श्लोक १:गणाधीश जो ईश सर्वां गुणांचा। मुळारंभ आरंभ तो निर्गुणाचा॥ नमूं शारदा मूळ चत्वार वाचा। गमूं पंथ आनंत या राघवाचा॥१॥

अर्थ:गणाधीश (गणेश) हा सर्व गुणांचा ईश आहे. त्याच्यापासून निर्गुणाच्या आरंभाची सुरुवात होते. शारदा देवीला नमस्कार करतो, जी चत्वार वाचा (चार प्रकारांच्या वाणींचे) मूळ आहे. आणि राघव (राम) यांच्या अनंत मार्गाला अनुसरण करतो.

श्लोक २:मना सज्जना भक्तिपंथेचि जावें। तरी श्रीहरी पाविजेतो स्वभावें॥ जनीं निंद्य तें सर्व सोडूनि द्यावें। जनीं वंद्य ते सर्व भावे करावे॥२॥

अर्थ:हे सज्जनांनो, मनाने भक्तिपंथा (भक्तीच्या मार्गाने) चला. त्यानंतर श्रीहरी (भगवान) स्वभावाने प्राप्त होईल. जनीं (लोकांमध्ये) निंद्य (दोषपूर्ण) गोष्टी सोडून द्या. आणि जनीं वंद्य (पूजनीय) गोष्टी भावपूर्ण पद्धतीने करा.

श्लोक ३: पुढे वैखरी राम आधी वदावा॥ सदाचार हा थोर सांडूं नये तो। जनीं तोचि तो मानवी धन्य होतो॥३॥

अर्थ: वैखरी (प्रकट) रामाचे आधी (प्रारंभी) उच्चारण करावे. सदाचार (सद्गुणी आचरण) हा थोर (महान) आहे आणि तो सोडू नये. लोकांमध्ये तोच मानवी धन्य (संपन्न) होतो.

श्लोक ४: मना वासना दुष्ट कामा न ये रे। मना सर्वथा पापबुद्धी नको रे॥ मना धर्मता नीति सोडूं नको हो। मना अंतरीं सार वीचार राहो॥४॥

अर्थ: हे मन, दुष्ट कामवासना न येऊ दे. मन, सर्वथा पापबुद्धी नको. मन, धर्मता (धार्मिकता) आणि नीति (नीति) सोडू नको. मन, अंतरी (आत) सार विचार राहो.

श्लोक ५: मना पापसंकल्प सोडूनि द्यावा। मना सत्यसंकल्प जीवीं धरावा॥ मना कल्पना ते नको वीषयांची। विकारे घडे हो जनी सर्व ची ची॥५॥

अर्थ: मन, पापसंकल्प (पापाचे संकल्प) सोडून दे. मन, सत्यसंकल्प (सत्याचे संकल्प) जीवंत ठेव. मन, विषयांच्या कल्पना नको. विकार (दुष्ट विचार) घडून जनी (लोकांमध्ये) सर्वजण निंदा (ची ची) करतात.

श्लोक ६: नको रे मना क्रोध हा खेदकारी। नको रे मना काम नाना विकारी॥ नको रे मना लोभ हा अंगिकारू। नको रे मना मत्सरु दंभ भारु॥६॥

अर्थ: मन, क्रोध (राग) हा खेदकारी (दुःखदायक) आहे, नको. मन, नाना विकारी (विविध विकार) काम (इच्छा) नको. मन, लोभ (लोभ) अंगिकारू नको. मन, मत्सर (ईर्ष्या) आणि दंभ (अहंकार) भारू नको.

श्लोक ७: मना श्रेष्ठ धारिष्ट जीवीं धरावे। मना बोलणे नीच सोशीत जावें॥ स्वयें सर्वदा नम्र वाचे वदावे। मना सर्व लोकांसि रे नीववावें॥७॥

अर्थ: मन, श्रेष्ठ धारिष्ट (धैर्य) जीवंत ठेव. मन, बोलणे नीच (नीच बोलणे) सहन कर. स्वतः सर्वदा नम्र वाणीने बोलावे. मन, सर्व लोकांसमोर नतमस्तक हो.

श्लोक ८: देहे त्यागितां कीर्ति मागें उरावी। मना सज्जना हेचि क्रीया धरावी॥ मना चंदनाचे परी त्वां झिजावे। परी अंतरीं सज्जना नीववावे॥८॥

अर्थ: देह (शरीर) त्यागल्यावर कीर्ति मागे उरावी. मन, सज्जन (सज्जनता) हीच कृती करावी. मन, चंदनासारखे झिजावे. परंतु अंतरी (आत) सज्जनता ठेवावी.

श्लोक ९: नको रे मना द्रव्य ते पूढिलांचे। अति स्वार्थबुद्धी नुरे पाप सांचे॥ घडे भोगणे पाप ते कर्म खोटे। न होतां मनासारिखें दु:ख मोठे॥९॥

अर्थ: मन, ते पूढिलांचे (इतरांचे) द्रव्य नको. अति स्वार्थबुद्धी (अत्यंत स्वार्थी बुद्धी) नको, पाप संच (संचय) होते. पापाचे भोगणे (भोग) आणि खोटे कर्म (कृत्य) घडते. मनासारखे न होताच दुःख मोठे होते.

श्लोक १०: सदा सर्वदा प्रीती रामीं धरावी। दुःखाची स्वयें सांडि जीवी करावी॥ देहेदु:ख ते सूख मानीत जावे। विवेके सदा स्वस्वरुपीं भरावें॥१०॥

अर्थ: सदा सर्वदा प्रीति (प्रेम) रामावर ठेवावी. दुःखाची स्वतः (आपलीच) ताटातोडी करून जीवी (जीवन) करावी. देहदुःख (शारीरिक दुःख) ते सुख मानून जावे. विवेक (बुद्धी) ने सदा स्वस्वरूपात (स्वतःच्या रूपात) भरावे.

जर आणखी काही हवे असेल किंवा काही शंका असल्यास विचारायला मोकळे रहा!

श्लोक ११: जनीं सर्वसूखी असा कोण आहे। विचारें मना तुंचि शोधुनि पाहे॥ मना त्वांचि रे पूर्वसंचीत केले। तयासारिखे भोगणें प्राप्त जाले॥११॥

अर्थ: लोकांमध्ये सर्वत्र सुखी असा कोण आहे? हे मन, तूच शोधून पाहा. मन, तूच पूर्वसंचीत (पूर्वी केलेले) कर्मांनी जी गोष्टी प्राप्त झाल्या त्या भोगतो आहेस.

श्लोक १२: मना मानसीं दु:ख आणूं नको रे। मना सर्वथा शोक चिंता नको रे॥ विवेके देहेबुद्धि सोडूनि द्यावी। विदेहीपणें मुक्ति भोगीत जावी॥१२॥

अर्थ: हे मन, मानसिक दुःख आणू नकोस. मन, सर्वथा शोक आणि चिंता नकोस. विवेकाने (बुद्धीने) देहबुद्धि सोडून द्यावी. विदेहीपणाने (देहाच्या बाहेर) मुक्ति भोगावी.

श्लोक १३: मना सांग पां रावणा काय जाले। अकस्मात ते राज्य सर्वै बुडाले॥ म्हणोनी कुडी वासना सांड वेगीं। बळे लागला काळ हा पाठिलागी॥१३॥

अर्थ: हे मन, सांग रावणाचे काय झाले? अचानक त्याचे राज्य संपूर्ण बुडाले. म्हणून कामवासना (इच्छा) सोडून दे. काळ (समय) तुला पाठलाग करतो आहे.

श्लोक १४: जिवा कर्मयोगे जनीं जन्म जाला। परी शेवटीं काळमूखीं निमाला॥ महाथोर ते मृत्युपंथेचि गेले। कितीएक ते जन्मले आणि मेले॥१४॥

अर्थ: जीव कर्मयोगाने (कर्माच्या योगाने) जन्माला येतो. पण शेवटी तो मृत्युमुखी (मृत्यूच्या तोंडात) जातो. महान व्यक्ती सुद्धा मृत्युपंथाने गेले. कितीतरी जण जन्मले आणि मेले.

श्लोक १५: मना पाहतां सत्य हे मृत्युभूमी। जितां बोलती सर्वही जीव मी मी॥ चिरंजीव हे सर्वही मानिताती। अकस्मात सांडूनिया सर्व जाती॥१५॥

अर्थ: हे मन, या मृत्युभूमीचे सत्य पाहा. सर्व जीव 'मी मी' असे बोलतात. चिरंजीव (चिरंजीव) हे सर्व मानतात. पण अचानक सर्व काही सोडून जातात.

श्लोक १६: मरे एक त्याचा दुजा शोक वाहे। अकस्मात तोही पुढे जात आहे॥ पुरेना जनीं लोभ रे क्षोभ त्याते। म्हणोनी जनीं मागुता जन्म घेते॥१६॥

अर्थ: एक मरतो आणि त्याचा दुसरा शोक वाहतो. अचानक तोही पुढे जातो. लोकांमध्ये लोभ आणि क्षोभ (चिंता) पुरत नाही. म्हणून लोक पुन्हा पुन्हा जन्म घेतात.

श्लोक १७: मनीं मानवा व्यर्थ चिंता वहाते। अकस्मात होणार होऊनि जाते॥ घडें भोगणे सर्वही कर्मयोगे। मतीमंद तें खेद मानी वियोगें॥१७॥

अर्थ: मनुष्य मनात व्यर्थ चिंता करतो. अचानक होणारे गोष्टी होतात. सर्व भोगणे (सुखदुःख) कर्मयोगाने (कर्माच्या योगाने) घडते. मतीमंद (बुद्धिहीन) व्यक्ति ते खेद मानतो आणि वियोग करतो.

श्लोक १८: मना राघवेंवीण आशा नको रे। मना मानवाची नको कीर्ति तूं रे॥ जया वर्णिती वेद-शास्त्रे-पुराणें। तया वर्णितां सर्वही श्लाघ्यवाणे॥१८॥

अर्थ: हे मन, राघव (राम) शिवाय आशा नको. मन, मानवाची (मनुष्याची) कीर्ति नको. वेद-शास्त्र-पुराणांत वर्णिलेले सर्व श्लाघ्यवाण (प्रशंसनीय) आहेत.

श्लोक १९: मना सर्वथा सत्य सांडूं नको रे। मना सर्वथा मिथ्य मांडूं नको रे॥ मना सत्य ते सत्य वाचे वदावे। मना मिथ्य तें मिथ्य सोडूनि द्यावें॥१९॥

अर्थ: हे मन, सर्वथा सत्य (सत्य) सोडू नकोस. मन, सर्वथा मिथ्य (खोटे) मांडू नकोस. मन, सत्य (सत्य) ते सत्य वाचे (वाणीने) बोलावे. मन, मिथ्य (खोटे) ते मिथ्य सोडून द्यावे.

श्लोक २०: बहू हिंपुटी होईजे मायपोटी। नको रे मना यातना तेचि मोठी॥ निरोधें पचे कोंडिले गर्भवासी। अधोमूख रे दु:ख त्या बाळकासीं॥२०॥

अर्थ: बहुतेक हिंपुटी (बालक) मायपोटी (आईच्या गर्भातून) होतात. मन, तेच यातना (दुःख) मोठी आहे. गर्भवासी (गर्भात असलेल्या बालक) निरोधाने (प्रतिबंधाने) पचतात. अधोमुख (डोक्यावर) होऊन त्या बालकाला दुःख होते.

श्लोक २१: मना वासना चूकवीं येरझारा। मना कामना सांडी रे द्रव्यदारा॥ मना यातना थोर हे गर्भवासीं। मना सज्जना भेटवीं राघवासीं॥२१॥

अर्थ: हे मन, वासना (इच्छा) चूकव (सोड). मन, द्रव्य (धन) आणि दारांच्या कामना सोड. मन, गर्भवास (गर्भात राहणे) यातना थोर (मोठ्या) आहेत. मन, सज्जनांची भेट घे आणि राघव (राम) ला प्राप्त हो.

श्लोक २२: मना सज्जना हीत माझें करावें। रघुनायका दृढ चित्ती धरावें॥ महाराज तो स्वामि वायुसुताचा। जना उद्धरी नाथ लोकत्रयाचा॥२२॥

अर्थ: हे मन, सज्जनांचे हित माझे करावे. रघुनायक (राम) दृढ चित्ती (मनात) धारण कर. महाराज (राम) वायुसुताचा (हनुमानाचा) स्वामी आहे. तो लोकत्रयाचा (तीन लोकांचा) नाथ आहे आणि जनांना उद्धारतो.

श्लोक २३: न बोलें मना राघवेवीण कांहीं। जनी वाउगें बोलता सुख नाहीं॥ घडिने घडी काळ आयुष्य नेतो। देहांतीं तुला कोण सोडूं पहातो?॥२३॥

अर्थ: हे मन, राघव (राम) शिवाय काहीही बोलू नको. लोकांमध्ये वाईट बोलल्याने सुख मिळत नाही. क्षणाक्षण काळ (समय) आयुष्य नेतो. देहांत (शरीराच्या अंत) तुला कोण सोडून पाहतो?

श्लोक २४: रघुनायकावीण वांया शिणावे। जनासारिखे व्यर्थ कां वोसणावें॥ सदा सर्वदा नाम वाचे वसो दे। अहंता मनी पापिणी ते नसो दे॥२४॥

अर्थ: रघुनायक (राम) शिवाय व्यर्थ (निष्फळ) श्रम करणे वां (अनुपयुक्त) आहे. जनांसारखे व्यर्थ क्यों करावे? सदा सर्वदा रामाचे नाम वाचने (उच्चारण) कर. अहंता (अहंकार) मनी (मनात) पापिणी (पापी) आहे, ते नसो दे.

श्लोक २५: मना वीट मानूं नको बोलण्याचा। पुढें मागुता राम जोडेल कैंचा॥ सुखाची घडी लोटतां सूख आहे। पुढें सर्व जाईल कांही न राहे॥२५॥

अर्थ: हे मन, बोलण्याचा (उच्चारणाचा) वीट (कंटाळा) मानू नकोस. पुढे मागता (मागण्याचा प्रयत्न करता) राम जोडेल (मिळवेल). सुखाची घडी (क्षण) लोटत (वापरत) आहे, ते सुख आहे. पुढे सर्व काही जाईल, काहीही राहणार नाही.

श्लोक ২৬: देहेरक्षणाकारणें यत्न केला। परी शेवटीं काळ घेउन गेला॥ करीं रे मना भक्ति या राघवाची। पुढें अंतरीं सोडिं चिंता भवाची॥२६॥

अर्थ: देहाच्या रक्षणासाठी प्रयत्न केला. परंतु शेवटी काळ (समय) घेऊन गेला. हे मन, राघवाच्या (रामाच्या) भक्ती कर. पुढे अंतःकरणात भवाची (जन्ममरणाची) चिंता सोडून दे.

श्लोक २७: भवाच्या भये काय भीतोस लंडी। धरीं रे मना धीर धाकासि सांडी॥ रघूनायकासारिखा स्वामि शीरीं। नुपेक्षी कदा कोपल्या दंडधारी॥२७॥

अर्थ: भवाच्या (जन्ममरणाच्या) भये (भीतीने) काय भीतोस (घाबरतोस) लंडी (डरपोक)? हे मन, धीर (धैर्य) धर आणि धाक (भीती) सोड. रघूनायक (राम) सारखा स्वामी (मालक) शीरी (डोक्यावर) आहे. तो कधीही दासाभिमानी (दासांचा अभिमान बाळगणारा) नुपेक्षी (उपेक्षा) करणार नाही.

