श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीकृष्णाय नमः ॥

जय सद्‍गुरु अनादी । जय जय सद्‍गुरु सर्वादी ।
जय जय सद्‍गुरु सर्वसिद्धी । जय जय कृपानिधि कृपाळुवा ॥ १ ॥
जय जय वेदवाचका । जय जय वेदप्रकाशका ।
जय जय वेदप्रतिपादका । जय जय वेदात्मका वेदाज्ञा ॥ २ ॥
जय जय विश्वप्रकाशका । जय जय विश्वप्रतिपाळका ।
जय जय विश्वनिवासका । अकर्तात्मका अव्यया ॥ ३ ॥
तुझी अव्यय अक्षर स्थिती । नाहीं नाम रूप व्यक्ती ।
तो तूं नांदसी जातिगोतीं । लोकस्थितीव्यवहारें ॥ ४ ॥
तुज जगीं नाही दुसरें । तो तूं गृहस्थ घरदारें ।
तूं नपुंसक साचोकारें । कीं स्त्रीपुत्रें नांदसी ॥ ५ ॥
अज आणि वंदिसी पिता । अजन्मा तो नमिसी माता ।
जगीं तुझी सर्वसमता । शेखीं अतिमित्रता चाळिसी ॥ ६ ॥
तूं जगन्नाथ जगचाळक । कीं एकाचा होसी सेवक ।
तूं परिपूर्ण पूर्णात्मक । कीं मागसी भीक रंकत्वें ॥ ७ ॥
तूं नैष्ठिक ब्रह्मचारी । कीं व्यभिचारें तारिसी नारी ।
तूं सर्वज्ञ कीं गुरूच्या द्वारीं । तृणकाष्ठें शिरीं वाहसी स्वयें ॥ ८ ॥
जो तूं कळिकाळतें ग्रासिसी । तो तूं बागुलाभेणें लपसी ।
तूं मायानियंता हृषीकेशी । शेखीं माया बांधिजशी उखळीं ॥ ९ ॥
तूं आत्माराम नित्यतृप्त । शेखीं गोवळांचा खाशी भात ।
तुझा ब्रह्मदिकां न कळे अंत । तो तूं उभा रडत यशोदेपाशीं ॥ १० ॥
त्रैलोक्य दाविसी उदरीं । तो तूं गोपिकांचे कडियेवरी ।
तूं जगाचा चाळक श्रीहरी । त्या तुज लेंकुरीं शिकविजे चालूं ॥ ११ ॥
जो तूं सर्ववंद्य सर्वेश्वर । तो तूं होसी पांढरा डुकर ।
एवं करितां तुझा निर्धार । वेदांसी विचार कळेना ॥ १२ ॥
वेदीं घेतलें महामौन । ज्ञाते झाले नेणें कोण ।
योगी वळंघले रान । तुझें महिमान कळेना ॥ १३ ॥
मुख्यत्वें जन्म नाहीं ज्यासी जाण । तो कृष्ण कैसें दावी मरण ।
तें ऐकावया निरूपण । परीक्षिती पूर्ण श्रद्धाळू ॥ १४ ॥
प्रथमाध्यायीं वैराग्यार्थ । मुसळ बोलिलें शापयुक्त ।
तेंचि ग्रंथावसानीं एथ । असे पुसत परीक्षिती ॥ १५ ॥

राजोवाच -
ततो महाभागवत उद्धवे निर्गते वनम् ।
द्वारवत्यां किमकरोद्‌भगवान् भूतभावनः ॥ १ ॥

जो पांडवकुळीं कुळरत्‍न । कीं कौरवकुळीं कुळभूषण ।
जो धर्माचें निजरक्षण । कलीचें निग्रहण जेणें केलें ॥ १६ ॥
ऐसा राजा परीक्षीती । धैर्यवीर्यउदारकीर्ति ।
तेणें स्वमुखें श्रीशुकाप्रती । केली विनंती अतिश्रद्धा ॥ १७ ॥
उद्धव पावोनि पूर्ण ज्ञान । तो बदरिकश्रमा गेलिया जाण ।
मागे द्वारकेसी श्रीकृष्ण । काय आपण करिता झाला ॥ १८ ॥
उत्पत्तिस्थितिनिदान । जो इच्छामात्रें करी जाण ।
तो स्वदेहाचें विसर्जन । कैसेनि श्रीकृष्ण करिता झाला ॥ १९ ॥

