​श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीकृष्णाय नमः ॥

जय जय सद्‌गुरु परम । जय जय सद्‌गुरु पुरुषोत्तम ।
जय जय सद्‌गुरु परब्रह्म । ब्रह्म ब्रह्मनामा तुझेनी ॥ १ ॥
जय जय सद्‌गुरु चिदैक्यस्फूर्तीं । जय जय सद्‌गुरु चिदात्मज्योति ।
जय जय सद्‌गुरु चिन्मूर्ती । मूर्तामूर्ती चिद्‌रूप ॥ २ ॥
जय जय सद्‌गुरु सत्क्षेत्रा । जय जय सद्‌गुरु सत्पात्रा ।
जय जय सद्‌गुरु सन्मात्रा । सदैकाक्षरा सद्‌रूपा ॥ ३ ॥
जय जय सद्‌गुरु स्वनंदमान । जय जय सद्‌गुरु स्वानंदपूर्ण ।
जय जय सद्‌गुरु स्वानंदघन । आनंदा गोडपण तुझेनी ॥ ४ ॥
जय जय सद्‌गुरु देव‍अग्रणी । जय जय देवशिरोमणी ।
सकळ देव लागती चरणीं । देवचूडामणी गुरुराया ॥ ५ ॥
जय जय जीवादिजीवा । जय जय शिवादिशिवा ।
जय जय देवादिदेवा । जय जय अभिनवा गुरुराया ॥ ६ ॥
जय जय सद्‌गुरु सुखसंपन्ना । जय जय सद्‌गुरु सुखनिधाना ।
जय जय सद्‌गुरु सुखैकघना । सुखा सुखपणा तुझेनि ॥ ७ ॥
तुझेनि सुखा निजसुख घडे । तुझेनि बोधा निजबोध आतुडे ।
तुझेनि ब्रह्मा ब्रह्मत्व जोडे । तुझेनि पडिपाडें तूं एक ॥ ८ ॥
ऐसा श्रीगुरु तूं अनंत । तुझ्या स्वरूपासी नाहीं अंत ।
तो तूं हो‍ऊनि कृपायुक्त । निजस्वरूप बोधित निजभक्तां ॥ ९ ॥
आपुलें निजरूप बोधून । नुरविशी देवभक्तपण ।
त्याहीवरी निजभजन । अद्वयें पूर्ण करविशी ॥ १० ॥
गंगा मिळोनि सागरीं । मीनली तळपे तयावरी ।
तेवीं भक्त मिळोनि तुजमाझारीं । तुझें भजन करी तुझेनि ॥ ११ ॥
अद्वय करितां तुझी भक्ती । तूं संतोषसी यथानिगुती ।
संतोषोनि शिष्याहातीं । निजात्मसंपत्ती अर्पिशी ॥ १२ ॥
अर्पूनि निजात्मभरभार । शिष्य गुरुत्वें करिशी थोर ।
हा अतिलाघवी चमत्कार । अतर्क्य विचार तर्केना ॥ १३ ॥
जें अतर्क्य वेदशास्त्रांसी । ज्यालागीं वेद विवादिती अहर्निशीं ।
तें तूं क्षणार्धें बोधिसी । सच्छिष्यासी निजबोधें ॥ १४ ॥
तुझ्या निजबोधाची हातवटी । पढतां वेदवेदांतकोटी ।
तरी अलक्ष लक्षेना दृष्टीं । सर्वार्थीं गोष्टी अगम्य ॥ १५ ॥
बहुत कळलें कळलें म्हणती । नानापरीच्या युक्ति चाळिती ।
परी ते न कळोनि वोसणती । जेवीं शुक बोलती सुभाषितें ॥ १६ ॥
यालागीं तुझी बोधकशक्ती । अगम्य सर्वाशीं सर्वार्थीं ।
तुझी लाधल्या कृपायुक्ती । अगम्य पावती सुगमत्वें ॥ १७ ॥
जें अगम्य श्रीभागवत । त्याहीमाजींं एकादशार्थ ।
प्राकृत करविला यथार्थ । बाप समर्थ कृपाळू ॥ १८ ॥
दधि मंथूनी समस्त । जेवीं माता काढी नवनीत ।
ते आयितें बाळकाहातीं देत । तैसें केलें येथ जनार्दनें ॥ १९ ॥
वेदशास्त्रांचें निजमथित । व्यासें काढिलें श्रीभागवत ।
त्या भागवताचा मथितार्थ । जाण निश्चित एकादश ॥ २० ॥
त्या एकादशाचें गोडपण । सर्वथा नेणें मी आपण ।
तें जनार्दनें करूनि मथन । सारांश पूर्ण मज दीधला ॥ २१ ॥
तो स्वभावें घालितां तोंडीं । लागली एकाद्शाची गोडी ।
