मराठी साहित्याचा डिजिटल खजिना.

श्री एकनाथी भागवत अध्याय चोविसावा अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय २४ ओव्या ३०१ ते ४००

भक्त मागे सरूपता । त्यासी मी दें चतुर्भुजता ।

शंखचक्रादि सायुधता । घनश्यामता सुरेख ॥ १ ॥

भक्ताने सरूपता मागितली तर त्याला मी चतुर्भुज करतों, आणि शंख-चक्रादिक आयुधे त्याला देऊन मेघाप्रमाणे सुंदर सांवळा वर्ण देतों १.

मुकुट कुंडलें मेखळा । कांसे मिरवे सोनसळा ।
वांकी तोडरू चरणकमळा । कौस्तुभ गळां मत्सम ॥ २ ॥

मुकुट, कुंडलें, मेखळा, नेसावयाला पिवळा सोनसळा पीतांबर, वांकी, पायांत तोडर, आणि गळ्यामध्ये माझ्यासारखाच कौस्तुभमणि २.

ठाणमाण गुणलक्षण । वीर्य शौर्य गांभीर्य पूर्ण ।
रूप रेखा समसमान । दोघेही अनन्य सरूपता ॥ ३ ॥

आकारस्वरूप, गुणलक्षण, वीर्य, शौर्य, पूर्ण गांभीर्य, रूपलक्षणे ही अगदी सारखी. दोघेही स्वरूपाने अगदी एकसारखेच ३.

रमा दोघांसी एकत्र देखे । देवो कोण हें ते नोळखे ।
पार्षदक्रिया ठकलीं ठाके । कोणासी सेवकें सेवावें ॥ ४ ॥

लक्ष्मीनें जर दोघांना एकत्र पाहिले, तर देव कोणता हेसुद्धा तिला ओळखत नाही. सेवकांचे सेवाकर्म थांबतें; कारण त्यांनी कोणाची सेवा करावी ? ४.

छत्रधरू चवके चित्तीं । कोणावरी धरूं छत्री ।
चवरधरें चवरें हातीं । कोणाप्रती विंजावें ॥ ५ ॥

छत्र धरणारा मनांत दचकून म्हणतो की, मी आतां छत्र तरी कोणावर धरूं? चवरी वारणाराने हातांत चवरी धरून कोणावर वारावी ? ५.

नमना येती ब्रह्मादि देव । तेही मानिती अतिअपूर्व ।
दोंमाजीं कोण आदिदेव । त्यांसीही स्वयमेव कळेना ॥ ६ ॥

ब्रह्मादि देव नमन करावयाला येतात, तेही मोठे आश्चर्य मानितात. दोघांमध्ये आदिदेव कोणता हे त्यांना स्वतःलाही कळत नाहीं ६.

जेवीं दीपें दीपू लाविला । न कळे वडील कोण धाकुला ।
तेवीं माझी सरूपता पावला । न वचे ओळखिला आनासी ॥ ७ ॥

ज्याप्रमाणे दिव्याने दिवा लावला म्हणजे पहिला कोणता व दुसरा कोणता हे समजत नाही, त्याप्रमाणेच माझी सरूपता प्राप्त झाली म्हणजे इतराला तोही ओळखतां येत नाही ७.

जेवीं आरिशाचें प्रतिबिंब । दिसे समरूपें स्वयंभ ।
तैशी सरूपतेची शोभ । सम विडंब दोहींचा ॥ ८ ॥

ज्याप्रमाणे आरशांतलं प्रतिबिंब हुबेहूब सारख्याच स्वरूपाचे दिसत असल्यामुळे तेच स्वयमेव बिंब आहे असे वाटते, त्याप्रमाणेच सरूपतेची शोभा असते. दोहोंचाही थाट सारखाच ८.

देवो होऊनियां प्रसन्न । आपली सरूपता दे संपूर्ण ।
नेदी हृदयींचा द्विजचरण । श्रीवत्सलांछन अविनाशी ॥ ९ ॥

देव प्रसन्न होऊन जरी आपली पूर्ण सरूपता देतो, तरी हृदयावर उमटलेलें ब्राह्मणाचे पाऊल-जें अविनाशी श्रीवत्सलांछन-तें मात्र देत नाही ९.

श्रीवत्स चिन्ह द्यावयासी पाहीं । विष्णु म्हणे मज सामर्थ्य नाहीं ।
तें असे ब्राह्मणाच्या पायीं । त्याचा चरण हृदयीं धरिल्या लाभे ॥ ३१० ॥

विष्णु स्वत:च म्हणतो, श्रीवत्सचिन्ह देण्याला मला सामर्थ्य नाही. ते सामर्थ्य ब्राह्मणांच्या पायांत आहे, त्या ब्राह्मणांचे चरण हृदयांत धरले तरच ते मिळेल ३१०.

सरूपतेमाजीं जाण । देवा-भक्तांची हे खूण ।
ज्याचे हृदयीं श्रीवत्सलांछन । तो स्वामी श्रीविष्णु जाण सर्वांचा ॥ ११ ॥

सरूपतेमध्ये देवाची आणि भक्ताची निराळेपणा ओळखण्याची खूण हीच की, ज्याच्या हृदयावर श्रीवत्सलांछन असते, तोच सर्वांचा स्वामी श्रीविष्णु होय ११.

ऐशी सरूपता जरी झाली प्राप्त । तरी हा देवो मी एक भक्त ।
हा भिन्नत्वाचा भेद किंत । त्याआंत उरला असे ॥ १२ ॥

अशा प्रकारची सरूपता जरी प्राप्त झाली, तरी हा एक देव, व हा एक भक्त, असा भिन्नत्वाचा भेदभावाचा किंतु त्यांच्यामध्ये शिल्लक राहातोंच १२.

देवभक्तांमाजीं भेदू । भिन्न सरूपतासंवादू ।
जंव नाहीं अद्वयबोधू । तंव परमानंदू प्रकटेना ॥ १३ ॥

देव आणि भक्त ह्यांच्यामध्ये जोपर्यंत भेद आहे, तोपर्यंत सरूपता म्हणणे हेही अयुक्तच होय. कारण, जोपर्यंत अद्वयज्ञान झाले नाही, तोपर्यंत परमानंद उत्पन्न होत नाही १३.

