मराठी साहित्याचा डिजिटल खजिना.
एकनाथी भागवत अध्याय ८ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ८ ओव्या ३०१ ते ३३१
नाबद पडलिया उदकांत । विरोनि तया गोड करित ।
तेवीं निराशीं पावोनि भगवंत । समरसत स्वानंदे ॥१॥
खडीसाखर पाण्यात पडल्याबरोबर विरून पाणी गोड करून सोडते, त्याप्रमाणे नैराश्याच्या योगें भगवंताची भेट होऊन ती निजानंदांत समरस झाली ! १.
तेथ हेतूसी नाहीं ठावो । निमाला भावाभावो ।
वेडावला अनुभवो । दोघां प्रीती पाहा हो अनिवार ॥२॥
वेडावला अनुभवो । दोघां प्रीती पाहा हो अनिवार ॥२॥
हेतूचे ठाणेंच उठलें ! भाव आणि अभाव थंड पडले; अनुभव वेडावून गेला; आणि पाहा ! दोघांचे निजप्रेम अनिवार होऊन बसलें ! २.
सांडूनि मीतूंपणासी । खेंव दिधलें समरसीं ।
मग समाधीचिये सेजेशी । निजकांतेंसी पहुडली ॥३॥
मग समाधीचिये सेजेशी । निजकांतेंसी पहुडली ॥३॥
मीतूंपणा टाकून देऊन सामरस्याने मिठी मारली, आणि समाधीच्या शेजेवर त्या निजपुरुषाबरोबर तिने शयन केले ३.
झणें मायेची लागे दिठी । यालागीं स्फूर्तीचिया कोटी ।
निंबलोण गोरटी । उठाउठी वोवाळी ॥४॥
निंबलोण गोरटी । उठाउठी वोवाळी ॥४॥
न जाणो कदाचित् मायेची दृष्ट लागेल ! म्हणून ती सुंदरी कोट्यवधि स्फूर्तीचे निंबलोण त्या पुरुषावरून ओवाळती झाली ४.
ऐसी समाधिशेजेशीं । पिंगला रिघे निजसुखेंसीं ।
अवधूत म्हणे यदूसी । वैराग्यें वेश्येसी उपरमु ॥५॥
अवधूत म्हणे यदूसी । वैराग्यें वेश्येसी उपरमु ॥५॥
येणेप्रमाणे समाधिरूप शेजेवर पिंगला निजसुखाने पहुडली. यदूला अवधूत सांगतात:-(अशा प्रकारें) वैराग्यानें वेश्येला शांति प्राप्त झाली ५.
वैराग्ये छेदिले आशापाश । पिंगला जाहली गा निराश ।
निराशासी असमसाहस । सुखसंतोष सर्वदा ॥६॥
निराशासी असमसाहस । सुखसंतोष सर्वदा ॥६॥
वैराग्यानें आशेचे पाश तोडून टाकले व पिंगला निरिच्छ झाली. तात्पर्य, निरिच्छालाच अपार सुख व आनंद सर्वकाळ प्राप्त होतो ६.
आशा हि परमं दुःखं नैराश्यं परमं सुखम् ।
यथा सञ्छिद्य कान्ताशां सुखं सुष्वाप पिङ्गला ॥ ४४ ॥
इति श्रीमद्‍भागवते महापुराणे पारमहंस्यां
एकादशस्कन्धे अष्टमोऽध्यायः ॥ ८ ॥
यथा सञ्छिद्य कान्ताशां सुखं सुष्वाप पिङ्गला ॥ ४४ ॥
इति श्रीमद्‍भागवते महापुराणे पारमहंस्यां
एकादशस्कन्धे अष्टमोऽध्यायः ॥ ८ ॥
[श्लोक ४४] खरोखर आशा हेच सर्वांत मोठे दुःख आहे आणि निराशा हेच सर्वांचे मोठे सुख आहे पिंगला वेश्येने जेव्हा पुरूषांची आशा सोडली, तेव्हा ती सुखाने झोपू शकली. (विषयांची आशा करू नये, हे पिंगलेकडून शिकावे). (४४)
आशा तेथ लोलुप्यता । आशेपाशीं असे दीनता ।
आशा तेथ ममता । असे सर्वथा नाचती ॥७॥
आशा तेथ ममता । असे सर्वथा नाचती ॥७॥
आशा तेथें लोलुपता (आसक्ति); आशेपाशी दीनता व आशा तेथें ममता, ही सर्वथैव नाचत असतात ७.