त्या गोडपणाच्या आवडीं । टीका चढोचढीं चालिली ॥ २२ ॥
यालागीं एकादशाची टीका । एकला कर्ता नव्हे एका ।
एकीं एक मिळोनि देखा । ग्रंथ नेटका निर्वाळिला ॥ २३ ॥
मागेंपुढें एक एका । हें एकादशाचें रूप देखा ।
तेणें एकपणें चालिली टीका । साह्य निजसखा जनार्दन ॥ २४ ॥
जनार्दनें पैं आपुलें । एकीं एकपण दृढ केलें ।
तेचि एकादशाचे अर्था आलें । एकीं मीनलें एकत्व ॥ २५ ॥
जेवीं जेवणीं गोड घांस । तेवीं भागवतीं एकादश ।
त्याहीमाजीं अष्टाविंश । अतिसुरस साजिरा ॥ २६ ॥
सर्वांगीं शिर प्रधान । तैसा अठ्ठाविसावा जाण ।
तेथील जें कां निरूपण । तो स्वानंद जाण सोलींव ॥ २७ ॥
तो हा अठ्ठाविसावा अध्यावो । ब्रह्मसुखाचा निजनिर्वाहो ।
उद्धवें न पुसतां पहा हो । स्वयें देवाधिदेवो सांगत ॥ २८ ॥
उद्धवें न करितां प्रश्न । कां सांगताहे श्रीकृष्ण ।
येचि अर्थींचें निरूपण । सावधान परिसावें ॥ २९ ॥
उद्धव कृष्णोक्तीं निजज्ञान । पावोनि झाला ज्ञानसंपन्न ।
तेणें येऊं पाहे ज्ञानाभिमान । जाणपण अनिवार ॥ ३० ॥
जग मूर्ख मी एक ज्ञाता । ऐशी वाढती जे अहंता ।
ते गुणदोषांची कथा । दावील सर्वथा सर्वत्र ॥ ३१ ॥
जेथ गुणदोषांचें दर्शन । तेथ निःशेष मावळे ज्ञान ।
येथवरी ज्ञानाभिमान । बाधक जाण साधकां ॥ ३२ ॥
अभिमान बाधी सदाशिवा । तोही आणिला जीवभावा ।
तेथ मनुष्याचा कोण केवा । अहंत्वें जीवा मुक्तता कैंची ॥ ३३ ॥
गुणदोषांचें दर्शन । जैं ईश्वर देखे आपण ।
तोही नाडूं पवे जाण । इतरांचा कोण पडिपाडु ॥ ३४ ॥
यापरी गुणदोषदर्शन । साधकां बाधक होय पूर्ण ।
यालागीं त्याचें निवारण । न करितां प्रश्न हरि सांगे ॥ ३५ ॥
बाळक नेणे निजहिता । तेथ साक्षेपें प्रवर्ते माता ।
तेवीं उद्धवाचे निजस्वार्था । श्रीकृष्णनाथा कळवळा ॥ ३६ ॥
ज्ञानाभिमानाचें बाधकपण । सर्वथा साधकां न कळे जाण ।
यालागीं न करितांही प्रश्न । त्यांचे निराकरण हरि सांगे ॥ ३७ ॥
उद्धव जन्मला यादववंशीं । यादव निमती ब्रह्मशापेंसीं ।
तेथ वांचवावया उद्धवासी । संपूर्ण ब्रह्मज्ञानासी हरि सांगे ॥ ३८ ॥
जेथ देहातीत आत्मज्ञान । तेथ न बाधी शापबंधन ।
हें जाणोनियां श्रीकृष्ण । पूर्ण ब्रह्मज्ञान उपदेशी ॥ ३९ ॥
जेवीं साकरेवरी माशी । तेवीं श्रीकृष्णमूर्तीपाशीं ।
प्रीति जडली उद्धवासी । भाव एकदेशी दृढ झाला ॥ ४० ॥
कृष्णापासूनि दुरी जातां । उद्धव प्राण सांडील तत्त्वतां ।
ते मोडावया एकदेशी अवस्था । ब्रह्मसमता हरि सांगे ॥ ४१ ॥
एकदेशी झाला भावो । तो श्रीकृष्णा नावडे पहा हो ।
यालागीं देवाधिदेवो । ब्रह्मसमन्वयो स्वयें सांगे ॥ ४२ ॥
उद्धव असतां कृष्णाजवळी । ब्रह्मशापें होईल होळी ।
यालागीं त्यासी वनमाळी । सर्वब्रह्मसुकाळीं घालूं पाहे ॥ ४३ ॥
कृष्णावेगळा उद्धव जातां । वियोग बाधीना त्याचिया चित्ता ।
ऐशी पावाया सर्वगतता । उद्धव सर्वथा हरि बोधी ॥ ४४ ॥

