​जैसे आरिसां प्रतिबिंब बिंबले । तैसें यदुवंशीं कृष्णजन्म जाहलें ।

आरिसां हावभाव पाहिले । तैसें कर्म केलें श्रीकृष्णें ॥ १०१ ॥
तो आरिसा हातींचा त्यागितां । हारपे पुढील प्रतिबिंबता ।
त्या नांव कृष्णनिधनता । मिथ्या वार्ता मायिक ॥ १०२ ॥
जैसा नट धरी नाना वेष । सवेंचि सांडी त्या वेषांस ।
परी नटासी नाहीं नाश । तैसा पैं हृषीकेश अवतारी ॥ १०३ ॥
यदुवंशीं श्रीकृष्णनाथ । सर्व कर्मीं सदा अलिप्त ।
सृष्टिस्थित्यंतीं नित्यमुक्त । त्यासी परमाद्‌भुत तें कायी ॥ १०४ ॥
न मेळवितां साह्य संगें । कृष्ण सृष्टी सृजी निजांगें ।
ते प्रतिपाळूनि यथाभागें । सहारूनि वेगें स्वयें उरे ॥ १०५ ॥
श्रीकृष्ण सृजी पाळी संहारी । हे प्रत्यक्ष जगीं दिसे थोरी ।
कर्में करूनि तो अविकारी । कदा विकारी नव्हे कृष्ण ॥ १०६ ॥
श्रीकृष्ण अंतर्यामी सर्व भूतां । जगकर्मांचा कृष्ण कर्ता ।
कर्म करूनि तो अकर्ता । विदेहता निजरूपें ॥ १०७ ॥
ऐसा अगाध श्रीकृष्णमहिमा । मर्यादा न पवे शिव शक्र ब्रह्मा ।
त्याचा देहचि विदेहात्मा । गेला निजधामा तेणें योगें ॥ १०८ ॥
येचि अवतारीं श्रीकृष्णनाथें । देहीं दाविलें विदेहकर्मातें ।
तें मागें परिसविलें तूतें । ऐक मागुतें सांगेन ॥ १०९ ॥
सात दिवस गोवर्धन । निजकरी धरूनि जाण ।
इंद्राचा हरिला मान । विदेही पूर्ण श्रीकृष्ण ॥ ११० ॥
दावाग्नि प्राशूनि आपण । लाजविला हुताशन ।
रासक्रीडा करूनि जाण । हरिला मान मदनाचा ॥ १११ ॥
समुद्र सारूनि माघारां । वसविलें निजनगरा ।
निद्रा न मोडितां मथुरा । द्वारकापुरा आणिली ॥ ११२ ॥
सेवूनि भाजीचे पान । तृप्त केले ऋषिजन ।
श्रीकृष्ण अंतर्यामी आपण । हें निजलक्षण दाविलें ॥ ११३ ॥
येणेंचि देहें श्रीकृष्णनाथ । जाहला वत्सें वत्सप समस्त ।
ब्रह्मा लाजवूनि तेथ । गर्वहत तो केला ॥ ११४ ॥

मर्त्येन यो गुरुसुतं यमलोकनीतं
त्वां चानयच्छरणदः परमास्त्रदग्धम् ।
जिग्येऽन्तकान्तकमपीशमसावनीशः
किं स्वावने स्वरनयन्मृगयुं सदेहम् ॥ १२ ॥

