​मज ठाकावया निजधाम । त्वां सिद्ध केलें माझें काम ।

तेणें तुष्टलों मी आत्माराम । तूं पावन परम तिंहीं लोकीं ॥ ३०१ ॥
ज्या नांव म्हणसी ‘पाप’ पूर्ण । जेणें देहें मज विंधिला बाण ।
तेणेंचि देहें तूं आपण । होसी स्वर्गभूषण सुरवंद्य ॥ ३०२ ॥
याग करूनि याज्ञिक । पावती सुख पतनात्मक ।
तैसें तुज न घडे देख । तूं अक्षय सुख पावसी ॥ ३०३ ॥
माझिया दर्शनाचें पुण्य । दिविभोगें नव्हे क्षीण ।
यालागीं अक्षय सुख संपूर्ण । तूं सर्वथा जाण पावसी ॥ ३०४ ॥
तूं विकल्प सांडोनियां पोटीं । जराव्याधा सवेग उठीं ।
मिथ्या नव्हती माझ्या गोष्टी । तूं अक्षय्य तुष्टी पावसी ॥ ३०५ ॥
तूं ऐसें जीवीं कल्पिसी । आपण निघालां निजधामासी ।
मागें अक्षय सुखासी । कोणापाशीं मागावें ॥ ३०६ ॥
जैसें बोलती इतर लोक । ममाज्ञा तैशी नव्हे देख ।
ठाकठोक आतांचि रोख । अक्षय सुख पावसी ॥ ३०७ ॥
माझे आज्ञेचें लाहोनि बळ । ध्रुव अद्यापि झाला अढळ ।
माझी आज्ञा वंदी कळिकाळ । कोणेपरी विकळ करूं न शके ॥ ३०८ ॥
ऐसें श्रीमुखें आपण । जंव बोलों नपुरे श्रीकृष्ण ।
तंव घवघवीत विमान । व्याधासी जाण उतरलें ॥ ३०९ ॥

इत्यादिष्टो भगवता कृष्णेनेच्छाशरीरिणा ।
त्रिः परिक्रम्य तं नत्वा विमानेन दिवं ययौ ॥ ४० ॥

जो सदा पूजिजे सुरासुरीं । जो परमात्मा चराचरीं ।
जो लीलाविग्रहदेहधारी । जो योगीश्वरीं वंदिजे ॥ ३१० ॥
ऐसा अतिवरिष्ठ श्रीकृष्ण । तेणें जराव्याध आज्ञापून ।
कृष्ण‍इच्छामात्रें विमान । देदिप्ययान जें आलें ॥ ३११ ॥
व्याधें देखोनि विमाना । हर्षें निर्भर झाला मना ।
तीन प्रदक्षिणा करूनि कृष्णा । नमूनि विमाना आरुढे ॥ ३१२ ॥
व्याध आरूढोनि विमाना । क्रमूनि इंद्रचंद्रग्रहगणा ।
अक्षय सुख स्वर्गभुवना । कृष्णकृपें जाणा तो पावला ॥ ३१३ ॥
जेणें अपकार केला पूर्ण । त्यासी उपकार करावा आपण ।
हें निज शांतिज्ञानलक्षण । स्वांगें श्रीकृष्ण स्वयें दावी ॥ ३१४ ॥
ब्रह्मज्ञानाचे बोल बोलती । तैसें नाहीं कृष्णनाथी ।
अंगीं दावूनियां स्थिती । व्याध निश्चितीं उद्धरिला ॥ ३१५ ॥
सकळ कुळाचें निर्दळण । झाल्याही मोह न धरी श्रीकृष्ण ।
जेणें निजांगें विंधिला बाण । तो व्याधही जाण सुखी केला ॥ ३१६ ॥
समुद्रतीरीं घेऊनि रथ । दारुक उभा होता तेथ ।
तेणें न देखतां श्रीकृष्णनाथ । गवेषणार्थ निघाला ॥ ३१७ ॥

दारुकः कृष्णपदवीमन्विच्छन्नधिगम्यताम् ।
वायुं तुलसिकामोदमाघ्रायाभिमुखं ययौ ॥ ४१ ॥