श्लोक २८: दिनानाथ हा राम कोदंडधारी। पुढें देखतां काळ पोटीं थरारी॥ मना वाक्य नेमस्त हे सत्य मानीं। नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥२८॥

अर्थ: दिनानाथ (सर्वांचा स्वामी) राम कोदंडधारी (धनुष्य धारण करणारा) आहे. पुढे काळ (समय) पाहताच पोटात थरथराट होतो. हे मन, हे सत्य वाक्य मानी (मान्य कर). राम कधीही दासाभिमानी (दासांचा अभिमान बाळगणारा) नुपेक्षी (उपेक्षा) करणार नाही.

श्लोक २९: पदी राघवाचे सदा ब्रीद गाजे। वळें भक्तरीपूशिरी कांबि वाजे॥ पुरी वाहिली सर्व जेणे विमानीं। नुपेक्षी कदा रामदासाभिमानी॥२९॥

अर्थ: राघवाच्या (रामाच्या) पायात सदा (सदैव) ब्रीद (वीरगाथा) गाजते. भक्तांचे शत्रूशीरी (शत्रूच्या डोक्यावर) कांब (दंड) वाजते. हे रामदासाभिमानी (रामाच्या दासांचा अभिमान बाळगणारे) वाणी, पुरी (पूर्ण) वाहिली (वाहणारे) आहेत. राम कधीही नुपेक्षी (उपेक्षा) करणार नाही.

श्लोक ३०: समर्थाचिया सेचका वक्र पाहे। असा सर्व भुमंडळी कोण आहे॥ जयाची लिला वर्णिती लोक तीन्ही। नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥३०॥

अर्थ: समर्थाच्या (रामाच्या) सेवकांना वक्र (टेडाव) पाहतो. असा सर्व भुमंडळी (पृथ्वीवर) कोण आहे? जयाची (ज्याची) लीला लोक तिन्ही (तीन लोक) वर्णितात (वर्णन करतात). राम कधीही दासाभिमानी (रामाच्या दासांचा अभिमान बाळगणारा) नुपेक्षी (उपेक्षा) करणार नाही.

श्लोक ३१: महासंकटी सोडिले देव जेणें। प्रतापे बळे आगळा सर्वगूणे॥ जयाते स्मरे शैलजा शूलपाणी। नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥३१॥

अर्थ: ज्या देवाने महासंकटी सोडले, त्याचे प्रताप आणि बल आगळे आहेत. शैलजा (पार्वती) आणि शूलपाणी (शिव) ज्या देवाला स्मरतात, राम कधीही त्याच्या दासांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करणार नाही.

श्लोक ३२: अहल्या शिळा राघवें मुक्त केली। पदीं लागतां दिव्य होऊनि गेली॥ जया वर्णितां शीणली वेदवाणी। नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥३२॥

अर्थ: राघव (राम) ने अहल्येची शिळा (पाषाण) मुक्त केली. त्याच्या पादस्पर्शाने ती दिव्य होऊन गेली. ज्याच्या वर्णनाने वेदवाणी शीणली (श्रमली), राम कधीही त्याच्या दासांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करणार नाही.

श्लोक ३३: वसे मेरुमांदार हे सृष्टिलीला। शशी सूर्य तारांगणे मेघमाला॥ चिरंजीव केले जनी दास दोन्ही। नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥३३॥

अर्थ: मेरु आणि मांदार पर्वत सृष्टिलीला (सृष्टीच्या लीला) मध्ये वसतात. चंद्र, सूर्य, तारकांच्या माला (मेघमाला) आकाशात आहेत. ज्या देवाने दास दोन्ही (हनुमान आणि अंगद) चिरंजीव केले, राम कधीही त्याच्या दासांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करणार नाही.

श्लोक ३४: उपेक्षी कदा रामरुपी असेना। जिवां मानवां निश्चयो तो वसेना॥ शिरी भार वाहेन बोले पुराणीं। नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥३४॥

अर्थ: रामरूपी (रामाच्या रूपाने) कधीही उपेक्षा न करणारा देव आहे. जीवां (प्राण्यांना) आणि मानवांना याचा निश्चय (विश्वास) आहे. पुराणांमध्ये म्हटले आहे की राम कधीही त्याच्या दासांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करणार नाही.

श्लोक ३५: असे हो जया अंतरी भाव जैसा। वसे हो तया अंतरी देव तैसा॥ अनन्यास रक्षीतसे चापपाणी। नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥३५॥

अर्थ: ज्याच्या अंतरी (मनात) जैसा भाव (भावना) आहे, तसा देव त्याच्या अंतरी वसतो. अनन्यास (निर्मळ) भक्तांना चापपाणी (धनुष्यबाणधारी) देव (राम) रक्षण करतो. राम कधीही त्याच्या दासांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करणार नाही.

श्लोक ३६: सदा सर्वदा देव सन्नीध आहे। कृपाळुपणे अल्प धारीष्ट पाहे॥ सुखानंद आनंद कैवल्यदानी। नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥३६॥

अर्थ: देव सदा (सदैव) सर्वदा (सर्वत्र) सन्नीध (समीप) आहे. कृपाळुपणे अल्प धारीष्ट (थोडासा धैर्य) पाहतो. सुखानंद (आनंद), आनंद आणि कैवल्य (मोक्ष) देणारा आहे. राम कधीही त्याच्या दासांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करणार नाही.

श्लोक ३७: सदा चक्रवाकासि मार्तंड जैसा। उडी घालितो संकटी स्वामि तैसा॥ हरीभक्तिचा घाव गाजे निशाणी। नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥३७॥

अर्थ: सदा चक्रवाक (बगळा) मार्तंड (सूर्य) कसा असतो, तसा देव संकटी (आशंकांच्या वेळी) स्वामी असतो. हरीभक्तिचा (विष्णूच्या भक्तीचा) घाव (प्रभाव) गाजतो. राम कधीही त्याच्या दासांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करणार नाही.

श्लोक ३८: मना प्रार्थना तूजला एक आहे। रघूराज थक्कीत होऊनि पाहे॥ अवज्ञा कदा हो यदर्थी न कीजे। मना सज्जना राघवी वस्ति कीजे॥३८॥

अर्थ: हे मन, तुला एक प्रार्थना आहे. रघूराज (राम) थक्कीत (आनंदाने) होऊन पाहतो. कधीही अवज्ञा न करता (अवहेलना न करता) प्रार्थना कर. हे सज्जनांनो, राघवाच्या (रामाच्या) वस्तीत (भेट) रहा.

श्लोक ३९: जया वर्णिती वेद शास्त्रे पुराणे। जयाचेनि योगें समाधान बाणे॥ तयालागिं हें सर्व चांचल्य दीजे। मना सज्जना राघवी वस्ति कीजे॥३९॥

अर्थ: ज्याला वेद, शास्त्रे आणि पुराणे वर्णितात, त्याच्या योगे (मिळवणुकीने) समाधान होते. त्याला (रामाला) सर्व चांचल्य (विचार) द्या. हे सज्जनांनो, राघवाच्या (रामाच्या) वस्तीत (भेट) रहा.

श्लोक ४०: मना पाविजे सर्वही सूख जेथे। अति आदरें ठेविजे लक्ष तेथें॥ विविकें कुडी कल्पना पालटिजे। मना सज्जना राघवी वस्ति कीजे॥४०॥

अर्थ: हे मन, सर्व सुख (आनंद) जेथे प्राप्त होईल तेथे जा. अति आदराने (प्रेमाने) लक्ष (ध्यान) तेथे ठेव. विवेके (विचाराने) कुडी (शरीर) कल्पना (विचार) पालट (बदल). हे सज्जनांनो, राघवाच्या (रामाच्या) वस्तीत (भेट) रहा.

श्लोक ४१: बहू हिंडतां सौख्य होणार नाहीं। शिणावे परी नातुडे हीत कांहीं॥ विचारें बरें अंतरा बोधवीजे। मना सज्जना राघवीं वस्ति कीजे॥४१॥

अर्थ: जास्त फिरण्याने (विचलित होऊन) सौख्य (सुख) होणार नाही. शिणवता (थकवा) येईल परंतु नात्यांचे हित काही नाही. विचाराने (विवेकाने) अंतर बोधून जाणे चांगले. हे सज्जनांनो, राघवाच्या (रामाच्या) वस्तीत रहा.

श्लोक ४२: बहुतांपरी हेंचि आतां धरावें। रघूनायका आपुलेसे करावें॥ दिनानाथ हें तोडरीं ब्रीद गाजे। मना सज्जना राघवीं वस्ति कीजे॥४२॥

अर्थ: आतापासून हेच धरावे (पालन करावे). रघूनायक (राम) आपुला बनवावा. दिनानाथ (सर्वांचा स्वामी) याचे ब्रीद (गुणगान) गाजते. हे सज्जनांनो, राघवाच्या (रामाच्या) वस्तीत रहा.

श्लोक ४३: मना सज्जना एक जीवीं धरावें। जनी आपुलें हीत तूवां करावें॥ रघूनायकावीण बोलो नको हो। सदा मानसीं तो निजध्यास राहो॥४३॥

अर्थ: हे मन, सज्जनांनो, एकाच जीवाने (मनाने) धरावे. लोकांमध्ये आपलेच हित करावे. रघूनायक (राम) शिवाय बोलू नको. सदा मनात त्याचेच ध्यान राहो.

श्लोक ४४: मना रे जनीं मौनमुद्रा धरावी। कथा आदरे राघवाची करावी॥ नसें राम ते धाम सोडूनि द्यावे। सुखालागिं आरण्य सेवीत जावे॥४४॥

अर्थ: हे मन, लोकांमध्ये मौनमुद्रा (मौन) धरावी. राघवाची (रामाची) कथा आदराने करावी. राम नसलेल्या धाम (स्थान) सोडून द्यावे. सुखासाठी आरण्य (वन) सेवून जावे.

श्लोक ४५: जयाचेनि संगे समाधान भंगे। अहंता अकस्मात येऊनि लागे॥ तये संगतीची जनीं कोण गोडी। जिये संगतीनें मती राम सोडी॥४५॥

अर्थ: ज्याच्या संगतीने समाधान भंगते. अहंता (अहंकार) अकस्मात येतो. त्या संगतीची लोकांमध्ये काय गोडी (आवड)? ज्याच्या संगतीने मती (बुद्धी) रामाला सोडते.

श्लोक ४६: मना जे घडी राघवेवीण गेली। जनीं आपुली ते तुवां हानि केली॥ रघूनायकावीण तो शीण आहे। जनी दक्ष तो लक्ष लावूनि पाहे॥४६॥

अर्थ: हे मन, जो क्षण (घडी) राघव (राम) शिवाय गेला. त्याने तुम्ही आपली हानी केली. रघूनायक (राम) शिवाय तो शीण (थकवा) आहे. लोकांमध्ये दक्ष (सजग) तो लक्ष देऊन पाहतो.

श्लोक ४७: मनीं लोचनीं श्रीहरी तोचि पाहे। जनीं जाणतां मुक्त होऊनि राहे॥ गुणीं प्रीति राखे क्रमू साधनाचा। जगीं धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥४७॥

अर्थ: जो मनात आणि डोळ्यांनी श्रीहरी (विष्णू) पाहतो. लोकांमध्ये जाणून मुक्त होतो. गुणी व्यक्ती साधनाचा (साधना) क्रम प्रीति (प्रेम) राखतो. जगात धन्य तो सर्वोत्तम दास आहे.

श्लोक ४८: सदा देवकाजीं झिजे देह ज्याचा। सदा रामनामें वदे नित्य साचा॥ स्वधर्मेचि चाले सदा उत्तमाचा। जगीं धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥४८॥

अर्थ: जो सदा देवकाज (देवकार्य) करतो त्याचा देह झिजतो. सदा रामनाम (रामाचे नाम) वाचतो तो नित्य (सतत) सत्य आहे. स्वधर्माने चालतो तो सदा उत्तम आहे. जगात धन्य तो सर्वोत्तम दास आहे.

श्लोक ४९: सदा बोलण्यासारिखे चालताहे। अनेकीं सदा एक देवासि पाहे॥ सगूणी भजे लेश नाही भ्रमाचा। जगीं धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥४९॥

अर्थ: सदा बोलण्यासारखे (विचार करण्यासारखे) चालतो. अनेकांनी सदा एक देव पाहतो. सगुण (गुणयुक्त) भजतो, लेश (अंश) नाही भ्रमाचा. जगात धन्य तो सर्वोत्तम दास आहे.

श्लोक ५०: नसे अंतरी काम नानाविकारी। उदासीन जो तापसी ब्रह्मचारी॥ निवाला मनीं लेश नाही तमाचा। जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥५०॥

अर्थ: ज्याच्या अंतरी (मनात) काम (इच्छा) आणि नानाविकारी (विविध विकार) नाहीत. जो उदासीन (निरपेक्ष), तपस्वी (तप करणारा) आणि ब्रह्मचारी (ब्रह्मचारी) आहे. ज्याच्या मनात लेश (अंश) नाही तमा (भय) चा. जगात धन्य तो सर्वोत्तम दास आहे.

श्लोक ५१: मदें मत्सरें सांडिली स्वार्थबुद्धी। प्रपंचीक नाहीं जयातें उपाधी॥ सदा बोलणे नम्र वाचा सुवाचा। जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥५१॥

अर्थ: ज्याने मद (अहंकार) आणि मत्सर (ईर्ष्या) सोडली आहे, स्वार्थी बुद्धीही त्यागली आहे. प्रपंचीक (संसारात) त्याला कोणतीही उपाधी (उपाधी) नाही. जो नेहमी नम्र वाणीत (वाणीने) आणि सुंदर बोलतो, तो जगात धन्य तो सर्वोत्तम दास आहे.

श्लोक ५२: क्रमी वेळ जो तत्त्वचिंतानुवादे। न लिंपे कदा दंभ वादे विवादे॥ करी सुखसंवाद जो उगमाचा। जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥५२॥

अर्थ: जो योग्य वेळी तत्त्वचिंतन (सत्य विचार) करतो, कधीही दंभ (अहंकार) आणि वाद (विवाद) मध्ये अडकत नाही. जो उगम (स्रोत) च्या सुखसंवाद (आनंददायक संवाद) करतो, तो जगात धन्य तो सर्वोत्तम दास आहे.

श्लोक ५३: सदा आर्जवी प्रीय जो सर्व लोकीं। सदा सर्वदा सत्यवादी विवेकी॥ न बोले कदा मिथ्य वाचा त्रिवाचा। जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥५३॥

अर्थ: जो सदा आर्जवी (प्रेमळ) आणि सर्व लोकांना प्रिय आहे. जो सदा सत्यवादी (सत्य बोलणारा) आणि विवेकी (बुद्धिमान) आहे. जो कधीही मिथ्य (खोटे) वाणीने (वाणीतून) बोलत नाही, तो जगात धन्य तो सर्वोत्तम दास आहे.

श्लोक ५४: सदा सेवि आरण्य तारुण्यकाळीं। मिळेना कदा कल्पनेचेनि मेळी॥ चळेना मनीं निश्चयो दृढ ज्याचा। जगीं धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥५४॥

अर्थ: जो तारुण्यकाळी आरण्य (वन) मध्ये सेवा करतो. ज्याला कधीही कल्पनेच्या मेळ्यात (समूहात) मिळत नाही. ज्याच्या मनात दृढ निश्चय (मजबूत निर्धार) आहे, तो जगात धन्य तो सर्वोत्तम दास आहे.

श्लोक ५५: नसे मानसीं नष्ट आशा दुराशा। वसे अंतरीं प्रेमपाशा पिपाशा॥ ऋणी देव हा भक्तिभावे जयाचा। जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥५५॥

अर्थ: ज्याच्या मनात नष्ट (निराशा) आणि दुराशा (वाईट इच्छा) नाही. ज्याच्या अंतरी (मनात) प्रेमपाशा (प्रेमाचे बंध) आणि पिपाशा (तृष्णा) आहे. जो देव भक्तिभावे (भक्तीने) ऋणी (ऋणी) आहे, तो जगात धन्य तो सर्वोत्तम दास आहे.

