​सकळ समृद्धिसंभारा । स्त्रीवृद्धादि बाळकुमारा ।

नावा भरोनियां समग्रा । शंखोद्धारा न्या म्हणती ॥ १०१ ॥
पालाणोनि रथ कुंजर । चतुरंग सेनासंभार ।
कृष्णसहित यादववीर । निघाले समग्र प्रभासासी ॥ १०२ ॥

तस्मिन् भगवताऽऽदिष्टं यदुदेवेन यादवाः ।
चक्रुः परमया भक्त्या सर्वश्रेयोपबृंहितम् ॥ ११ ॥

यादव प्रभासा पावोन । जैसें होतें श्रीकृष्णवचन ।
त्याहूनि विशेष जाण । स्नानदान तिंहीं केलें ॥ १०३ ॥
यादव समस्त मिळोन । केलें पारणाविधिभोजन ।
मग महामद्य आणूनि जाण । मद्यपान मांडिलें ॥ १०४ ॥

ततस्तस्मिन्महापानं पपुर्मैरेयकं मधु ।
दिष्टविभ्रंशितधियो यद्द्रवैर्भ्रश्यते मतिः ॥ १२ ॥

करूनियां तीर्थविधान । करावें अरिष्टनिरसन ।
बाप अदृष्टाचें विंदान । तेथें मद्यपान मांडिलें ॥ १०५ ॥
ज्याची गोडपणें पडे मिठी । उन्मादता अतिशयें उठी ।
तें मद्यपान उठाउठी । वडिलींधाकुटीं मांडिलें ॥ १०६ ॥
ज्याचा वास येतांचि घ्राणीं । उन्माद चढे तत्क्षणीं ।
तैशिया मद्याचे मद्यपानीं । वीरश्रेणी बैसल्या ॥ १०७ ॥
’मैरेयक’ मद्याची थोरी । मधुरताता अतिशयें भारी
लागतांची जिव्हेवरी । भ्रांत करी सज्ञाना ॥ १०८ ॥
तें मद्यपान यादववीरीं । आदरिलें स्वेच्छाचारीं ।
आग्रह करूनि परस्परीं । लहानथोरीं मांडिलें ॥ १०९ ॥

महापानाभिमत्तानां वीराणां दृप्तचेतसाम् ।
कृष्णमायाविमूढानां सङ्घर्षः सुमहानभूत् ॥ १३ ॥

पूर्वीं अतिमित्रत्व पोटांत । ते महापानें झाले मत्त ।
वीर मातले अतिदृप्त । नोकूनि बोलत परस्परें ॥ ११० ॥
कृष्णमाया हरिला बोध । अवघे झाले बुद्धिमंद ।
सांडूनि सुहृदसंबंध । निर्वाणयुद्ध मांडिलें ॥ १११ ॥
नोकूनि बोलतां विरुद्ध । अतिशयें चढला क्रोध ।
शस्त्रें घेऊनि सन्नद्ध । सुहृदीं युद्ध मांडिलें ॥ ११२ ॥

युयुधुः क्रोधसंरब्धा वेलायामाततायिनः ।
धनुर्भिरसिभिर्भल्लैर्गदाभिस्तोमरर्ष्टिभिः ॥ १४ ॥

क्रोधें नेत्र रक्तांबर । वेगें वोढूनि हातियेर ।
समुद्रतीरीं महावीर । युद्ध घोरांदर ते करिती ॥ ११३ ॥
धनुष्यें वाऊनियां जाणा । बाण सोडिती सणसणां ।
खड्गे हाणिती खणखणां । सुहृदांच्या प्राणां घ्यावया ॥ ११४ ॥
एकीं उचलोनियां भाले । परस्परें हाणिते झाले ।
एकीं गदा उचलोनि बळें । वीर कलेंवरें पाडिती ॥ ११५ ॥
एक तोमरें लवलाहीं । राणीं खवळले भिडती पाहीं ।
एक टोणप्याच्या घायीं । वीर ठायीं पाडिती ॥ ११६ ॥
यापरी चतुरंगसेना । मिसळली रणकंदना ।
आपुलालिया अंगवणा । गज रथ रणा आणिती ॥ ११७ ॥