ब्रह्मशापोपसंसृष्टे स्वकुले यादवर्षभः ।
प्रेयसीं सर्वनेत्राणां तनुं स कथमत्यजत् ॥ २ ॥

ब्रह्मशापें श्रीकृष्णनाथ । निःशेष निजकुळासी घात ।
कैसेनि करविला एथ । हें सुनिश्चित सांगावें ॥ २० ॥
जननयना आल्हादकर । कृष्णतनु अतिसुंदर ।
जीसी देखतांचि त्रिनेत्र । हर्षें निर्भर स्वानंदें ॥ २१ ॥
ऐशी आल्हादकारक तनु । कैसेनि सांडी श्रीकृष्णु ।
ब्रह्मशापासी भिऊन । तो का निजतनु सांडिता झाला ॥ २२ ॥
कृष्ण परब्रह्म परिपूर्ण । त्यासी बाधीना शापबंधन ।
तोही सत्य करी ब्रह्मवचन । यादववंशीं तनु सांडूनी ॥ २३ ॥
दॄष्टीं देखतां श्रीकृष्ण । सुखें सुखावे जीवप्राण ।
त्याच्या सौंदर्याचें निरूपण । राजा आपण सांगत ॥ २४ ॥

प्रत्याक्रष्टुं नयनमबला यत्रलग्नं न शेकुः
कर्णाविष्टं न सरति ततो यत्सतामात्मलग्नम् ।
यच्छ्रीर्वाचां जनयति रतिं किं नु मानं कवीनां
दृष्ट्वा जिष्णोर्युधि रथगतं यच्च तत्साम्यमीयुः ॥ ३ ॥