श्लोक ५६: दिनाचा दयाळू मनाचा मवाळू। स्नेहाळू कृपाळू जनीं दासपाळू॥ तया अंतरी क्रोध संताप कैंचा। जगीं धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥५६॥

अर्थ: जो दिनांचा (गरिबांचा) दयाळू (दयाळू) आणि मनाचा मवाळ (मृदू) आहे. जो स्नेहाळू (प्रेमळ), कृपाळू (कृपालू) आणि दासपाळू (दासांचे पालन करणारा) आहे. ज्याच्या अंतरी (मनात) क्रोध (राग) आणि संताप (क्रोध) नाही, तो जगात धन्य तो सर्वोत्तम दास आहे.

श्लोक ५७: जगीं होइजे धन्य या रामनामे। क्रिया भक्ति ऊपासना नित्य नेमे॥ उदासीनता तत्त्वता सार आहे। सदा सर्वदा मोकळी वृत्ति राहे॥५७॥

अर्थ: जो रामनाम (रामाचे नाम) मध्ये जगात धन्य होतो. ज्याच्या क्रिया (कर्म) भक्ती (भक्ती) आणि उपासना (पूजा) ने नेहमी नेमाने (नियमित) करतो. जो उदासीनता (निर्पेक्ष) आणि तत्त्वता (सत्यता) मध्ये सार (मूल) आहे. ज्याची वृत्ति (वृत्ती) सदा सर्वदा मोकळी (स्वतंत्र) राहते.

श्लोक ५८: नको वासना वीषयीं वृत्तिरुपें। पदार्थी जडे कामना पूर्वपापें॥ सदा राम निष्काम चिंतीत जावा। मना कल्पनालेश तोहि नसावा॥५८॥

अर्थ: जो विषय वासना (इच्छा) वृत्तिरूपे (वृत्तीच्या रूपाने) नको. जो पदार्थी (संसारिक) कामना (इच्छा) पूर्वपाप (पूर्व पाप) ने जडतो. जो सदा रामाचे निष्काम (निष्काम) चिंतन करतो. ज्याच्या मनात कल्पनालेश (कल्पनेचा अंश) सुद्धा नसावा.

श्लोक ५९: मना कल्पना कल्पितां कल्पकोटी। नव्हे रे नव्हे सर्वथा रामभेटी॥ मनीं कामना राम नाही जयाला। अती आदरे प्रीती नाही तयाला॥५९॥

अर्थ: मन, कल्पना (कल्पना) केल्याने कल्पकोटी (अनंत) नसते. हे सर्वथा रामभेटी (रामाची भेट) नसते. ज्याच्या मनात कामना (इच्छा) आहे, राम त्याला नाही. ज्याला अती आदराने (प्रेमाने) प्रीति (प्रेम) नाही.

श्लोक ६०: मना राम कल्पतरु कामधेनु। निधी सार चिंतामणी काय वानूं॥ जयाचेनि योगे घडे सर्व सत्ता। तया साम्यता कायसी कोण आतां॥६०॥

अर्थ: राम कल्पतरु (इच्छापूर्ण करणारे वृक्ष) आणि कामधेनु (इच्छापूर्ती गाय) आहे. राम निधी (धनाचा स्रोत) सारखा चिंतामणी (इच्छापूर्ती रत्न) आहे. ज्याच्या योगे (मिळवणुकीने) सर्व सत्ता (संपूर्णता) घडते. त्याची साम्यता (समानता) कोण आहे?

श्लोक ६१: उभा कल्पवृक्षातळीं दु:ख वाहे। तया अंतरीं सर्वदा तेचि आहे॥ जनी सज्जनी वाद हा वाढवावा। पुढें मागता शोक जीवीं धरावा॥६१॥

अर्थ: कल्पवृक्षाखाली (इच्छापूर्ती वृक्षाखाली) उभा असूनही दुःख वाहत आहे. त्याच्या अंतरी (मनात) सदा (सदैव) तोच आहे. सज्जनांमध्ये हा वाद (विचार) वाढवावा. पुढे मागता शोक (दुःख) जीवनात धरावा.

श्लोक ६२: निजध्यास तो सर्व तुटोनि गेला। बळें अंतरीं शोक संताप ठेला॥ सुखानंद आनंद भेदें बुडाला। मना निश्चयो सर्व खेदे उडाला॥६२॥

अर्थ: निजध्यास (स्वत:चा ध्यास) तुटून गेला. मनात शोक (दुःख) आणि संताप (राग) ठेला (ठेचला). सुखानंद (आनंद) भेदाने (विभेदाने) बुडाला (हरवला). मन, निश्चयाने (ठामपणे) सर्व खेद (दुःख) उडाला.

श्लोक ६३: घरी कामधेनू पुढें ताक मागें। हरीबोध सांडोनि वेवाद लागे॥ करी सार चिंतामणी काचखंडे। तया मागतां देत आहे उदंडे॥६३॥

अर्थ: घरी कामधेनू (इच्छापूर्ती गाय) पुढे आहे, ताक (म्हणजे दूध) मागे आहे. हरीबोध (भगवंताचे स्मरण) सोडून वाद (विवाद) सुरु आहे. जो सार चिंतामणी (इच्छापूर्ती रत्न) काचखंडे (तुटलेल्या तुकड्यांमध्ये) करतो, त्याला मागता उदंड (अधिक) देत आहे.

श्लोक ६४: अती मूढ त्या दृढ बुद्धि असेना। अती काम त्या राम चित्ती वसेना॥ अती लोभ त्या क्षोभ होइल जाणा। अती वीषयी सर्वदा दैन्यवाणा॥६४॥

अर्थ: अती मूढ (अत्यंत मूर्ख) त्याच्याकडे दृढ (मजबूत) बुद्धि (बुद्धी) नसते. अती काम (इच्छा) त्याच्याकडे रामाचे चित्त (मन) वसत नाही. अती लोभ (लोभ) त्याला क्षोभ (चिंता) होतो. अती वीषयी (संसारिक) तो सर्वदा (सदैव) दैन्यवाण (दीन) आहे.

श्लोक ६५: नको दैन्यवाणें जिणे भक्तिऊणे। अती मुर्ख त्या सर्वदा दु:ख दूणे॥ धरीं रे मना आदरें प्रीति रामी। नको वासना हेमधामीं विरामीं॥६५॥

अर्थ: भक्तिऊण (भक्तिरहित) दैन्यवाण (दीन) जीवन नको. अती मूर्ख (मूर्ख) तो सर्वदा (सदैव) दु:ख देतो. हे मन, आदराने (प्रेमाने) रामावर प्रीति (प्रेम) धरा. हेमधामीं (संपत्ति) विरामीं (विराम) वासना (इच्छा) नको.

श्लोक ६६: नव्हे सार संसार हा घोर आहे। मना सज्जना सत्य शोधुनि पाहे॥ जनीं वीष खातां पुढे सूख कैचे। करीं रे मना ध्यान या राघवाचें॥६६॥

अर्थ: हे सार (संपूर्ण) संसार (संसार) घोर (भीषण) आहे. हे सज्जनांनो, सत्य शोधून पाहा. लोकांमध्ये विष (विष) खाताना पुढे सुख कसे मिळेल? हे मन, या राघवाचे (रामाचे) ध्यान करा.

श्लोक ६७: घनश्याम हा राम लावण्यरुपी। महाधीर गंभीर पूर्णप्रतापी॥ करी संकटीं सेवकांचा कुडावा। प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥६७॥

अर्थ: घनश्याम (कृष्णसारखा काळा) राम लावण्यरुपी (सुंदर रूपाचा) आहे. महाधीर (महाधैर्यवान), गंभीर (गंभीर), पूर्णप्रतापी (पूर्ण प्रताप असलेला) आहे. संकटी (आशंकांच्या वेळी) सेवकांचा (भक्तांचा) कुडावा (संरक्षण) करतो. प्रभाते (सकाळी) मनात रामाचे चिंतन करा.

श्लोक ६८: बळें आगळा राम कोदंडधारी। महाकाळ विक्राळ तोही थरारी॥ पुढे मानवा किंकरा कोण केवा। प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥६८॥

अर्थ: राम बलाढ्य (प्रचंड बलवान) कोदंडधारी (धनुष्यधारी) आहे. महाकाळ (काळ) विक्राळ (भयंकर) त्याच्यापुढे थरथर कापतो. मनुष्यांचे सेवक (किंकर) कोणाच्या केव्हा (केव्हा) असतात? प्रभाते (सकाळी) मनात रामाचे चिंतन करा.

श्लोक ६९: सुखानंदकारी निवारी भयातें। जनीं भक्तिभावे भजावे तयातें॥ विवेके त्यजावा अनाचार हेवा। प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥६९॥

अर्थ: जो सुखानंदकारी (सुख आणि आनंद देणारा) आणि भय (भीती) निवारी (दूर करणारा) आहे. लोकांमध्ये भक्तिभावाने (भक्तीने) त्याचे भजन करावे. विवेकाने (विवेकबुद्धीने) अनाचार (अयोग्य आचरण) आणि हेवा (ईर्ष्या) त्यजावा (त्यागावा). प्रभाते (सकाळी) मनात रामाचे चिंतन करा.

श्लोक ७०: सदा रामनामे वदा पुर्णकामें। कदा बाधिजेना ऽऽ पदा नित्य नेमें॥ मदालस्य हा सर्व सोडोनि द्यावा। प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥७०॥

अर्थ: सदा (सदैव) रामनामे (रामाचे नाम) वद (उच्चारण) पूर्णकाम (इच्छापूर्ती) करतो. कदा (कधी) बाध (व्याधी) होत नाही. नित्य (नित्यनेमे) मद (अहंकार) आणि आलस्य (आळस) सोडून द्यावे. प्रभाते (सकाळी) मनात रामाचे चिंतन करा.

श्लोक ७१: जयाचेनि नामें महादोष जाती। जयाचेनि नामें गती पाविजेती॥ जयाचेनि नामें घडे पुण्यठेवा। प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥७१॥

अर्थ: ज्याच्या नामाने (नामस्मरणाने) महादोष (मोठे दोष) जातात. ज्याच्या नामाने गती (मुक्ती) प्राप्त होते. ज्याच्या नामाने पुण्यठेवा (पुण्याचा साठा) घडतो. प्रभाते (सकाळी) मनात रामाचे चिंतन करावे.

श्लोक ७२: न वेचे कदा ग्रंथचि अर्थ काही। मुखे नाम उच्चारितां कष्ट नाहीं॥ महाघोर संसारशत्रु जिणावा। प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥७२॥

अर्थ: कधीही ग्रंथांचा अर्थ (वाचलेले) लक्षात ठेवू नका. मुखाने नाम (रामाचे) उच्चारिताना कष्ट होत नाहीत. महाघोर (भीषण) संसारशत्रू (संसाराच्या शत्रूला) जिंकावे. प्रभाते (सकाळी) मनात रामाचे चिंतन करावे.

श्लोक ७३: देहेदंडणेचे महादु:ख आहे। महादु:ख तें नाम घेता न राहे॥ सदाशीव चिंतीतसे देवदेवा। प्रभाते मनीं राम चिंतीत जावा॥७३॥

अर्थ: देहदंडणेचे (शरीराचे कष्ट) महादु:ख (मोठे दुःख) आहे. ते महादु:ख नाम घेता (रामाचे नामस्मरण करता) नाही राहते. सदाशीव (शंकर) देव देवतांचे चिंतन करतो. प्रभाते (सकाळी) मनात रामाचे चिंतन करावे.

श्लोक ७४: बहुतांपरी संकटे साधनांची। व्रते दान उद्यापने ती धनाची॥ दिनाचा दयाळू मनी आठवावा। प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥७४॥

अर्थ: साधनांची (साधनेची) संकटे खूप आहेत. व्रते (व्रत), दान (दान) आणि उद्यापने (दानधर्म) ही धनाची आहेत. दिनाचा (दीनांचा) दयाळू मनात आठवावा. प्रभाते (सकाळी) मनात रामाचे चिंतन करावे.

श्लोक ७५: समस्तामधे सार साचार आहे। कळेना तरी सर्व शोधुन पाहे॥ जिवा संशयो वाउगा तो त्यजावा। प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥७५॥

अर्थ: समस्तामध्ये (सर्वत्र) सार (सत्य) आहे. कळत नाही तरी सर्व शोधून पाहावे. जिवाच्या (प्राण्यांच्या) संशय (शंका) वाईट आहे, तो त्यागावा. प्रभाते (सकाळी) मनात रामाचे चिंतन करावे.

श्लोक ७६: नव्हे कर्म ना धर्म ना योग कांही। नव्हे भोग ना त्याग ना सांग पाहीं॥ म्हणे दास विश्वास नामी धरावा। प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥७६॥

अर्थ: कर्म (कर्म), धर्म (धर्म) किंवा योग (योग) काही नाही. भोग (सुख) किंवा त्याग (त्याग) किंवा सांग (सर्व) नाही. दास म्हणतो विश्वास (विश्वासाने) नाम धरावे. प्रभाते (सकाळी) मनात रामाचे चिंतन करावे.

श्लोक ७७: करी काम निष्काम या राघवाचे। करी रुप स्वरुप सर्वां जिवांचे॥ करि छंद निर्द्वद्व हे गुण गातां। हरीकीर्तनी वृत्तिविश्वास होतां॥७७॥

अर्थ: निष्काम (निष्काम) काम राघवाचे (रामाचे) करावे. रूप (रूप) स्वरुप (सर्वस्व) सर्व जीवांचे करावे. छंद (छंद) गाताना गुण (गुण) गाताना निर्द्वद्व (निर्दोष) असावे. हरी कीर्तनात (विष्णूच्या कीर्तनात) वृत्ति (मन) विश्वासाने असावी.

श्लोक ७८: अहो ज्या नरा रामविश्वास नाहीं। तया पामरा बाधिजे सर्व कांही॥ महाराज तो स्वामि कैवल्यदाता। वृथा वाहणें देहसंसारचिंता॥७८॥

अर्थ: ज्या माणसाला रामविश्वास (रामावर विश्वास) नाही, तो पामर (दुर्लक्ष) सर्व बाध (कष्ट) सहन करतो. महाराज (राम) तो स्वामी (स्वामी) कैवल्यदाता (मोक्षदाता) आहे. देहसंसाराची (शरीराच्या संसाराची) चिंता वृथा (निरर्थक) आहे.

श्लोक ७९: मना पावना भावना राघवाची। धरी अंतरीं सोडिं चिंता भवाची॥ भवाची जिवा मानवा भूलि ठेली। नसे वस्तुचि धारणा व्यर्थ गेली॥७९॥

अर्थ: मन, पवित्र भावना राघवाची (रामाची) धरा. अंतरी (मनात) चिंता भवाची (जन्ममरणाची) सोडून द्या. भवाची (जन्ममरणाची) भावना मानवा (माणसाला) भूल ठरवली आहे. वस्तुची (सत्याची) धारणा नसल्याने व्यर्थ (निरर्थक) गेली आहे.

श्लोक ८०: धरा श्रीवरा त्या हरा अंतराते। तरा दुस्तरा त्या परा सागराते॥ सरा वीसरा त्या भरा दुर्भराते। करा नीकरा त्या खरा मत्सराते॥८०॥

अर्थ: श्रीवर (श्रेष्ठ) हर (विष्णू) अंतरी (मनात) धरा. दुस्तर (कठीण) सागर (सागर) पार करा. दुर्भर (कठीण) भार (भार) विसरा. खरा (सत्य) मत्सर (ईर्ष्या) नीकारा (त्याग करा).

