ओवी २०१:

ज्यांचेनि अधर्मभारें क्षिति । सदा आक्रंदत होती।जिच्या साह्यालागीं श्रीपति । पूर्णब्रह्मस्थिति अवतरला ॥अर्थ:ज्यांच्या अधर्माच्या भारामुळे पृथ्वी सतत आक्रोश करीत होती, त्यांच्या साह्याकरिता श्रीकृष्ण, जो पूर्णब्रह्म आहे, अवतरला.

ओवी २०२:
दुष्ट दैत्य आणि दानव । धराभार राजे सर्व।
वधिता झाला श्रीकृष्णदेव । तो गतकथाभाव शुक सांगे ॥
अर्थ:
दैत्य, दानव आणि पृथ्वीला भारित करणारे सर्व राजे श्रीकृष्णाने वध केले. हे मागील कथेतून श्रीशुक सांगत आहेत.

ओवी २०३:
पूर्णब्रह्म स्वयें श्रीकृष्ण । बळि बळिराम लोकरमण।
निधडे यादव मेळवूनि जाण । दैत्यनिर्दळण श्रीकृष्णें केलें ॥
अर्थ:
पूर्णब्रह्म असलेल्या श्रीकृष्णाने, लोकांचे चित्त आकर्षित करणारा बलाढ्य बळराम याला घेऊन, शूर यादवांना एकत्र करून दैत्यांचा संहार केला.

ओवी २०४:
जे यादवांसि न येत वधीं । तेथें श्रीकृष्ण करी बुद्धि।
सखे स्वजन स्वगोत्रामधीं । कलह उत्पादी अतिघोर ॥
अर्थ:
ज्यांना यादवांना मारण्यात येत नाही, त्यांच्या बाबतीत श्रीकृष्णाने निराळी युक्ती केली, जी म्हणजे त्यांचे मित्र, आप्त, आणि सोयरेधायरे यांच्यामध्ये घोर कलह निर्माण केला.

ओवी २०५:
उतरावया धराभार । कलहमिसें शारंगधर।
मारवी कौरवभार । पांडुकुमर क्षोभवूनि ॥
अर्थ:
पृथ्वीचा भार उतरण्यासाठी पांडवांनाही क्षोभवून कलहाच्या निमित्ताने कौरवांचा भार नाहीसा केला.

ओवी २०६:
दुष्ट अकर्मी अतिघोर । ज्यांची सेना धराभार।
ते वधार्थ करावया एकत्र। कलहाचें सूत्र उपजवी कृष्ण ॥
अर्थ:
जे अत्यंत दुष्ट आणि कर्महीन आहेत, ज्यांची सेना पृथ्वीला भारभूत आहे, त्यांचा संहार करण्यासाठी कृष्णाने त्यांना एकत्र आणण्यासाठी कलहाचे सूत्र उपस्थित केले.

ओवी २०७:
येणें श्रीकृष्णसंकल्पोद्देशें। हों सरले कपटफांसे।
तेणें कपटें बांधून कैसे। वधवी अनायासें कौरवभार ॥
अर्थ:
श्रीकृष्णाच्या संकल्पानुसार कपटाचे जाळे तयार झाले. त्या कपटाने कौरवांचा समूह अनायासे मारला.

ओवी २०८:
जगीं द्यूत खेळिजे दुष्टें। तेंही आरंभिलें कपटें।
धर्मावरी फांसे खोटे। घालिती हटें दुर्बुद्धि ॥
अर्थ:
दुष्ट लोक जगात जुगार खेळतात, ज्यात कपटाने जुगाराचे आरंभ केले. त्या दुष्टबुद्धि कौरवांनी जाणूनबुजून धर्मावर कपटाचे जाळे टाकले.

ओवी २०९:
बाळेभोळे अज्ञान जनीं। तेही गांजिती ना धर्मपत्‍नी।
ते साचचि धर्माची मानिनी। आणिली बांधोनी सभेमाजीं॥
अर्थ:
साधे आणि भोळे लोक धर्मपत्नीला त्रास देत नाहीत; तर द्रौपदी, जी धर्माची पत्नी आहे, तिला सभेमध्ये बांधून आणले.

ओवी २१०:
दुःशासनें धरिले वेणीकच। तेणेंचि वाढिली कचकच।
तें कर्म त्याचें त्यासीच। भंवलें साच त्याभोंवतें॥
अर्थ:
दुःशासनाने द्रौपदीच्या वेणीचे ‘कच’ (केस) हिसकले, त्यामुळे चुरचुरी वाढली. हे त्याचे कर्म त्याला भोगावे लागले.

ओवी २११:
वनी कोणी कोणा नागवी। तो नागोवा राजा आणवी।
सभेसि राजा उगाणवी। तैं मृत्यूची पदवी मस्तका आली ॥
अर्थ:
ज्याने अरण्यामध्ये दुसऱ्याला ठगले, त्या ठगण्याचा शोध राजा घेतो. परंतु जर राजा भरसभेत लुटू लागला, तर त्याचे मरण निश्चित आहे.

ओवी २१२:
अन्यायेंवीण नागवी रावो। तैं धांवणिया धांवे देवो।
द्रौपदीवस्त्रहरण पाहाहो। हा मुख्य अन्यावो कौरवां ॥
अर्थ:
जर राजा अन्यायाशिवाय लुटू लागला, तर तेथे देव धाव घेतो. द्रौपदीच्या वस्त्रहरणाने कौरवांचा हा प्रमुख अन्याय झाला.

ओवी २१३:
अग्निदानें गरदानें। धनदारा अपहारणें।
घाला घालूनि मारणें। शस्त्रपाणी होणें वधार्थ ॥
अर्थ:
आग लावणे, विष घालणे, धन व स्त्रियांचा अपहार करणे, घाला घालून मारणे, आणि मारण्याकरिता शस्त्र धारणा करणे.