श्रीभगवानुवाच-परस्वभावकर्माणि न प्रशंसेन्न गर्हयेत् ।
विश्वमेकात्मकं पश्यन् प्रकृत्या पुरुषेण च ॥ १ ॥

जो निःशब्दाचा सोलींव शब्द । ज्याचे निश्वासें जन्मले वेद ।
उद्धवहितार्थ गोविंद । ज्ञान विशुद्ध स्वयें सांगे ॥ ४५ ॥
संसारीं मुख्य तिन्ही गुण । त्रिगुणांस्तव त्रिविध जन ।
त्यांचें स्वाभाविक कर्म जाण । शांत दारुण आणि मिश्र ॥ ४६ ॥
त्या कर्मांचें निंदास्तवन । सर्वथा न करावें आपण ।
एकाचें वानितां भलेपण । इतरां कुडेपण तेणेंचि बोलें ॥ ४७ ॥
पांचांमाजीं भलेपण । एकाचें वानितां आपण ।
इतर जे चौघेजण । ते सहजें जाण निंदिले ॥ ४८ ॥
वामसव्य उभय भाग । दों नांवीं एकचि अंग ।
तेवीं प्रकृतिपुरुषात्मक जग । चिद्‌रूपें चांग एकत्वें ॥ ४९ ॥
जग ब्रह्मरूप परिपूर्ण । यालागीं निंदा आणि स्तवन ।
भूतमात्राचें आपण । कदाही काळीं जाण न करावें ॥ ५० ॥
सर्व भूतांच्या ठायीं । आत्माराम असे पाहीं ।
यालागीं निंदास्तुति कांहीं । प्राणांतीं पाहीं न करावी ॥ ५१ ॥
उद्धवा निंदास्तुतीची कथा । सांडी सांडीं गा सर्वथा ।
तरीच पावशी परमार्थ । निजस्वार्था निजबोधें ॥ ५२ ॥
सर्वभूतीं भगवद्भाव । हा ब्रह्मस्थितीचा निज निर्वाह ।
यासी कदा नव्हे अपाव । ऐक तो भाव उद्धवा ॥ ५३ ॥
जेथूनि येवूं पाहे अपाव । तेथें दृढ वाढल्या भगवद्भाव ।
तेव्हां अपावचि होय उपाव । विघ्नासी ठाव असेना ॥ ५४ ॥
हे स्थिती सांडूनियां दूरी । मी ज्ञाता हा गर्व धरी ।
निंदास्तुतीच्या भरोवरी । तो अनर्थामाझारीं निमग्न ॥ ५५ ॥

परस्वभावकर्माणि यः प्रशंसति निन्दति ।
स आशु भ्रश्यते स्वार्थादसत्यभिनिवेशतः ॥ २ ॥

मी एक सर्वज्ञाता पूर्ण । ऐसा धरोनि ज्ञानाभिमान ।
जगाचे देखे दोषगुण । निंदी ब्राह्मण मुख्यत्वें ॥ ५६ ॥
पराचें स्वाभाविक कर्म । स्वयें निंदणें हा अधर्म ।
हनुमंत ज्ञाता परम । त्यास वानरी कर्म सोडीना ॥ ५७ ॥
नारद ज्ञातेपणें मोठा । सत्य मानला श्रेष्ठश्रेष्ठां ।
तोही कळिलावा कळिकांटा । स्वभावचेष्टा अनिवार ॥ ५८ ॥
गरुड देवाचें वाहन । सदा तिष्ठे हात जोडून ।
तोही करी सर्पभक्षण । ऐसें कर्म जाण स्वाभाविक ॥ ५९ ॥
विचारतां जग त्रिगुण । गुणानुसारें कर्माचरण ।
तेथ पाहतां दोषगुण । दोषी जाण पाहे तो ॥ ६० ॥
जगीं पहावी एकात्मता । हे ब्रह्मस्थिति गा सर्वथा ।
सांडूनि गुणदोष पाहतां । तो निजात्मघाता प्रवर्ते ॥ ६१ ॥
स्वभावें भेटल्या सज्जन । शोधूनि पाहे दोषगुण ।
यापरी ज्ञानाभिमान । निंदास्तवन उपजवी ॥ ६२ ॥
अभिमानाची जाती कैशी । अधिक खवळे सज्ञानापाशी ।
तो दाखवी गुणदोषांसी । निंदास्तवनासी उपजवी ॥ ६३ ॥
आपुले वृत्तीसी जो समान । त्याचें अळुमाळ करी स्तवन ।
न मने आपणासी ज्याचा गुण । त्यासी निंदी आपण यथेष्ट ॥ ६४ ॥
निंदास्तुति उपजे जेथ । भेद क्षोभला उठे तेथ ।
निःशेष निर्दाळी परमार्थ । महा अनर्थ अंगीं वाजे ॥ ६५ ॥
निंदेपाठीं अनर्थ । उधार लागों नेदी तेथ ।
रोकडा अंगीं आदळत । निजस्वार्थघातक ॥ ६६ ॥
भेद समूळ मिथ्या येथ । येचि अर्थींचा स्वप्नदृष्टांत ।
स्वयें सांगे श्रीकृष्णनाथ । दृढ परमार्थ साधावया ॥ ६७ ॥

