तो तूं मेळवूनि गोवळे । जेवणें खेळेंमेळें स्वयें करिसी ॥ ४ ॥
ज्यातें म्हणती दुराचार । तो तुवां करूनि व्यभिचार ।
केला गोपिकांचा उद्धार । हें अगम्य चरित्र वेदशास्त्रां ॥ ५ ॥
घरीं सोळा सहस्र नारी । नांदसी एकलक्ष साठी सहस्र कुमरीं ।
तरीं तूं बाळब्रह्मचारी । तुज सनत्कुमारीं वंदिजे ॥ ६ ॥
तुझे ब्रह्मचर्याची थोरी । शुक नारद वंदिती शिरीं ।
हनुमंत लोळे पायांवरी । तूं ब्रह्मचारी नैष्ठिक ॥ ७ ॥
व्रतबंध नव्हतां आधीं । तुवां भोगिलीं गोवळीं पेंधीं ।
तो तूं ऊर्ध्वरेता त्रिशुद्धीं । तुज भीष्म वंदी सर्वदा ॥ ८ ॥
नवलक्ष गोकंठपाशीं । तुज बांधवेना हृषीकेशी ।
तो तूं भावार्थें बांधिलासी । रासक्रीडेसी गोपिकीं ॥ ९ ॥
जैसे जैसे त्यांचे मनोरथ । तैसतैसा तूं क्रीडा करित ।
सहामास रात्रि करूनि तेथ । तत्प्रेमयुक्त विचरसी ॥ १० ॥
तो तूं कामासी नातळत । कामिनीकाम पूर्ण करित ।
लाजवूनि विधिवेदार्थ । गोपिका समस्त तारिल्या ॥ ११ ॥
गोपी तारिल्या प्रेमाद्‌भुतें । गायी तारिल्या वेणुगीतें ।
गौळिये तारिले समस्तें । श्रीकृष्णनाथें निजयोगें ॥ १२ ॥
कंस तारिला दुष्टबुद्धी । व्याध तारिला अपराधी ।
ऐसा कृपाळु तूं त्रिशुद्धी । संसारअवधी श्रीकृष्णा ॥ १३ ॥
नुल्लंघवे श्रीकृष्णाच्या बोला । यमें गुरुपुत्र आणूनि दिधला ।
तो श्रीकृष्ण निजतनु त्यागिता जाहला । जो नव्हे अंकिला कळिकाळा ॥ १४ ॥
भागवतीं कळसाध्यावो । जेथें निजधामा जाईल देवो ।
तो अतिगहन अभिप्रावो । सांगे शुकदेवो परीक्षितीसी ॥ १५ ॥
कळसावरतें न चढे काम । तेवीं देवें ठाकिल्या निजधाम ।
राहिला निरूपणसंभ्रम । 'कळसोपक्रम' या हेतु ॥ १६ ॥
वेदशास्त्रार्थनिजनिर्वाहो । देहीं नुपजे अहंभावो ।
तो हा एकतिसावा अध्यावो । जेथ निजधामा देवो स्वेच्छा निघे ॥ १७ ॥
श्रीकृष्णाचें निजधामगमन । ब्रह्मादिकां अतर्क्य जाण ।
एका जनार्दनकृपा पूर्ण । विशद व्याख्यान सांगेन ॥ १८ ॥
दारुकें द्वारका प्रयाण । केलिया निजधामा निघे श्रीकृष्ण ।
तें निर्याणकाळींचें दर्शन । पाहों देवगण स्वयें आले ॥ १९ ॥
तेचि अर्थींचें निरूपण । श्रीशुक सांगे आपण ।
श्रोता परीक्षिती सावधान । श्रीकृष्णनिर्याणश्रवणार्थी ॥ २० ॥

श्रीशुक उवाच -
अथ तत्रागमद्‌ब्रह्मा भवान्या च समं भवः ।
महेन्द्रप्रमुखा देवा मुनयः सप्रजेश्वराः ॥ १ ॥
पितरः सिद्धगन्धर्वा विद्याधरमहोरगाः ।
चारणा यक्षरक्षांसी किन्नराप्सरसो द्विजाः ॥ २ ॥

