मराठी साहित्याचा डिजिटल खजिना.
एकनाथी भागवत अध्याय १५ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १५ ओव्या २०१ ते २५०
सर्पासी वायुधारण । मीनासी जळतरण ।
पक्ष्यासी नभोगमन । हे जन्मसिद्धि जाण स्वाभाविक ॥१॥
सर्पाला वायुभक्षण, मत्स्याला पाण्यात पोहणे, पक्ष्याला आकाशात उडणे, ह्या सिद्धि त्यांना जन्मत:च आपोआप प्राप्त झालेल्या आहेत १.
हंस निवडी क्षीरनीर । कोकिळेसी मधुर स्वर ।
चंद्रामृत सेवी चकोर । हे सिद्धि साचार जन्मास्तव ॥२॥
चंद्रामृत सेवी चकोर । हे सिद्धि साचार जन्मास्तव ॥२॥
हंस हा पाणी आणि दूध वेगळे वेगळे करतो, कोकिळा मधुर स्वराने गायन करते, चकोर चंद्रामृताचे सेवन करतो, ह्याही सिद्धि खरोखर त्यांना जन्मापासूनच प्राप्त झालेल्या असतात २.
जन्मास्तव सहज सिद्धी । त्या म्यां सांगीतल्या सुबुद्धी ।
आतां साधिलिया औषधी । लाभती सिद्धी त्या ऐक ॥३॥
आतां साधिलिया औषधी । लाभती सिद्धी त्या ऐक ॥३॥
ह्याप्रमाणे जन्मापासूनच ज्या नैसर्गिक सिद्धि प्राप्त होतात, त्या मी तुला चांगल्या रीतीने सांगितल्या. आतां काही दिव्यौषधींचे साधन केले असतांही सिद्धि प्राप्त होत असतात, त्याही सांगतो ऐक ३.
श्वेतमांदारीं गजानन । अंगारकचतुर्थी साधिल्या जाण ।
सकल विद्यांचें होय ज्ञान । धनधान्यसमृद्धी ॥४॥
सकल विद्यांचें होय ज्ञान । धनधान्यसमृद्धी ॥४॥
पांढऱ्या मांदाराच्या झाडाखाली गजाननाची पूजा करून अंगारकी चतुर्थीचे व्रत केल्यास सर्व विद्यांचे ज्ञान होते, व धनधान्याची समृद्धि होते ४.
अजानवृक्षाची वोळखण । त्याचीं फळें श्वानमुखें जाण ।
त्याचें घडल्या क्षीरपान । होय आपण अजरामर ॥५॥
त्याचें घडल्या क्षीरपान । होय आपण अजरामर ॥५॥
अजानवृक्षाची ओळख हीच की, त्याची फळे कुत्र्याच्या तोंडासारखी असतात. त्या वृक्षाचे दूध प्यावयास मिळाले तर तो मनुष्य स्वतः अजरामर होतो ५.
पिचुमंद नित्य सेविल्या देख । त्यासी बाधीना कोणी विख ।
पाताळगरूडीचें प्राशिल्या मुख । त्यासी देहदुःख बाधीना ॥६॥
पाताळगरूडीचें प्राशिल्या मुख । त्यासी देहदुःख बाधीना ॥६॥
कडूलिंब नित्य सेवन केला असता त्याला कोणतेही विष बाधत नाही. पाताळगरुडीचे तोंड प्राशन केल्यास त्याला देहासंबंधी कोणतीच पीडा होत नाहीं ६.
पूतिकावृक्षाचे मूळीं । असे महाशक्तीची पुतळी ।
ते साधल्या अप्सरांचे मेळीं । क्रीडे तत्काळीं साधक ॥७॥
ते साधल्या अप्सरांचे मेळीं । क्रीडे तत्काळीं साधक ॥७॥
पूतिकावृक्षाच्या मुळामध्ये तर महच्छत्तीची पुतळीच असते. ही साध्य केली असतां साधक हा तत्काळ अप्सरांच्या घोळक्यांतच क्रीडा करूं लागतो ७
अनंत औषधी अनंत सिद्धी । त्यांची साधना कठिण त्रिशुद्धी ।
तपादि सिद्धींची विधि । ऐक सुबुद्धी उद्धवा ॥८॥
तपादि सिद्धींची विधि । ऐक सुबुद्धी उद्धवा ॥८॥
अशा औषधी अनंत आहेत, आणि सिद्धीही अनंत आहेत. त्यांचे साधन होणेही खरोखर कठीणच आहे. आता हे बुद्धिमान् उद्धवा ! तपादि सिद्धींचे विधि कसे असतात तेही ऐक ८.