पतत्पताकै रथकुञ्जरादिभिः
खरोष्ट्रगोभिर्महिषैर्नरैरपि ।
मिथः समेत्याश्वतरैः सुदुर्मदा
न्यहञ्छरैर्दद्‌भिरिव द्विपा वने ॥ १५ ॥

पताकांसीं रथ कुंजर । रणीं पाडिले अपार ।
पाखरांसीं असिवार । मारिले खरोष्ट्र रणामाजीं ॥ ११८ ॥
म्हैसे मारूनियां रणीं । पाडिलिया वीरश्रेणी ।
जैसे उन्मत्त गज वनीं । दंतीं खणाणी भीडत ॥ ११९ ॥
यापरी यादववीर । रणीं मातले महाशूर ।
घाय मारोनि निष्ठूर । रणीं अपार पाडिले ॥ १२० ॥
कृष्णमाया केले भ्रांत । युद्धीं न देखतां स्वार्थ ।
परस्परें प्राणघात । व्यर्थ करित सुहृदांचा ॥ १२१ ॥
रणीं पाडिलें अपार । तंव खवळले कृष्णकुमर ।
ज्यांज्यांमाजीं प्रीति थोर । ते युद्धातुर चालिले ॥ १२२ ॥

प्रद्युम्नसाम्बौ युधिरूढमत्सरा-
वक्रूरभोजावनिरुद्धसात्यकी ।
सुभद्रसङ्ग्रामजितौ सौदारुणौ
गदौ सुमित्रासुरथौ समीयतुः ॥ १६ ॥

ज्यांज्यांमाजीं अतिप्रीती । ते ते निर्वाणयुद्ध करिती ।
बाप संहारक काळगती । सखे मारिती सख्यांतें ॥ १२३ ॥
प्रद्युम्न सांब अतिमित्र । त्यासीं युद्ध मांडले घोरांदर ।
अक्रूर भोज दोन्ही वीर । युद्धीं सत्वर मिसळले ॥ १२४ ॥
अनिरुद्ध आणि सात्यकी । उठावले क्रोधतवकीं ।
वाणीं वर्षोनि अनेकीं । एकामेकीं भीडती ॥ १२५ ॥
सुभद्र संग्रामजित दोनी । खवळले रणांगणीं ।
वर्षोनियां तीक्ष्ण बाणीं । उन्मत्त रणीं मातले ॥ १२६ ॥
कृष्णपुत्र कृष्णबंधु । दोंहीचेंही नाम गदु ।
त्यांसी समत्सर क्रोधु । युद्धसंबंधु परस्परें ॥ १२७ ॥
सुमित्र आणि सुरथ । या दोंहीसीं द्वेष अद्‍भुत ।
परस्परें करावया घात । युद्धाआंत मिसळले ॥ १२८ ॥

अन्ये च ये वै निशठोल्मुकादयः
सहस्रजिच्छतजिद्‍भानुमुख्याः ।
अन्योन्यमासाद्य मदान्धकारिता
जघ्नुर्मुकुन्देन विमोहिता भृशम् ॥ १७ ॥

यादवकुळीं बळें अधिक । निशठादि उल्मुकादिक ।
शतजित्सहस्त्रजिद्‍भानुमुख्य । हेही युद्धीं देख खवळले ॥ १२९ ॥
मद्यपानें अतिगर्वित । कृष्णमाया हरिलें चित्त ।
महामोहें केले भ्रांत । सुहृदां घात स्वयें करिती ॥ १३० ॥
ब्रह्मशापाची केवढी ख्याती । बंधु बंधुतें जीव घेती ।
कृष्णमाया पाडिले भ्रांतीं । युद्ध स्वयातीमाझारीं ॥ १३१ ॥

दाशार्हवृष्ण्यन्धकभोजसात्वता
मध्वर्बुदा माथुरशूरसेनाः ।
विसर्जनाः कुकुराः कुन्तयश्च
मिथस्ततस्तेऽथ विसृज्य सौहृदम् ॥ १८ ॥