श्रीकृष्णें येणेंचि देहेसीं । जाऊनियां यमलोकासी ।
निग्रहूनि यमकाळासी । निमाल्या गुरुसुतासी आणिलें ॥ ११५ ॥
उत्तरेचिये गर्भस्थितीं । जळतां ब्रह्मास्त्रमहाशक्तीं ।
तुज राखिलें आकांतीं । स्वचक्र श्रीपती प्रेरोनी ॥ ११६ ॥
तुज राखावया हेंचि कारण । तुझी माता रिघाली शरण ।
श्रीकृष्ण शरणागतां शरण्य । संकटहरण निजभक्तां ॥ ११७ ॥
यादवांदेखतां द्वारकापुरीं । द्विजसुत राखितां सटीचे रात्रीं ।
अर्जुन नेमेंसीं प्रतिज्ञा करी । तंव तो सशरीरीं हारपला ॥ ११८ ॥
ब्राह्मणें निर्भ्रर्त्सिलें त्यासी । थोर लाज जाहली अर्जुनासी ।
तेणें कळवळला हृषीकेशी । भक्तसाह्यासी पावला ॥ ११९ ॥
अर्जुनासहित हृषीकेशी । रथेंसीं रिघे क्षीरसागरासी ।
द्विजसुत होते नारायणापाशीं । ते द्वारकेसी आणिले ॥ १२० ॥
एवं भक्तसंकटनिवारण । निजांगें करी श्रीकृष्ण ।
कृष्णप्रतापाचें महिमान । ऐक सांगेन अलौकिक ॥ १२१ ॥
बाणासुराचा कैवारु । करूँ आला महारुद्रु ।
सवें नंदी भृंगी वीरभद्रु । स्वामिकार्तिकेंसीं हरु जिंतिला कृष्णें ॥ १२२ ॥
उग्रासीही अतिउग्र । भयंकराही भयंकर ।
तो जिणोनि काळाग्निरुद्र । बाणभुजाभार छेदिला ॥ १२३ ॥
श्रीकृष्णवचन अतिअगाध । जेणें केला अपराध ।
तो स्वदेहेंसीं जराव्याध । स्वर्गा प्रसिद्ध धाडिला ॥ १२४ ॥
एवढें सामर्थ्य श्रीकृष्णापाशीं । तो काय राखूं न शके स्वदेहासी ।
देहीं देहत्व नाहीं त्यासी । गेला निजधामासी निजात्मता ॥ १२५ ॥
एवढें सामर्थ्य श्रीकृष्णापाशीं । तरी कां गेला निजधामासी ।
ये लोकीं तेणें देहेंसीं । राहतां त्यासी भय काय ॥ १२६ ॥
ऐसा पोटींचा आवांका । धरुन धरिशी आशंका ।
लोकाभिमान नाहीं यदुनायका । स्वेच्छा देखा स्थिति त्याची ॥ १२७ ॥

तथाप्यशेषस्थितिसम्भवाप्य-
येष्वनन्यहेतुर्यदशेषशक्तिधृक् ।
नैच्छत्प्रणेतुं वपुरत्र शोषितं
मर्त्येन किं स्वस्थगतिं प्रदर्शयन् ॥ १३ ॥