आशेपाशीं महाशोक । आशा करवी महादोख ।
आशेपाशीं पाप अशेख । असे देख तिष्ठत ॥८॥
आशेपाशीं पाप अशेख । असे देख तिष्ठत ॥८॥
आशेपाशी महाशोक असतो; आशा हीच महान् दोष घडविते; आणि आशेपाशीच संपूर्ण पातकाचा सांठा असतो ८.
आशेपाशीं अधर्म सकळ । आशा मानीना विटाळ ।
आशा नेणे काळवेळ । कर्म सकळ उच्छेदी ॥९॥
आशा नेणे काळवेळ । कर्म सकळ उच्छेदी ॥९॥
आशेजवळ सर्व अधर्म वास करतात; आशा कोणाचा विटाळ मानीत नाही; आशा काळवेळ जाणत नाहीं सर्व कर्मांचा ती उच्छेद करून टाकते ९.
आशा अंत्यजातें उपासी । नीचसेवन आशेपाशीं ।
आशा न सांडी मेल्यासी । प्रेतापाशीं नेतसे ॥३१०॥
आशा न सांडी मेल्यासी । प्रेतापाशीं नेतसे ॥३१०॥
आशा अंत्यजाच्या भजनीं लागते, आशा नीचांची सेवा करविते; आशा मेलेल्यासही सोडीत नाही; ती प्रेताजवळसुद्धां जाते ३१०.
आशा उपजली अनंतासी । नीच वामनत्व आलें त्यासी ।
आशें दीन केलें देवांसी । कथा कायसी इतरांची ॥११॥
आशें दीन केलें देवांसी । कथा कायसी इतरांची ॥११॥
अनंताला आशा उत्पन्न झाल्याबरोबर त्याला लघु वामनरूप प्राप्त झालें ! आशेने देवांनाही दीन करून सोडलें ! मग इतरांचा काय पाड ? ११.
जगाचा जो नित्य दाता । तो आशेनें केला भिकेसवता ।
वैर्‍याचे द्वारीं झाला मागता । द्वारपाळता तेणें त्यासी ॥१२॥
वैर्‍याचे द्वारीं झाला मागता । द्वारपाळता तेणें त्यासी ॥१२॥
जो जगाचा शाश्वत दाता, त्यालाही आशेने भिकारी करून सोडला; आणि शत्रूच्या दारांत तो याचना करावयाला गेला; त्यायोगाने त्याला द्वारपाळ व्हावें लागले १२.
आशा तेथ नाहीं सुख । आशेपाशीं परम दुःख ।
आशा सर्वांसी बाधक । मुख्य दोष ते आशा ॥१३॥
आशा सर्वांसी बाधक । मुख्य दोष ते आशा ॥१३॥
जेथे आशा आहे तेथे सुख नाहीं; आशेपाशी परमदुःख आहे ; आशा सर्वांना बाधकच होते. तात्पर्य, आशा हाच मुख्य दोष आहे १३.
ज्याची आशा निःशेष जाये । तोचि परम सुख लाहे ।
ब्रह्मादिक वंदिती पाये । अष्टमा सिद्धि राहे दासीत्वें ॥१४॥
ब्रह्मादिक वंदिती पाये । अष्टमा सिद्धि राहे दासीत्वें ॥१४॥
ज्याची आशा निःशेषपणे नाहीशी झाली, तोच परमसुख पावतो; ब्रह्मा आदिकरून त्याच्या पायीं लागतात, व अष्टसिद्धि त्याच्या दासी होऊन राहतात १४.
निराशांचा शुद्ध भावो । निराशांपाशीं तिष्ठे देवो ।
निराशांचें वचन पाहा हो । रावो देवो नुल्लंघी ॥१५॥
निराशांचें वचन पाहा हो । रावो देवो नुल्लंघी ॥१५॥
आशाजितांचा भाव शुद्ध असतो; आशाजितांजवळच भगवंत राहत असतो; आशाजिताचें वचन राव किंवा देवसुद्धा उल्लंघीत नाहीं ! १५.