ओवी २१४:
अवज्ञा आणि हेळण। दुरुक्ती जें धर्मच्छळण।
हेचि निमित्तासी कारण। केलें संपूर्ण श्रीकृष्णें ॥
अर्थ:
अवज्ञा, उपहास, आणि धर्माचा छळ, हेच श्रीकृष्णाने निमित्ताला कारण केले.

ओवी २१५:
पतिव्रतेचे वस्त्रहरण। तेणें तत्काळ पावे मरण।
हेचि कलहाचें कारण। कुळनिर्दळण येणें कर्में ॥
अर्थ:
पतिव्रता स्त्रीचे वस्त्र फेडल्यानं मरण निश्चित केले गेले. हे कलहाचे कारण बनले आणि ह्या कर्माने सर्व कुळाचा विध्वंस झाला.

ओवी २१६:
ऐसा जो धर्माचा विरोधी। त्यासी देवो अवश्य वधी।
यालागी पाण्डवांचिये बुद्धि। अत्युग्र त्रिशुद्धी उपजवी कोपू ॥
अर्थ:
जो धर्माचा विरोध करतो, त्याला देव नाश करतो. यासाठीच पांडवांच्या मनामध्ये तीव्र क्रोध उत्पन्न झाला.

ओवी २१७:
भूभारहरणचरित्र। सखे स्वजन सुहृद स्वगोत्र।
शास्त्रविवेकी अतिपवित्र। त्यांमाजीं विचित्र उपजवी कलहो ॥
अर्थ:
पृथ्वीचा भार कमी करण्याच्या हेतूने आप्त, इष्ट, सखे आणि शास्त्रज्ञांमध्ये देखील विलक्षण कलह उत्पन्न झाला.

ओवी २१८:
धराभार हरावया गोविंदू। कळवळियाचे सखे बंधू।
करविला तेथ गोत्रवधू। साह्य संबंधु राजभारेंसीं ॥
अर्थ:
पृथ्वीचा भार उतरण्यासाठी श्रीकृष्णाने कळवळ्याच्या सखे बंधूंना सहाय्य करून गोत्रवधूचे फडशा पाडले.

ओवी २१९:
ऐसे पक्षपाती राजे अपार। अमित सेना धराभार।
मारविले अधर्मकर। मिषांतर कलहाचें ॥
अर्थ:
अशा दुष्ट राजांवर, जे न्यायाचे अपहरण करणारे होते, अनेक राजे आणि त्यांच्या सेना मारून टाकण्यात आल्या.

ओवी २२०:
पृथ्वीचे अधर्मसेनासंभार। शोधशोधूनि राजे मारिले अपार।
तर्‍ही उतरला धराभार। हे शारंगधर न मनीचि ॥
अर्थ:
अधर्म करणारे राजे आणि त्यांच्या सैन्यांचा शोध घेतल्यावर इतक्या मारले गेले की त्याला गणित नाही. तरीही, श्रीकृष्णाला वाटत नाही की पृथ्वीचा भार कमी झाला आहे.

ओवी २२१:
यादव करूनि अतुर्बळ। नाना दुष्ट दमिले सकळ।
परी यादव झाले अतिप्रबळ। हें न मनीच केवळ श्रीकृष्ण ॥
अर्थ:
श्रीकृष्णाने यादवांना बलाढ्य करून असंख्य दुष्टांचा संहार केला, पण त्यांनी शिरजोर होणे, हे श्रीकृष्णाला योग्य वाटले नाही.

ओवी २२२:
नव्हतां यादवांचें निदान। नुतरे धराभार संपूर्ण।
ऐसें मानिता झाला श्रीकृष्ण। कुलनिर्दळण तो चिंती ॥
अर्थ:
यादवांचा नाश झाल्याशिवाय पृथ्वीचा भार कमी होणार नाही, हे श्रीकृष्णाच्या मनात आले आणि तो याबद्दल चिंतित झाला.

ओवी २२३:
अग्नि कर्पूर खा‍ऊनि वाढे। कापुरांतीं अग्निही उडे।
तैसें यादवांचें अतिगाढें। आले रोकडें निदान ॥
अर्थ:
कापूर खाऊन अग्नि वाढतो, परंतु कापूर संपला की अग्नि विझतो. तसंच, यादवांनी अनेकांचा संहार केला, पण शेवटी त्यांच्यावरही संकट आले.

ओवी २२४:
केळी फळे तंव वाढे वाढी। फळपाकें माळी झाड तोडी।
तैसी यादवकुळाची शीग गाढी। चढे रोकडी मरणार्थ ॥
अर्थ:
केळीच्या झाडाला फळ येईपर्यंत ते वाढत असते, पण जेव्हा फळ आले की माळी ते झाड तोडतो. याचप्रमाणे, यादवकुळाची वाढ आता त्यांच्याच नाशाकडे जाते.

ओवी २२५:
फळ परिपाकें परमळी। तें घे‍ऊन जाय माळी।
तैशीं स्वकुळफळें वनमाळी। न्यावया तत्काळीं स्वयें इच्छी ॥
अर्थ:
फळ पिकून त्याचा स्वाद सुटल्यावर माळी ते घेऊन जातो. तसंच, श्रीकृष्णाने आपल्या कुटुंबातील फळे स्वतःच घेतल्याचे मनाशी ठरवले.

ओवी २२६:
अनंतबाहुप्रतापें। यादव वाढलें श्रीकृष्णकृपें।
तोचि निधनाचेनि संकल्पें। काळरूपें क्षोभला ॥
अर्थ:
श्रीकृष्णाच्या कृपेमुळे यादव बलाढ्य झाले होते, परंतु त्याच श्रीकृष्णाने त्यांच्या नाशाचा संकल्प केला आणि काळाच्या रूपाने त्याचा विचार करीत होता.