कृष्ण न देखतां दारुक । कासावीस झाला देख ।
शोधीत श्रीकृष्णपदांक । पृथ्वी सम्यक् अवलोकी ॥ ३१८ ॥
तंव कृष्णकंठींच्या तुळसीमाळा । त्यांचा आमोद दारुका आला ।
तेणें गंधाभिमुखें निघाला । तंव देखता झाला महातेज ॥ ३१९ ॥

तं तत्र तिग्मद्युभिरायुधैर्वृतं
ह्यश्वत्थमूले कृतकेतनं पतिम् ।
स्नेहप्लुतात्मा निपपात पादयो
रथादवप्लुत्य सबाष्पलोचनः ॥ ४२ ॥

तंव धगधगीत तेजागळा । दिव्य आयुधांचा मेळा ।
त्यांमाजीं घनसांवळा । श्रीकृष्ण डोळां देखिला ॥ ३२० ॥
अश्वत्थातळीं धरूनि स्थान । घालूनियां वीरासन ।
निजतेजें विराजमान । दारुकें श्रीकृष्ण देखिला स्वयें ॥ ३२१ ॥
कृष्ण देखतां लवडसवडीं । रथाखालीं घालूनि उडी ।
पोटींच्या सप्रेम आवडीं । धरिले तांतडीं हरिचरण ॥ ३२२ ॥
नेत्री अश्रूचिया धारा । अंग कांपे थरथरा ।
तुजवेगळें शार्ङ्गधरा । अंधतम नेत्रा दृढ दाटे ॥ ३२३ ॥

अपश्यतस्त्वच्चरणाम्बुजं प्रभो
दृष्टीः प्रनष्टा तमसि प्रविष्टा ।
दिशो न जाने न लभे च शान्तिं
यथा निशायामुडुपे प्रनष्टे ॥ ४३ ॥

ऐके स्वामी श्रीकृष्णा । न देखतां तुझिया श्रीचरणां ।
जगदांध्य पडे नयनां । दिशांची गणना गणी कोण ॥ ३२४ ॥
ज्ञानेंसी मावळला विवेक । अणुमात्र न लभे सुख ।
तुज न देखतां मी देख । जड मूढ मूर्ख होऊनि ठेलों ॥ ३२५ ॥
जेवीं नष्टचंद्राचिये रात्रीं । निबिड अंवसेचिये आंधारीं ।
तेवीं तुजवीण श्रीहरी । दृढ दाटे संसारीं अंधतम ॥ ३२६ ॥
तुझे देखतांचि श्रीचरण । अंधतमा निर्दळण ।
जेवीं प्रकटतां रविकिरण । अंधारेंसीं जाण निशा नासे ॥ ३२७ ॥

इति ब्रुवति सूते वै रथो गरुडलाञ्छनः ।
खमुत्पपात राजेन्द्र साश्वध्वज उदीक्षतः ॥ ४४ ॥

ऐसें विनवी जंव दारुक । तंव परमाश्चर्य कांहींएक ।
देखतां झाला अलोलिक । पाखेंवीण देख उडाला रथु ॥ ३२८ ॥
चहूं वारुवांसंयुक्त । गरुडध्वजेंसीं श्रीकृष्णरथ ।
ऊर्ध्वगतीं गगनाआंत । दारुकादेखत उडाला ॥ ३२९ ॥
शुक म्हणे परीक्षिती । निजधामा जातां श्रीपती ।
आपुली ऐश्वर्यसंपत्ती । स्वेच्छा ऊर्ध्वगती स्वयें नेत ॥ ३३० ॥
इहलोकीं ठेवूनि कीर्ती । निजवैभवविलाससंपत्ती ।
आवरूनियां निजशक्ती । स्वयें ऊर्ध्वगती स्वसत्ता नेत ॥ ३३१ ॥

तमन्वगच्छन् दिव्यानि विष्णुप्रहरणानि च ।
तेनातिविस्मितात्मानं सूतमाह जनार्दनः ॥ ४५ ॥