जो व्यासाचें निजजीवन । जो योगियांचें चूडारत्‍न ।
तो श्रीशुक स्वयें आपण । श्रीकृष्णनिर्याण निरूपी ॥ २१ ॥
शुक म्हणे परीक्षिती । निजाधामा निघतां श्रीपती ।
सकळ देव दर्शनार्थ येती । विमानपंक्तीं सवेग ॥ २२ ॥
ब्रह्मा सत्वर आला तेथ । भव भवानीसमवेत ।
इंद्रमुख्य देव समस्त । स्वगणयुक्त ते आले ॥ २३ ॥
सनकादिक मुनिपंक्ती । आले दक्षादि प्रजापती ।
अर्यमादि पितर येती । कपिलादि धांवती महासिद्ध ॥ २४ ॥
आले गंधर्व विद्याधर । यक्ष चारण किन्नर ।
बिभीषणादि राक्षस थोर । वेगीं श्रीधर पाहों येती ॥ २५ ॥
पहावया श्रीरंग । आले पाताळींचें प्रन्नग ।
ज्यांतें म्हणती महोरग । तेही सवेग पैं आले ॥ २६ ॥
द्विज आले दत्तात्रेयादिक । नारद पाहों आला कौतुक ।
द्विज-पक्षी गरुडप्रमुख । सत्वर देख ते आले ॥ २७ ॥
रंभा उर्वशी मेनका । अप्सरा ज्या अष्टनायिका ।
श्रीकृष्णदर्शना आवांका । धरोनि देखा त्या आला ॥ २८ ॥
श्रीकृष्णस्वरूप पहावया । नयनीं थोर घेतला थाया ।
यालागीं देंवसमुदाया । येणें लवलाह्यां जाहलें एथें ॥ २९ ॥

द्रष्टुकामा भगवतो निर्याणं परमोत्सुकाः ।
गायन्तश्च गृणन्तश्च शौरेः कर्माणि जन्म च ॥ ३ ॥

कृष्ण पाहावया आवडीं । दृष्टी धांवे लवडसवडी ।
होत डोळ्यां आडाडी । अभिनव गोडी कृष्णाची ॥ ३० ॥
श्रीकृष्णनिर्याणदर्शन । पाहावया उत्साहपूर्ण ।
सत्वर आले सुरगण । पुढती श्रीकृष्णदर्शन आम्हां कैंचें ॥ ३१ ॥
सौंदर्याची निजसीमा । घनश्याम सुंदर प्रतिमा ।
तो कृष्ण गेलिया निजधामा । दर्शन आम्हां मग कैंचें ॥ ३२ ॥
श्रीकृष्णदर्शनाची गोडी । सुरगणां लागलीसे गाढी ।
यालागीं तें अतितांतडी । आले आवडीं दर्शनार्थ ॥ ३३ ॥
श्रीकृष्णकर्में स्वयें वर्णित । कृष्णचरित्रें गीतीं गात ।
मिळोनि सुरवर समस्त । आले दर्शनार्थ सत्वर ॥ ३४ ॥

ववर्षुः पुष्पवर्षाणि विमानावलिभिर्नभः ।
कुर्वन्तः सङ्कुलं राजन् भक्त्या परमया युताः ॥ ४ ॥

विमानश्रेणी आकाशीं । तेथ दाटलिया चौपाशीं ।
संमुख देखोनि हृषीकेशी । जयजयकारासी तिहीं केलें ॥ ३५ ॥
देखोनि श्रीकृष्णनाथ । भक्तिउद्रेक जाहलें चित्त ।
दिव्य सुमनांतें वर्षत । मिळूनि समस्त समकाळें ॥ ३६ ॥
दिव्य सुमनांचा रोळा । कृष्णा-चौपाशीं विखुरला ।
तेणें श्रीकृष्ण शोभला त्या काळां । घनश्यामलीळा साजिरी ॥ ३७ ॥