श्लोक ८१: मना मत्सरे नाम सांडूं नको हो। अती आदरे हा निजध्यास राहो॥ समस्तांमधे नाम हे सार आहे। दुजी तूळणा तूळितांही न साहे॥८१॥

अर्थ: मन, मत्सरे (ईर्षा) सांडू नकोस. अती आदरे (प्रेमाने) हा निजध्यास (स्वत:चा ध्यास) राहू दे. समस्तांमध्ये (सर्वत्र) नाम (रामाचे नाम) हे सार (सार्वभौम) आहे. दुसरी तुलणा (तुलना) केली तरी ते ताळणार नाही.

श्लोक ८२: बहु नाम या रामनामी तुळेना। अभाग्या नरा पामरा हे कळेंना॥ विषा औषधा घेतले पार्वतीशे। जिवा मानवा किंकरा कोण पुसे॥८२॥

अर्थ: खूप नाम (रामाचे नाम) या रामनामी (रामाच्या नामस्मरणात) तुलणे योग्य नाहीत. अभाग्या (दुर्दैवी) माणसाला हे कळत नाही. विष आणि औषध घेतले पार्वतीशे (पार्वतीने). मानवा (माणसाचे) जीवन सेवक (किंकर) कोणाला विचारतो?

श्लोक ८३: जेणे जाळिला काम तो राम ध्यातो। उमेसी अती आदरें गूण गातो॥ बहु ज्ञान वैराग्य सामर्थ्य जेथें। परी अंतरी नामविश्वास तेथें॥८३॥

अर्थ: ज्याने काम (कामवासना) जाळला, तो रामाचे ध्यान करतो. उमेसी (उमा-पार्वती) अती आदराने (प्रेमाने) गुण गाते. जेथे खूप ज्ञान, वैराग्य आणि सामर्थ्य आहे, तिथे अंतरी (मनात) नामविश्वास (नामस्मरणाचा विश्वास) आहे.

श्लोक ८४: विठोने शिरी वाहिला देवराणा। तया अंतरी ध्यास रे त्यासि नेणा॥ निवाला स्वये तापसी चंद्रमौळी। जिवा सोडवी राम हा अंतकाळीं॥८४॥

अर्थ: विठोबाने शिरी (डोक्यावर) देवराणा (देवांचे राजा) वाहिला (धारण केला). त्याच्या अंतरी (मनात) ध्यास (ध्यास) आहे, त्याला नेणार. चंद्रमौळी (शंकर) स्वतः तपस्या करते. जीवाला (प्राण्याला) राम अंतकाळी (मृत्युच्या वेळी) सोडवतो.

श्लोक ८५: भजा राम विश्राम योगेश्वरांचा। जपू नेमिला नेम गौरीहराचा॥ स्वये नीववी तापसी चंद्रमौळी। तुम्हां सोडवी राम हा अंतकाळीं॥८५॥

अर्थ: राम विश्राम (राम नामाचा उच्चारण) योगेश्वरांचा (योगाच्या ईश्वरांचा) कर. नेमाने (नियमित) गौरीहराचे (पार्वती-शंकर) नाम जपू (जप). चंद्रमौळी (शंकर) स्वतः तपस्या करते. राम तुम्हाला अंतकाळी (मृत्युच्या वेळी) सोडवतो.

श्लोक ८६: मुखी राम विश्राम तेथेचि आहे। सदानंद आनंद सेवोनि आहे॥ तयावीण तो शीण संदेहकारी। निजधाम हे नाम शोकापहारी॥८६॥

अर्थ: मुखी (मुखात) राम विश्राम (रामाचे नाम) तेथेच आहे. सदानंद (सदैव आनंद) आनंद सेवून (सेवून) आहे. त्याच्याशिवाय तो शीण (थकवा) संदेहकारी (शंका निर्माण करणारा) आहे. निजधाम (स्वत:चे स्थान) हे नाम शोकापहारी (शोक दूर करणारे) आहे.

श्लोक ८७: मुखी राम त्या काम बाधुं शकेना। गुणे इष्ट धारिष्ट त्याचे चुकेना॥ हरीभक्त तो शक्त कामास भारी। जगीं धन्य तो मारुती ब्रह्मचारी॥८७॥

अर्थ: मुखात रामाचे नाम असताना काम (कामवासना) बाधू (राहू) शकत नाही. गुणांनी (गुणांच्या) इष्ट (इष्ट) धारिष्ट (धैर्य) त्याचे चुकेन (चुकत नाही). हरीभक्त (विष्णूभक्त) तो कामास (इच्छेला) शक्तीवान आहे. जगात धन्य तो मारुती (हनुमान) ब्रह्मचारी (ब्रह्मचारी) आहे.

श्लोक ८८: बहू चांगले नाम या राघवाचे। अती साजिरे स्वल्प सोपे फुकाचे॥ करी मूळ निर्मूळ घेता भवाचे। जिवां मानवां हेंचि कैवल्य साचें॥८८॥

अर्थ: राघवाचे (रामाचे) खूप चांगले नाम आहे. अती साजिरे (सुंदर), स्वल्प (थोडे), सोपे आणि फुकाचे (निःस्वार्थ) आहे. भवाचे (जन्ममरणाचे) मूळ निर्मूळ (नाश) करते. जीवांना (प्राण्यांना) हेच कैवल्य (मोक्ष) साचे (सत्य) आहे.

श्लोक ८९: जनीं भोजनी नाम वाचे वदावें। अती आदरे गद्यघोषे म्हणावे॥ हरीचिंतने अन्न सेवीत जावे। तरी श्रीहरी पाविजेतो स्वभावें॥८९॥

अर्थ: लोकांमध्ये भोजन करताना नाम वाचून (उच्चारण करून) वदावे (बोलावे). अती आदराने (प्रेमाने) गद्यघोष (गद्य स्वरात) म्हणावे. हरीचिंतने (विष्णूच्या स्मरणाने) अन्न सेवन करावे. श्रीहरी (विष्णू) तुझ्या स्वभावाने (स्वभावाने) प्राप्त होईल.

श्लोक ९०: न ये राम वाणी तया थोर हाणी। जनीं व्यर्थ प्राणी तया नाम कोणी॥ हरीनाम हें वेदशास्त्रीं पुराणीं। बहू आगळे बोलिली व्यासवाणी॥९०॥

अर्थ: राम वाणी (रामाचे नाम) न आल्याने थोर हाणी (मोठी हानी) होते. लोकांमध्ये व्यर्थ प्राणी (निरर्थक जीव) त्याचे नाम (रामाचे नाम) कोण घेतो? हरीनाम (विष्णूचे नाम) वेदशास्त्रे आणि पुराणे बोलतात. व्यासवाणी (व्यासांची वाणी) खूप आगळी (अलौकिक) आहे.

श्लोक ९१: नको वीट मानूं रघुनायकाचा। अती आदरे बोलिजे राम वाचा॥ न वेंचे मुखी सांपडे रे फुकाचा। करीं घोष त्या जानकीवल्लभाचा॥९१॥

अर्थ: रघुनायकाचा (रामाचा) नामस्मरणाचा वीट (कंटाळा) मानू नकोस. अती आदराने (प्रेमाने) रामाच्या वाचेला (नामस्मरणाला) बोल. फुकाचा (निःस्वार्थ) नामस्मरण मुखी (मुखात) घेणे थांबवू नकोस. जानकीवल्लभाचा (रामाचा) घोष (उच्चारण) कर.

श्लोक ९२: अती आदरें सर्वही नामघोषे। गिरीकंदरी जाइजे दूरि दोषें॥ हरी तिष्ठतू तोषला नामघोषें। विशेषें हरामानसीं रामपीसें॥९२॥

अर्थ: अती आदराने (प्रेमाने) सर्व नामघोष (नामस्मरण) करा. गिरीकंदरी (पर्वताच्या गुंफा) मध्ये जा, दूरि (दूर) दोष (दोष) टाळा. हरी (विष्णू) तृप्त (तोषला) होतो नामघोषाने (नामस्मरणाने). विशेषतः (विशेषतः) हरामानस (रामाच्या मनेत) रामपीसें (रामाचे भजन) करा.

श्लोक ९३: जगीं पाहतां देव हा अन्नदाता। तया लागली तत्त्वता सार चिंता॥ तयाचे मुखी नाम घेता फुकाचे। मना सांग पां रे तुझे काय वेंचे॥९३॥

अर्थ: जगात पाहताना हा देव अन्नदाता (अन्न देणारा) आहे. त्याला तत्त्वता (सत्यता) सार (महत्वाची) चिंता आहे. त्याचे मुख (मुखाने) नाम (रामाचे नाम) घेता फुकाचे (निःस्वार्थ) आहे. मन, सांग पां तुझे काय वेंचे (वाढवायचे) आहे?

श्लोक ९४: तिन्ही लोक जाळुं शके कोप येतां। निवाला हरु तो मुखे नाम घेतां॥ जपे आदरें पार्वती विश्वमाता। म्हणोनी म्हणा तेंचि हे नाम आतां॥९४॥

अर्थ: तिन्ही लोक (त्रैलोक्य) जाळू शकतो कोप (क्रोध) येत असताना. निवाला (अन्नाचा ग्रास) हरतो (काढून टाकतो) तो मुखाने नाम (रामाचे नाम) घेत असताना. पार्वती (विश्वमाता) आदराने जप करते. म्हणून हे नाम आतां (आता) म्हणा.

श्लोक ९५: अजामेळ पापी वदे पुत्रकामे। तया मुक्ति नारायणाचेनि नामें॥ शुकाकारणे कुंटणी राम वाणी। मुखें बोलतां ख्याति जाली पुराणीं॥९५॥

अर्थ: अजामेळ पापी (पापी) पुत्रकाम (पुत्राच्या इच्छेने) वचतो. त्याला मुक्ति नारायणाचे (विष्णूच्या) नामाने मिळाली. शुकाकारणे (शुकदेवाच्या) कुंटणी (वेश्या) राम वाणी (रामाचे नाम) मुखाने बोलताना ख्यात (प्रसिद्धी) झाली पुराणांमध्ये.

श्लोक ९६: महाभक्त प्रल्हाद हा दैत्यकूळीं। जपे रामनामावळी नित्यकाळीं॥ पिता पापरुपी तया देखवेना। जनी दैत्य तो नाम मुखे म्हणेना॥९६॥

अर्थ: महाभक्त प्रल्हाद (प्रल्हाद) दैत्यकुळ (दैत्याच्या कुलातील) आहे. तो नित्यकाळी (सदैव) रामनामावळी (रामाच्या नामस्मरणाचा माळा) जपतो. त्याचा पिता पापरूपी (पापाचे रूप धारण केलेला) त्याला पाहतो. लोकांमध्ये तो दैत्य नाम मुखे (मुखातून) म्हणत नाही.

श्लोक ९७: मुखी नाम नाहीं तया मुक्ति कैंची। अहंतागुणे यातना ते फुकाची॥ पुढे अंत येईल तो दैन्यवाणा। म्हणोनि म्हणा रे म्हणा देवराणा॥९७॥

अर्थ: मुखी (मुखात) नाम (रामाचे नाम) नसताना त्याला मुक्ति कशी? अहंतागुणे (अहंकाराच्या गुणाने) यातना (यातना) फुकाच्या (निःस्वार्थ) होतात. पुढे अंत (मृत्यु) येईल तो दैन्यवाणा (दीन) होईल. म्हणून म्हणा (नामस्मरण करा) देवराणा (देवांचा राजा).

श्लोक ९८: हरीनाम नेमस्त पाषाण तारी। बहु तारीले मानवी देहधारी॥ तया रामनामीं सदा जो विकल्पी। वदेना कदा जीव तो पापरूपी॥९८॥

अर्थ: हरीनाम (विष्णूचे नाम) नेमाने (नियमित) पाषाण (शिळा) तारतो (तारतो). खूप मानवी (मनुष्य) देहधारी (शरीरधारी) तारले. जो रामनामीं (रामाचे नामस्मरण करणारा) सदा (सदैव) विकल्पी (विकल्प करणारा) आहे, त्याला जीव (जीव) कधीही पापरूपी (पापाचे रूप धारण करणारा) होणार नाही.

श्लोक ९९: जगीं धन्य वाराणसी पुण्यराशी। तयेमाजि आतां गतीं पूर्वजांसी॥ मुखे रामनामावळी नित्य काळीं। जिवा हित सांगे सदा चंद्रमौळी॥९९॥

अर्थ: जगात धन्य (धन्य) वाराणसी (काशी) पुण्यराशी (पुण्याचा साठा) आहे. त्यामध्ये आता गती (मुक्ति) पूर्वजांना प्राप्त होईल. मुखे (मुखात) रामनामावळी (रामाच्या नामस्मरणाचा माळा) नित्यकाळी (सदैव). जिवाच्या हित (कल्याण) सदा (सदैव) चंद्रमौळी (शंकर) सांगतो.

श्लोक १००: यथासांग रे कर्म तेंहि घडेना। घडे धर्म तें पुण्य गांठी पडेना॥ दया पाहतां सर्व भुतीं असेना। फुकाचे मुखी नाम तेंही वसेना॥१००॥

अर्थ: यथासांग (सांगितल्याप्रमाणे) कर्म (कर्म) तरीही घडत नाही. धर्म (धर्माचे) कर्म घडले तरी पुण्य (पुण्याचे) गांठी (साठा) पडत नाही. दया (करुणा) पाहताना सर्व भुतीं (प्राण्यांमध्ये) राहात नाही. फुकाचे (निःस्वार्थ) नाम मुखी (मुखात) वसत (राहत) नाही.

श्लोक १०१: जया नावडे नाम त्या यम जाची। विकल्पे उठे तर्क त्या नर्क ची ची॥ म्हणोनि अती आदरे नाम घ्यावे। मुखे बोलतां दोष जाती स्वभावें॥१०१॥

अर्थ: ज्याला नाम (रामाचे नाम) आवडत नाही, त्याला यम (मृत्यू) आहे. विकल्प (तर्क) उठवून, त्याला नर्क (नरक) मिळतो. म्हणून अती आदरे (प्रेमाने) नाम (रामाचे) घ्यावे. मुखाने बोलताना दोष जातात, स्वभाव बदलतो.

श्लोक १०२: अती लीनता सर्वभावे स्वभावें। जना सज्जनालागिं संतोषवावे॥ देहे कारणीं सर्व लावीत जावें। सगूणीं अती आदरेसी भजावें॥१०२॥

अर्थ: अती लीनता (विनम्रता) सर्वभावाने (सर्व प्रकारे) स्वभावात आणावी. सज्जनांसाठी संतोष (संतोष) आणावा. देहे (शरीराचे) कारणी सर्व (सर्व गोष्टी) लावाव्या. सगुणी (गुण्याच्या) भक्ती अती आदरे (प्रेमाने) करावी.

श्लोक १०३: हरीकीर्तनीं प्रीति रामीं धरावी। देहेबुद्धि नीरूपणीं वीसरावी॥ परद्रव्य आणीक कांता परावी। यदर्थीं मना सांडि जीवीं करावी॥१०३॥

अर्थ: हरीकीर्तनीं (विष्णूच्या कीर्तनात) प्रीति (प्रेम) रामावर धरावी. देहबुद्धि (शारीरिक बुद्धि) नीरूपणी (बिनधास्त) विसरावी. परद्रव्य (दुसऱ्याचे धन) आणि कांत (पत्नी) पर (परदेशी) व्हावी. मन, जीवी (जीवनात) सर्व सांडून करावे.

श्लोक १०४: क्रियेवीण नानापरी बोलिजेंते। परी चित्त दुश्चीत तें लाजवीतें॥ मना कल्पना धीट सैराट धांवे। तया मानवा देव कैसेनि पावे॥१०४॥

अर्थ: क्रिया (कर्म) शिवाय नानापरी (विविध प्रकारे) बोलतात. पण चित्त (मन) दुश्चीत (वाईट विचार) ते लाजवते (शरमवते). मन, कल्पना धीट (धाडसाने) सैराट (स्वच्छंद) धावते. त्या माणसाला देव कसा प्राप्त होईल?