निराश तोचि सद्‍बुद्धि । निराश तोचि विवेकनिधी ।
चारी मुक्ती पदोपदीं । नैराश्य आधीं वंदिती ॥१६॥
चारी मुक्ती पदोपदीं । नैराश्य आधीं वंदिती ॥१६॥
आशारहित तोच सुबुद्धिवान् ; आशारहित तोच विवेकनिधि चारही मुक्ति पावलोपावली निराशवंताला वंदन करतात १६.
निराशा तीर्थांचें तीर्थ । निराशा मुमुक्षूचा अर्थ ।
निराशेपाशीं परमार्थ । असे तिष्ठत निरंतर ॥१७॥
निराशेपाशीं परमार्थ । असे तिष्ठत निरंतर ॥१७॥
निराशा हे सर्व तीर्थाचे. तीर्थ; निराशा हाच मुमुक्षूंचा अर्थ ; आणि निराशेजवळच सर्वकाळ परमार्थ नांदत असतो १७.
जाण नैराश्यतेपाशीं । वैराग्य होऊन असे दासी ।
निराश पहावया अहर्निशीं । हृषीकेशी चिंतितु ॥१८॥
निराश पहावया अहर्निशीं । हृषीकेशी चिंतितु ॥१८॥
नैराश्याजवळ वैराग्य हें दास होऊन राहते; हृषीकेश अहोरात्र आशारहिताला पहावें म्हणून इच्छा करीत असतो १८.
निराश देखोनि पळे दुःख । निराशेमाजीं नित्यसुख ।
निराशेपाशीं संतोख । यथासुखें क्रीडतु ॥१९॥
निराशेपाशीं संतोख । यथासुखें क्रीडतु ॥१९॥
नैराश्याला पाहिले की, दुःख पळून जाते; निराशेजवळ नित्यसुख असते व संतोष हा निराशेजवळ खुशाल खेळत असतो १९.
नैराश्याचे भेटीसी पाहाहो । धांवे वैकुंठीचा रावो ।
नैराश्याचा सहज स्वभावो । महादेवो उपासी ॥३२०॥
नैराश्याचा सहज स्वभावो । महादेवो उपासी ॥३२०॥
नैराश्यवंताच्या भेटीला वैकुंठींचा राणा धाव घेतो. महादेवही नैराश्याची सहज स्वभावेंकरून उपासना करतो २०.
निराशेपाशीं न ये आधी । निराशेपाशीं सकळ विधी ।
सच्चिदानंदपदीं । मिरवे त्रिशुद्धी निराशु ॥२१॥
सच्चिदानंदपदीं । मिरवे त्रिशुद्धी निराशु ॥२१॥
निराशेजवळ मनोदुःख कधीही फिरकत नाहीं; सर्व विहित धर्म निराशेपाशी वसतात; आशारहित हा निश्चयेंकरून सच्चिदानंदपदी विराजमान होतो २१.
ऐकोनि निराशेच्या नांवा । थोरला देवो घेतसे धांवा ।
त्या देवोनियां खेंवा । रूपनांवा विसरला ॥२२॥
त्या देवोनियां खेंवा । रूपनांवा विसरला ॥२२॥
निराशेचें नांव ऐकलें की, देवाधिदेव धाव घेऊन येतो, आणि त्याला आलिंगन देऊन नामरूपाला विसरून जातो २२.
ते निराशेचा जिव्हाळा । पावोनि वेश्या पिंगला ।
जारपुरुषाशेच्या मूळा । स्वयें समूळा छेदिती झाली ॥२३॥
जारपुरुषाशेच्या मूळा । स्वयें समूळा छेदिती झाली ॥२३॥
त्या निराशेचा जिव्हाळा मिळाल्यामुळे पिंगला वेश्या जारपुरुषाच्या आशेचे मूळ तोडून टाकिती झाली २३.
जें आशापाशांचें छेदन । तेंचि समाधीचें निजस्थान ।
ते निज समाधी पावोन । पिंगला जाण पहुडली ॥२४॥
ते निज समाधी पावोन । पिंगला जाण पहुडली ॥२४॥
आशापाशांचे छेदन तेच समाधीचें निजस्थान होय. अशी निजसमाधि प्राप्त करून घेऊन पिंगलेने शयन केलें २४.