यादवांची एक जाती । तेचि बारा नामीं नामांकिती ।
त्या बाराही ज्ञाती युद्धी भिडती । ऐक परीक्षिती तीं नामें ॥ १३२ ॥
दाशार्ह सात्वक अंधक जाण । अर्बुद माथुर शूरसेन ।
कुंती कुकुर विसर्जन । मधु भोज वृष्ण्य बारा नामें ॥ १३३ ॥
पूर्वील यादवांचें साजणें । ज्ञातीचें अल्पही ऐकतां उणें ।
जीवेंसीं सर्वस्व वेंचणें । परी वांचवणें स्वयाती ॥ १३४ ॥
तेचि यादव पैं गा आतां । सांडोनियां सुहृदता ।
ज्याचे चरणीं ठेविजे माथा । त्याच्या जीवघाता पेटले ॥ १३५ ॥

पुत्रा अयुध्यन्पितृभिर्भ्रातृभिश्च
स्वस्रीयदौहित्रपितृव्यमातुलैः ।
मित्राणि मित्रैः सुहृदः सुहृद्‌भि-
र्ज्ञातींस्त्वहन् ज्ञातय एव मूढाः ॥ १९ ॥

कृष्णमाया आकळिलें चित्त । अवघे झाले परम भ्रांत ।
न कळे आप्त अनाप्त । रणीं उन्मत्त मातले ॥ १३६ ॥
ज्याचे चरण वंदिजे भावार्था । श्रद्धा घेइजे चरणतीर्था ।
त्या निजपित्याचिया माथां । पुत्र शस्त्रघाता प्रवर्तले ॥ १३७ ॥
बंधु शिरकल्या रणांगणीं । बंधु बंधूंतें सोडवी निर्वाणीं ।
तेचि बंधु बंधूंतें रणीं । निर्वाणबाणीं खोंचिती ॥ १३८ ॥
जो लळे पुरवूनि खेळविता । जैसा बाप तैसा चुलता ।
त्यासी पुतण्या प्रवर्ते घाता । शस्त्रें माथां हाणोनी ॥ १३९ ॥
कन्येचा सुत दौहित्र । ज्यासी श्राद्धी अधिकार ।
तो आज्यासी करी मार । घाय निष्ठुर हाणोनी ॥ १४० ॥
मामाभाचे परस्परीं । प्रवर्तले महामारीं ।
सुहृद सुहृदांच्या शिरीं । सतेज शस्त्रीं हाणिती ॥ १४१ ॥
मित्र मित्रांच्या मित्रतां । वेंचिति अर्था जीविता ।
ते मित्र मित्रांच्या जीवघाता । सक्रोधता उठिले ॥ १४२ ॥
आयुष्य सरलें निःशेख । चढलें काळसर्पाचें विख ।
अवघे होऊनियां मूर्ख । ज्ञातीसी ज्ञाति देख वधिते झाले ॥ १४३ ॥

शरेषु क्षीयमाणेषु भज्यमानेषु धन्वसु ।
शस्त्रेषु क्षीयमाणेषु मुष्टिभिर्जह्रुरेरकाः ॥ २० ॥

युद्ध मांडिले घोरांदर । सरले भातडींचे शर ।
धनुष्यदंडें येरायेर । घायें निष्ठुर हाणिती ॥ १४४ ॥
घाय हाणितां अतिबळें । धनुष्ये मोडलीं तत्काळें ।
क्षीण झालीं शस्त्रें सकळें । हतियेर-बळें खुंटलीं ॥ १४५ ॥
ब्रह्मशापाची एरिका । तीरीं निघाली होती देखा ।
ते मुष्टीं घेऊनि क्रोधतवका । एकमेकां हाणिती ॥ १४६ ॥

ता वज्रकल्पा ह्यभवन् परिघा मुष्टिना भृताः ।
जघ्नुर्द्विषस्तैः कृष्णेन वार्यमाणास्तु तं च ते ॥ २१ ॥

