धनत्रयोदशीचा अर्थ

आश्विन महिन्यातील त्रयोदशीला धनत्रयोदशी साजरी केली जाते, ज्याला धनतेरस किंवा धनत्रयोदशी असेही म्हटले जाते. या दिवशी वैद्य धन्वंतरी यांचा जन्म झाला, जो दिवाळीच्या सुरुवातीच्या काळात असतो.

भारतीय संस्कृतीत आरोग्याला मोठे महत्त्व दिले जाते. आरोग्याला संपत्तीच्या समकक्ष स्थान दिल्याने 'आरोग्य धनसंपदा' असे म्हणतात. त्यामुळे दिवाळीत धनत्रयोदशीला विशेष महत्त्व आहे.

पौराणिक कथा

धन्वंतरी यांना भगवान विष्णूचा अवतार मानले जाते. समुद्रमंथनाच्या वेळी ते अमृताचा घागर घेऊन समुद्रातून बाहेर आले. धन्वंतरीला आरोग्य, औषधाचे ज्ञान आणि दीर्घायुष्य प्रदान करणारी देवता मानले जाते. प्राचीन काळात आयुर्वेदाशी संबंधित असलेल्या वैद्यकशास्त्रामुळे त्यांना आयुर्वेदाचे जनक म्हणून ओळखले जाते.

समुद्रमंथन

पुराणांनुसार, धन्वंतरी यांची उत्पत्ती समुद्रमंथनाशी संबंधित आहे, ज्यामध्ये देव आणि दानवांनी दुग्धसागराचे मंथन केले. यामध्ये अनेक अमूल्य गोष्टी बाहेर आल्या, त्यात धन्वंतरी अमृताचे भांडे आणि औषधी वनस्पती घेऊन समुद्रातून बाहेर आले. या अमृताची देव आणि दानवांनी मागणी केली, कारण ते अमरत्वाचे वरदान देऊ शकते.

भगवान धन्वंतरीचा अवतार आयुर्वेदाच्या सुरुवातीशी संबंधित आहे, कारण त्यांनी अनेक औषधांचे ज्ञान दिले. त्याचा उद्देश शरीर, मन आणि आत्मा यांचा समतोल साधून रोग टाळणे किंवा बरा करणे आहे.

धनत्रयोदशी कथा

धनत्रयोदशीच्या मागे आणखी एक कथा आहे. भविष्यवाणी प्रमाणे हेमा राजाचा पुत्र आपल्या सोळाव्या वर्षी मरण पावणार होता. आपल्या मुलाला जीवनातील सर्व सुख मिळावे यासाठी राजा राणी त्याचे लग्न करतात. लग्नानंतर चौथ्या दिवशी तो मृत्यूमुखी पडणार असे त्याला सांगण्यात आले होते. त्या रात्री त्याची पत्नी त्याला झोपू देत नाही. त्याच्या अवतीभोवती सोन्या-चांदीच्या मोहरा ठेवल्या जातात. संपूर्ण राजाचा महल दिव्यांनी उजळून निघतो. त्या वेळी वेगवेगळी गाणी आणि गोष्टी सांगून जागे ठेवले गेले. त्यावेळी यम राजकुमारच्या खोलीत सर्परुपात प्रवेश करण्याचा प्रयत्न करतो तेव्हा त्याचे डोळे सोन्या-चांदीने दिपतात. त्यामुळे पुन्हा यम आपल्या यमलोकात परततो. तिने राजकुमाराचे प्राण वाचवले.म्हणूनच या दिवशी यमदीपदान केले जाते. या दिवशी संध्याकाळी घराबाहेर दिवा लावून त्याच्या वातीचे टोक दक्षिण दिशेस करतात. त्यानंतर त्या दिव्यास नमस्कार करुन अपमृत्यू टळतो असा समज आहे.

धन्वंतरीची पूजा करण्याचे महत्त्व

दिवाळीचा सण पाच दिवसांचा असतो, ज्यामध्ये धनत्रयोदशीचा सण भगवान धन्वंतरीच्या विशेष पूजेसाठी ओळखला जातो. या दिवशी भगवान धन्वंतरीची पूजा अत्यंत महत्वाची असते, आणि या सणाला धन्वंतरी त्रयोदशी असेही म्हटले जाते.

या दिवशी देवी-देवतांकडून आरोग्य, संपत्ती आणि समृद्धीचा आशीर्वाद मिळवण्याचा शुभ काळ मानला जातो. धन्वंतरीची पूजा केल्याने वर्षभर आरोग्य चांगले राहते, तसेच अनेक रोगांपासून मुक्ती मिळते.

भगवान धन्वंतरीची पूजा जीवनात सकारात्मक ऊर्जा आणते, ज्यामुळे घरात सुख-शांती राहते. असे मानले जाते की धन्वंतरीचा जन्म समुद्रमंथनातून आयुर्वेदिक औषधांची वाढ करण्यासाठी झाला होता, म्हणूनच धनत्रयोदशीला त्यांची पूजा करण्याची परंपरा आहे.

या दिवशी भक्ती आणि श्रद्धेने केलेली पूजा आपल्याला आरोग्याच्या दृष्टीने फायदेशीर ठरते आणि जीवनाला सकारात्मक दिशा देण्यासाठी मदत करते.

​​