मायादि तीन्ही गुण । इत्यादि कारणां कारण ।
निजांगें श्रीकृष्ण आपण । स्वयें अकारण अनादित्वें ॥ १२८ ॥
ब्रह्मांडें कोटी अनंत । उत्पत्तिस्थितिप्रलयावर्त ।
करूनि श्रीकृष्णु अलिप्त । सामर्थ्यें अद्‌भुत श्रीकृष्णीं ॥ १२९ ॥
अशेषांही परम शक्ती । श्रीकृष्णलेशें सामर्थ्यवंती ।
कृष्णुदेह तो विदेहस्थिती । स्वेच्छाशक्तीं स्वधामा गेला ॥ १३० ॥
इहलोकींची आसक्ती । श्रीकृष्णासी नाहीं चित्तीं ।
निजधामाची अतिप्रीती । तेही निश्चितीं असेना ॥ १३१ ॥
निजदेहेंही इहलोकीं वस्ती । स्वेच्छा न मानीच श्रीपती ।
माझ्या देहाची अगम्य गती । तेणें साधकस्थिती भ्रंशेल ॥ १३२ ॥
माझा देह चैतन्यघन । तेथें बाधीना विषयसेवन ।
हें देख्नोनि साधक जन । देहसाधन मांडिती ॥ १३३ ॥
वायो साधूनियां पूर्ण । दृढ करूनि देहधारण ।
माझ्याऐसें विषयसेवन । करावया अभिमान वाढेल ॥ १३४ ॥
ऐसा वाढल्या देहाभिमान । माझें मावळेल निजात्मज्ञान ।
यालागीं विदेह श्रीकृष्ण । गेला निघोन निजधामा ॥ १३५ ॥
माझें नाकळतां निजात्मज्ञान । परी माझ्याऐसें विषयसेवन ।
करूं लागती योगी जन । यालागीं श्रीकृष्ण निजधामा गेला ॥ १३६ ॥
माझ्या देहाची स्थिति गती । शंभु स्वयंभू कदा नेणती ।
मा इतरांसीं ते गती । कैशा रीतीं कळेल ॥ १३७ ॥
परी माझेऐसा देहाभिमान । वाढवितील योगी जन ।
हें जाणोनियां श्रीकृष्ण । विदेहें आपण निजधामा गेला ॥ १३८ ॥
ज्याचे देहाचें दर्शन । देखतां सबाह्य निवे मन ।
त्याही देहाचें मिथ्यात्व पूर्ण । दावूनि श्रीकृष्ण निजधामा गेला ॥ १३९ ॥
एवं त्यागावया देहाभिमान । कृष्ण निजधामा करी गमन ।
तरावया साधक जन । कृपाळु पूर्ण दीक्षा दावी ॥ १४० ॥
एथवरी वैराग्यदृढस्थिती । देहाभिमानाच्या विरक्तीं ।
साधावी निजात्मप्राप्ती । हे दीक्षा श्रीपती दावूनि गेला ॥ १४१ ॥
जेणें देहें स्वयें श्रीकृष्ण । आचरला अनेक विंदान ।
परी ज्ञात्यासी न लगे दूषण । हें पूर्णत्व पूर्ण प्रकाशलें ॥ १४२ ॥
जैत अथवा आल्या हारी । ज्ञान मैळेना दोंहीपरी ।
ज्यासी मिथ्या भास नरनारी । तो सदा ब्रह्मचारी व्यभिचारामाजीं ॥ १४३ ॥
स्त्रीपुत्रादि गृहवासी । असोनि नित्य संन्यासी ।
हेंही लक्षण हृषीकेशीं । येणें अवतारेंसीं दाविलें ॥ १४४ ॥
अंगीं बाणलें गोवळेपण । सवेंचि स्वामित्व आलें पूर्ण ।
शेखीं सेवकही जाहला आपण । तरी पूर्णपण मैळेना ॥ १४५ ॥
एकाचे घरीं उच्छिष्टें काढी । एकाचीं अंगें धूतसे घोडीं ।
तरी पूर्णत्वाचिये जोडी । उणी कवडी नव्हेचि ॥ १४६ ॥
एकाचीं निमालीं आणिलीं बाळें । एकाचीं समूळ निर्दाळिलीं कुळें ।
इंहीं दोंही परी ज्ञान न मैळे । हेंही प्रांजळें प्रकाशिलें ॥ १४७ ॥
एकाचा पूर्ण जाहला कैवारी । एकाचा जाहला पूर्ण वैरी ।
परी एकात्मता चराचरीं । अणुभरी ढळेना ॥ १४८ ॥
एकीं उद्धरिलीं चरणीं लागतां । तोही एकाचे चरणीं ठेवी माथा ।
बाप ज्ञानाची उदारता । न्यूनपूर्णता तरी न घडे ॥ १४९ ॥
इतर ज्ञाते ज्ञानस्थिती । बोल बोलोनि दाविती ।
तैशी नव्हे श्रीकृष्णमूर्ति । आचरोनि स्थिती दाविली अंगें ॥ १५० ॥
अतिगुह्य ज्ञानलक्षणें । आचरोनि दाविलीं श्रीकृष्णें ।
परी अणुमात्रही उणें । नेदीच पूर्णपणें अंगीं लागों ॥ १५१ ॥
एवढी ज्या देहाची ख्याती । जेणें देहें दीन उद्धरती ।
ज्या देहातें सुरनर वंदिती । ज्या देहाची कीर्ती त्रैलोक्य वर्णी ॥ १५२ ॥
त्या देहाची अहंकृती । निःशेष सांडूनि श्रीपती ।
गेला निजधामाप्रती । ठेवूनि निजमूर्ति स्वभक्तध्यानीं ॥ १५३ ॥
श्रीकृष्णें देह नेला ना त्यागिला । तो लीलाविग्रहें संचला ।
निजभक्तध्यानीं प्रतिष्ठिला । स्वयें निजधामा गेला निजात्मयोगें ॥ १५४ ॥

य एतां प्रातरुत्थाय कृष्णस्य पदवीं परम् ।
प्रयतः कीर्तयेद्‌भक्त्या तामेवाप्नोत्यनुत्तमाम् ॥ १४ ॥