ज्याची अकराही इंद्रियां सदा गोडी । भोगिजे तंव तंव प्रीती गाढी ।
कदा वीट नुपजे अनावडी । अवीट गोडी कृष्णाची ॥ २५ ॥
बाळा प्रौढा मुग्धा प्रगल्भा व्यक्ती । ऐशी चतुर्विधा स्त्रियांची जातीं ।
तिंहीं देखिल्या श्रीकृष्णमूर्ती । दृष्टी मागुती परतेना ॥ २६ ॥
ज्या धार्मिका धैर्यवृत्ती । ज्या पतिव्रता महासती ।
तिंहीं देखिल्या कृष्णमूर्ती । दृष्टि मागुती परतेना ॥ २७ ॥
ज्या का अबळा अभुक्तकामा । ज्या अतिवृद्धा अतिनिष्कामा ।
तिंहीं देखिल्या मेघश्यामा । नयन सकामा हरिरूपीं ॥ २८ ॥
जेवीं लवणजळा भेटी । तेवीं श्रीकृष्णीं स्त्रियांची दिठी ।
मिसळलिया उठाउठी । परतोनि मिठी सुटेना ॥ २९ ॥
एवं देखिलिया श्रीकृष्णमूर्ती । स्त्रियांचिया निजात्मशक्ती ।
दृष्टीं परतेना मागुती । ऐशी नयनां प्रीती हरिरूपीं ॥ ३० ॥
स्त्रिया बापुड्या त्या किती । जे का संत विरक्त परमार्थी ।
त्यांचे श्रवणीं पडतां कीर्ती । चित्तीं श्रीकृष्णमूर्ती ठसावे ॥ ३१ ॥
चित्तीं ठसावोनि श्रीकृष्णमूर्ती । चित्तचि आणी कृष्णस्थितीं ।
ऐशी कृष्णाची कृष्णकीर्ती । चित्तवृत्ती आकर्षी ॥ ३२ ॥
संतांची आकर्षी चित्तवृत्ती । हें नवल नव्हे कृष्णकीर्ती ।
कीर्ती ऐकतां असंतीं । तेही होती तद्‍रूप ॥ ३३ ॥
लागतां चंदनाचा पवन । खैर धामोडे होती चंदन ।
तेवीं कृष्णकीर्तीश्रवण । दे समाधान समसाम्यें ॥ ३४ ॥
भावें ऐकतां श्रीकृष्णकीर्ती । असंतही संतत्वा येती ।
मग संतासंत दोनी स्थिती । हारपती समसाम्यें ॥ ३५ ॥
महाकवि वर्णीतां श्रीकृष्णकीर्ती । पावले परम सौभाग्यस्थिती ।
ते कृष्णकीर्ती जे वर्णिती । तेही पावती ते शोभा ॥ ३६ ॥
कवीश्वरां नवरसिकु । नवरंगडा श्रीकृष्ण एकु ।
जो जो वर्णिजे रसविशेखु । तो तो यदुनायकु स्वयें होय ॥ ३७ ॥
महाकवि आदिकरूनी । कवीश्वरांची कीर्तिजननी ।
जे विनटले हरिकीर्तनीं । वंद्य वाणी तयांची ॥ ३८ ॥
श्रीकृष्णकीर्तिपवाडे । ज्याची वाणी अबद्धही पढे ।
ते वाचा वंदिजे चंद्रचूडें । त्याच्या पायां पडे यमकाळ ॥ ३९ ॥
जेथें श्रीकृष्णकीर्तिकीर्तन । तेथें कर्माकर्मांची उजवण ।
होय संसाराची बोळवण । जन्ममरणसमवेत ॥ ४० ॥
यापरी कीर्तीचें महिमान । सर्वार्थीं अगाध जाण ।
श्रीकृष्णकीर्तिकविता जाण । परम पावन तिंही लोकीं ॥ ४१ ॥
कवीश्वरांची श्रीकृष्णकीर्ति । ऐकतां वाढे श्रद्धा प्रीती ।
तेणें थोरावे कृष्णभक्ती । हें कविताशक्ती अगाध ॥ ४२ ॥
ऐशी अगाध श्रीकृष्णकीर्ती । मा त्या कृष्णाची कृष्णमूर्ती ।
जे अखंड ध्यानीं देखती । ते ते होती तद्‍रूप ॥ ४३ ॥
ज्यांसी अखंड ध्यानीं श्रीकृष्णमूर्ती । ते ते तद्‍रूप पावती ।
हें नवल नव्हे कृष्णस्थिती । जे द्वेषें देखती तेही मुक्त ॥ ४४ ॥
ज्याचे रथीं मेघश्याम । सारथी झाला पुरुषोत्तम ।
यालागीं पार्थाचा पराक्रम । मिरवी नाम विजयत्वें ॥ ४५ ॥
सदा जयशील संपूर्णु । यालागीं अर्जुना नाम ‘जिष्णु’ ।
ज्याचे युद्धींचा कठिण पणु । सिद्धी श्रीकृष्णु पाववी ॥ ४६ ॥
तो बैसोनि अर्जुनाचे रथीं । विचरतां युद्धक्षिती ।
जे जे देखती श्रीकृष्णमूर्ती । ते ते कृष्णस्थिती पावले ॥ ४७ ॥
जेथ कृष्णाचा पडे पदरेणु । तेथें चहूं मुक्तींसी होय सणु ।
ऐशी पावन कृष्णतनु । कैसेनि श्रीकृष्णु सांडिता झाला ॥ ४८ ॥
म्हणाल ब्रह्मशापाभेण । शरीर सांडी श्रीकृष्ण ।
हा बोलचि अप्रमाण । कृष्ण ब्रह्म पूर्ण परमात्मा ॥ ४९ ॥
हेळण छळण दुर्वचन । द्विजा न करावा अपमान ।
त्यांचा वाढवावया पूर्ण सन्मान । तनुत्यागें श्रीकृष्ण द्विजशाप पाळी ॥ ५० ॥
कृष्ण परमात्मा परिपूर्ण । तेणेंही निजकुळ निर्दळून ।
सत्य करी ब्राह्मणवचन । विप्रशापें आपण निजतनु त्यागी ॥ ५१ ॥
तो तनुत्यागप्रकार । साङ्ग समूळ सविस्तर ।
सांगताहे शुक योगींद्र । परिसे नरेंद्र त्यक्तोदक ॥ ५२ ॥
पांडवकुळीं कुळदीपक । जन्मला परीक्षितीच एक ।
जो होऊनि त्यक्तोदक । भागवतपरिपाक सेवित ॥ ५३ ॥
ब्रह्मानारदव्यासपर्यंत । भागवत-उपदेश गुह्य गुप्त ।
तो परीक्षितीनें जगाआंत । केला प्रकटार्थ दीनोद्धारा ॥ ५४ ॥
धर्मवंशीं अतिधार्मिक । जन्मला परीक्षितीच एक ।
भागवतरसीं अतिरसिक । अति नेटक श्रवणार्थी ॥ ५५ ॥
ऐसा जो कां परीक्षिती । तेणें अत्यादरें केली विनंती ।
शुक सुखावोनि चित्तीं । काय त्याप्रती बोलिला ॥ ५६ ॥