ओवी २२७:
अतुर्बळ अतिप्रबळ। वाढलें जें यादवकुळ।
ते वीर देखोनि सकळ। असह्य केवळ श्रीकृष्णासी ॥
अर्थ:
यादवांचे कुळ अत्यंत प्रबळ झाले होते, यामध्ये कोणत्याही प्रकारची शास्ता उरलेली नव्हती. या वीरांची स्थिति श्रीकृष्णाला दुःसह वाटत होती.

ओवी २२८:
मज गेलिया निजधामा। हेचि प्रवर्तती अधर्मा।
श्रियोन्नत अतिगर्वमहिमा। मुख्य अकर्मा निजहेतु ॥
अर्थ:
जर मी स्वगृहाला गेलो, तर हे अधर्माला प्रवृत्त होतील. संपत्तीचा मद आणि गर्व यामुळे हे अधर्माचे कार्य सुरू होईल.

ओवी २२९:
हे मद्‌बळें अतिप्रबळ। अतिरथी झाले सकळ।
यांसि अप्रतिमल्लु दिग्मंडळ। यांतें दमिता केवळ मी एकु ॥
अर्थ:
हे माझ्या बळावरच अत्यंत बलाढ्य झाले आहेत. यांना सामोरा जाणारा कोणता ही शत्रू पृथ्वीवर उरलेला नाही. यांचा गर्व उतरण्यासाठी मीच एकटा आलो.

ओवी २३०:
हे नाटोपती इंद्रादि देवां। दैत्य राक्षसां कां दानवां।
शेखीं निर्दाळावया यादवां। मागुतें मज तेव्हां पडेल येणें ॥
अर्थ:
इंद्र आणि अन्य देवता, दैत्य, राक्षस आणि दानव यांच्यापुढे यादवांचा तोड नाही. हेच पाठीमागे राहिले तर मला पुन्हा अवतार घेऊन यांना मारणे भाग पडेल.

ओवी २३१:
तरी आतांचि आपुले दिठी। कुळ बांधूं काळगांठीं।
ऐसा विचार जगजेठी। निश्चये पोटीं दृढ केला ॥
अर्थ:
श्रीकृष्णाने आपल्या मनात ठरवले की आता आपल्या समोर आपले कुळ काळाच्या तोंडांत द्यावे लागेल, याबाबत तो दृढ निश्चय करून विचार करतो.

ओवी २३२:
यदुवंश वंशजाळी। वाढली श्रीकृष्णकृपाजळीं।
तेथें अवकृपेची इंगळी। ऋषिशापमेळीं कपटें पडली ॥
अर्थ:
यदुवंश म्हणजे श्रीकृष्णाच्या कृपेने वाढलेला कळक, त्या कळकात कपटाच्या प्रभावाने ऋषींचा शाप दडलेला आहे.

ओवी २३३:
ते मुळी पेटली श्रीकृष्णसंकल्पें। धडाडली ब्रह्मशापें।
ते स्वजनविरोधरूपें। काळाग्निकोपें नाशील ॥
अर्थ:
हे सर्व श्रीकृष्णाच्या संकल्पाने पेटले आहे आणि ब्रह्माच्या शापाने धडाडले आहे. हे स्वजनांवरच्या रागातून काळाच्या कोपामुळे नष्ट होणार आहे.

ओवी २३४:
ऐसें यादवकुळनिर्दळण। करूनियां स्वयें श्रीकृष्ण।
निरसूनि निजधामा गमन। स्वलीला आपण करूं इच्छी ॥
अर्थ:
यादवांच्या कुलाचे नाश करून, श्रीकृष्ण आपल्या लीलेला अनुसरून निजधामास जावे अशी इच्छा करतो.

ओवी २३५:
यापरी आपुले कुळ। नासूं आदरिलें तत्काळ।
हाचि विचारु अढळ। केला समूळ कुळक्षयार्थ ॥
अर्थ:
त्यामुळे श्रीकृष्णाने आपल्या कुळाचा नाश करण्याचा ठरवला आणि समूळ कुलक्षयाची भावना कायम ठेवली.

ओवी २३६:
हेंचि कार्य होय कैसें। तें विचारिजे जगदीशें।
ब्रह्मशापाचेनि मिसें। कुळ अनायासें नासेल ॥
अर्थ:
हे कार्य कसे होईल? जगदीशाने विचारले, की ब्रह्माच्या शापामुळे कुळाचा नाश अनायासे होईल.

ओवी २३७:
इतकें हें जैं सिद्धी जाय। तैं सरलें अवतारकृत कार्य।
मग स्वधामा यदुवर्य। जावों पाहे स्वलीला ॥
अर्थ:
हे सर्व सिद्धीस गेल्यानंतर अवतारातील कार्य पूर्ण झाले, आणि नंतर श्रीकृष्णाने स्वधाम गाठण्याचा विचार केला.

ओवी २३८:
लीलाविग्रही सुंदरपूर्ण। गुणकर्मक्रिया अतिपावन।
जगदुद्धारी श्रीकृष्ण। ब्रह्मपरिपूर्ण पूर्णावतार ॥
अर्थ:
श्रीकृष्ण हा ‘लीलाविग्रही’ म्हणजे इच्छेनुसार देह धारण करणारा असून त्याच्या गुण-कर्मात अत्यंत पवित्रता आहे. तो परिपूर्ण ब्रह्म आणि जगाचा उद्धार करणारा पूर्णावतार आहे.