रथ जातां ऊर्ध्वमंडळ । शंख चक्र गदा कमळ ।
तदनुलक्षित तत्काळ । दिव्यायुधें सकळ निघालीं ॥ ३३२ ॥
ऊर्ध्वमंडळीं उडाला रथ । दिव्यायुधेंही समस्त ।
तें देखोनि अतिविस्मित । ठेला तटस्थ दारुक ॥ ३३३ ॥
धुरे बैसोनियां नित्य । मी वागवीं श्रीकृष्णरथ ।
तो रथ ऊर्ध्वगतीं कृष्ण नेत । मज कां एथ सांडिलें ॥ ३३४ ॥
मज सांडूनियां गोविंदें । नेलीं आपुलीं दिव्यायुधें ।
मी अभाग्य भाग्यमदें । त्यजिलों मुकुंदें निश्चित ॥ ३३५ ॥
म्यां उडी घातली रथाखालती । हेचि माझी मंदमती ।
येरवीं मीही जातों ऊर्ध्वगती । कां श्रीपती रुसला ॥ ३३६ ॥
जेणें चरणीं विंधिला बाण । तो व्याधही उद्धरिला जाण ।
मी भाग्यें अभागी पूर्ण । यालागीं श्रीकृष्ण मज त्यागी ॥ ३३७ ॥
नित्य कृष्ण दृष्टीं पुढें । धुरे बैसोनि वागवीं घोडे ।
तो मी कृष्णावेगळा पडें । भाग्य कुडें पैं माझें ॥ ३३८ ॥
मी श्रीकृष्णाचा सारथी । ऐशी त्रिलोकीं झाली ख्याती ।
तो मी वेगळा पडें अंतीं । कां श्रीपती रुसला ॥ ३३९ ॥
यावज्जन्म भोगिलें कृष्णसुख । त्या मज वोडवलें वियोगदुःख ।
कृष्णा कां झालासी विमुख । मी दीन रंक पैं तुझें ॥ ३४० ॥
माझा बोल अणुभरी । नाहीं अव्हेरिला हरी ।
त्या मज तूं श्रीहरी । अंतीं दुर्धरीं दुराविशी कां ॥ ३४१ ॥
अपराधिया तारिलें व्याधासी । अश्व-ध्वजेंसीं रथ नेसी ।
तो तूं मज उद्धरावयासी । कां उबगलासी गोविंदा ॥ ३४२ ॥
ऐसा अवस्थाभूत पूर्ण । पाहतां श्रीकृष्णाचें वदन ।
दारुकासी आलें रुदन । आसुवीं नयन लोटले ॥ ३४३ ॥
दीर्घस्वरें देऊनि हांक । दारुक रडे अधोमुख ।
अंतीं श्रीकृष्ण झाला विमुख । हें अतिदुःख मजलागीं ॥ ३४४ ॥
दुःखें चरफडीत मोठा । करें पिटीत ललाटा ।
मर मर विधातया नष्टा । वोखटें अदृष्टा काय लिहिलें ॥ ३४५ ॥
मग म्हणे श्रीकृष्णनाथा । तुजपुढें बापुडें विधाता ।
तुजवेगळा मी राहतां । अतिदीनता पावेन ॥ ३४६ ॥
तुझेनि बळें श्रीकृष्णा । म्यां कळिकाळा घातला आंकणा ।
तो मी काळाचा वोळंगणा । कां करिसी पोसणा जगाचा ॥ ३४७ ॥
ऐसें ऐकोनियां वचन । ‘ना भीं ना भीं’ म्हणे जनार्दन ।
मग आश्वासून पूर्ण । गुह्य आलोचन सांगत ॥ ३४८ ॥
आजिच्या काळाचे काळगतीं । तूं एक उरलासी निकटवर्ती ।
तुज म्यां राखिलें निजकार्यार्थीं । वेगीं द्वारावतीं तूं जाईं ॥ ३४९ ॥