सांडूनि भिन भेदवार्ता । भक्त मागे सायुज्यता ।
ते गोड निरूपणकथा । तेथील स्वादता मी जाणें ॥ १४ ॥

म्हणून भिन्नत्वाची भेदवार्ता सोडून भक्त सायुज्यताच मागतो. त्या निरूपणाची कथा फार गोड आहे. त्यांतील गोष्टी फक्त मीच जाणतों १४.

सायुज्याचें गोडपण । माझें मी जाणें आपण ।
उद्धवा तुज तेंही जाण । साङ्ग संपूर्ण सांगेन ॥ १५ ॥

सायुज्याची जी गोडी आहे, ती माझी मीच स्वतः जाणतो. उद्धवा ! तीही मी तुला सर्व सविस्तर सांगेन १५.

देह सरूपता सारिखेपण । हृदयीं भिन्न मीतूंपण ।
ऐशियेही मुक्तीसी जाण । भक्त सज्ञान नातळती ॥ १६ ॥

सरूपतेनें देहाचा सारखेपणा प्रास झाला तरी हृदयामध्ये मीपण असा भिन्नभाव असतो. म्हणून अशा सरूपतामुक्तीलाही ज्ञाते भक्त लुब्ध होत नाहीत १६.

मी होऊनियां मातें । भजन स्वतःसिद्ध आइतें ।
तें सांडूनियां भेदातें । निजभक्त चित्तें नातळती ॥ १७ ॥

माझ्या स्वरूपाला प्राप्त होऊन माझे स्वतःसिद्ध भजन करावयाचे, ते सोडून माझे भक्त मनानेसुद्धा भेदाला शिवत नाहीत १७.

देवेंसी भक्त अनादिसिद्ध । ठायीं मूळींहून अभेद ।
तेथ दाटूनि जो धरी भेद । तो भक्तिमंद मायिक ॥ १८ ॥

देवासह भक्त हे अनादिसिद्ध आहेत. ते मूळचेच अभेदरूप आहेत. असे असता त्यांत जो मुद्दाम भेद बाळगतो, तो भक्तिहीन व मायिक असे समजावें १८.

आर्त जिज्ञासु आणि अर्थार्थी । हे भेद केले मायिका भक्ति ।
जे अभेदभावें मज भजती । सायुज्यमुक्ती तयांसी ॥ १९ ॥

आर्त, जिज्ञासु आणि अर्थार्थी हे सर्व भेद मायिक भक्तीने केलेले आहेत, परंतु अभेदभावाने जे माझे भजन करतात, त्यांना सायुज्यता मुक्ति प्राप्त होते १९.

ज्यांसी रावो रंक समान । वंद्य निंद्य न मनी मन ।
जे न धरिती देहाभिमान । सायुज्य जाण तयांसी ॥ ३२० ॥

राजा आणि रंक हें ज्यांना सारखे, ज्यांचे मन अमुक वंद्य आणि अमुक निंद्य असा भेद मानीत नाही, जे देहाभिमान धरीत नाहीत, त्यांना सायुज्यता प्राप्त होते ३२०.

जैशी आपुली साउली । मिथ्या आपणासवें लागली ।
तैशी देहबुद्धि ज्यांसी झाली । त्यांसी फावली सायुज्यता ॥ २१ ॥

ज्याप्रमाणे आपली सांवली मिथ्याच आपल्याला चिकटलेली असते, त्याप्रमाणेच जो ही देहबुद्धि मिथ्या समजतो, त्यालाच सायुज्यता प्राप्त होते २१.

जन्मूनि छाया सरिसी वाढे । माझी हे ममता नुठी पुढें ।
ऐसे देहाचें न बाधी सांकडें । सायुज्य रोकडें तयासी ॥ २२ ॥

छाया ही आपल्याचपासून जन्मास येऊन आपल्याबरोबरच वाढते, तरी ती माझी अशी ममता तिच्याबद्दल काही कोणाच्याही मनात उत्पन्न होत नाही. अशाच प्रकारे देहाचे दुःख ज्याला बाधत नाही, त्याला निश्चितपणे सायुज्यता प्राप्त होते २२.

सांडूनि देहाची विषयासक्ती । जो करी भावें अभेदभक्ती ।
त्यासीचि सायुज्यमुक्ती । जाण निश्चितीं उद्धवा ॥ २३ ॥

देहाची विषयासक्ति सोडून जो मनोभावाने अभेदभक्ति करतो, त्यालाच उद्धवा ! सायुज्य मुक्ति प्राप्त होते असें निश्चित समज २३.

ज्यासी देहीं नुठी मीपण । भूतमात्रीं न देखे तूंपण ।
त्यासी सायुज्यमुक्ति जाण । साङ्ग संपूर्ण सांपडे ॥ २४ ॥

स्वतःच्या देहामध्ये ज्याला मीपणा उत्पन्न होत नाही, कोणत्याही प्राणिमात्रामध्ये जो तूपणा पाहात नाही. त्याला सर्वस्वी पूर्ण सायुज्यमुक्ति प्राप्त होते २४.

जेवढी मज आत्म्याची व्यक्ती । तेवढीच त्याची प्रतीती ।
त्यासीच सायुज्यता मुक्ती । सहज आपैती उद्धवा ॥ २५ ॥

उद्धवा! माझ्या आत्म्याचा जेवढा विस्तार आहे, तेवढीच त्याला आत्मप्रतीति असते. यामुळे त्यालाच सहज सायुज्य मुक्ति लाभते २५.

त्यासी विष्णुस्वरूप व्हावा देहो । हा सर्वथा नुपजे अहंभावो ।
त्यासी विष्णुसगट स्वदेह वावो । यालागीं सारूप्य पहा हो वांछीना ॥ २६ ॥

त्याला आपला देह विष्णुस्वरूप व्हावा असा देहाभिमान मुळीच उत्पन्न होत नाही. त्याला विष्णूचा देह आणि आपला देह हे दोन्ही मिथ्या असेंच वाटत असते. म्हणून तो सरूपतेची इच्छा करीत नाही २६.