तैजसे निद्रयाऽऽपन्ने पिण्डस्थो नष्टचेतनः ।
मायां प्राप्नोति मृत्युं वा तद्वन्नानार्थदृक् पुमान् ॥ ३ ॥

इंद्रियें जन्मलीं रजोगुणीं । तन्मात्रा विषयो तमोगुणीं ।
तीं इंद्रियें विषय सेवुनी । ठेलीं निद्रास्थानीं निश्चळ ॥ ६८ ॥
जागृतीं ‘विश्व’ अभिमानी । दोनी जाती मावळोनी ।
तेव्हां मिथ्या प्रपंच स्वप्नीं । ‘तैजस’ अभिमानी विस्तारी ॥ ६९ ॥
स्थूल देह असे निश्चळ । स्वप्नीं मनचि केवळ ।
विस्तारी गा भवजाळ । लोक सकळ त्रिलोकीं ॥ ७० ॥
त्या स्वप्नामाजिले सृष्टीसी जाण । उत्पत्ति स्थिति आणि निदान ।
स्वयें देखतांही आपण । जन्ममरण तें मिथ्या ॥ ७१ ॥
तेवीं हे अविद्या दीर्घ स्वप्न । वृथा विस्तारी अभिमान ।
तेथील मिथ्या जन्ममरण । तूं ब्रह्म परिपूर्ण पूर्णत्वें ॥ ७२ ॥
तुझ्या निजस्वरूपाच्या ठायीं । भेदाची तंव वार्ताही नाहीं ।
तेथील शुभाशुभ कांहीं । तुज सर्वथा पाहीं स्पर्शेना ॥ ७३ ॥

किं भद्रं किमभद्रं वा द्वैतस्यावस्तुनः कियत् ।
वाचोदितं तदनृतं मनसा ध्यातमेव च ॥ ४ ॥

जें जन्मलेंचि नाहीं । तें काळें गोरें सांगूं कायी ।
ग्रहणेवीण कांहीं । खग्रास पाहीं दिसेना ॥ ७४ ॥
उखरीं भासलें मृगजळ । तें खोल किंवा उथळ ।
मधुर कीं क्षार केवळ । सांगतां विकळ विवेक ॥ ७५ ॥
तेवीं मिथ्या प्रपंचाचें भान । तेथील दोष आणि गुण ।
निवडिती जे सज्ञान । ते जाण निमग्न अज्ञानमाजीं ॥ ७६ ॥
जेवीं आंवसेचिये रातीं । अंधारा जोखूं आंधळे येती ।
त्यांसी जोखितां दोंही हातीं । एकही रती तुकेना ॥ ७७ ॥
तेवीं प्रपंच मिथ्यापणें । तेथ कानीं जें ऐकणें ।
कां डोळां जें देखणें । रसना जें चाखणें स्पर्शणें अंगें ॥ ७८ ॥
हाताचें घेणेंदेणें । पायांचें जें चालणें ।
वाचेचें जें बोलणें । कल्पणें मनें तें मिथ्या ॥ ७९ ॥
अहंकाराचा बडिवार । चित्ताचा चिंतनप्रकार ।
बुद्धीचा विवेकविचार । हा समूळ व्यवहार मिथ्या तेथ ॥ ८० ॥
चित्रीं जळ आणि हुताशन । अंत्यज आणि ब्राह्मण ।
व्याघ्र आणि हरिण । भासतांही जाण भिंतीचि भासे ॥ ८१ ॥
तेवीं हा प्रपंच द्वैतयुक्त । भासतां भासे वस्तु अद्वैत ।
शुभाशुभ कैचें तेथ । ब्रह्म सदोदित परिपूर्ण ॥ ८२ ॥
केळीचा दिंड उकलितां । जो जो पदर तो तो रिता ।
तेवीं देहादि प्रपंच विवंचितां । मिथ्या तत्त्वतां मायिक ॥ ८३ ॥
मिथ्या प्रपंचाच्या ठायीं । शुभाशुभ तें लटिकें पाहीं ।
सत्य वस्तु ठायींच्या ठायीं । शुभाशुभ नाही अणुमात्र ॥ ८४ ॥
जो शुभाशुभ म्हणे आहे । त्याची कल्पना त्यासंमुख होये ।
निजकल्पनामहाभयें । जन्ममरण वाहे लटिकेंचि ॥ ८५ ॥