श्लोक १०५: विवेके क्रिया आपुली पालटावी। अती आदरे शुद्ध क्रीया धरावी॥ जनीं बोलण्यासारिखे चाल बापा। मना कल्पना सोडिं संसारतापा॥१०५॥

अर्थ: विवेकाने (बुद्धीने) क्रिया (कर्म) आपली पालटावी (बदलावी). अती आदरे (प्रेमाने) शुद्ध क्रिया (शुद्ध कर्म) धरावी. जनीं (लोकांमध्ये) बोलण्यासारखी चाल (वागणूक) पाळा. मन, कल्पना सोडून संसारतापा (संसारातील दुःख) टाळा.

श्लोक १०६: बरी स्नानसंध्या करी एकनिष्ठा। विवेके मना आवरी स्थानभ्रष्टा॥ दया सर्वभुतीं जया मानवाला। सदा प्रेमळू भक्तिभावे निवाला॥१०६॥

अर्थ: स्नानसंध्या (स्नान आणि संध्याकाळी पूजा) चांगली करावी, एकनिष्ठा (एकाग्रता) राखावी. विवेकाने (बुद्धीने) मन स्थानभ्रष्ट (विचलित) आवरे. दया (करुणा) सर्वभुतीं (सर्व प्राण्यांमध्ये) ठेवावी. सदा प्रेमळू (प्रेमळ) भक्तिभावे (भक्तीने) निवाला (अन्न) मिळवा.

श्लोक १०७: मना कोपआरोपणा ते नसावी। मना बुद्धि हे साधुसंगी वसावी॥ मना नष्ट चांडाळ तो संग त्यागीं। मना होइ रे मोक्षभागी विभागी॥१०७॥

अर्थ: मन, कोप (राग) आणि आरोपणा (आरोप) नसावेत. मन, बुद्धि (बुद्धि) साधुसंगी (संतांच्या संगतीत) वसावी. मन, नष्ट चांडाळ (विकृत) संग (संगती) त्याग (त्याग) करा. मन, मोक्षभागी (मोक्ष प्राप्त करणारा) व्हा.

श्लोक १०८: मना सर्वदा सज्जनाचेनि योगें। क्रिया पालटे भक्तिभावार्थ लागे॥ क्रियेवीण वाचाळता ते निवारी। तुटे वाद संवाद तो हीतकारी॥१०८॥

अर्थ: मन, सदा (सदैव) सज्जनांच्या योगे (संगतीत) रहा. क्रिया (कर्म) पालटे (बदला) भक्तिभावाने (भक्तीने) लागा. क्रिया (कर्म) शिवाय वाचाळता (वाचाळता) टाळा. वाद (विवाद) तोडून संवाद (संवाद) हीतकारी (हितकारी) आहे.

श्लोक १०९: जनीं वादवेवाद सोडूनि द्यावा। जनीं वादसंवाद सूखे करावा॥ जगीं तोचि तो शोकसंतापहारी। तुटे वाद संवाद तो हीतकारी॥१०९॥

अर्थ: लोकांमध्ये वादविवाद (विवाद) सोडून द्या. लोकांमध्ये वादसंवाद (संवाद) सुखाने करा. जगात तोच (एकटाच) शोकसंताप (शोक आणि संताप) हारी (नष्ट करणारा) आहे. वाद (विवाद) तुटे (तुटतो), तो संवाद (संवाद) हीतकारी (हितकारी) आहे.

श्लोक ११०: तुटे वाद संवाद त्याते म्हणावें। विवेके अहंभाव यातें जिणावें॥ अहंतागुणे वाद नाना विकारी। तुटे वाद संवाद तो हीतकारी॥११०॥

अर्थ: वाद (विवाद) तुटतो, त्यास संवाद म्हणावे. विवेकाने (बुद्धीने) अहंभाव (अहंकार) यातून जिणे (जीवणे) करा. अहंतेच्या (अहंकाराच्या) गुणाने वाद (विवाद) नाना (विविध) विकारी (विकृत) होतो. वाद (विवाद) तुटतो, तो संवाद (संवाद) हीतकारी (हितकारी) आहे.

श्लोक १११: हिताकारणे बोलणे सत्य आहे। हिताकारणे सर्व शोधुनि पाहें॥ हितकारणे बंड पाखांड वारी। तुटे वाद संवाद तो हीतकारी॥१११॥

अर्थ: हितासाठी बोलणे सत्य आहे. हितासाठी सर्व काही शोधून पाहा. हितासाठी बंड (विद्रोह) आणि पाखंड (असत्य वर्तन) दूर करा. वाद तुटून संवाद होतो तेव्हा तो हितकारी असतो.

श्लोक ११२: जनीं सांगतां ऐकता जन्म गेला। परी वादवेवाद तैसाचि ठेला॥ उठे संशयो वाद हा दंभधारी। तुटे वाद संवाद तो हीतकारी॥११२॥

अर्थ: लोकांनी सांगत आणि ऐकत जीवन गेलं. पण वादविवाद तसाच राहिला. संशय उठतो आणि वाद हा दंभ (अहंकार) धारण करतो. वाद तुटून संवाद होतो तेव्हा तो हितकारी असतो.

श्लोक ११३: जनी हीत पंडीत सांडीत गेले। अहंतागुणे ब्रह्मराक्षस जाले॥ तयाहून व्युत्पन्न तो कोण आहे। मना सर्व जाणीव सांडुनि राहे॥११३॥

अर्थ: लोकांच्या हीतात (हितासाठी) पंडित सांडून गेले. अहंकाराच्या गुणांनी ब्रह्मराक्षस झाले. त्याहून (त्यापेक्षा) व्युत्पन्न (सुज्ञ) तो कोण आहे? मनाने सर्व जाणीव सोडून राहे.

श्लोक ११४: फुकाचे मुखी बोलतां काय वेचे। दिसंदीस अभ्यंतरी गर्व सांचे॥ क्रियेवीण वाचाळता व्यर्थ आहे। विचारे तुझा तूंचि शोधुनि पाहे॥११४॥

अर्थ: फुकाचे (निःस्वार्थ) मुखाने बोलताना काय मिळवायचं? दररोज अभ्यंतरी (अंतरी) गर्व (अहंकार) वाढतो. क्रियेविण (कर्माविना) वाचाळता (बोलबच्चन) व्यर्थ आहे. विचारांनी तुझा तूच शोधून पाहा.

श्लोक ١١٥: तुटे वाद संवाद तेथें करावा। विविके अहंभाव हा पालटावा॥ जनीं बोलण्यासारिखे आचरावें। क्रियापालटे भक्तिपंथेचि जावे॥١١٥॥

अर्थ: वाद तुटून संवाद होतो तेव्हा तो करावा. विवेके (बुद्धीने) अहंभाव (अहंकार) पालटावा. लोकांत बोलण्यासारखे आचरण करावे. कृती पालटून भक्तिपथानेच जावे.

श्लोक ११६: बहू शापिता कष्टला अंबऋषी। तयाचे स्वये श्रीहरी जन्म सोशी॥ दिला क्षीरसिंधु तया ऊपमानी। नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी॥११६॥

अर्थ: अंबऋषीला (ऋषी अम्बरीष) अनेक शाप देण्यात आले आणि त्याने खूप कष्ट सोसले. त्यासाठी स्वयं श्रीहरी (विष्णू) जन्म घेतला. त्याला क्षीरसिंधु (दूधसमुद्र) दिला. देव कधीही भक्तांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करत नाही.

श्लोक ११७: धुरू लेकरु बापुडे दैन्यवाणे। कृपा भाकितां दीधली भेटी जेणे॥ चिरंजीव तारांगणी प्रेमखाणी। नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी॥११७॥

अर्थ: ध्रुव बालक गरीब आणि दीन होता. त्याने कृपा मागितली आणि देवाने त्याला भेट दिली. चिरंजीव तारांगणी (तार्याच्या सृष्टी) मध्ये प्रेमखाणी (प्रेमाचे ठिकाण) बनला. देव कधीही भक्तांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करत नाही.

श्लोक ११८: गजेंदु महासंकटी वास पाहे। तयाकारणे श्रीहरी धांवताहे॥ उडी घातली जाहला जीवदानी। नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी॥११८॥

अर्थ: गजेंद्र (हत्ती) महासंकटात असताना मदतीसाठी पाहतो. त्याच्यासाठी श्रीहरी (विष्णू) धावतो. उडी मारून त्याला जीवदान देतो. देव कधीही भक्तांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करत नाही.

श्लोक ११९: अजामेळ पापी तया अंत आला। कृपाळूपणे तो जनीं मुक्त केला॥ अनाथासि आधार हा चक्रपाणी। नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी॥११९॥

अर्थ: अजामेळ पापी होता आणि त्याच्या अंताच्या वेळी त्याला कृपाळूपणे मुक्त केले. चक्रपाणी (विष्णू) अनाथांचा आधार आहे. देव कधीही भक्तांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करत नाही.

श्लोक १२०: विधीकारणे जाहला मत्स्य वेगीं। धरी कूर्मरुपे धरा पृष्ठभागी। जना रक्षणाकारणे नीच योनी। नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी॥१२०॥

अर्थ: विधीसाठी (संहारासाठी) मत्स्य (मच्छ) रूप धारण केला. कूर्म (कासव) रूपाने पृथ्वीचे पृष्ठभाग घेतले. लोकांच्या रक्षणासाठी नीच (निम्न) योनी धारण केली. देव कधीही भक्तांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करत नाही.

श्लोक १२१: महाभक्त प्रल्हाद हा कष्टवीला। म्हणोनी तयाकारणे सिंह जाला॥ न ये ज्वाळ वीशाळ संनधि कोणी। नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी॥१२१॥

अर्थ: महाभक्त प्रल्हादाला कष्ट झाले. म्हणून त्याच्या कारणासाठी देवाने नरसिंहाचे रूप घेतले. ज्वाळ (अग्नि) आणि विषाणू यांची संधि कोणी करू शकत नाही. देव कधीही भक्तांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करत नाही.

श्लोक १२२: कृपा भाकिता जाहला वज्रपाणी। तया कारणें वामनू चक्रपाणी॥ द्विजांकारणे भार्गवू चापपाणी। नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी॥१२२॥

अर्थ: कृपा मागितली तेव्हा देव वज्रपाणी (वज्र धारण करणारा) झाला. त्याच्या कारणासाठी वामन (बामण) रूप आणि चक्रपाणी (चक्र धारण करणारा) झाला. द्विज (ब्राह्मण) यांच्या कारणासाठी भार्गव (परशुराम) चापपाणी (धनुष्य धारण करणारा) झाला. देव कधीही भक्तांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करत नाही.

श्लोक १२३: अहल्येसतीलागी आरण्यपंथे। कुडावा पुढे देव बंदी तयांते॥ बळे सोडितां घाव घालीं निशाणी। नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥१२३॥

अर्थ: अहल्येसाठी देव आरण्य (वन) पंथाने (मार्गाने) गेला. पुढे देव बंदी (कैद) झाला. बळाने (शक्तीने) सोडताना (मुक्त करताना) घाव (घाव) घालीत (लावतो). राम कधीही त्याच्या दासांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करत नाही.

श्लोक १२४: तये द्रौपदीकारणे लागवेगे। त्वरे धांवतो सर्व सांडूनि मागें॥ कळीलागिं जाला असे बौद्ध मौनी। नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी॥१२४॥

अर्थ: द्रौपदीच्या कारणासाठी देव वेगेने (लवकर) लागला. त्वरेने (तत्परतेने) धावतो, सर्व सोडून मागे ठेवतो. कली (कलीयुगात) जाला (गेला) म्हणून बौद्ध (गौतम बुद्ध) मौनी (मौन) झाला. देव कधीही भक्तांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करत नाही.

श्लोक १२५: अनाथां दिनांकारणे जन्मताहे। कलंकी पुढे देव होणार आहे॥ तया वर्णिता शीणली वेदवाणी। नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी॥१२५॥

अर्थ: अनाथांच्या आणि दीनांच्या कारणासाठी देव जन्म घेतो. भविष्यात देव कलंकी (दागा) लागणार आहे. त्याला वर्णिताना वेदवाणी शीणली (थकली). देव कधीही भक्तांचा अभिमान करणाऱ्या भक्तांची उपेक्षा करत नाही.

श्लोक १२६: जनांकारणे देव लीलावतारी। बहुतांपरी आदरें वेषधारी॥ तया नेणती ते जन पापरूपी। दुरात्मे महानष्ट चांडाळ पापी॥१२६॥

अर्थ: लोकांच्या कारणासाठी देव लीलावतार (लीला दाखवण्यासाठी) घेतो. अनेक वेळा आदराने वेष धारण करतो. त्या देवाला नेणतात (ओळखत नाहीत) ते लोक पापरूपी (पापाचे रूप धारण केलेले) आहेत. दुरात्मे (वाईट आत्मा) महानष्ट (मोठा नाश) करणारा चांडाळ (वाईट मनुष्य) आहे.

श्लोक १२७: जगीं धन्य तो रामसूखें निवाला। कथा ऐकतां सर्व तल्लीन जाला॥ देहेभावना रामबोधे उडाली। मनोवासना रामरूपीं बुडाली॥१२७॥

अर्थ: जगात तो धन्य आहे जो रामाच्या सुखाने निवाला घेतो. रामाची कथा ऐकतांना तल्लीन होतो. देहेभावना (शारीरिक भावना) रामबोधे (रामाच्या ज्ञानाने) उडाली. मनोवासना (मनाच्या इच्छा) रामरूपात (रामाच्या रूपात) बुडाली (विलीन झाली).

श्लोक १२८: मना वासना वासुदेवीं वसों दे। मना कामना कामसंगी नसो दे॥ मना कल्पना वाउगी ते न कीजे। मना सज्जना सज्जनी वस्ति कीजे॥१२८॥

अर्थ: हे मन, वासना (इच्छा) वासुदेवात (भगवंतात) वसुदे (वसन दे). मन, कामना (इच्छा) कामासंग (कामवासनेच्या सोबतीत) नसो दे. मन, वाउगी (विसंगत) कल्पना न कर. मन, सज्जनांच्या वस्तीत रहा.

श्लोक १२९: गतीकारणे संगती सज्जनाची। मती पालटे सूमती दुर्जनाची॥ रतीनायिकेचा पती नष्ट आहे। म्हणोनी मनाऽतीत होवोनि राहे॥१२९॥

अर्थ: गती (प्रगती) सज्जनांच्या संगतीमुळे (संगतीने) मिळते. मती (बुद्धी) पालटते (बदलते) सुमती (चांगल्या बुद्धीने) दुर्जनांची (वाईट माणसांची) होते. रतीनायिकेचा पती (कामवासनेचा मालिक) नष्ट आहे. म्हणून मन, अतित (अति) होऊन राहा.

श्लोक १३०: मना अल्प संकल्प तोही नसावा। सदा सत्यसंकल्प चित्तीं वसावा॥ जनीं जल्प वीकल्प तोही त्यजावा। रमाकांत एकान्तकाळी भजावा॥१३०॥

अर्थ: मन, अल्प (लहान) संकल्प (निश्चय) तोही नसावा. सदा (सदैव) सत्यसंकल्प (सत्यनिश्चय) चित्ती (मनात) वसावा. लोकांमध्ये जल्प (बोलणे) विकल्प (विवाद) तोही त्यजावा (त्यागावा). रमाकांत (विष्णू) एकांतकाळी (एकांताच्या वेळी) भजावा (भक्ती करावी).

श्लोक १३१: भजाया जनीं पाहतां राम एकू। करी बाण एकू मुखी शब्द एकू॥ क्रिया पाहतां उद्धरे सर्व लोकू। धरा जानकीनायकाचा विवेकू॥१३१॥

अर्थ: रामाचे भजन करताना सर्व लोकांना एकच राम दिसतो. तो एकच बाण, एकच शब्द वापरतो. त्याच्या कृती पाहून सर्व लोक उद्धरले जातात. जानकीनायकाचा (रामाचा) विवेक (समज) धरा.