निजविवेकें पाहतां ठायीं । देहो तितुका मिथ्या पाहीं ।
तेथ सारूप्यता कोणें ठायीं । सज्ञानीं कायी मागावी ॥ २७ ॥

आपल्याच ठिकाणी आपण विचार करून पाहिला असता देह म्हणून जितका आहे, तितका मिथ्या आहे असे वाटते. तेव्हा तेथे सारूप्यता राहिली कोठे ? अर्थात् ज्ञात्यांनी ती कशी मागावी? २७.

सायुज्यता आलिया हाता । वस्तूवीण ठावो नाहीं रिता ।
सकळ भूतीं एकात्मता । सायुज्य तत्त्वतां या नांव ॥ २८ ॥

सायुज्यता प्राप्त झाली असता ब्रह्मांशिवाय रिकामी जागाच शिल्लक राहिलेली दिसत नाही. सर्व प्राणिमात्रांच्या ठिकाणी एकात्मता होणे, याचंच नांव खरोखर सायुज्यता होय २८.

सकळ रूपें नांदतें जग । तें जो जाणे आपुलें अंग ।
आपण सर्वात्मा अभंग । त्यासीच साङ्ग सायुज्य ॥ २९ ॥

अनेक प्रकारच्या स्वरूपांनी जग भरून राहिले आहे, ते सारें आपलेच अंग आहे असें जो समजतो, आपणच अभंग असा सर्वात्मा आहे असा ज्याचा भाव असतो, त्यालाच पूर्ण सायुज्यता प्राप्त होते २९.

मी एक सबाह्याभ्यंतरीं । मी एक जंगमीं स्थावरीं ।
मीचि आत्मा चराचरीं । जाण त्याचे घरीं सायुज्य नांदे ॥ ३३० ॥

अंतर्बाह्य व्यापलेला एक मीच; सर्व स्थावर-जंगांमध्ये व्यापलेला एक मीच, चराचरांतील आत्मा तो मीच, असें जो मानतो, त्याच्या घरी सायुज्यता राबत असते असे समज ३३०.

मीचि एक एकला । एकपणेंचि संचला ।
ज्यासी द्वैताचा दुष्काळ पडिला । सत्य पावला सायुज्य ॥ ३१ ॥

सर्वत्र एकटा एक मीच एकपणाने भरून राहिलों आहे अशी ज्याची समजूत असते, ज्याला द्वैताचा दुष्काळ पडलेला असतो (द्वैतभाव नष्ट झालेला असतो), तोच खरोखर सायुज्यता पावतो ३१.

एवं भावार्थाच्या अतिप्रीतीं । जें जें निजभक्त वांछिती ।
तें तें मे पुरवीं श्रीपती । चारी मुक्ती भक्तांसी ॥ ३२ ॥

तात्पर्य, भावार्थाच्या अत्यंत प्रेमाने माझे भक्त ज्याची ज्याची इच्छा करतात, तें तें मी श्रीपति त्यांना पुरवितों. याप्रमाणे भक्तांना चारही मुक्ति प्राप्त होतात ३२.

यावेगळे माझे प्रिय भक्त । भक्तिप्रतापें प्रतापवंत ।
भजनशौर्य अतिअद्‌भुत । निष्काम निरत मद्‌भजनीं ॥ ३३ ॥

याशिवायही माझे दुसरे आवडते भक्त आहेत. ते भक्तीच्या प्रतापाने मोठे प्रतापशाली असतात. त्यांच्या भजनाचे शौर्य फार विलक्षण असते. ते निरंतर निरिच्छपणाने माझ्या भजनांतच मग्न असतात ३३.

आर्त जिज्ञासु अर्थार्थी । या कल्पना न धरोनि हातीं ।
नित्य निष्काम अतिप्रीतीं । मज भजती महाभाग ॥ ३४ ॥

आर्त, जिज्ञासु, अर्थार्थी या कल्पना लक्षात न घेता ते थोर भक्त निरंतर निरिच्छपणाने व अत्यंत प्रेमाने माझे भजन करतात ३४.

नेघती सालोक्य सामीप्य सरूपता । शेखीं न मागती सायुज्यता ।
निष्काम भजतीं भगवंता । भक्ती तत्त्वतां या नांव ॥ ३५ ॥

ते सलोकता, समीपता व सरूपता मुळीच घेत नाहीत, व शेवटी सायुज्यताही मागत नाहीत. ते निरिच्छपणाने भगवंताला भजत असतात. ह्याचंच नांव खरी भक्ति ३५.

नवल भजनाची परवडी । आवडीतें प्रसवे आवडी ।
क्षणोक्षण चढोवढी । नित्य नूतन गोडी प्रेमाची ॥ ३६ ॥

भजनाच्या सामर्थ्याचा एक मोठा चमत्कार आहे. तो असा की, आवडीनेच अधिकाधिक आवड उत्पन्न होते, आणि अधिकाधिक उत्कर्षाने क्षणोक्षणी प्रेमाची नित्य नवी गोडी उत्पन्न होते ३६.

माझिया आवडीं तत्त्वतां । सर्वस्वें वेंचित जीविता ।
कदा पालट नव्हे चित्ता । भावार्थतां विश्वासी ॥ ३७ ॥

खरोखर माझ्या आवडीने तो आपलें जीवित सर्वस्वी खर्च करितो, तरी त्याच्या चित्तांत कधीं बदल होतच नाही. भावबळानें तो भजनाच्या ठिकाणी इतका विश्वासू बनलेला असतो ३७.

मीच एक देवाधिदेवो । सर्वभूतीं माझाचि भावो ।
विकल्प विकृति संदेहो । घालितां पहा हो उपजेना ॥ ३८ ॥

देवाधिदेव काय तो एक मीच, सर्व प्राणिमात्रांमध्ये माझाच आत्मा आहे, अशी जी त्याची समजूत झालेली असते, त्या समजुतींत कितीही विकल्प, विकृति, संशय उत्पन्न करण्याचा कोणी प्रयत्न केला, तरी सुद्धा ते उत्पन्न होत नाहींत ३८.

नवल भावार्थाची थोरी । मद्‌भावें देखे नरनारी ।
श्वानसूकरादि आकारीं । नमस्कारी मद्‌भावें ॥ ३९ ॥

भक्तीची थोरवी मोठी आश्चर्यकारक आहे. तो भक्त सर्व पुरुष-स्त्रिया माझ्याच भावनेने पाहतो. कुत्री, डुकरें, इत्यादिकांच्या ठिकाणीही माझेच स्वरूप समजून त्यांना वंदन करतो ३९.