ते एरिका घेतांचि हातीं । झाली वज्रप्राय धगधगिती ।
अतितीक्षण परिघाकृती । तेणें हाणीती परस्परें ॥ १४७ ॥
नाना शस्त्रें लागतां पाहीं । यादव न डंडळती कंहीं ।
तेही एरिकेच्या घायीं । पडती ठायीं अचेतन ॥ १४८ ॥
एरिकेच्या निजघायीं । यादवांसी उरी नाहीं ।
दुधड तोडूनियां पाहीं । पडती ठायीं परस्परें ॥ १४९ ॥
रणीं पाडूनियां इतर । यादव उरले महाशूर ।
जे कां नेटके जुंझार । निधडे वीर निजयोद्धे ॥ १५०॥
यादव उरले भद्रजाती । हे आणिकासि नाटोपती ।
त्यां निर्दळावया निश्चितीं । निवारणार्थीं हरि धांवे ॥ १५१ ॥
तो म्हणे ब्रह्मशापाची एरिका । हे सर्वथा हातीं धरूं नका ।
सांडा युद्धाचा आवांका । शिकविले ऐका तुम्ही माझें ॥ १५२ ॥
धर्मतां निवारी श्रीकृष्ण । त्यासीही मारूं धांवले जाण ।
हें कृष्णमायेचें विंदान । न चुकत मरण पैं आलें ॥ १५३ ॥
एक म्हणती श्रीकृष्णासी । आधीं झोडोनि पाडा यासी ।
ठकूं आला आम्हांसी । म्हणोनि एरिकेसीं धांविन्नले ॥ १५४ ॥
एक म्हणती धरा केशीं । एक म्हणती भीड कायसी ।
एक म्हणे मी श्रीकृष्णासी । एका घायेंसीं लोळवीन ॥ १५५ ॥

प्रत्यनीकं मन्यमाना बलभद्रं च मोहिताः ।
हन्तुं कृतधियो राजन्नापन्ना आततायिनः ॥ २२ ॥

पैल पैल तो बळिभद्रु । हाचि आमुचा मुख्य शत्रु ।
यासी चला आधीं मारूं । यादवभारु लोटला ॥ १५६ ॥
मदमोहें अतिदुर्मती । वज्रप्राय एरिका हातीं ।
घेऊनि बळिभद्रावरी येती । तेणें तोही निश्चितीं क्षोभला ॥ १५७ ॥

अथ तावपि सङ्क्रुद्धावुद्यम्य कुरुनन्दन ।
एरकामुष्टिपरिघौ चरन्तौ जघ्नतुर्युधि ॥ २३ ॥

शुक म्हणे कुरुनंदना । यादव टेंकले आत्ममरणा ।
ते मारावया रामकृष्णा । आततायी जाणा लोटले ॥ १५८ ॥
यादव उठले हननासी । देखोनि राम-हृषीकेशी ।
अतिक्रोध चढला त्यांसी । तेही युद्धासी मिसळले ॥ १५९ ॥
एरका जे कां परिघाकृती । वज्रप्राय धगधगिती ।
दोघीं जणीं घेऊनि हातीं । यादवां ख्यातीं लाविली ॥ १६० ॥
रामकृष्णांच्या निजघातीं । यादवांची जाती व्यक्ती ।
अवघेचि रणा येती । कृष्ण काळशक्तीं क्षोभला ॥ १६१ ॥
निजकुळाचें निधन । देखोनियां श्रीकृष्ण ।
कर्तव्यार्थ झाला पूर्ण । ऐसें संपूर्ण मानिले ॥ १६२ ॥

ब्रह्मशापोपसृष्टानां कृष्णमायावृतात्मनाम् ।
स्पर्धाक्रोधः क्षयं निन्ये वैणवोऽग्निर्यथा वनम् ॥ २४ ॥

ब्रह्मशापें छळिलें विधीं । कृष्णमाया ठकली बुद्धी ।
मद्यपानउन्मादमदीं । क्रोधें त्रिशुद्धी क्षया नेले ॥ १६३ ॥
वेळुवाच्या वेळुजाळीं । जेवीं कांचणीं पडे इंगळी ।
तेणें वनाची होय होळी । तेवीं यदुकुळीं कुलक्षयो ॥ १६४ ॥

एवं नष्टेषु सर्वेषु कुलेषु स्वेषु केशवः ।
अवतारितो भुवो भार इति मेनेऽवशेषितः ॥ २५ ॥