श्लोक १३२: विचारूनि बोले विवंचूनि चाले। तयाचेनि संतप्त तेही निवाले॥ बरें शोधल्यावीण बोलो नको हो। जनी चालणे शुद्ध नेमस्त राहो॥१३२॥

अर्थ: विचार करून बोलतो, विवेचन करून चालतो. त्याच्या संतप्ततेने (क्रोधित होऊन) तेही निवळतात. चांगले शोधल्याशिवाय बोलू नकोस. लोकांत चालणे (वागणे) शुद्ध आणि नेमस्त राहो.

श्लोक १३३: हरीभक्त वीरक्त विज्ञानराशी। जेणे मानसी स्थापिलें निश्चयासी॥ तया दर्शने स्पर्शने पुण्य जोडे। तया भाषणें नष्ट संदेह मोडे॥१३३॥

अर्थ: हरीभक्त (विष्णूचा भक्त), वीरक्त (वैराग्यशील), आणि विज्ञानराशी (ज्ञानाचा साठा) आहे. ज्याने मनात निश्चय (ठामपणा) स्थापित केले आहे. त्याच्या दर्शनाने आणि स्पर्शाने पुण्य जोडे (मिळते). त्याच्या भाषणाने (बोलण्याने) संशय नष्ट होते आणि मोडतो.

श्लोक १३४: नसे गर्व आंगी सदा वीतरागी। क्षमा शांति भोगी दयादक्ष योगी॥ नसे लोभ ना क्षोम ना दैन्यवाणा। इहीं लक्षणी जाणिजे योगिराणा॥१३४॥

अर्थ: जो गर्वरहित, सदा वीतरागी (वैराग्यशील), क्षमाशील, शांत, आणि दयावान योगी आहे. ज्याच्यात लोभ, क्रोध, आणि दैन्यवाणा (दीनता) नाही. हेच लक्षण (गुण) योगिराजाचे आहे.

श्लोक १३५: धरीं रे मना संगती सज्जनाची। जेणें वृत्ति हे पालटे दुर्जनाची॥ बळे भाव सद्बुद्धि सन्मार्ग लागे। महाक्रुर तो काळ विक्राळ भंगे॥१३५॥

अर्थ: हे मन, सज्जनांची संगती (सोबत) धर. ज्यामुळे दुर्जनांची (वाईट माणसांची) वृत्ति (वृत्ती) पालटेल (बदलेल). सद्बुद्धि (चांगली बुद्धि) सन्मार्गाने (सद्गुणाने) लागेल. महाक्रुर (महाभयंकर) काळ (समय) विक्राळ (भीषण) भंगेल (तुटेल).

श्लोक १३६: भयें व्यापिले सर्व ब्रह्मांड आहे। भयातीत तें संत आनंत पाहे॥ जया पाहतां द्वैत कांही दिसेना। भयो मानसीं सर्वथाही असेना॥१३६॥

अर्थ: भयाने (भीतीने) सर्व ब्रह्मांड व्यापिलेले आहे. संत (सज्जन) भयातीत (भयमुक्त) आहेत आणि आनंत (आनंदी) पाहतात. ज्याला पाहून द्वैत (द्वैतभाव) काही दिसत नाही. मनात भय (भीती) सर्वथाही (सदैव) नसावे.

श्लोक १३७: जिवां श्रेष्ठ ते स्पष्ट सांगोनि गेले। परी जीव अज्ञान तैसेचि ठेले॥ देहेबुद्धिचें कर्म खोटें टळेना। जुने ठेवणें मीपणें आकळेना॥१३७॥

अर्थ: जीवांना श्रेष्ठ (मोक्ष) प्राप्त करण्याचा स्पष्ट (साफ) मार्ग सांगून गेले. पण जीव (प्राणी) अज्ञान (अज्ञानात) तसाच राहिला. देहबुद्धिचे (शारीरिक बुद्धि) कर्म खोटे (अयोग्य) आहे, ते टळत नाही. जुने ठेवणे (जुने विचार) मीपणें (स्वयं) आकळत (समजून) नाही.

श्लोक १३८: भ्रमे नाढळे वित्त तें गुप्त जाले। जिवा जन्मदारिद्र्य ठाकुनि आले॥ देहेबुद्धिचा निश्चयो ज्या टळेना। जुने ठेवणे मीपणे आकळेना॥१३८॥

अर्थ: भ्रमाने (भ्रमाने) नाढळले (दुर्लक्षित) वित्त (धन) गुप्त (लपून) झाले. जीवाला (प्राण्याला) जन्मदारिद्र्य (जन्माचा दारिद्र्य) ठेऊन आले. देहबुद्धिचा (शारीरिक बुद्धिचा) निश्चय (ठामपणा) टळत (सोडता) नाही. जुने ठेवणे (जुने विचार) मीपणे (स्वयं) आकळत (समजून) नाही.

श्लोक १३९: पुढें पाहता सर्वही कोंदलेसें। अभाग्यास हें दृश्य पाषाण भासे॥ अभावे कदा पुण्य गांठी पडेना। जुने ठेवणे मीपणे आकळेना॥१३९॥

अर्थ: पुढे पाहताना सर्व काही कोंदले (अडवले) आहे. अभाग्याला (दुर्दैवी माणसाला) हे दृश्य (दृश्य) पाषाण (शिळा) वाटते. अभावे (अभावात) कधीही पुण्य (पुण्य) साठत नाही. जुने ठेवणे (जुने विचार) मीपणे (स्वयं) आकळत (समजून) नाही.

श्लोक १४०: जयाचे तया चूकले प्राप्त नाहीं। गुणे गोविले जाहले दुःख देहीं॥ गुणावेगळी वृत्ति तेहि वळेना। जुने ठेवणे मीपणे आकळेना॥१४०॥

अर्थ: ज्याला प्राप्त (प्राप्त) करण्याचे चूकले, त्याला प्राप्त नाही. गुणांनी (गुणांनी) गोविले (वृत्ति) जाहले (झाले) दुःख देहात (शरीरात) आहेत. गुणावेगळी (गुणांशिवाय) वृत्ति (वृत्ति) वळत नाही. जुने ठेवणे (जुने विचार) मीपणे (स्वयं) आकळत (समजून) नाही.

श्लोक १४१: म्हणे दास सायास त्याचे करावे। जनीं जाणता पाय त्याचे धरावे॥ गुरू अंजनेवीण तें आकळेना। जुने ठेवणे मीपणे ते कळेना॥१४१॥

अर्थ: दास म्हणतो, त्यांच्या सायास (प्रयत्न) करावे. लोकांना जाणून त्यांच्या पायांना धरावे. गुरू (शिक्षक) अंजनेवीण (गुरुच्या मार्गदर्शनाशिवाय) ते समजत नाही. जुने विचार मीपणे (स्वयं) समजत नाहीत.

श्लोक १४२: कळेना कळेना कळेना कळेना। ढळे नाढळे संशयोही ढळेना॥ गळेना गळेना अहंता गळेना। बळें आकळेना मिळेना मिळेना॥१४२॥

अर्थ: कळत नाही, कळत नाही, कळत नाही, कळत नाही. ढळत नाही, नाढळत (सोडत) नाही, संशयही ढळत नाही. गळत नाही, गळत नाही, अहंता (अहंकार) गळत नाही. बळे (शक्तीने) समजत नाही, मिळत नाही, मिळत नाही.

श्लोक १४३: अविद्यागुणे मानवा उमजेना। भ्रमे चुकले हीत ते आकळेना॥ परीक्षेविणे बांधले दृढ नाणें। परी सत्य मिथ्या असें कोण जाणें॥१४३॥

अर्थ: अविद्या (अज्ञान) गुणाने माणसाला उमजत (समजत) नाही. भ्रमेने (भ्रमाने) चुकलेले हित (सत्य) ते समजत नाही. परीक्षेविण (परीक्षेशिवाय) दृढ नाणे (मजबूत नाणे) बांधले. परंतु सत्य आणि मिथ्या (खोटे) काय आहे कोण जाणे?

श्लोक १४४: जगी पाहतां साच ते काय आहे। अती आदरे सत्य शोधुन पाहे॥ पुढे पाहतां पाहतां देव जोडे। भ्रम भ्रांति अज्ञान हें सर्व मोडे॥१४४॥

अर्थ: जगात पाहताना साच (सत्य) काय आहे. अती आदरे (प्रेमाने) सत्य शोधून पाहा. पुढे पाहताना देव जोडतो. भ्रम, भ्रांति (अज्ञान) हे सर्व मोडतो.

श्लोक १४५: सदा वीषयो चिंतितां जीव जाला। अहंभाव अज्ञान जन्मास आला॥ विवेके सदा स्वस्वरुपी भरावे। जिवा ऊगमी जन्म नाही स्वभावें॥१४५॥

अर्थ: सदैव विषय चिंतित (चिंतन) केल्याने जीव जाला (दुःखी होतो). अहंभाव (अहंकार) अज्ञान जन्माला येतो. विवेके (विवेकाने) सदा स्वस्वरूपात भरावे. जीवाला उत्पत्तीचा जन्म नाही स्वभावाने.

श्लोक १४६: दिसे लोचनी ते नसे कल्पकोडी। अकस्मात आकारले काळ मोडी॥ पुढे सर्व जाईल कांही न राहे। मना संत आनंत शोधुनि पाहे॥१४६॥

अर्थ: जे लोचनी (डोळ्यांनी) दिसते ते कल्पकोडी (कल्पनेत) नसते. अकस्मात (अचानक) आकारले (निर्माण झालेले) काळ मोडतो. पुढे सर्व जाईल, काहीच राहणार नाही. हे मन, संत आणि आनंद शोधून पाहा.

श्लोक १४७: फुटेना तुटेना चळेना ढळेना। सदा संचले मीपणे ते कळेना॥ तया एकरूपासि दूजे न साहे। मना संत आनंत शोधुनि पाहें॥१४७॥

अर्थ: फुटत (तुटत) नाही, तुटत नाही, चळत (चालत) नाही, ढळत नाही. सदा संचले (सदैव भ्रमण) मीपणे (स्वयं) ते कळत नाही. तया एकरूपास (एकरूपा) दूजे (दुसरे) न साहे. हे मन, संत आणि आनंद शोधून पाहा.

श्लोक १४८: निराकार आधार ब्रह्मादिकांचा। जया सांगतां शीणली वेदवाचा॥ विवेके तदाकार होऊनि राहें। मना संत आनंत शोधुनि पाहे॥१४८॥

अर्थ: निराकार (निर्गुण) आधार (आधार) ब्रह्मादिकांचा (ब्रह्मा आणि इतरांचा) आहे. ज्याला सांगताना वेदवाचा (वेदांची वाणी) शीणली (थकली). विवेकाने तदाकार (त्याच्या रूपात) होऊन राहा. हे मन, संत आणि आनंद शोधून पाहा.

श्लोक १४९: जगी पाहतां चर्मलक्षी न लक्षे। जगी पाहता ज्ञानचक्षी निरक्षे॥ जनीं पाहता पाहणे जात आहे। मना संत आनंत शोधुनि पाहे॥१४९॥

अर्थ: जगात पाहताना चर्मलक्षी (डोळ्यांच्या लक्षाने) न लक्षे (न दिसते). जगात पाहताना ज्ञानचक्षी (ज्ञानाच्या डोळ्यांनी) निरक्षे (निःक्ष्ण). लोकांमध्ये पाहताना पाहणे (दृष्टी) जात आहे. हे मन, संत आणि आनंद शोधून पाहा.

श्लोक १५०: नसे पीत ना श्वेत ना श्याम कांही। नसे व्यक्त अव्यक्त ना नीळ नाहीं॥ म्हणे दास विश्वासतां मुक्ति लाहे। मना संत आनंत शोधुनि पाहे॥१५०॥

अर्थ: ते पीत (पिवळे) नाही, श्वेत (पांढरे) नाही, श्याम (काळे) नाही. व्यक्त (प्रकट) नाही, अव्यक्त (अप्रकट) नाही, निळे नाही. दास म्हणतो, विश्वासाने मुक्ति (मुक्ति) मिळते. हे मन, संत आणि आनंद शोधून पाहा.

श्लोक १५१: खरें शोधितां शोधितां शोधिताहे। मना बोधिता बोधिता बोधिताहे॥ परी सर्वही सज्जनाचेनि योगे। बरा निश्चयो पाविजे सानुरागे॥१५१॥

अर्थ: खरे शोधताना, शोधताना आणि शोधताना ते मिळते. मनाला शिक्षित करताना, शिक्षित करताना ते शिक्षित होते. परंतु सर्व सज्जनांच्या संगतीने चांगला निश्चय प्राप्त होतो सानुराग (प्रेमाने).

श्लोक १५२: बहूतांपरी कूसरी तत्त्वझाडा। परी अंतरी पाहिजे तो निवाडा॥ मना सार साचार ते वेगळे रे। समस्तांमधे एक ते आगळे रे॥१५२॥

अर्थ: खूप कूसरी (कठोर) तत्त्वझाडा (तत्वज्ञानाचे अभ्यास) आहेत. परंतु अंतरी (अंतरी) पाहिजे तो निर्णय. मन, सार (सत्य) आणि साचार (व्यवहारिक) वेगळे आहेत. समस्तांमध्ये (सर्वत्र) एकच अगदी आगळे आहे.

श्लोक १५३: नव्हे पिंडज्ञाने नव्हे तत्त्वज्ञाने । समाधान कांही नव्हे तानमाने॥ नव्हे योगयागें नव्हे भोगत्यागें। समाधान ते सज्जनाचेनि योगे॥१५३॥

अर्थ: नसते पिंडज्ञाने (शरीराच्या ज्ञानाने) किंवा तत्त्वज्ञानाने. समाधान काही नसते तानमाने (तोलाने). नसते योगयाग (योगाचे याग) किंवा भोगत्याग (त्याग) यांनी. समाधान ते सज्जनांच्या योगाने.

श्लोक १५४: महावाक्य तत्त्वादिके पंचकर्णे। खुणे पाविजे संतसंगे विवर्णे॥ द्वितीयेसि संकेत जो दाविजेतो। तया सांडुनी चंद्रमा भाविजेतो॥१५४॥

अर्थ: महावाक्य (महान वाक्ये) तत्त्वादिके (तत्वज्ञानाचे) पंचकर्णे (पाच अंगांनी). खुणे (चिन्हे) पाविजे (प्राप्त होते) संतसंगे (संतांच्या संगतीने) विवर्णे (स्पष्टीकरण). द्वितीयेसि (दुसऱ्याला) संकेत (दिशा) दाविजेतो (दाखवितो). तया (त्याने) सांडुनी (सोडून) चंद्रमा (चंद्र) भाविजेतो (प्राप्त होतो).

श्लोक १५५: दिसेना जनी तेचि शोधुनि पाहे। बरे पाहता गूज तेथेचि आहे॥ करी घेउ जाता कदा आढळेना। जनी सर्व कोंदाटले ते कळेना॥१५५॥

अर्थ: ज्याला दिसत नाही, त्यानेच शोधून पाहावे. चांगले पाहता, गूज (गुप्त) तेथेच आहे. कृतीने घेऊन जाता, कधीही आढळत नाही. लोकांमध्ये सर्व कोंदाटले (अडवलेले) आहे, ते कळत नाही.

श्लोक १५६: म्हणे जाणता तो जनी मूर्ख पाहे। अतर्कासि तर्की असा कोण आहे॥ जनीं मीपणे पाहता पाहवेना। तया लक्षितां वेगळे राहवेना॥१५६॥

अर्थ: जाणता (ज्ञानी) म्हणतो, तो लोकांमध्ये मूर्ख दिसतो. अतर्क (निर्तक) असा तर्की कोण आहे? लोकांमध्ये मीपणे (स्वतः) पाहताना, पाहवेना (दिसत नाही). त्या लक्षित (लक्ष देण्याने) वेगळे राहावेना (सहू शकत नाही).