नवल त्याची भजनख्याती । सायुज्यादि चारी मुक्ती ।
माझ्या नांवावरूनि ओंवाळिती । भक्ती पढियंती येणें पाडें ॥ ३४० ॥

त्याच्या भजनाची थोरवी मोठी चमत्कारिक आहे. सायुज्यादि चारही मुक्ति असे भक्त माझ्या नावावरून ओवाळून टाकतात. इतक्या निस्सीमपणाने त्यांना भक्ति प्रिय असते ३४०.

मांडल्या अतिविघ्न सांकडें । ग्लानी न करिती आणिकांकडे ।
जाणती रामनामापुढें । विघ्न बापुडें ते कायी ॥ ४१ ॥

अत्यंत मोठे विघ्न आले, किंवा एकादे संकट आले, तरी ते दुसऱ्याकडे गयावयां करावयाला जात नाहीत. कारण ते असे समजतात की, रामनामापुढे तें विघ्न बिचारे काय करणार? ४१.

गगन पडों पाहे कडाडें । पृथ्वी उलथावया गडबडे ।
ऐसें मांडलिया सांकडे । नाम पढे श्रीहरीचें ॥ ४२ ॥

आकाशांत प्रचंड कडकडाट होऊन आकाश खाली पडते असे वाटलें, किंवा पृथ्वी डळमळून उलथण्याच्या बेतांत आली, एवढे संकट पुढे उभे राहिले असताही तो श्रीहरीचे नामस्मरण करीत असतो ४२.

ऐशी देखोनि अनन्य प्रीती। मी सर्वस्वें भुललों श्रीपती ।
मग न पाहतां कुळ जाती । त्याच्या घराप्रती मी धांवें ॥ ४३ ॥

अशी एकनिष्ठ प्रीति पाहिली म्हणजे मी लक्ष्मीपति त्याला सर्वस्वी भुलून जातों, आणि मग कुळ किंवा जाति ह्याच्याकडे लक्ष न देता मी त्याच्या घराकडे धाव घेतों ४३.

ते न घेती वैकुंठींची वाट । त्यांचें घरचि मी करीं वैकुंठ ।
तेथें चिन्मात्रें फुटे पाहांट । पिके पेंठ संतांची ॥ ४४ ॥

असे भक्त कांहीं वैकुंठाच्या वाटेला जात नाहीत. त्यांचे घरच मी वैकुंठ करून सोडतो. तेव्हा तेथे ज्ञानाची पहाट फुटते, आणि संतांचे समुदाय जमू लागतात ४४.

उपनिषदें येती तयांपाशीं । स्वधर्म ये सुखवस्तीसी ।
नारदादि सनकादिकांसी । तया घरासी अतिप्रीती ॥ ४५ ॥

उपनिषदें त्यांच्या जवळ येतात; स्वधर्म हा आनंदाने वस्ती करावयास त्यांच्याजवळ येतो; आणि नारद, सनकादिक, इत्यादिकांना त्या घराविषयी फार प्रीति वाटते ४५.

गर्जती नामाचे पवाडे । माझी कीर्ति गाती वाडेंकोडें ।
माझ्या रामनामापुढें । द्वंद्वाचें उडे बाधकत्व ॥ ४६ ॥

ते नामाच्या महात्म्याची गर्जना करतात. मोठ्या आवडीने माझी कीर्ति गातात. माझ्या रामनामापुढे सुखदुःखांच्या द्वंद्वांचा त्रासदायकपणा शिल्लकच राहात नाही ४६.

ऐशी देखोनि माझी भक्ती । वोरसोनियां निजशांती ।
धांवोनि ये तयांप्रती । वोळली मागुती जावों विसरे ॥ ४७ ॥

अशी माझी भक्ति पाहिली, की आत्मशांति अत्यंत प्रेमाने त्यांच्याकडे धावत येते, आणि तेथे येऊन ती प्रसन्न झाली की तिला परत जावयाची आठवणसुद्धा होत नाही ४७.

त्यांसी छळों ये जें जें दूषण । तें तें त्यांसी होय भूषण ।
माझे भक्तीचें प्रसन्नपण । जाण संपूर्ण या नांव ॥ ४८ ॥

जें जें दूषण त्यांचा छळ करावयाला येते, ते ते त्यांना भूषणच होते. याचेंच नांव माझ्या भक्तीची पूर्ण प्रसन्नता ४८.

तेथ सायुज्यादि चारी मुक्ती । त्यांचे सेवेसी स्वयें येती ।
ते जेथ विषय सेवूं जाती । तेथ सायुज्यमुक्ती सेवा करी ॥ ४९ ॥

सायुज्यादि ज्या चार मुक्ति आहेत, त्या स्वतः तेथे त्यांच्या सेवेला येतात, ते जेथे विषयसेवन करूं लागतात, तेथे सायुज्यमुक्तीच त्यांची सेवा करीत असते ४९.

ऋद्धिसिद्धि त्याच्या घरीं । होऊनि राहती कामारी ।
तरी तो सिद्धींची चाड न धरी । माझे भक्तीवरी निश्चयो ॥ ३५० ॥

ऋद्धिसिद्धि त्याच्या घरच्या दासी होऊन राहातात, तरी तो त्या सिद्धींची इच्छा धरीत नाही. त्याचा सर्व भरंवसा माझ्या भक्तीवरच असतो ३५०.

ऐशी देखोनि निश्चयें भक्ती । मीही करीं अनन्य प्रीती ।
भक्त जेउती वास पाहती । तेउता मी श्रीपती स्वयें प्रकटें ॥ ५१ ॥

अशी निश्चयाने केलेली भक्ति पाहिली म्हणजे मीही त्याच्यावर अनन्य प्रीति करतो. भक्त जिकडे वाट पहातात, तिकडे मी लक्ष्मीकांत स्वतः प्रकट होतो ५१.

भक्त स्वभावें बोलों जाये । त्याचें बोलणें मीचि होयें ।
त्याचे बोलण्या सबाह्यें । मीचि राहें शब्दार्थें ॥ ५२ ॥

भक्त सहज जें बोलू लागतो, ते त्याचे बोलणें मीच स्वतः होतो. त्याच्या बोलण्यामध्ये अंतर्बाध मीच शब्दार्थरूपाने राहातों ५२.