गच्छ द्वारवतीं सूत ज्ञातीनां निधनं मिथः ।
सङ्कर्षणस्य निर्याणं बन्धुभ्यो ब्रूहि मद्दशाम् ॥ ४६ ॥
द्वारकायां च न स्थेयं भवद्‍‌भिश्च स्वबन्धुभिः ।
मया त्यक्तां यदुपुरीं समुद्रः प्लावयिष्यति ॥ ४७ ॥
स्वं स्वं परिग्रहं स्वर्वे आदाय पितरौ च नः ।
अर्जुनेनाविताः सर्व इंद्रप्रस्थं गमिश्यथ ॥ ४८ ॥

तूं जाऊनि द्वारकेआंत । यादवांचा निधनवृत्तांत ।
परस्परें कलहयुक्त । निमाले समस्त हें सांग ॥ ३५० ॥
बळिभद्रें निजात्मस्थितीं । देहो त्यजिला योगगतीं ।
माझीही दशा समस्तांप्रती । यथानिगुती सांगावी ॥ ३५१ ॥
तुवां जाऊनियां त्यांपाशीं । शीघ्र सांगावें समस्तांशी ।
कोणी न रहावें द्वारकेसी । निघावें वेगेंसीं ममाज्ञा ॥ ३५२ ॥
द्वारका त्यागावयाचें कारण । तुज मी सांगेन आपण ।
दारुका तूं अतिसज्ञान । विश्वास पूर्ण मज तुझा ॥ ३५३ ॥
यालागीं तुज राहवूनि एथ । अंतकाळींचें गुज सांगत ।
तुवां जाऊनि द्वारकेंत । बाहेर समस्त काढावे ॥ ३५४ ॥
बाहेर काढावयाचें कारण । म्यां द्वारका त्यागिल्या जाण ।
समुद्र येऊनि आपण । नगर संपूर्ण बुडवील ॥ ३५५ ॥
ठाव मागूनि समुद्रापाशी । म्यां वसविले द्वारकेसी ।
मज गेलिया निजधामासी । तो अवश्येंशी बुडवील ॥ ३५६ ॥
यालागीं सत्वर गमन । शीघ्र करावें आपण ।
माझीं माता पिता समस्त जन । द्वारकेहून काढावीं ॥ ३५७ ॥
जंव समुद्र बुडविना तो ठावो । तंव आपुलाला समुदावो ।
घेऊनि सकळ परिग्रहो । शीघ्रतर पहा हो निघावें ॥ ३५८ ॥
झालिया राज्यलोट । चोराकुळित होईल वाट ।
कोणीं नव जावें एकट । अवघीं एकवट करावीं ॥ ३५९ ॥
अर्जुनाचेनि सांगातें । एकत्र मिळूनि समस्तें ।
शीघ्र जावें इंद्रप्रस्थातें । तो मार्गीं त्यांतें रक्षील ॥ ३६० ॥
ऐसें ऐकतां श्रीकृष्णवचन । दारुकासी आलें रुदन ।
न वचे सांडूं पाहे प्राण । जळेंवीण मीन जैसा ॥ ३६१ ॥
निजकुळासी करूनि घात । गेला गेला रे श्रीकृष्णनाथ ।