सर्व वर्णामाजीं वोखटी । कर्म पाहतां निंद्य दृष्टीं ।
ते वेश्या पावन झाली सृष्टीं । माझे वाक्पुटीं कथा तिची ॥२५॥
ते वेश्या पावन झाली सृष्टीं । माझे वाक्पुटीं कथा तिची ॥२५॥
सर्व वर्णामध्यें नीच, कर्म पाहूं गेले असतां निंद्यच, (परंतु ) ती वेश्या या जगांत पावन झाली. त्यामुळे माझ्या तोंडांत तिची कथा आली २५.
यालागीं वैराग्यापरतें । आन साधन नाहीं येथें ।
कृष्ण थापटी उद्धवातें । आल्हादचित्तें प्रबोधी ॥२६॥
कृष्ण थापटी उद्धवातें । आल्हादचित्तें प्रबोधी ॥२६॥
म्हणून 'येथे वैराग्यापरतें दुसरे साधन नाही,' (असें ) पाठीवर थाप देऊन कृष्ण उद्धवाला प्रसन्नान्तःकरणाने सांगता झाला २६.
अवधूत सांगे यदूसी । प्रत्यक्ष वेदबाह्यता वेश्येसी ।
निराश होतां मानसीं । निजसुखासी पावली ॥२७॥
निराश होतां मानसीं । निजसुखासी पावली ॥२७॥
अवधूत यदूला म्हणाला-वेदाला अनधिकारी अशा वेश्येला चित्तांत विरक्ति बाणल्याबरोबर स्वात्मसुख प्राप्त झाले २७,
यालागीं कायावाचाचित्तें । उपासावें निराशेतें ।
यापरतें परमार्थातें । साधन येथें दिसेना ॥२८॥
यापरतें परमार्थातें । साधन येथें दिसेना ॥२८॥
यास्तव कायावाचामनेंकरून नैराश्याचीच उपासना करावी, परमार्थप्राप्तीला यापरतें येथे दुसरे साधन नाही २८.
इतर जितुकीं साधनें । तितुकीं आशा-निराशेकारणें ।
ते निराशा साधिली जेणें । परमार्थ तेणें लुटिला ॥२९॥
ते निराशा साधिली जेणें । परमार्थ तेणें लुटिला ॥२९॥
इतर जितकी म्हणून साधनें आहेत, ती सर्व निराशेकरितांच ! तेव्हा ती निराशाच ज्याने साध्य केली, त्याने परमार्थ लुटला (यांत शंका नाही) २९.
कृपा जाकळिलें अवधूतासी । यदूसी धरोनियां पोटासी ।
निराशता हे जे ऐसी । अवश्यतेसीं साधावी ॥३३०॥
निराशता हे जे ऐसी । अवश्यतेसीं साधावी ॥३३०॥
अवधूत करुणेनें व्याप्त झाला व त्याने यदूला पोटाशी धरून सांगितले की, "अशी जी ही निराशा म्ह. विरक्ति ती जरूर जरूर साध्य कर" ३३०.
एका जनार्दना शरण । त्याची कृपा परिपूर्ण ।
तोचि आशापाश छेदून । समाधान पाववी ॥३३१॥
तोचि आशापाश छेदून । समाधान पाववी ॥३३१॥
एकनाथ जनार्दनाला शरण आहे; त्याची कृपा परिपूर्ण आहे; तोच आशेचे पाश तोडून टाकून समाधान देणारा आहे ३३१.
इति श्रीमद्‍भागवते महापुराणे एकादशस्कंधे
एकाकारटीकायां यदु-अवधूतसंवादे अष्टमोऽध्यायः ॥८॥
एकाकारटीकायां यदु-अवधूतसंवादे अष्टमोऽध्यायः ॥८॥
(याप्रमाणे श्रीमद्‌भागवत महापुराणांतील एकादश स्कंधामधील यदु-अवधूत संवादाचा एकनाथकृत टीकेचा आठवा अध्याय संपूर्ण झाला. )
ॐ तत्सत्-श्रीकृष्णार्पणमस्तु
ॐ तत्सत्-श्रीकृष्णार्पणमस्तु
एकनाथी भागवत
एकनाथी भागवत अध्याय १ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय २ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ३ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ४ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ५ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ६ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ७ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ८ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ९ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १० अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ११ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १२ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १३ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १४ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १५ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १६ अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय सतरावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय अठरावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय एकोणविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय विसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय एकविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय बाविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय तेविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय चोविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय पंचविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय सव्विसावा अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय २७ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय २८ अर्थासहित अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय २९ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ३० अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ३१ अर्थासहित
Loading...