तो कौतुकें खेळे खडे । ते खडेचि मज होणें घडे ।
तो कृपाळु पाहे जयाकडे । त्याचे छेदीं मी गाढे भवबंध ॥ ५३ ॥

तो मौजेने खडे खेळू लागला, तर ते खडेसुद्धा मलाच व्हावे लागते. तो कृपाळूपणाने ज्याच्याकडे पाहील, त्याचे बळकट संसारबंध मी तोडून टाकतों ५३.

तो वास पाहे जेणें मोहरी । तेउती मी सुखाची सृष्टी करीं ।
तो म्हणे जयातें उद्धरीं । तो मी स्वपदावरी बैसवीं ॥ ५४ ॥

तो जिकडे दृष्टीचा रोख फिरवील, तिकडे मी सुखाचीच सृष्टि करून सोडतो. तो ज्याचा उद्धार करावा असे म्हणेल, त्याला मी आपल्या पदावर नेऊन बसवितों ५४.

त्यासी अल्पही विचंबू पावे । तो सर्वांगें मी करूं धांवें ।
त्याचें नाम जिंहीं स्मरावें । त्यांसी म्यां तारावें सर्वथा ॥ ५५ ॥

त्याला अल्पसे जरी संकट प्राप्त झाले, तरी ते नाहींसें करावयास मी स्वतः धावत सुटतो. त्याचे नाम जे कोणी घेतात, त्यांना मी पूर्णपणे उद्धरतों ५५.

जेवीं तान्हयालागीं माता । तेवीं भक्तांची मज चिंता ।
त्यांची सेवाही करितां । मी सवर्था लाजेंना ॥ ५६ ॥

तान्ह्या मुलाची चिंता जशी आईला असते, त्याप्रमाणेच भक्तांची चिंता मला असते. त्यांची सेवाचाकरीही करतांना मी मुळीच लाजत नाही ५६.

माता बाळकाचें पुरवी कोड । तैसे ते माझे लळेवाड ।
त्यांचें प्रेमचि मज गोड । उपचारचाड मज नाहीं ॥ ५७ ॥

आई जसे बालकाचे लाड पुरविते, त्याप्रमाणेच ते माझे लडिवाळ आहेत (मी त्यांचे लळे पुरवितों). त्यांचे प्रेमच मला गोड वाटते. इतर उपचारांची इच्छाच मला नाही ५७.

मी शरीर तो माझा आत्मा । प्रेमळ असे पढिया आम्हां ।
प्रेमळावरती सीमा । भक्तीचा महिमा चढेना ॥५८ ॥

मी शरीर आणि तो माझा आत्मा होय. प्रेमळ भक्तच आम्हांला आवडत असतो. भक्तीचा महिमा कितीही थोर असला तरी प्रेमळावर त्याची मात्रा चालत नाही. (प्रेमळाच्या ठिकाणींच भत्तीची मर्यादा संपते. त्याहून भक्तीचा महिमा आणखी वाढत नाही) ५८.

त्यासी झणें काळ संहारी । यालागीं त्या आंतबाहेरी ।
मी निजांगाचें दुर्ग करीं । ऐशी प्रीति पुरी प्रेमळाची ॥ ५९ ॥

त्याचा कदाचित काळ संहार करील, म्हणून त्याच्या आंत आणि बाहेर मी आपल्या अंगाचा किल्लाच तयार करतो. इतकें प्रेमळाचे मला पूर्ण प्रेम आहे ५९.

तेथ काळाचेनि हटतटें । लावूनि ब्रह्मस्थितीचे वाटे ।
माझे भक्त नेटेंपाटें । आपणिया आंतवटें स्वसुखें वसवीं ॥ ३६० ॥

अशा स्थितीत काळाच्या भीतीमुळेच मी आपल्या भक्तांना ब्रह्मस्वरूपाच्या मार्गाला लावितों, आणि असे ते माझे भक्त अत्यंत काळजीपूर्वक मी आपल्या स्वरूपांत पूर्ण आत्मसुखी करून ठेवतों ३६०.

त्याचें स्वाभाविक कर्म जाण । तें माझे प्रीतींचे पूजन ।
तो देखे तें माझें दर्शन । त्याची चावटी तें स्तवन खुणेचें माझें ॥ ६१ ॥

अशा भक्तांचे जें स्वाभाविक कृत्य असते, तेच माझे प्रीतीचे पूजन होय. तो जें पाहतो तेंच माझे दर्शन होय. आणि तो जें काय बोलतो तेच माझे खरे स्तोत्र होय ६१,

तो स्वयें करी आरोगण । तेंचि मज नैवेद्यअर्पण ।
त्याची निद्रा ते जाण । समाधि संपूर्ण पैं माझी ॥ ६२ ॥

तो स्वतः भोजन करितो तेच मला नैवेद्य समर्पण केल्याप्रमाणे होते. त्याची निद्रा तीच माझी पूर्ण समाधि होय ६२.

त्याचा निमेषोन्मेषांचा व्यापार । तो मज अत्यंत प्रियकर ।
त्याचे श्वासाचे परिवार । मज अपार सुखविती ॥ ६३ ॥

त्याच्या डोळ्यांची जी उघडझाप चालते, तीही मला फार प्रिय वाटते. त्याच्या श्वासोच्छ्वासाची आंदोलने मला फार सुख देतात ६३.

भक्तांची शरीरस्वभावस्थिती । तेणें मी सुखावें श्रीपती ।
ऐसे सप्रेम भक्त आवडती । माझी अनन्यप्रीती मद्‌भक्तां ॥ ६४ ॥

भक्तांच्या शरीराची जी स्वाभाविक स्थिति असते, तेणेकरून तर मी लक्ष्मीपति फारच आनंदित होतो. असे प्रेमळ भक्त मला आवडतात. माझ्या भक्तांवर माझी एकनिष्ठ प्रीति असते ६४.