कृच्छ्र पराक चांद्रायण । आसार जलाशय धूम्रपान ।
तप करी जें जे भावून । ते ते सिद्धि जाण तो पावे ॥९॥
तप करी जें जे भावून । ते ते सिद्धि जाण तो पावे ॥९॥
कृच्छ, पराक, चांद्रायण, इत्यादि व्रतें करणें, पर्जन्याच्या धारांत बसणे, पाण्यांत उभे राहणे, धूम्रपानादि साधन करणे इत्यादि जी जी तपे आहेत; ती मनामध्ये जी जी भावना धरून आचरण करावीत, ती ती सिद्धि त्याला प्राप्त होते ९.
ऐक मंत्रसिद्धीचें लक्षण । प्रेतावरी बैसोनि आपण ।
एक रात्र केल्या अनुष्ठान । प्रेतदेवता संपूर्ण प्रसन्न होय ॥२१०॥
एक रात्र केल्या अनुष्ठान । प्रेतदेवता संपूर्ण प्रसन्न होय ॥२१०॥
आतां मंत्रसिद्धीचे लक्षण ऐक. आपण प्रेतावर बसून एक रात्र अनुष्ठान केले असतां प्रेतदेवता पूर्णपणे प्रसन्न होते २१०.
तेणें भूत भविष्य वर्तमान । ते सिद्धि प्राप्त होय जाण ।
करितां सूर्यमंत्रविधान । दूरदर्शनसिद्धि उपजे ॥११॥
करितां सूर्यमंत्रविधान । दूरदर्शनसिद्धि उपजे ॥११॥
त्यामुळे भूत, भविष्य, वर्तमान अशा सर्व ज्ञानाची सिद्धि प्राप्त होते हे लक्षात ठेव, सूर्यमंत्राचे अनुष्ठान केले असतां दूरदर्शनसिद्धि प्राप्त होते ११.
जैसा मंत्र जैसी बुद्धी । तैसी त्यास प्रकटे सिद्धी ।
या सकळ सिद्धींची समृद्धी । योगधारणाविधीमाजीं असती ॥१२॥
या सकळ सिद्धींची समृद्धी । योगधारणाविधीमाजीं असती ॥१२॥
जसा मंत्र आणि इच्छा असते, त्याप्रमाणेच त्याला सिद्धि प्राप्त होते. परंतु ह्या सर्व सिद्धींची समृद्धि एका योगधारणेमध्ये असते १२.
नेहटूनियां आसना । ऐक्य करोनि प्राणापानां ।
जो धरी योगधारणा । सकळ सिद्धी जाणा ते ठायीं ॥१३॥
जो धरी योगधारणा । सकळ सिद्धी जाणा ते ठायीं ॥१३॥
दृढ आसन घालून प्राणापानांचे ऐक्य करून जो योगधारणा करील, त्याच्या ठिकाणी सर्व सिद्धि प्राप्त होतात १३.
म्यां सांगीतली सिद्धींची कथा । झालिया प्राणापानसमता ।
आलिया योगधारणा हाता । तैं सिद्धी समस्ता प्रकटती ॥१४॥
आलिया योगधारणा हाता । तैं सिद्धी समस्ता प्रकटती ॥१४॥
मी सिद्धींची गोष्ट तुला सांगितलीच की, प्राणापान सम झाले असतां व योगधारणा साध्य झाली असता सर्वच सिद्धि प्रगट होतात १४.
प्राणापान समान न करितां । योगधारणाही न धरितां ।
मज एकातें हृदयीं धरितां । सिद्धी समस्ता दासी होती ॥१५॥
मज एकातें हृदयीं धरितां । सिद्धी समस्ता दासी होती ॥१५॥
किंवा प्राणापानही सम न करितां, योगधारणाही न धरितां, मला एकालाच हृदयांत ठेवलें असतांही सर्व सिद्धि दासी होतात १५.
मज पावावया तत्त्वतां । मज एकातें स्मरतां ध्यातां ।
पावो देऊन सिद्धींचे माथां । चारी मुक्ति स्वभावतां दासी होती ॥१६॥
पावो देऊन सिद्धींचे माथां । चारी मुक्ति स्वभावतां दासी होती ॥१६॥
खरोखर मला जर पावावयाचे असेल तर, माझें एकाचेच स्मरण केले, माझे एकाचंच ध्यान केले, तरी सर्व सिद्धींच्या माथ्यावर पाय देऊन चारही मुक्ति आपोआप दासी होऊन राहातात १६.
