दिवाळी हा हिंदू धर्मातील एक अत्यंत महत्त्वाचा आणि आनंदोत्सवाचा सण आहे. हा पाच दिवसांचा सण दिव्यांची रोषणाई, फराळाचे पदार्थ, आणि फटाक्यांच्या आतिषबाजीत मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. दिवाळीतील प्रत्येक दिवसाचे आपापले महत्त्व असते. या दिवसांमध्ये सर्वात महत्त्वाचा दिवस म्हणजे लक्ष्मीपूजनाचा दिवस, ज्या दिवशी धनाची देवी लक्ष्मी यांची पूजा व आराधना केली जाते.

यंदा लक्ष्मीपूजन काही ठिकाणी ३१ ऑक्टोबर रोजी तर काही ठिकाणी १ नोव्हेंबर रोजी साजरे केले जाईल. ज्या ठिकाणी अमावस्या सूर्यास्तानंतर २४ मिनिटे किंवा त्याहून अधिक असेल, त्या ठिकाणी १ नोव्हेंबर रोजी लक्ष्मीपूजन करावे. परंतु ज्या ठिकाणी अमावस्या २४ मिनिटांपेक्षा कमी असेल, तिथे ३१ ऑक्टोबर रोजी पूजा करणे शुभ मानले जाते.

लक्ष्मीपूजन कसे करावे, हे अनेकांना माहिती नसते, विशेषतः घरी किंवा कार्यस्थळी पूजन कसे करायचे, यावर काही वेळा संभ्रम असतो. परंतु काळजीची गरज नाही; आज आपण लक्ष्मीपूजन विधीची सविस्तर माहिती जाणून घेणार आहोत.

लक्ष्मीपूजन कसे करावे, याविषयी

लक्ष्मी आणि सरस्वती पूजनाचे मुख्यतः तीन प्रकार आहेत: भाद्रपद शुक्ल पक्ष, अश्विन शुक्ल पक्ष, आणि कृष्ण अमावस्या. यातील पहिले दोन प्रकार घरोघरी साजरे केले जातात. मात्र, तिसऱ्या प्रकारचे लक्ष्मीपूजन "व्यापारे वसते लक्ष्मीः" या संकल्पनेनुसार व्यापारी वर्ग आपल्या दुकानांत, कार्यालयांत, पेढ्यांत सार्वजनिक पद्धतीने साजरे करतात.

दिवाळीत लक्ष्मीपूजनाच्या दिवशी घर आणि कार्यालय सजवून देवी लक्ष्मीच्या प्रतिमेची स्थापना करावी. पूजेच्या वेळी पंचामृताने देवीची अभिषेक पूजा करून देवीला नवीन वस्त्र, दागिने अर्पण करावेत. लक्ष्मीची कृपा प्राप्त करण्यासाठी विशेष मंत्रजप व आरती करावी. पूजेनंतर कुटुंबातील सर्वांनी एकत्र येऊन देवीची आरती करून प्रसाद वाटावा, ज्यामुळे सौख्य व संपत्तीचे वातावरण निर्माण होते.

घरी आणि व्यापारी ठिकाणी लक्ष्मीपूजनाची पद्धत थोडी वेगवेगळी असते. येथे घरी आणि कामाच्या ठिकाणी लक्ष्मीपूजन कसे करावे, याची सविस्तर माहिती दिली आहे:

​

घरी लक्ष्मीपूजन कसे करावे?

लक्ष्मीपूजन हा दिवाळी सणातील एक अत्यंत महत्त्वाचा विधी आहे, जो घरात सुख-समृद्धी आणि आनंदाचे वातावरण निर्माण करण्यासाठी केला जातो. घरी लक्ष्मीपूजन करताना, सर्वप्रथम एक स्वच्छ चौरंग घेऊन त्यावर लाल कापड अंथरावे. त्यावर तांदुळाचे ठिकाण करून कलश ठेवावा. कलशात पाणी, तांदूळ, हळद, कुंकू आणि फुले घालावीत. त्यानंतर कलशावर एक छोटी प्लेट ठेऊन, त्यावर लक्ष्मीची मूर्ती आणि फोटो ठेवावा. पूजेत विडा ठेवून त्यावर नारळ ठेवणे शुभ मानले जाते.