स्वकुळ नाशूनि श्रीधर । अवशेष धराभार ।
उतरला मानी चक्रधर । तेणें सुखें थोर सुखावे ॥ १६५ ॥
जेवीं कां आलें पेरी माळी । निजजीवनें प्रतिपाळी ।
शेखीं तोचि खणे समूळीं । तेवीं यदुकुळीं श्रीकृष्ण ॥ १६६ ॥
यादव निजबळें प्रतिपाळी । त्यातें स्वयें निजांगें निर्दळी ।
हें दाखवितां वनमाळी । ममतामेळीं अलिप्त ॥ १६७ ॥
कृष्ण पाळी यादवां समस्तां । त्यांची दाविली अतिममता ।
शेखीं करूनि कुळाचे घाता । निरभिमानता हरि दावी ॥ १६८ ॥
स्त्रीपुत्रेंसीं निजजीविता । सकळ कुळाच्या होतां घाता ।
ज्ञात्यासी नुपजे ममता । ते ‘नित्यमुक्तता’ हरि दावी ॥ १६९ ॥
ज्ञात्यासी नाहीं अहंममता । तेचि दावावया तत्त्वतां ।
कुळेंसी होतां पुत्रघाता । स्वप्नींहीं ज्ञाता ग्लानि नेणे ॥ १७० ॥
ब्राह्मणाचा शाप दारुण । अन्यथा हों नेदी श्रीकृष्ण ।
निजकुळ निर्दळी आपण । विप्रवचनसत्यत्वा ॥ १७१ ॥
करूनि कुळक्षयाचें काम । सुख मानी पुरुषोत्तम ।
तें देखोनि म्हणे बळराम । अवतारकर्म संपलें ॥ १७२ ॥

रामः समुद्रवेलायां योगमास्थाय पौरुषम् ।
तत्त्याज लोकं मानुष्यं संयोज्यात्मानमात्मनि ॥ २६ ॥

मग बळिभद्रें आपण । समुद्रतीरीं योगासन ।
दृढ घालोनियां जाण । निर्वाणध्यान मांडिलें ॥ १७३ ॥
आकर्षूनि देहींचा प्राण । निःशेष सांडिला देहाभिमान ।
मग परमपुरुषध्यान । करितांचि आपण तद्‍रूप झाला ॥ १७४ ॥
जेवीं घटामाजील गगन । सहजें महदाकाश पूर्ण ।
तेवीं सांडितां देहाभिमान । झाला संकर्षण बळराम ॥ १७५ ॥
होतें मनुष्यनाट्य अवलंबिलें । तें देह निःशेष त्यागिलें ।
जे कां पूर्वरूप आपुलें । तें होऊनि ठेलें बळिराम ॥ १७६ ॥
समुद्रतीरीं योगासन । तें देह ठेविलें अचेतन ।
हें रामनिर्याण देखोन । स्वयें श्रीकृष्ण सरसावला ॥ १७७ ॥

रामनिर्याणमालोक्य भगवान् देवकीसुतः ।
निषसाद धरोपस्थे तूष्णीमासाद्य पिप्पलम् ॥ २७ ॥

बळभद्र झाला देहातीत । हें देखोनि देवकीसुत ।
भगवान् श्रीकृष्णनाथ । स्वयें इच्छित निजधाम ॥ १७८ ॥
तेव्हां धरातळीं धराधर । मौनें अश्वत्थातळीं स्थिर ।
वीरासनीं शार्ङ्गधर । श्यामसुंदर बैसला ॥ १७९ ॥
ज्याच्या स्वरूपाचे आवडीं । शिवविरिंच्यादि झालीं वेडीं ।
ज्याच्या दर्शनाची गोडी । दृष्टी नोसंडी क्षणार्ध ॥ १८० ॥
दृष्टीनें चवी चाखिली गाढी । तंव तंव रसना चरफडी ।
तिणें कीर्तनरसें रसगोडी । चवी चोखडी चाखिली ॥ १८१ ॥
प्राशनेंवीण कृष्णरस । रसना सेवी अतिसुरस ।
तेव्हां विषयरस तो विरस । होय निरस संसार ॥ १८२ ॥
श्रवणीं पडतां श्रीकृष्णकीर्ती । त्रिविध तापां उपशांती ।
ज्याची वर्णितां गुणनामकीर्ती । चारी मुक्ती कामार्‍या ॥ १८३ ॥
चरणकमलमकरंद । तुळशीमिश्रित आमोद ।
सेवितां घ्राणीं परमानंद । इतर गंध ते तुच्छ ॥ १८४ ॥
ज्याचा लागतां अंगसंग । देहबुद्धीसी होय भंग ।
स्वानंदविग्रही श्रीरंग । अंगप्रत्यंगसुखकारी ॥ १८५ ॥
ज्याचें आवडीं वंदितां पाये । समाधि लाजिली मागें ठाये ।
तो अश्वत्थातळीं पाहें । बैसला आहे निजशोभा ॥ १८६ ॥
तें अंतकाळीचें कृष्णध्यान । शुकासी आवडलें संपूर्ण ।
तोही स्वानंदें वोसंडून । श्रीकृष्णध्यान वर्णित ॥ १८७ ॥