भगवान् पितामहं वीक्ष्य विभूतीरात्मनो विभुः ।
संयोज्यात्मनि चात्मानं पद्मनेत्रे न्यमीलयत् ॥ ५ ॥

देव पावले शीघ्रगतीं । ब्रह्मा देखिला संमुखस्थिती ।
सदाशिवसम विभूती । त्यांतेंही श्रीपती देखता जाहला ॥ ३८ ॥
इंद्रादिक निजविभूती । त्यांतें देखोनि श्रीपती ।
स्वनेत्र पद्मदलाकृती । ते सहजस्थितीं झांकिले ॥ ३९ ॥
झांकिले अथवा उघडे नयन । परी स्थिति नाहीं अधिक न्यून ।
तो आत्मा आत्मत्वें परिपूर्ण । तरी कां श्रीकृष्ण नयन झांकी ॥ ४० ॥
देखोनि देवसमुदावो । कांहीं न बोलतां देवो ।
नेत्र झांकावया कोण भावो । तो अभिप्रावो अवधारा ॥ ४१ ॥
द्वारके असतां श्रीकृष्णनाथ । सुरवर प्रार्थूं आले तेथ ।
तिहीं विनविला देवकीसुत । दास समस्त कृपा पाही ॥ ४२ ॥
स्वर्लोकादि लोकपाळ । आम्ही तुझे दास सकळ ।
निजधामा जातां एक वेळ । आश्रम सकळ पुनीत कीजे ॥ ४३ ॥
त्या समस्त देवांप्रती । स्वमुखें बोलिला श्रीपती ।
यदुकुळक्षयाचे अंतीं । येईन निश्चितीं तेणें मार्गें ॥ ४४ ॥
ऐकोनि श्रीकृष्णवदंती । सुरवर संतोषले चित्तीं ।
आम्हांसी वश्य जाहला श्रीपती । वचनोक्ती नुल्लंघी ॥ ४५ ॥
ते संधीचा ठाकुन ठावो । आला सुरवरसमुदावो ।
त्यांचा छळावया अहंभावो । निजनेत्र पहा हो हरि झांकी ॥ ४६ ॥
देवांचा बहु समुदावो । तेथ मी कोठकोठें जावों ।
त्यासी ठकावया पहा हो । नेत्र झांकोनि देवो समाधि दावी ॥ ४७ ॥
नाहीं समाधि आणि व्युत्थान । कृष्ण परब्रह्म परिपूर्ण ।
तोही निजनेत्र झांकून । समाधिलक्षण मृषा दावी ॥ ४८ ॥
स्वच्छंदमृत्यु योगियांसी । ते स्थिति नाहीं श्रीकृष्णापाशीं ।
अतर्क्यगति शिवादिकांसी । ते परीक्षितीसी शुक सांगे ॥ ४९ ॥

लोकाभिरामां स्वतनुं धारणाध्यानमङ्गलम् ।
योगधारणयाऽऽग्नेय्यादग्ध्वा धामाविशत्स्वकम् ॥ ६ ॥