श्रीकृष्णावताराचे अंतीं । कृष्णाची जे परम गती ।
अति उत्कृष्ट योगस्थिती । अतर्क्य निश्चितीं सुरश्रेष्ठां ॥ १५५ ॥
जे गतीहूनि वरती । चढेना अधिक गती ।
तीतें 'परा पदवी' म्हणती । वेदशास्त्रोक्तीं सज्ञान ॥ १५६ ॥
हे 'श्रीकृष्णपरमपदवी' । जो कोणी भक्तियुक्त सद्‌भावीं ।
नित्य नेमस्त धरूनि जीवीं । पढे निजभावीं प्रातःकाळीं ॥ १५७ ॥
भक्तियुक्त हृदयकमळीं । या चौदा श्लोकांची जपमाळी ।
जिह्वाग्रें अनुदिनीं चाळी । नित्य प्रातःकाळीं नेमस्त ॥ १५८ ॥
केलिया या नेमासी । सांडणें नाहीं प्राणांतेंसीं ।
ऐशी निष्ठा जयापाशीं । उत्तमत्वासी तो पावे ॥ १५९ ॥
श्रीकृष्णपदवी गातां गीतीं । पाया लागती चारी मुक्ती ।
त्यांचीही उपेक्षूनि स्थिती । कृष्णपदवी निश्चितीं स्वयें पावे ॥ १६० ॥
हे चौदाही श्लोक जाण । चौदा विद्यांचें जन्मस्थान ।
जो प्रातःकाळीं करी पठण । कृष्णपदवी पूर्ण तो पावे ॥ १६१ ॥
हे चौदाही श्लोक जाण । चौदा भुवनांचें निजजीवन ।
कृष्णपदवी पाविजे पूर्ण । नेमस्त पठण केलिया ॥ १६२ ॥
हे चौदाही श्लोक जाण । चौदा पदें गयावर्जन ।
पदीं पिंडा समाधान । नेमस्त पठण केलिया ॥ १६३ ॥
हे चौदाही श्लोक जाण । चौदा इंद्रांच्या जीवां जीवन ।
इंद्रांचा इंद्र होइजे आपण । नेमस्त पठण केलिया ॥ १६४ ॥
हे चौदाही श्लोक जाण । चौदा कांडें वेद संपूर्ण ।
वेदवादां समाधान । नेमस्त पठण केलिया ॥ १६५ ॥
हे चौदाही श्लोक जाण । संसाराचे गुणकर्मवर्ण ।
मोडूनि करी ब्रह्म पूर्ण । नेमस्त पठण केलिया ॥ १६६ ॥
प्रातःकाळीं नेमस्त पठण । करितां पाविजे ब्रह्म परिपूर्ण ।
मा त्रिकाळीं जो करे पठण । तो स्वदेहें श्रीकृष्ण स्वयें होय ॥ १६७ ॥
एथ पढोनि जो अर्थ पाहे । तो स्वयें स्वयंभ श्रीकृष्ण होये ।
श्रीकृष्णाची पूर्ण पदवी पाहे । आंदणी होये तयाची ॥ १६८ ॥
श्रीकृष्णपदवी निजनिर्याण । श्रवणें पठणें अर्थें जाण ।
साधकां करी ब्रह्म परिपूर्ण । हें गुह्य निरूपण परमार्थसिद्धीं ॥ १६९ ॥
एथ न करितां अतिसाधन । अनायासें ब्रह्मज्ञान ।
कृष्णपदवीं पाविजे पूर्ण । श्रद्धायुक्त पठण नेमस्त करितां ॥ १७० ॥
तक्षकभयाची निवृत्ती । देहीं पावावया विदेहप्राप्ती ।
हे सुगमोपायस्थिती । कृपेनें परीक्षितीप्रती शुक सांगे ॥ १७१ ॥
हे कृष्णपदवी निजनिर्याण । श्रद्धायुक्त नेमस्त पठण ।
करितां पाविजे ब्रह्म पूर्ण । हे प्रतिज्ञा पूर्ण श्रीशुकाची ॥ १७२ ॥
ऐशी हे सुगम परी । असतां जो श्रद्धा न धरी ।
तो बुडाला संसारसागरीं । अविद्येघरीं घरजांवयी तो ॥ १७३ ॥
तो अविद्येचा पोसणा । विषयीं प्रतिपाळिला सुणा ।
अहंथारोळां बैसणा । सर्वदा जाणा वसवसित ॥ १७४ ॥
असोत या मूढ गोष्टी । रचल्या सुखा पडेल तुटी ।
या श्लोकपठणासाठीं । होय भेटी परब्रह्मीं ॥ १७५ ॥
कृष्णनिजपदवीव्याख्यान । करावया मी अपुरतें दीन ।
जनार्दनें कृपा करून । हें निरूपण बोलविलें ॥ १७६ ॥
एका जनार्दना शरण । श्रीकृष्णपदवीनिरूपण ।
तो हा 'एकादशाचा कळस' पूर्ण । व्यासें जाणोन वायिला ॥ १७७ ॥
श्रीकृष्णपदवीपरतें । निरूपण न चढे एथें ।
तो हा 'कळस' एकादशातें । व्यासें निश्चितें निर्वाळिला ॥ १७८ ॥
निर्वाळिलें निरूपण । हे जनार्दनकृपा पूर्ण ।
एका जनार्दना शरण । यापरी श्रीकृष्ण निजधामा गेला ॥ १७९ ॥
येरीकडे द्वारकेसी । दारुक पावला विव्हळतेसीं ।
तेथील वर्तले कथेसी । परीक्षितीसी शुक सांगे ॥ १८० ॥