बिभ्रच्चतुर्भुजं रूपं भ्राजिष्णु प्रभया स्वया ।
दिशो वितिमिराः कुर्वन् विधूम इव पावकः ॥ २८ ॥

प्रांतींचें श्रीकृष्णध्यान । पांचां श्लोकीं निरूपण ।
श्रोता परीक्षिती सावधान । वक्ता ज्ञानघन शुकयोगींद्र ॥ १८८ ॥
पिंपळातळीं प्रकाशघन । ते काळींची मूर्ति जाण ।
निजतेजें देदीप्यमान । दिशा परिपूर्ण तेणें तेजें ॥ १८९ ॥
ना धूम ना इंगळ । आरक्ततेवीण अग्निज्वाळ ।
तैशी कृष्णमूर्ती तेजाळ । प्रकाश प्रबळ अतिदीप्त ॥ १९० ॥
कृष्णमूर्तीचे निजप्रभा । लोपली रविचंद्राची शोभा ।
शून्यत्वें ठाव नाहीं नभा । सच्चिदानंदगाभा साकार ॥ १९१ ॥
चैतन्यतेजें तनु मुसावली । शांतिरसाची वोतिली ।
चतुर्भुजत्वें रूपा आली । तेणें दिशांची गेली काळिमा ॥ १९२ ॥

श्रीवत्साङ्कं घनश्यामं तप्तहाटाकवर्चसम् ।
कौशेयाम्बरयुग्मेन परिवीतं सुमङ्गलम् ॥ २९ ॥
सुन्दरस्त्मितवक्त्राब्जं नीलकुन्तलमण्डितम् ।
पुण्डरीकाभिरामाक्षं स्फुरन्मकरकुण्डलम् ॥ ३० ॥

कृष्णमूर्ति स्वच्छ स्वयंभ । अंगीं प्रत्यंगीं बिंबलें नभ ।
तेणें घनश्यामता-शोभ । अतिसप्रभ साजिरी ॥ १९३ ॥
आधींच नेटका श्रीकृष्ण । वरी घनश्यामता बाणली पूर्ण ।
तेणें मुसावलें बरवेंपण । लागलें ध्यान नरनारी ॥ १९४ ॥
नरनारी बापुड्या किती । संन्यासी भुलोनि ठाती ।
विरक्त वेधले परमार्थी । देखोनि मूर्ती कृष्णाची ॥ १९५ ॥
देखतां श्रीकृष्णदर्शन । शिवासी लागलें नित्यध्यान ।
पार्वत्याही निजमन । कृष्णार्पण स्वयें केलें ॥ १९६ ॥
ऐसें अंगींचें बरवेंपण । त्याहीवरी हास्यवदन ।
साजिरें राजीवलोचन । आकर्ण पूर्ण आरक्त ॥ १९७ ॥
मस्तकींचे नीलालक । सुगंधसुमनीं गुंफिले चोख ।
कृष्णीं कृष्णरूप मधुक । कृष्णकेशीं देख विगुंतले ॥ १९८ ॥
स्फुरत्कुंडलें मकराकार । ऐसें वर्णिती कविवर ।
परी तीं आकारीं निर्विकार । श्रवणें विकार मावळती ॥ १९९ ॥
फावलिया कृष्णश्रवण । आकारविकारां बोळवण ।
ते श्रीकृष्णश्रवणीं पूर्ण । देदीप्यमान कुंडलें ॥ २०० ॥