नाना सिद्धींची धारणा धरितां । माझी सलोकता समीपता ।
हाता न ये गा सरूपता । मग सायुज्यता ते कैंची ॥१७॥
हाता न ये गा सरूपता । मग सायुज्यता ते कैंची ॥१७॥
नाना प्रकारच्या सिद्धींचा विचार करीत बसले, तर माझी सलोकता, समीपता किंवा सरूपता हाती लागत नाही. मग सायुज्यतेची गोष्ट कशाला ? १७.
माझे अतिशयें शुद्ध भक्त । ते मुक्तीसी दूर दवडित ।
माझेनि भावार्थें नित्यतृप्त । ते पूज्य होत मजलागीं ॥१८॥
माझेनि भावार्थें नित्यतृप्त । ते पूज्य होत मजलागीं ॥१८॥
माझे जे अत्यंत शुद्ध भक्त असतात, ते मुक्तीलाही दूर झुगारून देतात. ते माझ्या भक्तीमध्येच निरंतर तृप्त असतात. आणि तेच मला पूज्य होतात १८.
जो सकळ सिद्धींचा ईश्वरू । तो मी लागें त्यांची पूजा करूं ।
तेथिला जो सिद्धींचा संभारू । घेऊनि निजवेव्हारू पळताती ॥१९॥
तेथिला जो सिद्धींचा संभारू । घेऊनि निजवेव्हारू पळताती ॥१९॥
सर्व सिद्धींचा ईश्वर जो मी, तो मीच त्यांची पूजा करूं लागतो. त्यामुळे तेथला जो सिद्धींचा मेळा असतो, तो आपला सर्व पसारा घेऊन पळत सुटतो १९,
सकळ सिद्धींच्या स्वामित्वेंसीं । मी भगवंत तिष्ठें भक्तांपाशीं ।
तेंचि श्लोकार्थें हृषीकेशी । उद्धवासी सांगत ॥२२०॥
तेंचि श्लोकार्थें हृषीकेशी । उद्धवासी सांगत ॥२२०॥
सर्व सिद्धीच्या स्वामित्वासहवर्तमान मी भगवंत भक्तांपाशी राहात असतो. तेंच श्लोकरूपाने श्रीकृष्ण उद्धवाला सांगतात २२०.
सर्वासामपि सिद्धीनां हेतुः पतिरहं प्रभुः ।
अहं योगस्य साङ्ख्यस्य धर्मस्य ब्रह्मवादिनाम् ॥ ३५ ॥
अहं योगस्य साङ्ख्यस्य धर्मस्य ब्रह्मवादिनाम् ॥ ३५ ॥
[श्लोक ३५] ब्रह्मवादी लोकांनी योग, सांख्य, धर्म इत्यादी पुष्कळ साधने सांगितली आहेत त्यांचा तसेच सर्व सिद्धींचे कारण, पालन करणारा आणि प्रभू मीच होय. (३५)
सकळ सिद्धींचें मी जन्मस्थान । माझेनि सिद्धींचें थोर महिमान ।
सिद्धींसी मजमाजीं निदान । यापरी मी जाण स्वामी त्यांचा ॥२१॥
सिद्धींसी मजमाजीं निदान । यापरी मी जाण स्वामी त्यांचा ॥२१॥
मी सर्व सिद्धींचे जन्मस्थान आहे, माझ्यामुळेच सिद्धीचे मोठे माहात्म्य आहे, आणि माझ्यामध्येच सिद्धींचा शेवट होतो. अशा प्रकारे मीच त्यांचा धनी आहे २१.
जे जीवात्म्याची ऐक्यता । त्या योगाचा स्वामी मी तत्त्वतां ।
जेथ जीवत्वाची मिथ्या वार्ता । त्या ज्ञानाचाही सर्वथा स्वामी मीचि ॥२२॥
जेथ जीवत्वाची मिथ्या वार्ता । त्या ज्ञानाचाही सर्वथा स्वामी मीचि ॥२२॥
जीवात्म्याची जी ऐक्यता, त्या योगाचा खरोखर मी स्वामी आहे. आणखी ज्यांत जीवपणाची गोष्ट मिथ्या ठरते, त्या ज्ञानाचाही सर्वस्वी स्वामी मीच आहे २२.