ओवी २३९:
जो सकळ मंगळां मंगळ पूर्ण। जो कां गोकुळीं कामिनीरमण।
मोक्षाचें तारूं स्वयें श्रीकृष्ण। ज्याचें बरवेपण अलोलिक ॥
अर्थ:
जो सर्व मंगलांचा मूळ, जो गोकुळातील स्त्रियांची मनें रमविणारा, तो श्रीकृष्ण स्वतः मोक्षाचे जणू तारक आहे आणि त्याचे सौंदर्य अलौकिक आहे.

ओवी २४०:
जो भक्तकामकल्पद्रुम। मनोहर मेघश्याम।
ज्याचें त्रिलोकीं दाटुगें नाम। स्वयें पुरुषोत्तम शोभतु ॥
अर्थ:
जो भक्तांच्या इच्छांची पूर्तता करणारा, मनोहर, मेघाच्या रंगासारखा, ज्याचं नाव त्रैलोक्यात प्रसिद्ध आहे, तो पुरुषोत्तम श्रीकृष्ण स्वभावतःच त्या नांवाला शोभणारा आहे.

ओवी २४१:श्रीकृष्णाचिया सौंदर्यापुढें। लक्ष्मी भुलोनि झाली वेडें।मदन पोटा आलें बापुडें। तेथ कोणीकडे इंद्र चंद्र ॥अर्थ:श्रीकृष्णाच्या अद्वितीय सौंदर्यामुळे लक्ष्मी देखील वेडी झाली. मदन म्हणजे प्रेम, तो देखील श्रीकृष्णाच्या प्रेमात उगमला. त्यात इंद्र आणि चंद्र यांची तुलना करण्यात येते, म्हणजे श्रीकृष्णापुढे त्यांच्या सौंदर्याचा काहीही अर्थ नाही.

ओवी २४२:
ज्याचें त्रैलोक्य पावन नाम। जो करी असुरांचे भस्म।
तो बोलिजे अवाप्तकाम। भक्तां सुगम सर्वदा ॥
अर्थ:
ज्याचं नाव त्रैलोक्याला पावन करणारं आहे आणि जो असुरांना नष्ट करतो, त्याचं भक्तांना सदैव सुखदायक असते.

ओवी २४३:
त्रिलोकींचे बरवेपण। भुलोनि कृष्णापाशीं आले जाण।
नाम कृष्णलेशें बरवेपण। शोभे संपूर्ण तिहीं लोकीं ॥
अर्थ:
त्रैलोक्यातील सर्व सौंदर्य श्रीकृष्णाच्या सौंदर्याच्या पाया पडले आहे, म्हणजे श्रीकृष्णाच्या सौंदर्यानेच सर्व त्रैलोक्यांत सौंदर्याचं आकर्षण आहे.

ओवी २४४:
जो सकल सौंदर्याची शोभा। जो लावण्याचा अतिवालभा।
ज्याचिया अंगसंगप्रभा। आणिली शोभा जगासी ॥
अर्थ:
जो सर्व सौंदर्याचा प्रतीक आहे आणि त्याच्या अंगातील तेजाने जगाला सुंदरता आणली आहे.

ओवी २४५:
जो हरिखाचा सोलींव हरिख। कीं सुख सुखावतें परमसुख।
ज्याचेनि विश्रांतीसि देख। होय आत्यंतिक विसांवा ॥
अर्थ:
जो आनंदाच्या स्वरूपात आनंद देतो, ज्यामुळे विश्रांती मिळते, तो श्रीकृष्ण आत्यंतिक सुख देतो.

ओवी २४६:
तो अमूर्त मूर्तिधारण। कीं सकललोकलावण्य।
शोभा शोभवी श्रीकृष्ण। सौभाग्यसंपूर्ण साजिरा ॥
अर्थ:
तो निराकार असूनही आकार धारण करणारा आहे, जगात सर्व सौंदर्याचं एकत्रिकरण करणारा श्रीकृष्ण हा सौंदर्याचा स्रोत आहे.

ओवी २४७:
घृत थिजलें कीं विघुरलें। परी घृतपणा नाहीं मुकलें।
तेवीं अमूर्त मूर्तीं मुसावलें। परी तें संचलें परब्रह्म ॥
अर्थ:
गुळगुळीत तूप थिजले तरी त्याचा तूपपणा जाणार नाही. तसंच निराकार स्वरूप साकार झाला तरी तो अद्वितीय परब्रह्मच राहतो.

ओवी २४८:
तयासि देखिलियाचि पुरे। देखादेखीं देखणेंचि सरे।
पहाणें पाहतेनिसीं माघारें। लाजोनि वोसरे सलज्ज ॥
अर्थ:
त्याला पाहिले की, पाहणं संपतं, कारण पाहणारा याच्यात हरवतो, जेव्हा दिसणारी दृष्टि लाज वाटून मागे हटते.

ओवी २४९:
दृष्टी धाली दे ढेंकर। आपण आपुले शेजार।
होवोनियां परात्पर। सुखाचे साचार श्रीकृष्णरूपीं ॥
अर्थ:
दृष्टि तृप्त होतांना हसते आणि श्रीकृष्णाच्या स्वरूपामध्ये आनंद मिळवतो.

ओवी २५०:
श्रीकृष्णाची चाखिल्या गोडी। रसस्वादु रसना सोडी।
जाये चाखणेपणाची आवडी। चाखतें दवडी चाखोनि ॥
अर्थ:
श्रीकृष्णाची गोडी एकदा चाखल्यानंतर, जिव्हा प्राकृत रसास्वादाला सोडते, म्हणजे, गोडीच चाखण्याची आवडच जाते.

ओवी २५१:नवल तेथींचें गोडपण। अमृतही फिकें केलें जाण।यापरी रसना आपण। हरिरसीं संपूर्ण सुखावे ॥अर्थ:श्रीकृष्णाचे सौंदर्य आणि माधुर्य इतके विलक्षण आहे की, त्याच्या गोडीत अमृत देखील फिके वाटते. जिव्हा हरिरसामध्ये पूर्णपणे सुखावते.