चारी पुरुषार्थां नातळती । उपेक्षूनि चारी मुक्ती ।
सप्रेम करिती माझी भक्ती । मजचि पावती मद्‌भक्त ॥ ६५ ॥

जे भक्त चारही पुरुषार्थाना शिवत नाहीत, आणि चारही मुक्तींना दूर लोटून प्रेमळपणाने माझीच भक्ति करतात, ते माझे भक्त मलाच पावतात ६५,

गंगा सागरीं मीनली मिळे । मीनली त्याचीच त्यावरी लोळे ।
तैसा भक्त मिळोनि भावबळें । माझे भक्तीचे सोहळे मजमाजीं भोगी ॥ ६६ ॥

गंगा समुद्रात जाऊन एकरूपाने त्यांत मिसळली, की अशा रीतीने मिसळलेली ती गंगा ऐक्यरूपाने त्याचीच होऊन त्याच्यावर लोळू लागते. त्याप्रमाणे भक्त हा भक्तीच्या सामर्थ्यांने मला मिळून माझ्या भक्तीचे सोहळे माझ्यामध्येच भोगतो ६६.

जेवीं कां भरें तरुणांगी । तरुणपण भोगी सर्वांगीं ।
तेवीं भक्त मिळोनि मजलागीं । माझे भक्तीचें भोगी वैभव ॥ ६७ ॥

तरुण स्त्री तारुण्याच्या मदाने सर्वांगांनी त्या तारुण्याचा उपभोग घेत असते, त्याप्रमाणे भक्त मला मिळून माझ्या भक्तीचे वैभव भोगीत असतो ६७.

कां सतरावीचें गोडपण । चंद्र जाणे आपुलें आपण ।
तेवीं मी होऊनि माझें भजन । भक्त सज्ञान जाणती ॥ ६८ ॥

किंवा सतराव्या कलेची गोडी चंद्र आपली आपणच जाणतो, त्याप्रमाणे मी होऊन माझे भजन कसे करावयाचें तें सज्ञानी भक्त जाणतात ६८.

जातिस्वभावें उदक एक । तेंचि गंगा यमुना नांवीं देख ।
प्रयागसंगमीं उद्धरी लोक । तेवीं भक्त भाविक मद्योगें ॥ ६९ ॥

जातिस्वभावाप्रमाणे पाहिले तर सर्व ठिकाणचे उदक एकच असते. तरी तेच गंगा, यमुना, अशी निरनिराळी नांवें स्वीकारून प्रयागाच्या ठिकाणी एकत्र होते व त्या संगमावर लोकांचा उद्धार करिते. त्याप्रमाणेच माझ्याशी ऐक्य झाल्याने भाविक भक्तही मोठ्या योग्यतेस चढतो ६९.

तेवीं माझे भक्त मज मिळून । अनन्य करिती माझे भजन ।
येथ भाविक सात्त्विक अतिदीन । उद्धरती जाण मद्योगें ॥ ३७० ॥

त्याप्रमाणे माझे भक्त माझ्याशी मिळून एकनिष्ठतेने माझे भजन करतात. अशा भजनाने माझ्याशी ऐक्य झाल्यामुळे भाविक, सात्त्विक व अत्यंत दीन लोक उद्धरतात ३७०.

पृथ्वी निधानें भरली आहे । परी पायाळेंवीण प्राप्ती नोहे ।
तेवीं आत्मा स्वतः सिद्ध आहे । गुरुकृपा लाहे तैं प्राप्ती ॥ ७१ ॥

पृथ्वी ही द्रव्याने भरलेलीच आहे; पण पायाळूशिवाय मात्र त्या द्रव्याची प्राप्ति होत नाही. त्याप्रमाणे आत्मा हा मूळचा स्वत:सिद्ध आहे, पण गुरुकृपा होते तेव्हांच त्याची प्राप्ति होते ७१.

चहूं पुरुषार्थातें त्यागिती । चारी मुक्ति उपेक्षिती ।
पंचम पुरुषार्थाची भक्ती । मज पढियंती उद्धवा ॥ ७२ ॥

चारही पुरुषार्थाना सोडून चारही मुक्तींची उपेक्षा करितात व पांचच्या पुरुषार्थाची जी भक्ति करतात, तीच उद्धवा ! मला प्रिय आहे ७२.

येचि भक्तीचें मज कोड । हेचि भक्त माझे लळेवाड ।
मज अवाप्तकामा त्यांची चाड । ऐसें प्रेम गोड तयांचें ॥ ७३ ॥

अशाच भक्तीची मला आवड असते. असेच भक्त माझे लाडके असतात. निरिच्छ असणाऱ्या मला त्यांचे कौतुक वाटते. असे त्यांचे प्रेम गोड असते ७३.

आम्ही प्रेमाचे पाहुणे । भावार्थाचे आंदणे ।
म्यां अनन्याची सेवा करणें । जीवेंप्राणें सर्वस्वे ॥ ७४ ॥

आम्ही प्रेमाचे पाहुणे व भावार्थांचे सेवक आहोत. मी एकनिष्ठाची जीवाभावाने सर्वस्वी सेवा करावी ७४..

माझें नाम आत्माराम । मी अवाप्तसकळकाम ।
परी प्रेमळांलागीं सकाम । ऐसें गोड प्रेम तयांचें ॥ ७५ ॥

माझे नांव आत्माराम आहे. मी सर्व इच्छा नष्ट झालेला असा आहे. तरी पण मी प्रेमळ भक्तांची इच्छा बाळगितों, इतकें त्यांचे प्रेम गोड असते ७५.

मग आपुलिये संवसाटीं । प्रेमळू घें मी उठाउठी ।
वरीव सुखही दें शेवटीं । मज प्रीति मोटी प्रेमाची ॥ ७६ ॥

मग मी प्रेमळ भक्ताला तत्काळ आपल्या बरोबरीला घेतों, आणि शेवटी माझेच सुख मी त्याला देतो. कारण मला प्रेमाची फार आवड आहे ७६.

प्रेम मजसीं मोलें अधिक । संवसाटी करितां नव्हे देख ।
यालागीं वरीव देतां सुख । न ये तैं सेवक सेलेचा होय ॥ ७७ ॥

प्रेम माझ्याहूनही अधिक मोलाचे आहे. मला त्याची बरोबरी करता येत नाही. म्हणून माझे सुख भक्ताला देतां न येईल, तर त्याचा मी इमानी सेवक होऊन राहतों ७७.