ज्ञानोपदेष्टे जे साधू । त्यांचाही स्वामी मी प्रसिद्धू ।
माझेनि प्रसादें ज्ञानबोधू । होतसे विशदू सज्ञाना ॥२३॥
माझेनि प्रसादें ज्ञानबोधू । होतसे विशदू सज्ञाना ॥२३॥
ज्ञानोपदेश करणारे जे साधु आहेत, त्यांचाही मी स्वामी असल्याचे प्रसिद्धच आहे. ज्ञानीजनांना माझ्याच उपदेशाने ज्ञानाचा स्पष्ट बोध होतो २३.
उपदेशी उपनिषद्‍भागें वेदू । त्या वेदाचाही स्वामी मी गोविंदू ।
मजवेगळा वेदवादू । उच्चारीं शब्दू नुच्चारे ॥२४॥
मजवेगळा वेदवादू । उच्चारीं शब्दू नुच्चारे ॥२४॥
वेद उपनिषद्‌भागाने उपदेश करतो. मी गोविंद त्या वेदाचाही स्वामी आहे. माझ्याशिवाय त्या वेदाच्या उच्चारांतून एकही शब्द उच्चारला जाणार नाही २४.
धर्म म्हणिजे ज्ञानसाधन । त्याचाही स्वामी मीचि जाण ।
मी सबाह्य परिपूर्ण । चैतन्यघन सर्वात्मा ॥२५॥
मी सबाह्य परिपूर्ण । चैतन्यघन सर्वात्मा ॥२५॥
धर्म म्हणजे ज्ञानाचे साधन, त्याचा स्वामीही मीच आहे हे लक्षात ठेव. आंतबाहेर परिपूर्ण वसणारा ज्ञानमया सर्वास्मा तो मीच २५.
मी सर्वात्मा सर्वव्याप्त । सबाह्य परिपूर्ण समस्त ।
हे माझ्या ठायीं सहज स्थित । ऐक सुनिश्चित उद्धवा ॥२६॥
हे माझ्या ठायीं सहज स्थित । ऐक सुनिश्चित उद्धवा ॥२६॥
मी सर्वात्मा असून सर्वत्र च्यापलेला आहे. उद्धवा ! आतबाहेर सर्वत्र परिपूर्णत्वाने भरलेला मीच. ही स्थिति खरोखर माझ्यामध्ये आपोआपच कशी राहिलेली आहे ते नीटपणे ऐक २६.
अहमात्माऽऽन्तरो बाह्योऽनावृतः सर्वदेहिनाम् ।
यथा भूतानि भूतेषु बहिरन्तः स्वयं तथा ॥ ३६ ॥
इति श्रीमद्‍भागवते महापुराणे पारमहंस्यां
एकादशस्कन्धे पञ्चदशोऽध्यायः ॥ १५ ॥
यथा भूतानि भूतेषु बहिरन्तः स्वयं तथा ॥ ३६ ॥
इति श्रीमद्‍भागवते महापुराणे पारमहंस्यां
एकादशस्कन्धे पञ्चदशोऽध्यायः ॥ १५ ॥
[श्लोक ३६] ज्याप्रमाणे सर्व प्राण्यांच्या आतबाहेर पंचमहाभूतेच आहेत, त्याचप्रमाणे मी सर्व प्राण्यांच्या आत द्रष्टारूपाने आणि बाहेर दृश्यरूपाने आहे कारण मी कोणतेही आवरण नसलेला, सर्व प्राण्यांचा आत्मा आहे. (३६)
इति श्रीमद्‍भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां एकादशस्कन्धे पञ्चदशोऽध्यायः ॥ १५ ॥ अध्याय पंधरावा समाप्त
इति श्रीमद्‍भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां एकादशस्कन्धे पञ्चदशोऽध्यायः ॥ १५ ॥ अध्याय पंधरावा समाप्त
जीवांच्या जीवामाजीं माझा वास । जीव मजमाजीं सावकाश ।
माझें स्वरूप गा असमसाहस । गुणमायेस अनावृत ॥२७॥
माझें स्वरूप गा असमसाहस । गुणमायेस अनावृत ॥२७॥
जीवांच्या जीवामध्ये माझेंच वास्तव्य आहे. आणि जीवही माझ्यामध्येच खुशाल राहिलेले आहेत. अरे ! माझें स्वरूप गुणांपासून आणि मायेपासून अगदी भिन्न असून ते अमर्याद आहे २७.