दारुको द्वारकामेत्य वसुदेवोग्रसेनयोः ।
पतित्वा चरणावस्त्रैर्न्यषिञ्चत्कृष्णविच्युतः ॥ १५ ॥

दारुक द्वारका देखत । जैसें का प्राणेंवीण प्रेत ।
का राजा जैसा दैवहत । तैशी दिसत कळाहीन ॥ १८१ ॥
जेवीं का वनिता पतिवीण । सर्वार्थीं दिसे दीन ।
तैशी द्वारावती जाण । कळाहीन आभासे ॥ १८२ ॥
रस पिळिल्या जैसा ऊंस । कणेवीण फळकट भूस ।
तैशी श्रीकृष्णेवीण उद्वस । दिसे चौपास द्वारका ॥ १८३ ॥
दारुक प्रवेशे राजभुवन । देखोनि वसुदेव उग्रसेन ।
अश्रुधारा स्रवती नयन । आक्रंदोनि चरण धरिले त्यांचे ॥ १८४ ॥
कृष्णवियोगें तापला पूर्ण । जैसें अतिसंतप्त जीवन ।
तैसे अश्रुधारा स्रवती नयन । तेणें पोळती चरण वसुदेवाचे ॥ १८५ ॥
उकसाबुकसीं फुंदे पोट । दुःखें होऊं पाहे हृदयस्फोट ।
जिव्हेसी बोबडी वाळले ओंंठ । सद्‌गदें कंठ दाटला ॥ १८६ ॥
बोल न बोलवे सर्वथा । देखोनि दारुकाची व्यथा ।
द्वारकेच्या जनां समस्तां । अतिव्याकुलता वोढवली ॥ १८७ ॥
देवकी आणि रोहिणी । आल्या अत्यंत हडबडोनी ।
अतिव्याकुलता देखोनि । कृष्णपत्‍नी तेथें आल्या ॥ १८८ ॥
राणीवसाचिया नरनारी । धांवल्या सभामंडपाभीतरीं ।
तंव दारुकाची अवस्था भारी । देखोनि जिव्हारीं दचकल्या ॥ १८९ ॥
स्फुंदतां उकसाबुकसीं । श्वास परतेना दारुकासी ।
सांगतां कृष्णवियोगासी । मूर्छा त्यासीं पैं आली ॥ १९० ॥
तेथें वसुदेव उग्रसेन । करूनि त्याचें सांतवन ।
वृत्तांत पुसतां सावधान । काय तो वचन बोलिला ॥ १९१ ॥

कथयामास निधनं वृष्णीनां कृत्स्नशो नृप ।
तच्छ्रुत्वोद्विग्नहृदया जनाः शोकविमूर्च्छिताः ॥ १६ ॥

दारुक म्हणे तुम्ही समस्त । पळा पळा अर्जुनासमवेत ।
अर्ध क्षण न रहावें एथ । यादव समस्त निमाले ॥ १९२ ॥
यादवीं जाऊनि प्रभासासी । केला तीर्थविधि विधानेंसीं ।
दान भोजनें देऊनि द्विजांसी । मद्यपानासी मांडिलें ॥ १९३ ॥
चढला मद्याचा उन्मादु । यादव सखे सगोत्र बंधु ।
परस्परें युद्धसंबंधु । गोत्रवधु तेथ घडला ॥ १९४ ॥
शस्त्रेंकरूनि स्वयमेव । कोणी न मरतीच यादव ।
तेथ घडलें एक अपूर्व । एरिकेनें सर्व निमाले ॥ १९५ ॥
बळिभद्रें त्यागिलें देहासी । श्रीकृष्णही गेला निजधामासी ।
मज धाडिलें तुम्हांपाशीं । क्षण द्वारकेसी न रहावें ॥ १९६ ॥
हरीनें त्यागिलें द्वारकेसी । समुद्र बुडवील शीघ्रतेशीं ।
हें कृष्णें सांगितलें तुम्हांसी । एथूनि त्वरेंसीं निघावें ॥ १९७ ॥
ऐकूनि दारुकाची गोठी । द्वारकेसी एक बोंब उठी ।
उग्रसेन कपाळ पिटी । मस्तक आपटी वसुदेव ॥ १९८ ॥
एक कुस्करिती दोनी हात । एक अत्यंत चरफडत ।
एक आक्रोशें आक्रंदत । एकें मूर्छित पैं पडली ॥ १९९ ॥
एका रडतां शोषले कंठ । एकाचे दोनी फुटले ओंठ ।
एकाचा होऊं पाहे हृदयस्फोट । दुःख अचाट सर्वांसी ॥ २०० ॥