प्रेमाचा जिव्हाळा पूर्ण । भावार्थाची उणखूण ।
जाणता मी एक श्रीकृष्ण । इतरांसी जाण कळेना ॥ ७८ ॥

प्रेमाचा खरा जिव्हाळा, आणि भावार्थाचे रक्षण, हे मी एक श्रीकृष्णच जाणणारा आहे. इतरांना ते कळत नाही ७८.

मज गोपिकांची कोण गोडी । त्यांच्या प्रेमाची जाति चोखडी ।
यालागीं मज त्यांची आवडी । अतिगाढी उद्धवा ॥ ७९ ॥

मला गोपींच्या सहवासांत गोडी मानण्याचे काय कारण होते. पण त्यांचे प्रेम अत्यंत निर्मळ होते, म्हणूनच उद्धवा ! मला त्यांची अत्यंत आवड उत्पन्न झाली ७९.

कुब्जा काय सुंदर होती । तिच्या प्रेमाची मज प्रीती ।
राधा प्रार्थीं मी वनाप्रती । काय विषयासक्तीलागूनी ॥ ३८० ॥

कुब्जा सुंदर होती काय? पण तिच्या प्रेमाची मला आवड होती. मी वनांत जाऊन राधेची प्रार्थना करीत असे, ती काय विषयासक्तीसाठी ? ३८०.

कोण भक्ती केली गोपाळीं । काय तीं सोंवळीं कीं ओंवळीं ।
त्यांचे उच्छिष्ट कवळ मी गिळीं । प्रेमसंमेळीं डुल्लत ॥ ८१ ॥

गोपाळांनी तरी अशी किती भक्ति केली ? ते सोंवळे होते की ओंवळे होते ? पण त्यांचे उष्टे घास मी खाल्ले, आणि त्यांच्या प्रेमामुळे प्रेमभरांत डुलत राहिलों ८१.

पांडवांच्या बाचें मी काय लागें । त्यांचीं वेवटें सोशीं अनेगें ।
मी सुदाम्याच्या पायां लागें । काय त्याचेनि पांगें पांगलों ॥ ८२ ॥

पांडवांच्या बापाचा मी काय ऋणी होतो? पण त्यांच्यासाठी अनेक अडचणी सोसल्या. मी सुदाम्याच्या पायां पडलों, तो काय मी त्या सुदाम्याच्या उपकारांनी ऋणी झालो होतो म्हणून? ८२.

मी काय अन्नासी दुकाळलों । तो यज्ञपत्न्यां सीं मागों गेलों ।
मी भावार्थाचा भुकेलों । प्रेमाच्या पावलों पाहुणेरा ॥ ८३ ॥

मला काय अन्नाचा दुष्काळ पडला होता, म्हणून यज्ञपत्न्यांजवळ अन्न मागावयाला गेलों? मी भावार्थासाठी भुकेलेलों आहे, म्हणून मी प्रेमाचा पाहुणचार घ्यावयास गेलों ८३.

माझी काय क्षीण झाली शक्ती । मज गोपिका दावीं बांधिती ।
त्यांच्या निजप्रेमाची जाती । मी स्वयें श्रीपती पोखितू ॥ ८४ ॥

मला गोपिकांनी दाव्यांनी बांधिले होते, त्या वेळी माझी शक्ति त्या बंधनांत राहण्याइतकी क्षीण झाली होती काय ? पण त्यांच्या प्रेमाच्या प्रकारानेच मी श्रीपति पोसला जात होतो ८४.

मी न लागतां कोणाची कवडी । अर्जुनाचीं धूतसे घोडीं ।
धर्माघरीं उच्छिष्टें काढीं । मज अतिआवडी प्रेमाची ॥ ८५ ॥

मी कोणाची एक कवडीसुद्धा देणे लागत नसता अर्जुनाची घोडी धूत होतो. धर्माच्या घरी उष्टीही काढलीं ! अशी मला प्रेमाची अतिशयच आवड आहे ८५.

मज प्रेमळांची अतिआवडी । ते लोकेषणालाज दवडी ।
महत्त्वाच्या विसरवी कोडी । त्यांचा सेवेची जोडी मजलागीं ॥ ८६ ॥

मला प्रेमळ भक्तांची अत्यंत आवड आहे. ती आवड माझी लौकिकलाज सुद्धा नष्ट करिते. व माझी मोठमोठी कामेंसुद्धा विसरविते. इतकी त्यांच्या सेवेची मला आवड आहे ८६.

सकळ अळंकार लेऊनि माता । निजपुत्र मस्तकीं लाडवितां ।
त्याच्या कंटाळेना थुंकमुता । तेवीं प्रेमळें सर्वथा मजलागीं ॥ ८७ ॥

सर्व अलंकार घालून आई आपला मुलगा मस्तकावर घेऊन लाडवितांना तो तेथे थुंकला किंवा मुतला, तरी त्याला ती कंटाळत नाही. तसेच माझे प्रेमळ भक्त मला सर्वस्वी प्रिय आहेत ८७.

ऐसा प्रेमाचेनि अतिपांगें । म्यां पंगिस्त होइजे श्रीरंगें ।
यालागीं तया पुढेंमागें । सदा सर्वांगें तिष्ठत ॥ ८८ ॥

अशा प्रकारे प्रेमाच्या अत्यंत आवडीने मी श्रीकृष्ण भक्तांचा अंकित होऊन राहतों, आणि प्रेमामुळे त्यांच्या पुढे मागें सदासर्वदा स्वतः उभा असतों ८८.

उद्धवा यादवा समस्त । असतां माझें बहुत गोत ।
तूंचि प्रियकर मज जो येथ । माझें प्रेम अद्‌भुत तुजलागीं ॥ ८९ ॥

उद्धवा ! सर्व यादव हा माझा फार मोठा गोतावळा असतां तूंच मला जो एवढा प्रिय वाटतोस, याचे कारण, तुला माझे काही विलक्षण प्रेम आहे ८९.

हे ऐकोनि देवाची गोठी । उद्धवें पायीं घातली मिठी ।
देवो सुखावोनि पोटीं । उठाउठी आलिंगी ॥ ३९० ॥

हें देवाचे भाषण ऐकून उद्धवाने देवाच्या पायांना मिठी घातली. तेव्हां देवही अंत:करणांत अत्यंत आनंद पावला आणि त्याने उद्ध्वाला तत्काळ आलिंगन दिले ३९०.