श्लोक १५७: बहू शास्त्र धुंडाळता वाड आहे। जया निश्चयो येक तोही न साहे॥ मती भांडती शास्त्रबोधे विरोधें। गती खुंटती ज्ञानबोधे प्रबोधे॥१५७॥

अर्थ: अनेक शास्त्र (ग्रंथ) धुंडाळताना वाड (फक्त) आहे. ज्याला निश्चय (ठामपणा) येतो, तोही सहन करू शकत नाही. मती (बुद्धि) शास्त्रबोध (शास्त्राची शिकवण) विरोधात भांडतात. गती (प्रगती) खुंटते (अडते) ज्ञानबोध (ज्ञानशिक्षण) प्रबोधनाने (जागृतीने).

श्लोक १५८: श्रुती न्याय मीमांसके तर्कशास्त्रे। स्मृती वेद वेदान्तवाक्ये विचित्रे॥ स्वये शेष मौनावला स्थीर पाहे। मना सर्व जाणीव सांडून राहे॥१५८॥

अर्थ: श्रुती (वेदमंत्र), न्याय (न्यायशास्त्र), मीमांसा (मीमांसाशास्त्र) आणि तर्कशास्त्र (तर्कशास्त्र). स्मृती (स्मृतीग्रंथ), वेद (वेद) आणि वेदान्तवाक्य (वेदांतवाक्ये) विचित्र आहेत. शेष (शेषनाग) स्वयं मौनावला (मौन धारण केलेला) स्थिर पाहतो (स्थिर राहतो). मन, सर्व जाणीव (ज्ञान) सांडून (सोडून) राहते.

श्लोक १५९: जेणे मक्षिका भक्षिली जाणिवेची। तया भोजनाची रुची प्राप्त कैची॥ अहंभाव ज्या मानसीचा विरेना। तया ज्ञान हे अन्न पोटी जिरेना॥१५९॥

अर्थ: ज्याने मक्षिका (माशी) जाणिवेची (ज्ञानाची) भक्षिली (खाल्ली). त्याला भोजनाची (अन्नाची) रुची (चव) प्राप्त (मिळते) कशी? अहंभाव (अहंकार) ज्याच्या मनाची (मानसाची) विरेना (दूर होत नाही). त्याला ज्ञान हे अन्न पोटी (पोटात) जिरेना (पचत नाही).

श्लोक १६०: नको रे मना वाद हा खेदकारी। नको रे मना भेद नानाविकारी॥ नको रे मना शीकवूं पूढिलांसी। अहंभाव जो राहिला तूजपासी॥१६०॥

अर्थ: हे मन, वाद (विवाद) खेदकारी (दुःखदायक) आहे, नको. हे मन, भेद (विभाजन) नानाविकारी (विविध विकारांचा) आहे, नको. हे मन, पुढीलांना शिकवू (शिक्षण देणे) नको. अहंभाव (अहंकार) जो तुझ्या जवळ राहिला आहे.

श्लोक १६१: अहंतागुणे सर्वही दुःख होते। मुखे बोलिले ज्ञान ते व्यर्थ जाते॥ सुखी राहता सर्वही सूख आहे। अहंता तुझी तुंचि शोधुन पाहे॥१६१॥

अर्थ: अहंकाराच्या गुणांमुळे सर्व दुःख होते. मुखाने बोलिलेले ज्ञान ते व्यर्थ जाते. सुखी राहणारे सर्व सूख आहे. तुझा अहंकार तूच शोधून पाहा.

श्लोक १६२: अहंतागुणे नीति सांडी विवेकी। अनीतीबळे श्लाघ्यता सर्व लोकी॥ परी अंतरी अर्वही साक्ष येते। प्रमाणांतरे बुद्धि सांडूनि जाते॥१६२॥

अर्थ: अहंकाराच्या गुणांमुळे विवेकी व्यक्ति नीती (सदाचार) सोडतो. अनीतीमुळे (अनाचार) सर्व लोकांमध्ये श्लाघ्यता (अहंकार) वाढते. परंतु अंतरी (मनात) साक्ष (साक्षात्कार) येतो. प्रमाणांतरे (प्रमाणांच्या) बुद्धि (बुद्धी) सांडून (सोडून) जाते.

श्लोक १६३: देहेबुद्धिचा निश्चयो दृढ जाला। देहातीत ते हीत सांडीत गेला॥ देहेबुद्धि ते आत्मबुद्धि करावी। सदा संगती सज्जनाची धरावी॥१६३॥

अर्थ: देहबुद्धिचा (शारीरिक बुद्धि) निश्चय दृढ (मजबूत) झाला आहे. देहातीत (शरीराच्या बाहेरचे) हित (कल्याण) सोडून गेला. देहबुद्धि (शारीरिक बुद्धि) आत्मबुद्धि (आत्मिक बुद्धि) बनवावी. सदा (सदैव) सज्जनांची संगती धरावी.

श्लोक १६४: मनें कल्पिला वीषयो सोडवावा। मनें देव निर्गूण तो ओळखावा॥ मनें कल्पिता कल्पना ते सरावी। सदा संगती सज्जनाची धरावी॥१६४॥

अर्थ: मनाने कल्पिलेला (कल्पनेतील) विषय सोडवावा. मनाने देव निर्गुण (निर्गुण) आहे, असे ओळखावे. मनाने कल्पित कल्पना (कल्पना) सराव्या (सोडवाव्या). सदा सज्जनांची संगती धरावी.

श्लोक १६५: देहादीक प्रपंच हा चिंतियेला। परी अंतरी लोभ निश्चित ठेला॥ हरीचिंतने मुक्तिकांता करावी। सदा संगती सज्जनांची धरावी॥१६५॥

अर्थ: देहादीक (शरीराच्या इतर) प्रपंच हा चिंतियेला (चिंतनाला) लावतो. परंतु अंतरी (मनात) लोभ (लोभ) निश्चित ठेला (ठेचला). हरीचिंतनाने (भगवंताच्या चिंतनाने) मुक्तिकांता (मुक्तिकांता) करावी. सदा सज्जनांची संगती धरावी.

श्लोक १६६: अहंकार विस्तारला या देहाचा। स्त्रियापुत्रमित्रादिके मोह त्यांचा॥ बळे भ्रांति हें जन्मचिंता हरावी। सदा संगती सज्जनांची धरावी॥१६६॥

अर्थ: अहंकार (अहंकार) विस्तारला (वाढला) या देहाचा. स्त्रिया, पुत्र, मित्रादिके (इतर) मोह (आकर्षण) त्यांचा. बळे (शक्तीने) भ्रांति (भ्रम) हे जन्मचिंता (जन्माची चिंता) हरावी. सदा सज्जनांची संगती धरावी.

श्लोक १६७: बरा निश्चयो शाश्वताचा करावा। म्हणे दास संदेह तो वीसरावा॥ घडीने घडी सार्थकाची धरावी। सदा संगती सज्जनांची धरावी॥१६७॥

अर्थ: बरा (चांगला) निश्चय शाश्वत (सततचा) करावा. दास म्हणतो, संदेह (शंका) विसरावा. घडीने (क्षणाने) घडी सार्थकाची (सार्थकतेची) धरावी. सदा सज्जनांची संगती धरावी.

श्लोक १६८: करी वृत्ती जो संत तो संत जाणा। दुराशागुणे जो नव्हे दैन्यवाणा॥ उपाधी देहेबुद्धीते वाढवीते। परी सज्जना केविं बाधु शके ते॥१६८॥

अर्थ: जो संत (सज्जन) वृत्ती (वृत्ति) करतो, तो संत आहे. दुराशागुणे (दुष्ट गुणांनी) जो दैन्यवाणा (दीन) नाही. उपाधी (उपाधी) देहबुद्धि (शारीरिक बुद्धि) वाढविते. परंतु सज्जनांना कसे बाधू (बाधित) शकते?

श्लोक १६९: नसे अंत आनंत संता पुसावा। अहंकारविस्तार हा नीरसावा॥ गुणेवीण निर्गुण तो आठवावा। देहेबुद्धिचा आठवु नाठवावा॥१६९॥

अर्थ: संतांच्या (सज्जनांच्या) पुसावा (शोधून) अंत (शेवट) नाही. अहंकारविस्तार (अहंकाराचा विस्तार) हा नीरस (दुखी) करतो. गुणेवीण (गुणांशिवाय) निर्गुण (निर्गुण) तो आठवावा. देहेबुद्धि (शारीरिक बुद्धि) आठवु नाठवावा (विसरावी).

श्लोक १७०: देहेबुद्धि हे ज्ञानबोधे त्यजावी। विवेके तये वस्तुची भेटी घ्यावी॥ तदाकार हे वृत्ति नाही स्वभावे। म्हणोनी सदा तेचि शोधीत जावे॥१७०॥

अर्थ: देहेबुद्धि (शारीरिक बुद्धि) हे ज्ञानबोधे (ज्ञानशिक्षणाने) त्यजावी (त्यागावी). विवेकाने (बुद्धीने) त्या वस्तुची (सत्य) भेटी (मिळवणूक) घ्यावी. तदाकार (त्याच्या आकारात) वृत्ति (वृत्ति) नाही स्वभावाने (स्वभावाने). म्हणून सदा तेच शोधीत (शोधत) जावे.

श्लोक १७१: असे सार साचार तें चोरलेसे। इहीं लोचनी पाहता दृश्य भासे॥ निराभास निर्गुण तें आकळेना। अहंतागुणे कल्पिताही कळेना॥१७१॥

अर्थ: सत्याचा सारांश (सार) चोरला आहे, असे दिसते. डोळ्यांनी पाहताना दृश्य (दृश्य) भासते (दिसते). निराभास (निर्गुण) निर्गुण (गुणरहित) समजत नाही. अहंकाराच्या गुणांमुळे कल्पनेतही समजत नाही.

श्लोक १७२: स्फुरे वीषयी कल्पना ते अविद्या। स्फुरे ब्रह्म रे जाण माया सुविद्या॥ मुळीं कल्पना दो रुपें तेचि जाली। विवेके तरी स्वस्वरुपी मिळाली॥१७२॥

अर्थ: स्फुरण (आविष्कार) विषयाची कल्पना अविद्या (अज्ञान) आहे. स्फुरण ब्रह्म (ज्ञान) आहे, जाण माया सुविद्या (माया सुविद्या) आहे. मूळ कल्पना दोन्ही रूपे जाली (झाली). विवेकाने स्वस्वरूपात मिळाली.

श्लोक १७३: स्वरुपी उदेला अहंकार राहो। तेणे सर्व आच्छादिले व्योम पाहो॥ दिशा पाहतां ते निशा वाढताहे। विवेके विचारे विवंचुनि पाहे॥१७३॥

अर्थ: स्वरूपात उदेला (उगवलेला) अहंकार राहतो. त्याने सर्व आच्छादिले (आच्छादलेले) आहे, व्योम (आकाश) पाहा. दिशेला पाहताना निशा (रात्र) वाढत जाते. विवेकाने विचार करून विवंचुन (विवेचन) पाहा.

श्लोक १७४: जया चक्षुने लक्षिता लक्षवेना। भवा भक्षिता रक्षिता रक्षवेना॥ क्षयातीत तो अक्षयी मोक्ष देतो। दयादक्ष तो साक्षिने पक्ष घेतो॥१७४॥

अर्थ: ज्या चक्षुने (डोळ्यांनी) लक्षिता (पाहिले) लक्षवेना (न लक्षलेले). भवा (जन्ममरणाचे) भक्षिता (खाल्लेले) रक्षिता (संरक्षण केलेले) रक्षवेना (रक्षक). क्षयातीत (नाश होत नसलेला) तो अक्षयी (अक्षय) मोक्ष देतो. दयादक्ष (दयाळू) तो साक्षीने (साक्षीने) पक्ष घेतो.

श्लोक १७५: विधी निर्मिती लीहितो सर्व भाळी। परी लीहिता कोण त्याचे कपाळी॥ हरू जाळितो लोक संहारकाळी। परी शेवटी शंकरा कोण जाळी॥१७५॥

अर्थ: विधी (निर्मितीची क्रिया) सर्व भाळी (कपाळावर) लिहितो. परंतु लिहिताना कोण त्याचे कपाळी (कपाळावर) आहे? हरू (हरणारा) संहारकाळी (संहाराच्या वेळी) लोक जाळतो. परंतु शेवटी शंकराला कोण जाळतो?

श्लोक १७६: जगी द्वादशादित्य हे रुद्र अक्रा। असंख्यात संख्या करी कोण शक्रा॥ जगी देव धुंडाळिता आढळेना। जगी मुख्य तो कोण कैसा कळेना॥१७६॥

अर्थ: जगात द्वादश (बाराज) आदित्य (सूर्य) हे रुद्र (रुद्र) अक्रा (अकरा) आहेत. असंख्य संख्या (असंख्य संख्या) करणारा कोण शक्रा (इंद्र) आहे? जगात देव धुंडाळताना (शोधताना) आढळत नाही. जगात मुख्य (मुख्य) तो कोण आहे आणि कसा आहे, कळत नाही.

श्लोक १७७: तुटेना फुटेना कदा देवराणा। चळेना ढळेना कदा दैन्यवाणा॥ कळेना कळेना कदा लोचनासी। वसेना दिसेना जगी मीपणासी॥१७७॥

अर्थ: तुटत नाही, फुटत नाही कधी देवांचा राजा. चळत नाही, ढळत नाही कधी दैन्यवाणा (दीन). कळत नाही, कळत नाही कधी लोचनाला (डोळ्यांना). वसत नाही, दिसत नाही जगात मीपणाला (स्वताला).

श्लोक १७८: जया मानला देव तो पुजिताहे। परी देव शोधुनि कोणी न पाहे॥ जगी पाहता देव कोट्यानुकोटी। जया मानली भक्ति जे तेचि मोठी॥१७८॥

अर्थ: ज्याला देव मानला तो पुजित आहे. परंतु देव शोधून कोणी पाहत नाही. जगात देव कोट्याने दिसतो. ज्याने भक्ती मानली, तेच मोठे.

श्लोक १७९: तिन्ही लोक जेथूनि निर्माण झाले। तया देवरायासि कोणी न बोले॥ जगीं थोरला देव तो चोरलासे। गुरूवीण तो सर्वथाही न दीसे॥१७९॥

अर्थ: तिन्ही लोक (त्रैलोक्य) जेथून निर्माण झाले. त्या देवरायाला (देवांच्या राजा) कोणी बोलत नाही. जगात थोरला (महान) देव तो चोरलासे (दिसत नाही). गुरुशिवाय तो सर्वत्र दिसत नाही.

श्लोक १८०: गुरु पाहता पाहता लक्ष कोटी। बहूसाल मंत्रावळी शक्ति मोठी॥ मनी कामना चेटके धातमाता। जनी व्यर्थ रे तो नव्हे मुक्तिदाता॥१८०॥

अर्थ: गुरू पाहताना लक्ष कोटी (लाखो कोटी). बहूसाल (अनेक वर्षे) मंत्रावळी (मंत्रमाला) शक्ति मोठी (शक्तिशाली). मनी कामना (इच्छा), चेटके (जादू) धातमाता (मोहून टाकणारी). लोकांमध्ये व्यर्थ (निरर्थक) तो मुक्ति देता (मुक्तिदाता) नाही.