जेवीं घटाची वस्ती आकाशीं । आकाश सबाह्य त्या घटासी ।
तेवीं मी जीवमात्रांसी । सबाह्य हृषीकेशी परिपूर्ण ॥२८॥
तेवीं मी जीवमात्रांसी । सबाह्य हृषीकेशी परिपूर्ण ॥२८॥
ज्याप्रमाणे घट हा आकाशामध्येच राहतो व त्याच्या आतबाहेर आकाशच असते, त्याप्रमाणे प्रत्येक जीवाच्या आंतून व बाहेरून परिपूर्ण भरलेला असा मीच श्रीकृष्ण आहे २८.
जैशीं महाभूतें भौतिकांसी । सबाह्य असती सर्वांसी ।
तेवीं मी सकळ जगासी । सबाह्य हृषीकेशी पूर्णत्वें पूर्ण ॥२९॥
तेवीं मी सकळ जगासी । सबाह्य हृषीकेशी पूर्णत्वें पूर्ण ॥२९॥
सर्व भौतिकांना जशी पंचमहाभूतें आंतून व बाहेरून व्यापून असतात, त्याप्रमाणे मी श्रीकृष्णही पूर्णत्वेकरून सर्व जगाला आंतून व बाहेरून पूर्णपणे व्यापून राहिलेला आहे २९.
जीवन जैसें तरंगासी । कां गोडी जैसी गुळासी ।
तेवीं अनंतकोटि ब्रह्मांडांसी । मी पूर्णत्वेंसी परिपूर्ण ॥२३०॥
तेवीं अनंतकोटि ब्रह्मांडांसी । मी पूर्णत्वेंसी परिपूर्ण ॥२३०॥
लाटांना जसे पाणी, किंवा गुळाला जशी गोडी, त्याप्रमाणे ह्या अनंत कोटी ब्रह्मांडांनाही मी परिपूर्णत्वाने परिपूर्ण व्यापून राहिलों आहे २३०.
मज पूर्णाची पूर्ण प्राप्ती । निकट येतयेतां हातीं ।
ते संधीं सिद्धी नागविती । भोगसंपत्तीउपचारें ॥३१॥
ते संधीं सिद्धी नागविती । भोगसंपत्तीउपचारें ॥३१॥
असा जो मी परिपूर्ण त्या माझ्या पूर्ण प्राप्तीची संधी जवळ जवळ येत असतां त्या संधीला भोगविलास व संपत्तीचे उपचार ह्यांच्या योगाने सिद्धि बहुत नागवून सोडतात ३१.
ज्याचें रायापाशीं पूर्ण चलन । त्याचे हाता ये लांचु संपूर्ण ।
तेणेंचि तो पावे मरण । तैशा सिद्धी जाण घातका ॥३२॥
तेणेंचि तो पावे मरण । तैशा सिद्धी जाण घातका ॥३२॥
राजापाशी ज्याचे चांगले दळणवळण असते, त्याला सहजासहजी पूर्णपणे लांच खाता येतो, पण बहुधा त्यांतच त्याला मृत्यु येतो. त्याप्रमाणेच साधकाला सिद्धि घातकच आहेत ३२.
ये अध्यायींचें निरूपण । सांगावया हेंचि गा कारण ।
माझे प्राप्तीस सिद्धी विघ्न । उद्धवा जाण निश्चितीं ॥३३॥
माझे प्राप्तीस सिद्धी विघ्न । उद्धवा जाण निश्चितीं ॥३३॥
ह्या अध्यायांतील विषयाचे प्रतिपादन करण्याचे कारण हेच की, उद्धवा ! माझ्या प्राप्तीला खरोखर सिद्धि हेच मोठे विघ्न आहे ३३.
एकाग्र भजनें माझी प्राप्ती । होतां ते संधीसी सिद्धी येती ।
त्या भुलवोनियां भोगासक्तीं । नागविती साधकां ॥३४॥
त्या भुलवोनियां भोगासक्तीं । नागविती साधकां ॥३४॥
एकाग्र भजनाने माझी प्राप्ति होण्याची वेळ आली असता त्या संधीला सिद्धि येतात, आणि त्या भोगांच्या आसक्तीने साधकांना भुरळ घालन नागवून सोडतात ३४.