छाया प्रत्याह्वयाभासा ह्यसन्तोऽप्यर्थकारिणः ।
एवं देहादयो भावा यच्छन्त्यामृत्युतो भयम् ॥ ५ ॥

जळीं प्रतिबिंब साच नसे । जो पाहे तो बिंबला दिसे ।
मिथ्या प्रपंचाचें रूप तैसें । निजकल्पनावशें भासत ॥ ८६ ॥
तें प्रतिबिंब पाहोनि डोळां । मी म्हणोनि लाविजे टिळा ।
तेवीं देहाभिमानाचा सोहळा । जीवाच्या कपाळा आदळे ॥ ८७ ॥
कां आपुलीचि उत्तरें । पडिसादें होतीं प्रत्युत्तरें ।
तें मिथ्याचि परी साचोकारें । श्रवणीं अक्षरें उमटती ॥ ८८ ॥
निश्चळ दोराचें निजरूप । भ्रमें भासला प्रचंड सर्प ।
तो मिथ्या परी भयकंप । महाखटाटोप उपजवी ॥ ८९ ॥
यापरी असंत देहादिक । देहाभिमानें जीवासी देख ।
जन्ममरणावर्त अनेक । आकल्प दुःख भोगवी ॥ ९० ॥
‘आत्म्यापासोनि देहादि भेद । उपजला हें बोलें वेद ।
वेदरूपें तूं प्रसिद्ध । मिथ्या वेदवाद घडे केवीं’ ॥ ९१ ॥
ऐसा उद्धवाचा आवांका । वेदवादाची आशंका ।
समूळ कळली यदुनायका । तेंचि उत्तर देखा देतसे ॥ ९२ ॥

आत्मैव तदिदं विश्वं सृज्यते सृजति प्रभुः ।
त्रायते त्राति विश्वात्मा ह्रियते हरतीश्वरः ॥ ६ ॥
तस्मान्नह्यात्मनोऽन्यस्मदन्यो भावो निरूपितः ।
निरूपितेयं त्रिविधा निर्मूला भातिरात्मनि ।

प्रपंच प्रत्यक्ष विद्यमान । तेणें भेदयुक्त झालें मन ।
तेथ बोधी माझें वेदवचन । प्रपंच अभिन्न निजात्मता ॥ ९३ ॥
मूळीं ऊंसचि बीजीं विरुढे । तो ऊंसपणें कांडा चढे ।
तेवीं प्रपंच वस्तुयोगें वाढे । वाडेंकोडें तद्‌रूप ॥ ९४ ॥
जैसें सोनियाचें झालें लेणें । तें वर्तत सोनेपणें ।
लेणें मोडलियाही सोनें । सोनेंपणें स्वतःसिद्ध ॥ ९५ ॥
तिळाची पुतळी केली । ते तिळावयवीं शोभे आली ।
ते मोडितां न मोडितां भली । असे संचली तिळरूप ॥ ९६ ॥
तेवीं उत्पत्ति स्थिति निदान । प्रपंचासी होता जाण ।
तेथ आदि मध्य अवसान । वस्तु परिपूर्ण संचली ॥ ९७ ॥
जें एथ भासलें चराचर । तें मी आत्माचि साचार ।
मजवेगळा जगासी थार । अणुमात्र असेना ॥ ९८ ॥
एवं सृज्य आणि सृजिता । पाल्य आणि प्रतिपाळिता ।
संहार आणि संहर्ता । मी एकात्मता भगवंत ॥ ९९ ॥
एथ उत्पत्ति स्थिति निधन । त्रिविधरूपें प्रपंच भिन्न ।
या सर्वांसी मी अधिष्ठान । मजवेगळें जाण असेना ॥ १०० ॥