मी काळमुखा द्वारकेआंत । जावों हा वृत्तांत सांगावया ॥ ३६२ ॥
गिळूनि श्रीकृष्णनिजसुखा । म्हणती हा आला काळमुखा ।
सकळ जगाचिया दुःखा । सूचक देखा मी होईन ॥ ३६३ ॥
ऐकतां माझिया वचनासी । प्राणान्त होईल सर्वांसी ।
एवढ्या द्यावया महादुःखासी । न वचें हृषीकेशी मी तेथें ॥ ३६४ ॥
ज्यासी म्यां सांगावी हे वार्ता । त्यांच्या करावें जीवघाता ।
एवढी घोर निष्ठुरता । नव्हे कृष्णनाथा माझेनीं ॥ ३६५ ॥
बहुतां मुंग्यांच्या विवरासी । जेवीं आगी लावावी हृषीकेशी ।
तेवीं हे वार्ता द्वारकेसी । म्यां सुहृदांपाशीं सांगावी ॥ ३६६ ॥
जेवीं फळते फुलते वनीं । भडकोनि लावावा दावाग्नी ।
तैसा भडका हा सुहृदांचे कानीं । कृष्णनिधनाग्नी कोण लावी ॥ ३६७ ॥
जेवीं बुडतयाचे माथां । पाषाण न देववे सर्वथा ।
तेवीं कृष्णसहित कुळाच्या घाता । मी नव्हें सांगता सुहृदांसी ॥ ३६८ ॥
सुख द्यावें सुहृदांसी । तें राहिलें हृषीकेशी ।
घेऊनियां महादुःखांचिया राशी । सुहृदांपाशी मी न वचें ॥ ३६९ ॥
आशंका ॥
म्हणसी जन्मवरी अवज्ञा । तुवां नाहीं केली अतिप्रज्ञा ।
तो तूं अंतकाळींच्या वचना । कां अवज्ञा करितोसी ॥ ३७० ॥
कृष्णा अंतकाळींचें तुझें श्रीमुख । पाहतां मज अत्यंत सुख ।
तें सांडूनि जनांसी दुःख । द्यावया देख मी न वचें ॥ ३७१ ॥
कुळनिधनाचें घोर दुःख । कृष्णनिधनें संतापक ।
माझे वचनमात्रें हें विख । जगासी देख न देववे ॥ ३७२ ॥
तुझे आज्ञेकरितां देख । जगासी द्यावें महादुःख ।
तुझे अवज्ञेचा उल्लेख । नरकदायक मज होय ॥ ३७३ ॥
मा आपणचि घेऊनि विख । तुजपुढें मरतां देख ।
उत्तम गति अलोलिक । मी निजनिष्टंक पावेन ॥ ३७४ ॥
ऐसें म्हणोनि आपण । दारुकें घातलें लोटांगण ।
मस्तकीं धरिले श्रीचरण । सर्वथा जाण सोडीना ॥ ३७५ ॥
देखोनि दारुकाचा भावो । कृपें द्रवला देवाधिदेवो ।
जेणें निर्दळे शोकमोहो । तों वर्म पहा हो सांगत ॥ ३७६ ॥