कळिकाळ जिणोनि जाण । स्वच्छंदमृत्यु योगिजन ।
ते अग्निधारणाकरूनि पूर्ण । स्वदेह जाळून स्वरूप होती ॥ ५० ॥
घृत थिजलें तें विघुरलें । तैसें सगुण निर्गुणत्वा आलें ।
या नांव योगाग्निधारण बोलिलें । श्रीकृष्णें देह दाहिलें हें कदा न घडे ॥ ५१ ॥
कृष्णस्वरूप परिपूर्ण । तो कां करील योगधारण ।
त्याचा लीलाविग्रही देह जाण । करावें दहन कशाचें ॥ ५२ ॥
देखतां डोळ्यां लागे ध्यान । संपूर्ण जेथें विगुंते मन ।
एवढें श्रीकृष्णसौंदर्य संपूर्ण । निजमोहन जगाचें ॥ ५३ ॥
ज्याचें देखतां बरवेंपण । मदन पोटा आला आपण ।
लक्ष्मी भुलली देखोन चरण । चैतन्यघन श्रीकृष्ण ॥ ५४ ॥
ज्याचें योगियां सदा ध्यान । शिवादिकां नित्य चिंतन ।
सकल मंगलाचें आयतन । चैतन्यघन श्रीकृष्ण ॥ ५५ ॥
श्रीकृष्ण स्वयें आत्माराम । यालागीं तो जगाचा आराम ।
लीलाविग्रही घनश्याम । ध्यानगम्य चिद्‌रूप ॥ ५६ ॥
जैशी घृताची पुतळी । थिजोनि जाहली एके काळीं ।
तैसी चैतन्याची मुसावली । स्वलीला जाहली श्रीकृष्णमूर्ती ॥ ५७ ॥
दावाग्नि प्राशिला प्रत्यक्ष । न चढेचि काळियाचें विख ।
तो देहचि नव्हे देख । मा मरणात्मक तेथ कैंचें ॥ ५८ ॥
कृष्ण प्रकटे ज्याचे हृदयीं । तो देहींच होय विदेही ।
मा त्या कृष्णाच्या ठायीं । देहत्व कायी असेल ॥ ५९ ॥
कृष्णदेहो नाहीं निमाला । तो आभासचि सहजत्वा आला ।
जैसा दर्पणींचा लोपला । प्रतिबिंब आपुला आपुले ठायीं ॥ ६० ॥
ज्याचें करितां नामस्मरण । भक्तांचें निरसे जन्म मरण ।
तो कृष्ण पावे जैं निधन । तैं भक्तांसी कोण उद्धरी ॥ ६१ ॥
आत्ममायेचे स्वलीला । कृष्ण कृष्णरूपें प्रगट जाहला ।
ते लीला त्यागोनि संचला । निजरूपीं ठेला निजत्वें ॥ ६२ ॥
कृष्णें देहो नेला ना त्यागिला । तो लीलाविग्रहें संचला ।
भक्तध्यानीं प्रतिष्ठिला । स्वयें गेला निजधामा ॥ ६३ ॥
जैसजैसा भक्ताचा भावो । तैसतैसा होय देवो ।
तो भक्तध्यानीं स्थापूनि देहो । निजधामा पहा हो न वचोनि गेला ॥ ६४ ॥
हो कां कृष्णमूर्ति जरी सगुण । तरी देहा दाह न घडे जाण ।
कृष्णाश्रयें जग संपूर्ण । तेव्हां होईल दहन जगाचें ॥ ६५ ॥
जेणें मायेसी निजपोटीं । दाविल्या ब्रह्मांडांच्या कोटी ।
त्या श्रीकृष्णदेहदाहापाठीं । जगाची गोठी नुरावी ॥ ६६ ॥
ऐशियाही युक्ती विचारितां । अतिस्थूळ ते योग्यता ।
श्रीकृष्णदेहचि विदेहता । तेथ दाहकता ते कैची ॥ ६७ ॥
कृष्णाचें असणें जाणें । हेंही श्रीकृष्णचि स्वयें जाणे ।
तेथ वेदांचेंही बोलणें । जाणपणें सरेना ॥ ६८ ॥
हे कृष्णाची अगम्य गती । शिवविरिंच्यादि नेणती ।
त्यांची कल्पना ऐशी चित्तीं । आम्हांसवें श्रीपती येईल ॥ ६९ ॥
ऐसेनि अभिप्रायें पूर्ण । आनंदले सुरगण ।
अवघे होऊनि सावधान । उल्हास पूर्ण मांडिला ॥ ७० ॥

दिवि दुन्दुभयो नेदुः पेतुः सुमनसश्च खात् ।
सत्यं धर्मो धृतिर्भूमेः कीर्तिः श्रीश्चानु तं ययुः ॥ ७ ॥