पूजा सुरू करताना, प्रथम गणपतीची पूजा करावी, कारण कोणतेही शुभ कार्य गणेशपूजनानेच सुरू होते. त्यानंतर लक्ष्मीची पूजा करून तिला हळद-कुंकू, फुले, दुर्वा, अक्षता अर्पण कराव्यात. लक्ष्मीपूजनानंतर दीप, अगरबत्ती आणि सुगंधी फुले दाखवून वातावरण भक्तिमय करावे. पूजेच्या समाप्तीनंतर लक्ष्मीची मनोभावे आरती करावी, ज्यात कुटुंबातील सर्वांनी सहभागी व्हावे. शेवटी गोड प्रसाद वाटावा, ज्यामुळे देवी लक्ष्मीची कृपा लाभते आणि घरात आनंद व समृद्धी नांदते.

व्यापारी वर्गाने कामाच्या ठिकाणी लक्ष्मीपुजन कसे करावे?

व्यापारी वर्गाने कामाच्या ठिकाणी लक्ष्मीपूजनाची तयारी अत्यंत उत्साहाने आणि श्रद्धेने करावी. सर्वप्रथम, आपल्या दुकानाची किंवा कार्यालयाची स्वच्छता करून त्याला सुंदर रंगरंगोटी करावी. फुलांच्या माळा, तोरणे, ध्वज, केळीची पाने आणि इतर सजावटींचा वापर करून संपूर्ण ठिकाणाला साजिरं करावं.

दुकान सजवल्यावर, जमाखर्चाच्या वह्या आणि व्यापाराची खात्री ठेवण्यासाठी वापरण्यात येणाऱ्या रजिस्टरच्या सजावटीवर लक्ष केंद्रित करावं. या वस्तूंवर तांबड्या कुंकवाने स्वास्तिक चिन्ह काढून, शुभ संकेतासाठी 'शुभमस्तु' लिहावं. पूजेसाठी स्वच्छ दौती, शाई किंवा इतर आवश्यक लेखणी साहित्य तयार ठेवा.

पूजेसाठी पाण्याने भरलेले दोन तांब्याचे अथवा चांदीचे कलश, पंचपात्री, ताम्हण, संध्येची पळी, तांदूळ, नारळ, सुपारी, पान, फळे, फुलं, हळद-कुंकू, अष्टगंध, गुलाल, जिरे, गूळ इत्यादी साहित्य आधीच सज्ज करून ठेवावं. दिव्याच्या आरतीसाठी गोडे तेल आणि वात दिलेला दिवा वापरा.

निशामुख समयी दुकानात दिव्यांची रोशनाई करावी आणि गाद्या, तक्के, लोड वगैरे वापरून आसनाची मांडणी करावी. ठरलेल्या वेळेला मुख्य मालकाने स्वच्छता करून लक्ष्मीपूजनाचा आरंभ करावा.

​
​लक्ष्मीपूजन का करतात?

अश्विन वद्य अमावास्येला लक्ष्मीपूजन करण्याची परंपरा प्राचीन काळापासून चालत आलेली आहे. या दिवशी देवी लक्ष्मीची उपासना केली जाते, कारण ती धन, समृद्धी आणि सौख्याची देवी मानली जाते. एका पुराणकथेप्रमाणे, या दिवशी राक्षस बलीच्या बंदिवासातून देवी लक्ष्मीची सुटका झाली होती. लक्ष्मीची सुटका झाल्याचा आनंद साजरा करण्यासाठी लक्ष्मीपूजन करण्यात येते, अशी एक आख्यायिका आहे.

लक्ष्मीचे वास्तव्य घरात आणि व्यवसायाच्या ठिकाणी सतत रहावे, यासाठीही या दिवशी लक्ष्मीपूजन केले जाते. व्यापारी वर्गासाठी लक्ष्मीपूजनाचे विशेष महत्त्व आहे, कारण लक्ष्मीची कृपा व्यवसायात समृद्धी आणते, असे मानले जाते. म्हणूनच, व्यापारी आपल्या कार्यालये, दुकानं, आणि कामाच्या ठिकाणी लक्ष्मीपूजन करून तिच्या कृपेची कामना करतात.

​