त्वं तु मद्धर्ममास्थाय ज्ञाननिष्ठ उपेक्षकः ।
मन्मायारचनामेतां विज्ञायोपशमं व्रज ॥ ४९ ॥

माझ्या धर्माचें निजलक्षण । दृढ आश्रयितां आपण ।
पावोनि माझें ज्ञान विज्ञान । तूं ब्रह्मसंपन्न स्वयें होसी ॥ ३७७ ॥
माझें धर्माचें निजलक्षण । तूं म्हणसी तें कोण कोण ।
ऐक दारुका सावधान । मद्धर्म पूर्ण ते ऐसे ॥ ३७८ ॥
हृदयीं नित्य माझें ध्यान । मुखीं माझें नामकीर्तन ।
श्रवणीं माझें कथाश्रवण । करें मदर्चन सर्वदा ॥ ३७९ ॥
नयनीं मम मूर्तिदर्शन । चरणीं मदालया गमन ।
रसनें मम तीर्थप्राशन । मत्प्रसादभोजन अत्यादरें ॥ ३८० ॥
साष्टांगें मजचि नमन । आल्हादें मद्‍भक्तां आलिंगन ।
सप्रेम माझे सेवेवीण । रिता अर्धक्षण जाऊं नेदी ॥ ३८१ ॥
ऐसी सेवा करितां पहा हो । सर्वभूतीं देखें मद्‍भावो ।
हा सर्वधर्मांमाजीं रावो । तेथें अपावो कदा न रिघे ॥ ३८२ ॥
सर्वभूतीं माझें दर्शन । तेव्हां ‘वैराग्य’ वोसंडे संपूर्ण ।
तेथ सहजें होय शुद्ध ज्ञान । देहाभिमानच्छेदक ॥ ३८३ ॥
देहाभिमान होतां क्षीण । अपेक्षेसी पडे शून्य ।
तेव्हां ‘निरपेक्षता’ पूर्ण । सहजें जाण ठसावे ॥ ३८४ ॥
निरपेक्षतेची दशा कैशी । विषय भेटलिया इंद्रियांसी ।
उपेक्षा करी त्यांसी । जेवीं मृगजळासी सज्ञान ॥ ३८५ ॥
या दृष्टीं पाहतां चराचर । समूळ मिथ्या व्यवहार ।
जेवीं दोराचा सर्पाकार । तेवीं भ्रमें संसार भासत ॥ ३८६ ॥
केवळ दोराचा सर्पाकार । तो श्वेत कृष्ण कीं रक्तांबर ।
तेवीं विषयीं विषयव्यवहार । मिथ्या संसार मायिक ॥ ३८७ ॥
जेवीं शुक्तिकेचा रजताकार । न घडे एकही अलंकार ।
तेवीं हा आभासे संसार । मिथ्या व्यवहार मायिक ॥ ३८८ ॥
मूळीं मिथ्या भवभान । त्याचें भ्रांतासीच बंधन ।
तेथील जें मुक्तपण । तोही भ्रम जाण सोलींव ॥ ३८९ ॥
आम्हीं सज्ञान पूर्ण । निर्दळूनि भवबंधन ।
दृढ साधिलें मुक्तपण । हेंही जल्पन मायिक ॥ ३९० ॥
संसार मायिक रचना । हें सत्यत्वें कळलें ज्याच्या मना ।
तैं मनचि लाजे मनपणा । ‘विज्ञान’ जाण त्या नांव ॥ ३९१ ॥
जागृति सुषुप्ति आणि स्वप्न । संसाराचें मिथ्या ज्ञान ।
हें ज्यासी ठसावलें संपूर्ण । ‘विज्ञान’ जाण त्या नांव ॥ ३९२ ॥
मुख्य विज्ञानाचें लक्षण । साधक होय ब्रह्म पूर्ण ।
जगीं न देखे मीतूंपण । ‘उपशम’ जाण या नांव ॥ ३९३ ॥
ऐसा उपशम ज्यासी पूर्ण । त्यासी मजसीं नाहीं भिन्नपण ।
दारुकें ऐकतां निरूपण । हृदयीं ते खूण चमत्कारली ॥ ३९४ ॥
अलंकार सोनें पाहूं गेला । तंव तोचि सोनें होऊनि ठेला ।
तेवीं मी तंव कृष्णरसें वोतला । वियोग नाथिला देहलोभें ॥ ३९५ ॥
मी कृष्णरूप आपण । मज कृष्णेंसीं नाहीं भिन्नपण ।
ऐशी चमत्कारली खूण । मी ब्रह्म परिपूर्ण पूर्णत्वें ॥ ३९६ ॥

इत्युक्तस्तं परिक्रम्य नमस्कृत्य पुनः पुनः ।
तत्पादौ शीर्ष्ण्युपाधाय दुर्मनाः प्रययौ पुरीम् ॥ ५० ॥
इति श्रीमद्‍भागवते महापुराणे पारमहंस्यां
संहितायां एकादस्कन्धे त्रिंशोऽध्यायः ॥ ३० ॥

ऐसें ऐकोनि श्रीकृष्णवचना । शिरीं वंदूनि श्रीकृष्णाज्ञा ।
खेद सांडोनियां मना । कृष्णचरणां लागला ॥ ३९७ ॥
करूनि त्रिवार प्रदक्षिणा । पुनः पुनः लागोनि चरणां ।
चरणीं माथा ठेवूनि जाणा । घेऊनि कृष्णाज्ञा निघाला ॥ ३९८ ॥
ब्रह्म सर्वत्र परिपूर्ण । त्याचा बोधक श्रीकृष्ण ।
तो निजधामा गेला आपण । तेणें दुर्मन दारुक ॥ ३९९ ॥
पुढती श्रीकृष्णदर्शन । सर्वथा न लभे आपण ।
यालागीं अतिदुर्मन । करी गमन द्वारकेसी ॥ ४०० ॥