उल्हासले सुरगण । दिवि दुंदुभि त्राहाटिल्या जाण ।
दिव्य सुमनें गगनींहून । वर्षले पूर्ण श्रीकृष्णावरी ॥ ७१ ॥
वैकुंठादि स्वर्ग संपत्ती । भूलोका आणील्या श्रीपतीं ।
तो येतां निजधामाप्रति । आमुच्या आम्हां हातीं देईल वेगीं ॥ ७२ ॥
ऐसेनि देव उल्हासोनि । पुनः पुनः वर्षती सुमनीं ।
शिवादि पाहती सावधानीं । अतर्क्य गमनीं हरि गेला ॥ ७३ ॥
आम्ही सकळ मायेचे नियंते । आम्ही सर्वद्रष्टे सर्वज्ञाते ।
ऐसा अभिमान होता देवांतें । त्यासी श्रीकृष्णनाथें लाजविलें ॥ ७४ ॥
अलक्ष्य श्रीकृष्णाची निजगती । शंभु स्वयंभू स्वयें नेणती ।
तेणें विस्मित ते होती । आश्चर्य मानिती सुरवर ॥ ७५ ॥
देव परमाश्चर्य जंव मानिती । तंव सत्य-धर्म-श्री-धृति-कीर्ती ।
श्रीयेसमवेत निघती । सांडूनि क्षिती कृष्णलक्षीं ॥ ७६ ॥
सत्य-धर्म-श्री-धृती-कीर्ती । यांची श्रीकृष्णचरणीं नित्य वस्ती ।
यालागीं कृष्णासवें त्याही निघती । सांडोनि क्षिती तत्काळ ॥ ७७ ॥
तूं ऐसें मानिशी परीक्षिती । जे सत्य धर्म श्री धृति कीर्ती ।
निःशेष सांडूनि गेलीं क्षिती । ऐक ते अर्थीं विचार ॥ ७८ ॥
मज पाहतां श्रीकृष्णमूर्तीं । स्थिरावली ज्याचे चित्तीं ।
तेथ सत्य धर्म श्री धृति कीर्ती । साम्राज्यें वसती कुरुराया ॥ ७९ ॥
केवळ भक्तानुग्रही । कृष्ण स्वयें लीलाविग्रही ।
त्या कृष्णाची गती पाहीं । न पडे ठायीं ब्रह्मादिकां ॥ ८० ॥

देवादयो ब्रह्ममुख्या न विशन्तं स्वधामनि ।
अविज्ञातगतिं कृष्णं ददृशुश्चातिविस्मिताः ॥ ८ ॥

इंद्र बृहस्पती मुख्यत्वें ब्रह्मा । देव पाडूनि परम भ्रमा ।
श्रीकृष्ण प्रवेशला निजधामा । अतर्क्य महिमा हरीचा ॥ ८१ ॥
अतर्क्य श्रीकृष्णाची गती । देवांसी लक्षेना निजशक्तीं ।
अतिविस्मय पावोनि चित्तीं । स्वधामाप्रती निघाले ॥ ८२ ॥
देव जातां स्वधामाप्रती । क्षणक्षणा आश्चर्य करिती ।
अलक्ष्य लक्षेना कृष्णगती । अतर्क्य स्थिती शिवादिकां ॥ ८३ ॥
तेचि श्रीकृष्णाची अतर्क्य गती । देवांसी लक्षेना दैवी शक्तीं ।
तेचि विशद दृष्टांतीं । परीक्षितीप्रती शुक सांगे ॥ ८४ ॥

सौदामन्या यथाऽऽकाशो यान्त्या हित्वाभ्रमण्डलम् ।
गतिर्न लक्ष्यते मर्त्यैस्तथा कृष्णस्य दैवतैः ॥ ९ ॥