ओवी २५२:
लागतां श्रीकृष्णसुवावो। अवघा संसारुंचि होय वावो।
सेवितां श्रीकृष्णसुगंधवावो। घ्राणासि पहावो आन नावडे ॥
अर्थ:
ज्यावेळी श्रीकृष्णाचा सुगंध लागतो, तेव्हा संपूर्ण संसार निरस वाटतो. श्रीकृष्णाच्या सुगंधाशिवाय दुसरा कोणताही वास आवडत नाही.

ओवी २५३:
वासु सुवासु सुमन। घ्रेय घ्राता घ्राण।
कृष्णमकरंदे जाण। विश्रामा संपूर्ण स्वयें येती ॥
अर्थ:
श्रीकृष्णाच्या मकरंदामुळे वास, सुवास, पुष्प, घ्राण इत्यादी सर्वांनी एकत्र येऊन विश्रांतीला येतात.

ओवी २५४:
जयाचेनि अंगस्पर्शें। देह देही देहपण नासे।
अंगचि अंगातें कैसें। विसरे आपैसें देहबुद्धि ॥
अर्थ:
ज्याच्या अंगस्पर्शामुळे देह आणि देहपणा नष्ट होतो. तो कसा अंगाने अंगात विसरतो याकडे लक्ष द्या!

ओवी २५५:
कठिणाचें कठिणपण गेलें। मृदुचें मृदुपणही नेलें।
कृष्णस्पर्शें ऐसें केलें। स्पर्शाचें ठेलें स्पर्शत्व ॥
अर्थ:
श्रीकृष्णाच्या स्पर्शाने कठीणपणा आणि मृदुत्व दोन्हीच नाहीसे झाले आहेत. त्याच्या स्पर्शामुळे स्पर्शाचं अस्तित्वच नाहीसं झालं आहे.

ओवी २५६:
तयाचेनि पठणें वाचा। ठावो वाच्यवाचकांचा।
नेतिशब्दें पुसोनि साचा। करी शब्दाचा निःशब्दु ॥
अर्थ:
त्याच्या पठणाने वाचन वाचकांच्या ठावांवर परिणाम केला आहे. 'नेति' शब्द पुसून टाकले जातात, आणि शब्द शून्य करून टाकला जातो.

ओवी २५७:
बोलु बोलपणेंचि ठेलें। बोलतें नेणों काय झालें।
कृष्णशब्दें ऐसें केलें। वाच्यानें नेलें वाचिक ॥
अर्थ:
शब्द बोलणं थांबले आहे. बोलणाऱ्याला काय झाले हेच समजेनासे झाले आहे. कृष्णाच्या नामाने वाचन-वाचक या भेदाचा अंत झाला आहे.

ओवी २५८:
चित्त चिंतितांच पाये। चित्तपणा विसरोनि जाये।
मग निश्चितपणे पाहे। कृष्णचरणी राहे निवांत ॥
अर्थ:
ज्यावेळी चित्त पायांवर चिंतन करतं, तेव्हा ते चित्तपण विसरून जाते. मग ते निश्चितपणे कृष्णाच्या चरणांमध्ये निवांत राहते.

ओवी २५९:
चित्त चिंता चिंतन। तिहींची नुरे आठवण।
चिंतितांचि श्रीकृष्णचरण। ब्रह्मपरिपूर्ण निजचित्त ॥
अर्थ:
चित्त, चिंता आणि चिंतन यांची आठवण नाहीशी होते. श्रीकृष्णाच्या चरणांचे चिंतन केल्याने चित्त पूर्ण ब्रह्मात विलीन होते.

ओवी २६०:

ओवी २६१:
पाहतां पा‍उलांचा माग। तुटती कर्माकर्मांचे लाग।
कर्माचें मुख्य माया अंग। तिचा विभाग उरों नेदी ॥
अर्थ:
कृष्णाच्या पावलांचे ठसे पाहिल्यावर, कर्म आणि अकर्म यांचे बंध तुटून जातात. कारण कर्माचे मुख्य स्वरूप म्हणजे माया आहे, ज्याचा थोडासा भागही उरत नाही.

​
ओवी २६२:गायीमागील कृष्ण पा‍उले। पाहतां कर्म कर्तेनिसीं गेलें।अकर्म म्हणणें नाहीं उरलें। ऐसें कर्म केलें निष्कर्म ॥अर्थ:गाईंच्या मागे कृष्णाची पावलं पाहिली की, कर्माचे कर्ता असणारे भेद नाहीसे होतात. त्यामुळे 'अकर्म' असं म्हणणं देखील उरत नाही, कारण कर्म निष्कर्म होते.

ओवी २६३:
जयाचेनि कीर्तिश्रवणें। श्रोता नुरे श्रोतेपणें।
वक्ता पारुषे वक्तेपणें। श्रवणें पावणें परब्रह्म ॥
अर्थ:
ज्याच्या कीर्त्याचे श्रवण केले की, श्रोत्याचं श्रोतेपण आणि वक्त्याचं वक्तेपण नाहीसे होते; केवळ श्रवणामुळे परब्रह्माची प्राप्ती होते.

ओवी २६४:
यापरी उदारकीर्ती। थोर केली अवतारख्याती।
जेणें जडजीव उद्धरती। श्रवणें त्रिजगती पावन होये ॥
अर्थ:
उदारकीर्ती कृष्णाने अवताराची महिमा सांगितली. ज्यामुळे जड जीवांचा उद्धार होतो, आणि श्रवणामुळे त्रैलोक्य पावन होते.