ऋषिरुवाच-
दिवि भुव्यन्तरिक्षे च महोत्पातान् समुत्थितान् ।
दृष्ट्वाऽऽसीनान् सुधर्मायां कृष्णः प्राह यदूनिदम् ॥ ४ ॥

शुक म्हणे परीक्षिती । उद्धव गेलिया वनाप्रती ।
मागें विघ्नभूत द्वारवती । त्रिविध उत्पातीं अतिव्याप्त ॥ ५७ ॥
दिवि-भुवि-अंतरिक्षगत । उठिले गा महोत्पात ।
दिवस उल्कापात होत । भूतें खाखात अंतरिक्षीं ॥ ५८ ॥
गगनीं उगवले त्रिविध केतु । दंडकेतु धूमकेतु ।
शिखाकेतु अति अद्‍भुतु । दिवसाही दिसतु सर्वांसी ॥ ५९ ॥
धरा कांपोनि अतिगजरीं । भूस्फोट झाला नगरद्वारीं ।
भूकंप तीन दिवसवरी । घरोघरीं आंदोळ ॥ ६० ॥
वारा सुटला अति झडाडें । समूळ उन्मळतीं झाडें ।
द्वारकेमाजीं धुळी उडे । डोळा नुघडे जनांचा ॥ ६१ ॥
अंतरिक्षीं नग्न भूतें । धांवती खाखातें खिंखातें ।
रुधिरवृष्टि होय तेथें । अकस्मातें निरभ्रीं ॥ ६२ ॥
रविचंद्राचें मंडळ । खळें करीत सर्वकाळ ।
ग्रह भेदिती ग्रहमंडळ । क्रूरग्रहमेळ शत्रुसदनीं ॥ ६३ ॥
सन्मुख आकाशाचे पोटीं । दिग्दाह देखती दृष्टीं ।
अभ्रेंवीण कडकडाटी । पडती वितंडी महाविजा ॥ ६४ ॥
घारी झडपिती सत्राणें । जेवितां पुढील नेती भाणें ।
दिवसा दिवाभीत घुंगाणे । राजद्वारीं श्वानें सैंघ रडती ॥ ६५ ॥
बैसल्या सुधर्मासभेप्रती । संकल्पविकल्पांची निवृत्ती ।
ते सभेसी वीर वोसणती । मारीं मारीं म्हणती परस्परें ॥ ६६ ॥
तें ऐकतांचि उत्तर । दचकती महाशूर ।
सुधर्मासभेसी चिंतातुर । यादववीर समस्त ॥ ६७ ॥
यादव बैसले सभेसी । छाया देखती वीणशिसीं ।
सुधर्मासभेपाशीं । अरिष्टें ऐशीं उठतीं ॥ ६८ ॥
ऐशीं अरिष्टें अनिवार । दुःखसूचकें दुस्तर ।
देखोनि यादव थोरथोर । विघ्नविचार विवंचिती ॥ ६९ ॥
द्वारकेचें विघ्ननिर्दळण । करूं ठेविलेंसे सुदर्शन ।
ते द्वारकेमाजीं महाविघ्न । काय कारण उठावया ॥ ७० ॥
जंव पातया पातें लवे । तंव चक्र एकवीस वेळा भंवे ।
ते द्वारकेसी विघ्न संभवे । देखोनि आघवे अतिचकित ॥ ७१ ॥
सर्व विघ्नांचें आकर्षण । करी या नांव म्हणिपे ‘कृष्ण’ ।
तो कृष्ण येथें असतां जाण । उत्पात दारुण कां उठती ॥ ७२ ॥
एवं विचाररूढ यादवांसी । चिंतातुर देखोनियां त्यांसी ।
बुद्धि सांगावया त्यांपाशीं । काय हृषीकेशी बोलत ॥ ७३ ॥