श्लोक १८१: नव्हे चेटकी चाळकू द्रव्यभोंदु। नव्हे निंदकू मत्सरू भक्तिमंदू॥ नव्हे उन्मतू वेसनी संगबाधू। जनी ज्ञानिया तोचि साधु अगाधू॥१८१॥

अर्थ: नाही चेटकी (जादूटोणा करणारा), नाही चाळकू (द्रव्य भोंदू), नाही निंदक (निंदा करणारा), नाही मत्सरू (ईर्ष्या करणारा), नाही भक्तिमंदू (भक्ती कमी करणारा). नाही उन्मत (वेडा), नाही वेसनी (व्यसनी) संगबाधू (संगतीत अडकणारा). जो ज्ञानी आहे तोच साधु अगाध आहे.

श्लोक १८२: नव्हे वाउगी चाहुटी काम पोटी। क्रियेवीण वाचाळता तेचि मोठी॥ मुखे बोलिल्यासारिखे चालताहे। मना सद्गुरु तोचि शोधुनि पाहे॥१८२॥

अर्थ: नाही वाउगी (वाईट) चाहुटी (चाहूल) कामासाठी. क्रियाविना (कर्माविना) वाचाळता (बोलके) तेच मोठे. मुखाने बोलतासारखे चालत आहे. मन, सद्गुरु तोच शोधून पाहा.

श्लोक १८३: जनी भक्त ज्ञानी विवेकी विरागी। कृपाळु मनस्वी क्षमावंत योगी॥ प्रभु दक्ष व्युत्पन्न चातुर्य जाणे। तयाचेनि योगे समाधान बाणे॥१८३॥

अर्थ: जो भक्त, ज्ञानी, विवेकी (बुद्धिमान), विरागी (वैराग्यशील) आहे. जो कृपालु (दयाळू), मनस्वी (मनाने महान), क्षमावंत (क्षमाशील), योगी (योग्य) आहे. प्रभु (भगवंत) दक्ष (कुशल), व्युत्पन्न (विद्वान), चातुर्य (चातुर्य) जाणतो. त्याच्या योगाने (संगतीने) समाधान (शांतता) मिळते.

श्लोक १८४: नव्हे तोचि जाले नसे तेचि आले। कळो लागले सज्जनाचेनि बोले॥ अनिर्वाच्य ते वाच्य वाचे वदावे। मना संत आनंत शोधीत जावे॥१८४॥

अर्थ: जो जाले (झाले) नाही, तोच आले (येईल). सज्जनांच्या बोलण्याने (वाणीने) समजून घ्या. अनिर्वाच्य (अवर्णनीय) ते वाच्य (वर्णनीय) वाणीने वदावे (बोले). मन, संत आणि आनंद शोधत राहा.

श्लोक १८५: लपावे अति आदरे रामरुपी। भयातीत निश्चीत ये स्वस्वरुपी॥ कदा तो जनी पाहतांही दिसेना। सदा ऐक्य तो भिन्नभावे वसेना॥१८५॥

अर्थ: रामरूपी (रामाच्या रूपात) अति आदरे (प्रेमाने) लपावे. भयातीत (भीतीमुक्त) निश्चीत (ठाम) स्वस्वरुपात (स्वताच्या रूपात) येते. कदा (कधी) तो लोकांमध्ये पाहताना दिसत नाही. सदा (सदैव) ऐक्य (एकरूपता) भिन्नभावाने (विलक्षणतेने) वसत नाही.

श्लोक १८६: सदा सर्वदा राम सन्नीध आहे। मना सज्जना सत्य शोधुन पाहे॥ अखंडीत भेटी रघूराजयोगू। मना सांडीं रे मीपणाचा वियोगू॥१८६॥

अर्थ: राम सदा (सदैव) सर्वदा (सर्वत्र) सन्नीध (समीप) आहे. मन, सज्जनांनो, सत्य शोधून पाहा. अखंडित (अखंड) भेटी (मिळवणुकीने) रघूराज (राम) योग (संगती) मिळतो. मन, मीपणाचा (स्वताच्या अहंकाराचा) वियोग (वियोग) सोड.

श्लोक १८७: भुते पिंड ब्रह्मांड हे ऐक्य आहे। परी सर्वही स्वस्वरुपी न साहे॥ मना भासले सर्व काही पहावे। परी संग सोडुनि सुखी रहावे॥१८७॥

अर्थ: भुते (भुते), पिंड (शरीर) आणि ब्रह्मांड (ब्रह्मांड) हे ऐक्य (एकत्व) आहे. परंतु सर्वही स्वस्वरूपात (स्वताच्या रूपात) न साहे (न रहावे). मन, भासले (दिसले) सर्व काही पहा. परंतु संग (संगती) सोडून सुखी रहा.

श्लोक १८८: देहेभान हे ज्ञानशस्त्रे खुडावे। विदेहीपणे भक्तिमार्गेचि जावे॥ विरक्तीबळे निंद्य सर्वै त्यजावे। परी संग सोडुनि सुखी रहावे॥१८८॥

अर्थ: देहेभान (शरीराचे भान) हे ज्ञानशस्त्रे (ज्ञानाच्या शस्त्रांनी) खुडावे (सोडावे). विदेहीपणे (देहाच्या पलीकडे जाऊन) भक्तिमार्गाने (भक्तिच्या मार्गाने) जा. विरक्तीच्या बळाने निंद्य (तिरस्काराचे) सर्व काही त्यजावे (सोडावे). परंतु संग (संगती) सोडून सुखी रहा.

श्लोक १८९: मही निर्मिली देव तो ओळखावा। जया पाहतां मोक्ष तत्काळ जीवा॥ तया निर्गुणालागी गूणी पहावे। परी संग सोडुनि सुखे रहावे॥१८९॥

अर्थ: मही (पृथ्वी) निर्मिली (निर्माण केलेली) देव ओळखावा. ज्याला पाहताच मोक्ष तत्काळ मिळतो. त्या निर्गुणासाठी (निर्गुण) गूणी (गुणांनी) पाहावे. परंतु संग (संगती) सोडून सुखे (सुखी) रहा.

श्लोक १९०: नव्हे कार्यकर्ता नव्हे सृष्टिभर्ता। पुरेहून पर्ता न लिंपे विवर्ता॥ तया निर्विकल्पासि कल्पित जावे। परि संग सोडुनि सुखे रहावे॥१९०॥

अर्थ: कार्यकर्ता (कर्म करणारा) नाही, सृष्टिभर्ता (सृष्टीचा पालनकर्ता) नाही. पुरेहून (पूरक) पर्ता (विपरीत) न लिंपे (नसे). त्या निर्विकल्पास (निर्विकल्प) कल्पित (कल्पना) जावे. परंतु संग (संगती) सोडून सुखी रहा.

श्लोक १९१: देहेबुद्धिचा निश्चयो ज्या ढळेना। तया ज्ञान कल्पांतकाळी कळेना॥ परब्रह्म तें मीपणे आकळेना। मनी शून्य अज्ञान हे मावळेना॥१९१॥

अर्थ: ज्याचा देहबुद्धिचा (शारीरिक बुद्धीचा) निश्चय (ठामपणा) ढळत नाही, त्याला ज्ञान कल्पांतकाळी (अनंत काळात) समजत नाही. परब्रह्म (सर्वोच्च आत्मा) मीपणे (स्वताचे अस्तित्व) समजत नाही. मनातील शून्य (रिक्तता) अज्ञान मावळत नाही (संपत नाही).

श्लोक १९२: मना ना कळे ना ढळे रुप ज्याचे। दुजेवीण तें ध्यान सर्वोत्तमाचे॥ तया खुण ते हीन दृष्टांत पाहे। तेथे संग निःसंग दोन्ही न साहे॥१९२॥

अर्थ: मन, ज्याचे रूप ना कळते ना ढळते. दुजेवीण (दुसरे नसलेले) ध्यान (ध्यान) सर्वोत्तमाचे (सर्वोच्चाचे) आहे. तिथे खुण (साक्षात्कार) हीन दृष्टांत पाहे (साक्ष देतो). तिथे संग (संगती) आणि निःसंग (निर्गुण) दोन्ही नसतात.

श्लोक १९३: नव्हे जाणता नेणता देवराणा। न ये वर्णिता वेदशास्त्रा पुराणा॥ नव्हे दृश्य अदृश्य साक्षी तयाचा। श्रुती नेणती नेणती अंत त्याचा॥१९३॥

अर्थ: देवराणा (देवांचा राजा) तो जाणता (ज्ञानी) नेणता (अज्ञानी) नाही. त्याला वर्णणारे वेदशास्त्र आणि पुराण नाहीत. दृश्य (दृश्य) आणि अदृश्य (अदृश्य) साक्षी (साक्ष) त्याचा नाहीत. श्रुती (वेदांचे शब्द) त्याचा अंत (शेवट) समजत नाहीत.

श्लोक १९४: वसे हृदयी देव तो कोण कैसा। पुसे आदरे साधकू प्रश्न ऐसा॥ देहे टाकिता देव कोठे पहातो। परि मागुता ठाव कोठे रहातो॥१९४॥

अर्थ: हृदयात वसणारा देव कोण आहे आणि कसा आहे? साधक (भक्त) आदराने असा प्रश्न विचारतो. देह टाकल्यावर (शरीर सोडल्यानंतर) देव कोठे जातो? परंतु विचारल्यावर (शोधल्यावर) तो ठाव (ठिकाण) कोठे राहतो?

श्लोक १९५: बसे हृदयी देव तो जाण ऐसा। नभाचेपरी व्यापकू जाण तैसा॥ सदा संचला येत ना जात कांही। तयावीण कोठे रिता ठाव नाही॥१९५॥

अर्थ: हृदयात बसणारा देव असा जाण. आकाशाप्रमाणे व्यापक (व्यापक) असा समज. सदा संचला (सदैव भ्रमण करणारा) तो येत नाही आणि जात नाही. त्याच्याशिवाय कोठेच रिक्त ठिकाण नाही.

श्लोक १९६: नभी वावरे जा अणुरेणु काही। रिता ठाव या राघवेवीण नाही॥ तया पाहता पाहता तोचि जाले। तेथे लक्ष आलक्ष सर्वे बुडाले॥१९६॥

अर्थ: आकाशात वावरणारा (फिरणारा) अणुरेणु (सूक्ष्मकण) काहीही. या राघवाशिवाय (रामाशिवाय) रिक्त ठिकाण नाही. त्याला पाहता पाहता तोच झाला. तिथे लक्ष (दृष्टि) आणि आलक्ष (अदृष्टि) सर्व बुडाले.

श्लोक १९७: नभासारिखे रुप या राघवाचे। मनी चिंतिता मूळ तुटे भवाचे॥ तया पाहता देहबुद्धी उरेना। सदा सर्वदा आर्त पोटी पुरेना॥१९७॥

अर्थ: या राघवाचे (रामाचे) रूप आकाशाप्रमाणे आहे. मनाने चिंतन केल्यावर भवाचे (जन्ममरणाचे) मूळ तुटते. त्याला पाहता देहबुद्धी (शारीरिक बुद्धी) उरत नाही. सदा सर्वदा आर्त (वेदना) पोटी पुरत नाही.

श्लोक १९८: नभे व्यापिले सर्व सृष्टीस आहे। रघूनायका ऊपमा ते न साहे॥ दुजेवीण जो तोचि तो हा स्वभावे। तया व्यापकू व्यर्थ कैसे म्हणावे॥१९८॥

अर्थ: आकाशाने व्यापिलेले (व्याप्त) सर्व सृष्टी आहे. रघूनायका (राम) ची तुलना ते न सहन करू शकत नाही. दुजेवीण (दुसरे नसलेले) तोच आहे हा स्वभाव (स्वभावतः). त्याला व्यापक (व्यापक) व्यर्थ (निरर्थक) कसे म्हणावे?

श्लोक १९९: अती जीर्ण विस्तीर्ण ते रुप आहे। तेथे तर्कसंपर्क तोही न साहे॥ अती गुढ ते दृश्य तत्काळ सोपे। दुजेवीण जे खुण स्वामिप्रतापे॥१९९॥

अर्थ: अती जीर्ण (अत्यंत प्राचीन) विस्तीर्ण (फैलावलेले) ते रूप आहे. तिथे तर्कसंपर्क (तर्काच्या संपर्काने) तोही न सहन करू शकत नाही. अती गुढ (अत्यंत रहस्यमय) ते दृश्य तत्काळ सोपे (सोपे) आहे. दुजेवीण (दुसरे नसलेले) ते खुण (साक्षात्कार) स्वामिप्रताप (रामाच्या महानत्वाने) आहे.

श्लोक २००: कळे आकळे रुप ते ज्ञान होता। तेथे आटली सर्वसाक्षी अवस्था॥ मना उन्मनी शब्द कुंठीत राहे। तो रे तोचि तो राम सर्वत्र पाहे॥२००॥

अर्थ: रुप ते ज्ञान होते हे कळते. तिथे आटली (संपली) सर्वसाक्षी अवस्था (सर्वज्ञानाची अवस्था). मन उन्मनी (शब्दविरहित) कुंठीत (बंधित) राहते. तो राम सर्वत्र पाहतो.

श्लोक २०१: कदा ओळखीमाजि दूजे दिसेना। मनी मानसी द्वैत काही वसेना॥ बहूता दिसा आपली भेट जाली। विदेहीपणे सर्व काया निवाली॥२०१॥

अर्थ: कधी ओळखीमाझी (ओळख) दूजे (दुसरे) दिसत नाही. मनात आणि मानसी (मनाने) द्वैत (द्वैतभाव) काहीच वसत नाही. अनेकदा आपली भेट झाली. विदेहीपणे (देह सोडून) सर्व काया निवाली.

श्लोक २०२: मना गुज रे तूज हे प्राप्त झाले। परी अंतरी पाहिजे यत्न केले॥ सदा श्रवणे पाविजे निश्चयासी। धरी सज्जनसंगती धन्य होसी॥२०२॥

अर्थ: मन, तुझ्या गोष्टी (गुज) तुला प्राप्त झाल्या. परंतु अंतरी (मनात) यत्न केले पाहिजेत. सदा श्रवण (ऐकणे) करून निश्चय (ठामपणा) मिळवावा. सज्जनांची संगती धरली तर धन्य होशील.

श्लोक २०३: मना सर्वही संग सोडूनि द्यावा। अती आदरे सज्जनाचा धरावा॥ जयाचेनि संगे महादुःख भंगे। जनी साधनेवीण सन्मार्ग लागे॥२०३॥

अर्थ: मन, सर्व संग (संगती) सोडून द्यावी. अती आदरे (प्रेमाने) सज्जनांची संगती धरावी. ज्याच्या संगतीने (संग) महादुःख भंगते (तुटते). लोकांमध्ये साधनेविना (साधनेशिवाय) सन्मार्ग (योग्य मार्ग) लागतो.

श्लोक २०४: मना संग हा सर्वसंगास तोडी। मना संग हा मोक्ष तात्काळ जोडी॥ मना संग हा साधना शीघ्र सोडी। मना संग हा द्वैत निःशेष मोडी॥२०४॥

अर्थ: मन, ही संगती (संग) सर्व संगती तोडते. ही संगती मोक्ष तात्काळ (लवकर) जोडते. ही संगती साधना शीघ्र (जलद) सोडते. ही संगती द्वैत (द्वैतभाव) निःशेष (पूर्णतः) मोडते.

श्लोक २०५: मनाची शते ऐकता दोष जाती। मतीमंद ते साधना योग्य होती॥ चढे ज्ञान वैराग्य सामर्थ्य अंगी। म्हणे दास विश्वासत मुक्ति भोगी॥२०५॥

अर्थ: मनाच्या शते (शतक) ऐकताना दोष (दोष) जातात. मतीमंद (मूर्ख) साधना योग्य होते. ज्ञान, वैराग्य (वैराग्य) आणि सामर्थ्य (शक्ती) अंगी (शरीरात) चढते. दास म्हणतो, विश्वासाने मुक्ति (मुक्ति) भोगी (प्राप्त) होतो.

॥ जय जय रघुवीर समर्थ ॥