हृदयीं हृदय जाले संलग्न । देहीं देहा पडिलें आलिंगन ।
मनेंसीं एक झालें मन । स्वानंद पूर्ण वोसंडे ॥ ९१ ॥

हृदयांत हृदय एकरूप झालें, देहांत देहाला आलिंगन पडले, मनाशी मन एक झाले, तेव्हां आत्मानंद अगदी पूर्ण भरून वाहू लागला ९१.

देवो विसरला देवपण । भक्ता नाठवे भक्तपण ।
दोघांचें उडालें दोनीपण । स्वानंदीं पूर्ण बुडाले ॥ ९२ ॥

देव देवपणा विसरला, आणि भक्ताला भक्तपणा आठवेनासा झाला. दोघांचे दोन्हीपण (द्वैतपणा) नष्ट होऊन ते आत्मानंदांत पूर्णपणे मग्न झाले ९२.

सेव्यसेवकता ठेली गोठी । द्वैतभावाची खुंटली दृष्टी ।
भक्तिसाम्राज्याच्या पाटीं । दोघां झाली भेटी निजात्मता ॥ ९३ ॥

सेव्य आणि सेवक ही गोष्टच नाहीशी झाली. द्वैतभावाची दृष्टीच बंद पडली. आत्म्याच्या ऐक्याने भक्तिसाम्राज्याच्या सिंहासनावर दोघांची भेट झाली ९३.

स्थूळ लिंग आणि कारण । इंहीं उपलक्षिजे माहाकारण ।
ते देहचतुष्टयाची आठवण । आठवितें कोण ते ठायीं ॥ ९४ ॥

स्थूळदेह, लिंगदेह आणि कारणदेह यांनी महाकारणदेह पहावयाचा, पण त्या देहचतुष्टयाची आठवण त्या वेळी कोणाला होते ! ९४.

तेथ निबिड आणि निघोट । सुखस्वरूप घनदाट ।
नाहीं आदि मध्य शेवट । तें झालें प्रकट स्वयंभ ॥ ९५ ॥

तेव्हां घनदाट आणि परिपूर्ण असें आनंदमय स्वरूप, ज्याला आदि, मध्य व अंतही नाही, ते मूर्तिमंतच प्रगट झाले ९५.

नवल देवाचें पूर्णपण । तेथही लाघव केलें जाण ।
मोडों नेदीचि उद्धवपण । ऐसा भक्त आन मज मिळेना ॥ ९६ ॥

परंतु देवाच्या परिपूर्णतेचे मोठे आश्चर्य आहे. त्याने तेथेही एक मोठा चमत्कार केला. तो असा की, उद्धवाचे उद्धवपणाचे भान त्याने जाऊ दिले नाही. कारण तो मनांत म्हणाला की, मला असा दुसरा भक्त मिळणार नाहीं ९६.

उद्धवाऐसा मजपाशीं । कोण मिळेल अळोंचासी ।
माझे निजगोड कोणापाशीं । म्यां सावकाशीं सांगावें ॥ ९७ ॥

माझे हितगुज सांगावयाला मला उद्भवासारखा दुसरा कोण मिळणार ? माझ्या मनांतील ज्या गोड गोड गोष्टी आहेत त्या सावकाशपणाने मी कोणापाशी सांगाव्या ? ९७.

मज निजधामा गेलिया जाण । माझें जें निःसीम निजज्ञान ।
त्यासी उद्धव शुद्ध सांठवण । यालागीं उद्धवपण राखिलें ॥ ९८ ॥

मी निजधामाला गेल्यानंतर माझें जें अपार आत्मज्ञान आहे, त्याला उद्धव हा एक योग्य साठा आहे. म्हणून उद्धवाचे भान त्याने कायम ठेवले ९८.

उद्धव स्वानंदी निमग्न । त्यासी थापटूनि आपण ।
सावध करी श्रीकृष्ण । येरा भक्तपण आठवलें ॥ ९९ ॥

उद्धव आत्मानंदांत निमग्न झाला होता, त्याला आपल्या हातांनी थोपटून श्रीकृष्णांनी सावध केलें, तेव्हां त्याला आपण भक्त आहोत ही आठवण झाली ९९.

म्हणे जय जय श्रीकृष्णनाथा । जें मज सुख दाविलें आतां ।
तें नित्य निर्वाहे सर्वथा । ऐशी कृपा तत्त्वतां करावी ॥ ४०० ॥

आणि तो म्हणाला, “ श्रीकृष्णनाथा ! तुझा जयजयकार असो. आता मला जे आत्मसुख दाखविलेंस, ते सदोदित सर्वस्वी कायम राहील अशीच कृपा खरोखर तूं करावीस" ४००.

श्री एकनाथी भागवत अध्याय चोविसावा अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय २४ ओव्या १ ते १००

एकनाथी भागवत अध्याय २४ ओव्या १0१ ते २००

एकनाथी भागवत अध्याय २४ ओव्या २०१ ते ३००

एकनाथी भागवत अध्याय २४ ओव्या ३०१ ते ४००

एकनाथी भागवत अध्याय २४ ओव्या ४०१ ते ५००

एकनाथी भागवत अध्याय २४ ओव्या ५०१ ते ६००

एकनाथी भागवत अध्याय २४ ओव्या ६०१ ते ६२७

एकनाथी भागवत

एकनाथी भागवत अध्याय १ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय २ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ३ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ४ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ५ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ६ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ७ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ८ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ९ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय १० अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ११ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय १२ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय १३ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय १४ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय १५ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय १६ अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय सतरावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय अठरावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय एकोणविसावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय विसावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय एकविसावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय बाविसावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय तेविसावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय चोविसावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय पंचविसावा अर्थासहित

श्री एकनाथी भागवत अध्याय सव्विसावा अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय २७ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय २८ अर्थासहित अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय २९ अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ३० अर्थासहित

एकनाथी भागवत अध्याय ३१ अर्थासहित

महत्वाचे संग्रह

पोथी आणि पुराण

आणखी वाचा

आरती संग्रह

आणखी वाचा

श्लोक संग्रह

आणखी वाचा

सर्व स्तोत्र संग्रह

आणखी वाचा

सर्व ग्रंथ संग्रह

आणखी वाचा

महत्वाचे विडिओ

आणखी वाचा