ओवी २६५:
स्वधामा गेलिया चक्रधरू। मागां तरावया संसारू।
कृष्णकीर्ति सुगम तारूं। ठेवूनि श्रीधरू स्वयें गेला ॥
अर्थ:
भगवान् चक्रधर कृष्ण आपला धाम गाठल्यानंतर, मागे जाणाऱ्यांना संसारसागरातून तरण्याचे साधन म्हणून कृष्णकीर्तीरूप तारू ठेवून गेले.

ओवी २६६:
नवल या तारुवाची स्थिती। बुडवूं नेणे कल्पांतीं।
श्रवणें तरले नेणों किती। पुढेंही तरती श्रद्धाळू ॥
अर्थ:
या तारवाची स्थिती अद्भुत आहे; यामुळे कोणालाही कल्पांतीत बुडवता येत नाही. श्रवणामुळे किती श्रद्धाळू लोक तरले आहेत, आणि पुढे किती तरतील, हे सांगता येत नाही.

ओवी २६७:
श्रीकृष्णकीर्तीचें तारूं। घालितां आटे भवसागरू।
तेथें कोरड्या पा‍उलीं उतारू। श्रवणार्थी नरू स्वयें लाहे ॥
अर्थ:
जेव्हा श्रीकृष्णाची कीर्तीरूप तारू भवसागरात घालतो, तेव्हा तो आटून जातो. यावेळी श्रवणार्थी माणसाने कोरड्या पावलांनीच पार करणे शक्य होते.

ओवी २६८:
जे कृष्णकीर्ति करिती पठण। त्यांच्या संसारासि पडे शून्य।
कीर्तिवंत ते अतिपावन। त्यांतें सुरगण वंदिती ॥
अर्थ:
जे लोक कृष्णाची कीर्ति पठण करतात, त्यांचा जन्ममरणाचा संसार शून्य होतो. ते अतिपावन आणि कीर्तिमान बनतात, आणि सुरगण त्यांना वंदन करतात.

ओवी २६९:
आदरें पढतां श्रीकृष्णकीर्ति। पायां लगती चारी मुक्ति।
त्यांचेनि पावन त्रिजगती। परमनिर्वृत्ति हरिनामें ॥
अर्थ:
श्रीकृष्णाची कीर्ति आदराने वाचताना चारही मुक्ति पायांवर येतात. त्यांच्या योगाने त्रिभुवन पावन होते; हरिनामामुळे परम निर्वृत्ति म्हणजे परमानंद प्राप्त होतो.

ओवी २७०:
श्रीकृष्णकीर्तिनामाक्षरें। रिघतांचि श्रवणद्वारें।
भीतरील तम एकसरें। निघे बाहेरें गजबजोनी ॥
अर्थ:
श्रीकृष्णाच्या कीर्तीच्या अक्षरांमुळे श्रवणाच्या द्वारातून अंतर्मुख काळा तम निघून जातो आणि गजबजून बाहेर येतो.

​

ओवी २७१:तंव कृष्णकीर्तिकथा गजरीं। तमासि ठावो नुरेचि बाहेरी।धाकेंचि निमे सपरिवारीं। कृष्णकीर्तिमाझारीं परमानंदु ॥अर्थ:कृष्णाची कीर्तिकथा जेंव्हा गाजते, तेंव्हा अज्ञानाला बाहेर थारा मिळत नाही; त्यामुळे ती भीतीने, सपरिवार लयाला जाते. कृष्णकीर्तीतून अशा प्रकारे परमानंदाची अनुभूती होते.

​

ओवी २७२:
कृष्णकीर्तिप्रतापप्रकाशें। संसार कृष्णमय दिसे।
कीर्ति कीर्तिमंता‍ऐसें। दे अनायासें निजसुख ॥
अर्थ:
कृष्णाची कीर्तिप्रतापाची आभा पाहून सारा संसार कृष्णमय दिसतो. त्यामुळे ती कीर्ति मनुष्याला सहजपणे निजसुख देते.

ओवी २७३:
जो देखिलिया देखणें सरे। जो चाखिलिया चाखणें पुरे।
जो ऐकिलिया ऐकणें वोसरे। जो चिंतितां नुरे चित्तवृत्ति ॥
अर्थ:
ज्याला पाहिले की पाहणे संपते, ज्याला चाखले की चाखणे पूर्ण होते, ज्याला श्रवण केले की श्रवण थांबते, ज्याचे चिंतन केले की चित्तवृत्तिच थिजून जाते.

ओवी २७४:
ज्यासि झालिया भेटी। भेटीसी न पडे तुटी।
ज्यासि बोलतां गोठी। पडे मिठी परमार्थीं ॥
अर्थ:
ज्याची भेट झाल्यावर तुटणं शक्य होत नाही, आणि ज्याच्याबरोबर बोलल्यावर परमार्थाची मिठी पडते.

ओवी २७५:
ज्यासि दिधलिया खेंव। खेंवाची पुरे हांव।
ज्याचें घेतांचि नांव। नासे सर्व महाभय ॥
अर्थ:
ज्याला आलिंगन दिल्यास त्या आलिंगनाची हांव पुरते, आणि ज्याचं नाव घेतल्याने सर्व महाभय नष्ट होते.

ओवी २७६:
तो सत्यसंकल्प ईश्वरु। स्वलीला सर्वेश्वरु।
स्वपदासि शारङ्गधरु। अतिसत्वरु निघाला ॥
अर्थ:
हा सत्यसंकल्प ईश्वर आहे, तो सर्वेश्वर आहे, शार्ङ्गधर स्वलीला म्हणजे स्वतःच्या इच्छेनुसार, मोठ्या त्वरेने निजधामाला जाण्यास तयार झाला.