वीज तळपें अभ्रमंडळी । ते कोठोनि आली कोठें गेली ।
गति नरां न लक्षे भूतळीं । तैशी श्रीकृष्णगति जाहली दुर्गम देवां ॥ ८५ ॥
वीज सकळ मनुष्यें देखती । परी न कळे येती जाती गती ।
तेवीं श्रीकृष्णाची अवतारशक्ती । न कळे निश्चितीं देवांसी ॥ ८६ ॥
तेथूनिया येथें येणें । कां येथूनिया तेथें जाणें ।
हें नाहीं श्रीकृष्णास करणें । तो सर्वत्र पूर्णपणें परिपूर्ण सदा ॥ ८७ ॥
द्यावया आकाशासी बिढार । सर्वथा रितें न मिळे घर ।
तेवीं श्रीकृष्ण परमात्मा सर्वत्र । गत्यंतर त्या नाहीं ॥ ८८ ॥
ऐसा श्रीकृष्ण गेला निजधामा । परमाद्‌भुत ज्याचा महिमा ।
अलक्ष्य लक्षेना कृष्णगरिमा । जाणोनि स्वाश्रमा निघाले देव ॥ ८९ ॥

ब्रह्मरुद्रादयस्ते तु दृष्ट्वा योगगतीं हरेः ।
विस्मितास्तां प्रशंसन्तः स्वं स्वं लोकं ययुस्तदा ॥ १० ॥

आम्ही मायानियंते निजशक्तीं । आम्ही जाणों दुर्गमा योगगती ।
आम्ही सर्वद्रष्टे त्रिजगतीं । हा अभिमान चित्तीं देवांसीं ॥ ९० ॥
तिंहीं देखोनि कृष्णगती । गळाली जाणिवेची वृत्ती ।
लाजें पळाली अभिमानस्थिती । तिंहीं मांडिली स्तुती श्रीकृष्णाची ॥ ९१ ॥
रुद्र पंचमुखीं करी स्तुती । ब्रह्मा चहूं मुखीं वर्णी कीर्ती ।
देव विस्मयातें पावती । अगाध गती श्रीकृष्णाची ॥ ९२ ॥
करितां श्रीकृष्णाची स्तुती । देवांसी न बाणे तृप्ती ।
वर्णित श्रीकृष्णकीर्ति । स्वलोकाप्रती सुर गेले ॥ ९३ ॥
पूर्वीं सांगितली कृष्णगती । तेचि सांगावया विशद स्थिती ।
परतोनि परीक्षितीप्रती । अतिप्रीतीं शुक सांगे ॥ ९४ ॥

राजन्परस्य तनुभृज्जननाप्ययेहा
मायाविडम्बनमवेही यथा नटस्य ।
सृष्ट्वाऽऽत्मनेदमनुविश्य विहृत्य चान्ते
संहृत्य चात्ममहिमोपरतः स आस्ते ॥ ११ ॥

ऐके राया परीक्षिती । सकळ कारणां कारण श्रीपती ।
मायेचीही चेतनाशक्ती । जाण निश्चितीं श्रीकृष्ण ॥ ९५ ॥
ज्यासी नाहीं व्यक्ती वर्ण । ज्यासी नाहीं रूप गुण ।
तो स्वलीला श्रीकृष्ण । यदुवंशीं जाण अवतरला ॥ ९६ ॥
जो सकळवंशवंशज जाण । जो सकळ गोत्र गोत्रज पूर्ण ।
जो सकळ जातींची जाती जाण । स्वयें श्रीकृष्ण सर्वादि ॥ ९७ ॥
त्यासी यदुवंशीं जें जन्म । गोवर्धनोद्धारणादि कर्म ।
कुलक्षयो निधनधर्म । हें स्वलीलाकर्म योगमाया ॥ ९८ ॥
योगमायेचिया सत्ता । मत्स्यकूर्मादि अवतारता ।
शेखीं धरी श्वेतवराहता । ते अतर्क्य योग्यता कृष्णाची ॥ ९९ ॥
श्रीकृष्ण नव्हे नव्हे अवतार । हा अवतारी पूर्ण चिन्मात्र ।
त्याचें अतिअतर्क्य चरित्र । ब्रह्मादि रुद्र नेणती ॥ १०० ॥