एते घोरा महोत्पाता द्वार्वत्यां यमकेतवः ।
मुहूर्तमपि न स्थेयमत्र नो यदुपुङ्गवाः ॥ ५ ॥

जो जगाचा सूत्रधारी । जो मायायंत्रींचा यंत्रकारी ।
तो यादवांप्रती श्रीहरी । आलोच करी विघ्नांचा ॥ ७४ ॥
यादवकुळासी आला प्रांत । हें जाणे श्रीकृष्णनाथ ।
यांचा द्वारकेसी होऊं नये घात । यालागीं समस्त प्रभासा धाडी ॥ ७५ ॥
द्वारवते सातवी पुरी । येथील मरण मोक्षोपकारी ।
यादव समस्त देवाधिकारी । यालागीं ते बाहेरी श्रीकृष्ण काढी ॥ ७६ ॥
कुळनाशाचें मूळ देखा । प्रभासीं निघालीसे एरिका ।
हाचि कृष्णाचाही आवांका । तो धाडी सकळिकां प्रभासासी ॥ ७७ ॥
यादवांसी ब्रह्मशाप । घडलासे घोररूप ।
यालागीं द्वारकेमाजीं संताप । उत्पातरूप उठती ॥ ७८ ॥
उत्पात उठले अनेक । हे अनिवार अरिष्टसूचक ।
अविलंबें तत्काळिक । परम दुःख पावाल ॥ ७९ ॥
यालागीं तुम्हीं आवश्यक । येथें न राहावें मुहूर्त एक ।
स्त्रिया पुत्र सुहृद लोक । तात्काळिक निघावें ॥ ८० ॥
म्हणाल यादववीर उद्‍भट । आम्हांसी काय करील अरिष्ट ।
येणें गर्वें अतिअनिष्ट । परम कष्ट पावाल ॥ ८१ ॥
ब्राह्माणाचे शापापुढें । कायसें शौर्य बापुडें ।
तुम्हीं न विचारितां मागेंपुढें । आतांचि रोकडें निघावे ॥ ८२ ॥
द्वारकेमाजीं आजि कोणी । सर्वथा पिऊं नये पाणी ।
स्त्रीपुत्रसुहृदजनीं । परिवारोनि निघावें ॥ ८३ ॥
कुळासी घडला ब्रह्मशाप । तेणें द्वारकेसी उठिला संताप ।
तें फेडावया कुळाचें पाप । क्षेत्र पुण्यरूप प्रभास ॥ ८४ ॥

स्त्रियो बालाश्च वृद्धाश्च शङ्खोद्धारं व्रजन्त्वितः ।
वयं प्रभासं यास्यामो यत्र प्रत्यक् सरस्वती ॥ ६ ॥