ओवी २७७:
श्रीराजोवाच – ब्रह्मण्यानां वदान्यानां नित्यं वृद्धोपसेविनाम्।
विप्रशापः कथमभूद्‌वृष्णीनां कृष्णचेतसाम् ॥
अर्थ:
परीक्षिताने विचारले, "यदुवंशी ब्राम्हण भक्त होते, उदार होते, वृद्धांची नेहमी सेवा करणारे होते, तरी त्यांना ब्राह्मणांनी शाप का दिला?"

ओवी २७८:
आदरें पुसे परीक्षिती। यादव विनीत विप्रभक्तीं।
त्यांसि शापु घडे कैशिया रितीं। सांग तें मजप्रती शुकयोगींद्रा ॥
अर्थ:
परीक्षिताने आदरपूर्वक विचारले, "हे शुकयोगींद्रा! यादव हे ब्राह्मणभक्तीत विनम्र होते, तरी त्यांना शाप कसा मिळाला?"

ओवी २७९:
यादव दानें अति‍उदार। राजे हो‍ऊनि परम पवित्र।
ब्राह्मणसेवे तत्पर। आज्ञाधर कृष्णाचे ॥
अर्थ:
यादव दानशूर होते, राजे असूनही परम पवित्र होते, ते सदैव ब्राह्मणांच्या सेवेत तत्पर आणि कृष्णाचे आज्ञाधारक होते.

ओवी २८०:

​दक्षशाप न बाधी कृष्णापासीं। म्हणौनि नारद वसे द्वारकेसी।
​तोचि श्रीकृष्ण असतां अंगेंसी। शापु यादवांसी घडे कैसा ॥
​अर्थ:
दक्षाने दिलेला शाप कृष्णाच्या उपस्थितीत प्रभावी होत नाही, म्हणून नारद द्वारकेत राहिले. मग कृष्ण तिथे असल्यावर यादवांना शाप कसा मिळाला?

ओवी २८१:शापासि मूळ मुख्य संतापु। कैसेनि ब्राह्मणां आला कोपु।कोणेपरीचा दिधला शापु। संक्षेपरूपु सांगावा ॥अर्थ:शापाला मूळ कारण म्हणजे संताप. तेव्हा ब्राह्मणांना राग कसा आला? शाप तरी कसा दिला? याचे थोडक्यात स्पष्टीकरण हवे आहे.

ओवी २८२:
यादव समस्त सखे बंधू। यांसि प्रतिपाळी स्वयें गोविंदू।
एकात्मता स्वगोत्रसंबंधू। त्यांमाजीं युद्धभेदु घडे कैसा ॥
अर्थ:
यादव म्हणजे सर्व भाऊबंद, एकमेकांच्या प्रिय, आणि त्यांचा प्रतिपाळ करणारा श्रीकृष्ण, असा त्यांच्यामध्ये ऐक्यभाव होता. तरी त्यामध्ये युद्ध कसे घडले?

ओवी २८३:
“आत्मा वै पुत्रनामासि”। हे श्रुति प्रमाण सर्वांसी।
तेथें शाप बाधी कृष्णात्मजांसी। केवीं आलें यासी सत्यत्व ॥
अर्थ:
'आत्मा वै पुत्रनामासि' (आत्माच पुत्र आहे) या श्रुतीला प्रमाण मानले जाते. असे असताना कृष्णाच्या मुलांना शाप कसा लागला? त्या शापाला सत्यत्व कसे आले?

ओवी २८४:
कृष्णसंकल्प कुळनाशन। तोचि ब्रह्मशापासी कारण।
यालागीं बाधक जाण। होय संपूर्ण यादवां ॥
अर्थ:
कृष्णाने कुळाचा नाश करण्याचा संकल्प केला, तोच ब्राह्मणांच्या शापास कारण झाला. त्यामुळे तो सर्व यादवांना बाधक झाला.

ओवी २८५:
सृष्टि स्रजी पाळी संहारी। हें कृष्ण संकल्पमात्रें करी।
तो यदुकुळनिधान निर्धारी। त्याची अवतारथोरी शुक सांगे ॥
अर्थ:
सृष्टीची उत्पत्ति, पालन, आणि संहार हे सर्व कृष्णाच्या संकल्पामुळे होते. त्याने यादवकुळाचा संहार करण्याचा ठराव केला, असे शुक वर्णन करतात.

ओवी २८६:
रायासी म्हणे श्रीशुकु। कर्ता करविता श्रीकृष्ण एकु।
तो शापार्थ आत्यंतिकु। आत्मजां अविवेकु उपजवी स्वयें ॥
अर्थ:
शुकाचार्य परीक्षिताला सांगतात की कर्ता आणि करविता एक श्रीकृष्णच आहे; त्यानेच आपल्या मुलांना शाप मिळवण्यासाठी त्यांच्या मनांत अत्यंत अविचार उत्पन्न केला.

ओवी २८७:
स्वयें जावया निजधामा। थोर आवडी पुरुषोत्तमा।
यालागीं अवशेषकर्मा। मेघश्यामा लवलाहो ॥
अर्थ:
श्रीकृष्णाला आपल्या निजधामात जाण्याची उत्कंठा होती; ह्या कारणामुळे बाकी राहिलेले कार्य लवकर संपवण्याची त्याला त्वरा लागली.

ओवी २८८:
केव्हां हो‍ईल कुलक्षयो। हेंचि मनीं धरी देवो।
तो देवाचाचि भावो। शापासि पहा वो दृढमूळ ॥
अर्थ:
कुलक्षय केव्हा होईल, याच विचाराने देवाच्या मनाला चिंता होती; हा देवाचाच हेतू शापाला मुख्य कारण झाला, हे लक्षात ठेवा.

ओवी २८९:
जो कुलक्षयो चिंती। त्या कृष्णाची सुंदरमूर्ति।
शुक सांगे परीक्षितीप्रती। स्वानंदस्थिति उल्हासे ॥
अर्थ:
ज्या कृष्णाने कुलक्षयाचा विचार केला, त्या कृष्णाची सुंदर मूर्तीचे वर्णन शुक परीक्षिताला आनंदात सांगू लागला.

ओवी २९०:​

सकल सौंदर्या अधिवासु। धरोनि मनोहर नटवेषु।
लावण्यकलाविन्यासु। आणी जगदीशु निजांगे ॥
अर्थ:
सर्व सौंदर्यांचा अधिवास असलेली, मनोहर नटवेष असलेली, लावण्य कला व त्याचा विन्यास असलेली जगदीश, ती श्रीकृष्णाची मूर्ती आहे.

ओवी २९१:नवल सौंदर्या बीक उठी। सर्वांगीं गुंतल्या जनदिठी।कृष्णस्वरूपीं पडे मिठी। होत लुलुबुटी डोळ्यां ॥अर्थ:कृष्णाच्या सौंदर्यामुळे सर्वत्र एक नवल आकर्षण निर्माण झाले. लोक त्याच्या रूपात गुंतले गेले, आणि कृष्णाच्या स्वरूपाकडे पाहताना डोळ्यांची दृष्टी थक्क झाली.

ओवी २९२:
जैशी गुळीं माशीवरी माशी। तेवीं दिठीवरी दिठी कृष्णरूपासी।
सर्वांगी वेढोनि चौपासीं। अहर्निशीं नोसंडिती ॥
अर्थ:
जसे गुळावर माश्या बसतात, तसाच कृष्णाच्या रूपावर लोकांचे लक्ष सदैव स्थिर असे. सर्वदिशांनी त्याचे सौंदर्य पाहण्यासाठी लोकांची नजर त्याच्यावरच एकाग्र राहायची.

ओवी २९३:
नयन लांचावले लोभा। दृष्टीसि निघालिया जिभा।
यापरी श्रीकृष्णशोभा। स्वानंदगाभा साकार ॥
अर्थ:
कृष्णाची शोभा पाहण्यासाठी लोकांच्या डोळ्यांनी आंतर असलेली लोभाची भावना इतकी तीव्र होती की, त्यांच्या दृष्टीतून जिभा बाहेर पडली. त्याची मूर्ती एक स्वानंदाची साकारता होती.

ओवी २९४:
तो श्रीकृष्ण देखिला ज्या दिठीं। ते परतोनि मागुती नुठी।
अधिकाधिक घाली मिठी। देखे सकळ सृष्टी श्रीकृष्णु ॥
अर्थ:
ज्या डोळ्यांनी श्रीकृष्णाला पाहिले, त्या डोळ्यांनी कधीही परत फिरण्याची इच्छा नव्हती. ते अधिकाधिक त्याला मिठी मारत होते, ज्यामुळे सर्व सृष्टी त्यांना कृष्णरूपात दिसत होती.

ओवी २९५:
ऐशी डोळ्यां आवडी। म्हणौनि कामिनी वरपडी।
यालागीं गोपिकां गोडी। अतिगाढी गोविंदीं ॥
अर्थ:
अशा डोळ्यांना पाहून स्त्रिया कृष्णाच्या सौंदर्यावर तुटून पडत. यामुळे गोपिकांना त्या गोविंदाचे अत्यंत गोडी लागले.

ओवी २९६:
कृष्ण अतिसुंदर मनोरम। म्हणाल असेल त्यासी विषयधर्म।
तरी तो अवाप्तसकळकाम। आत्माराम श्रीकृष्ण ॥
अर्थ:
कृष्ण अत्यंत सुंदर होता, म्हणून जर त्याला विषयाभिलाष असेल असे म्हणाल तर ते खरे नाही; कारण तो पूर्णकाम म्हणजे निरिच्छ आहे आणि केवळ आत्मस्वरूपात रमतो.

ओवी २९७:
कृष्ण अवाप्तसकळकाम। त्यासि कां द्वारका गृहाश्रम।
स्त्रिया पुत्र राज्यसंभ्रम। विषयकाम कां भोगी ॥
अर्थ:
कृष्ण सर्वकामांचा अवाप्त असल्याने त्याला द्वारका, गृहाश्रम, स्त्रिया, पुत्र, आणि राज्यसंबंधी विषयांची आवश्यकता का भासली?

ओवी २९८:
चहुं आश्रमां प्रकाशकु। त्रिलोकीं कृष्ण गृहस्थ एकु।
तोचि ब्रह्मचारी नैष्ठिकु। अतिनेटकु संन्यासी ॥
अर्थ:
कृष्ण चारही आश्रमांचा प्रकाशक आहे; तो त्रैलोक्यातील खराखुरा गृहस्थ, कडक ब्रह्मचारी आणि खराखुरा संन्यासीही आहे.

ओवी २९९:
कृष्णदेहीं नाहीं दैवबळ। लीलाविग्रही चित्कल्लोळ।
त्याची सर्व कर्में पावनशीळ। उद्धरी सकळ श्रवणें कथनें ॥
अर्थ:
कृष्णाच्या देहात प्रारब्धाचे प्रभाव नाही. तो 'लीलाविग्रह' आहे, म्हणजे स्वेच्छेने देह धारण करणारा. त्याची सर्व कर्मे पावन होती, ती श्रवण आणि कथनाने सर्वांचा उद्धार करतात.

ओवी ३००:
कृष्णकर्मांचे करी जो स्मरण। तें कर्म तोडी कर्मबंधन।
ऐसें उदार कर्माचरण। आचरला श्रीकृष्ण दीनोद्धरणा ॥
अर्थ:
जो कृष्णाच्या कर्मांचे स्मरण करतो, त्याचे कर्म बंधन तोडले जाते. असे उदार कर्म करणारे श्रीकृष्ण दीनांचे उद्धार करणारे आहेत.