वस्तीसी अतिगूढ शंखोद्धार । तेथें ठेवावी स्त्रीवृद्धकुमार ।
आम्हीं समस्त यादववीर । निघावें सत्वर प्रभासेसी ॥ ८५ ॥
जेथें प्राची सरस्वती । मिळाली असे सागराप्रती ।
तेथें जाऊनि समस्तीं । करावें विध्युक्तीं तीर्थविधान ॥ ८६ ॥

तत्राभिषिच्य शुचय उपोष्य सुसमाहिताः ।
देवताः पूजयिष्यामः स्नपनालेपनार्हणैः ॥ ७ ॥

तेथें वेदोक्तविधान । करावें तीर्थीं तीर्थस्नान ।
तीर्थविध्युक्त उपोषण । करावें आपण निराहार ॥ ८७ ॥
तेथें सद्‍भावें शुचिर्भूत । राहोनियां समस्त ।
तीर्थदेवता विध्युक्त । निःशापार्थ पूजावी ॥ ८८ ॥
स्नान वस्त्रें अलंकार । चंदनादि पूजासंभार ।
समर्पूनि पूजा षोडशोपचार । श्रद्धा हरिहर पुजावे ॥ ८९ ॥

ब्राह्मणांस्तु महभागान् कृतस्वस्त्ययना वयम् ।
गोभूहिरण्यवासोभिर्गजाश्वरथवेश्मभिः ॥ ८ ॥

वेदवेदांगपारंगत । शमदमादितपयुक्त ।
ब्राह्मण जे स्वधर्मनिरत । विघ्नशांत्यर्थ पूजावे ॥ ९० ॥
व्हावया अरिष्टनिरसन । करिती शांत्यर्थ स्वस्तिवाचन ।
त्या ब्राह्मणांसी आपण । द्यावें दान श्रद्धायुक्त ॥ ९१ ॥
गोदान भूदान गजदान । अश्वदान सुवर्णदान ।
तिळदान वस्त्रदान । द्यावें गृहदान अतिश्रद्धा ॥ ९२ ॥
रथीं संजोगोनि अश्ववर । दान द्यावें रहंवर ।
द्विज सुखी होती अपार । तो तो प्रकार करावा ॥ ९३ ॥
जें जें ब्राह्मण अपेक्षित । तें तें द्यावें श्रद्धायुक्त ।
ब्राह्मण तुष्टमान जेथ । अरिष्ट तेथ रिघेना ॥ ९४ ॥

विधिरेष ह्यरिष्टघ्नो मङ्गलायनमुत्तमम् ।
देवद्विजगवां पूजा भूतेषु परमो भवः ॥ ९ ॥

जेथ हरीचें देवतार्चन । जेथ शालग्रामशिलार्चन ।
जेथ साधुसंतां सन्मान । ते अरिष्टनाशन महापूजा ॥ ९५ ॥
जेथ सद्‍भावें द्विजपूजन । जेथ भावार्थें गोशुश्रूषण ।
जेथ भूतदया संपूर्ण । तेथें कदा विघ्न रिघेना ॥ ९६ ॥
अंध पंगु अशक्त जन । जेथ पावती अवश्य अन्न ।
जेथ सुखी होती दीन । तेथ कदा विघ्न बाधीना ॥ ९७ ॥
जेथें भूतदया अलोलिक । ते सकळ अरिष्टच्छेदक ।
परममंगळप्रकाशक । सुखदायक सर्वार्थीं ॥ ९८ ॥

इति सर्वे समाकर्ण्य यदुवृद्धा मधुद्विषः ।
तथेति नौभिरुत्तीर्य प्रभासं प्रययू रथैः ॥ १० ॥

जो मधुकैटभमर्दन । जो मुरारी मधुसूदन ।
जो परमात्मा श्रीकृष्ण । तो करी प्रेरण प्रभास ॥ ९९ ॥
यादवांमाजीं वृद्ध सज्ञान । पुत्र मित्र सुहृद स्वजन ।
तिहीं श्रीकृष्णाचें वचन । बहुसन्मानें वंदिलें ॥ १०० ॥