जे नेणती माझें निजसुख । ऐसे जे कां केवळ मूर्ख ।
त्यांसीच सिद्धींचें कौतुक । अलोकिक भोगलिप्सा ॥३५॥
त्यांसीच सिद्धींचें कौतुक । अलोकिक भोगलिप्सा ॥३५॥
माझें आत्मसुखच जे जाणत नाहीत, असे जे केवळ मूर्ख असतात, त्यांना अत्यंत विषय वासनेमुळे ह्या सिद्धीचे मोठे कौतुक वाटते ३५.
जैसे वेश्येचे हावभाव । तैसें सिद्धींचें वैभव ।
हें त्यागावया गा सर्व । देवें हा अध्याव निरूपिला ॥३६॥
हें त्यागावया गा सर्व । देवें हा अध्याव निरूपिला ॥३६॥
वेश्येचे जसे हावभाव असतात, तसेंच हें सिद्धीचे वैभव आहे. ते सर्व सोडून द्यावे असे सांगण्यासाठी देवांनी हा अध्याय सांगितला ३६.
ज्यासी प्राप्त माझें निजसुख । त्यासी सिद्धी तुच्छप्राय देख ।
न देखती जन्ममरणांचें मुख । माझा पूर्ण हरिख कोंदाटे ॥३७॥
न देखती जन्ममरणांचें मुख । माझा पूर्ण हरिख कोंदाटे ॥३७॥
ज्याला माझें आत्मसुख प्राप्त होते, त्याला ह्या सिद्धि केवळ कसपटासमान होत. ते जन्ममरणांचे तोंडसुद्धा पहात नाहीत. त्यांच्या अंत:करणांत माझ्याविषयी परिपूर्ण आनंद भरलेला असतो ३७.
सेवितां सद्‍गुरुचरण । कोंदाटे ब्रह्म परिपूर्ण ।
तेथ सिद्धींसी पुसे कोण । हे जाणती खूण हरिभक्त ॥३८॥
तेथ सिद्धींसी पुसे कोण । हे जाणती खूण हरिभक्त ॥३८॥
सद्गुरूच्या चरणांची सेवा केली असता सर्व परिपूर्ण ब्रह्मच सर्वत्र भरून राहते. तेव्हां सिद्धींना विचारतो कोण ? ही खूण हरिभक्त जाणतात ३८.
हरिभक्तीसी विकीला भावो । भजनें फिटला अहंभावो ।
तेथ सिद्धींचा भोगसंदेहो । निपुजे पहा हो सर्वथा ॥३९॥
तेथ सिद्धींचा भोगसंदेहो । निपुजे पहा हो सर्वथा ॥३९॥
आपलेपणा हरिभक्तीला विकून टाकतात, भजनाने अहंभाव नाहीसा होतो, अशा वेळी सिद्धींच्या उपभोगाची कल्पनाही त्यांच्या मनात कधीच येत नाही ३९.
भुक्ति मुक्ति ऋद्धि सिद्धी । सद्‍गुरुचरणीं गा त्रिशुद्धी ।
हें नेणती जे मंदबुद्धी । ते नाना सिद्धी वांछिती ॥२४०॥
हें नेणती जे मंदबुद्धी । ते नाना सिद्धी वांछिती ॥२४०॥
भुक्ति, मुक्ति, ऋद्धि, सिद्धि, ह्या खरोखर सद्गुरुचरणांच्याच ठिकाणी आहेत. जे मंदबुद्धि लोक हे जाणत नाहीत, ते अनेक प्रकारच्या सिद्धींची इच्छा करतात २४०.
सकळ सिद्धींचें साधन । निरपेक्षता सत्य जाण ।
निरपेक्षाचें अंगण । सिद्धी संपूर्ण ओळंगती ॥४१॥
निरपेक्षाचें अंगण । सिद्धी संपूर्ण ओळंगती ॥४१॥
निरपेक्षता हेच खरोखर सर्व सिद्धीचे साधन आहे हे पक्के लक्षात ठेव. निरपेक्ष असतो त्याच्या अंगणांत सर्व सिद्धि राबत असतात ४१.
सिद्धींची अपेक्षा ज्यांचे चित्तीं । सिद्धी त्यांकडे न थुंकिती ।
निरपेक्षाचे पायींची माती । सिद्धी वंदिती सर्वदा ॥४२॥
निरपेक्षाचे पायींची माती । सिद्धी वंदिती सर्वदा ॥४२॥
ज्यांच्या मनांत सिद्धींची इच्छा असते, त्यांच्याकडे सिद्धि ढुंकूनसुद्धा पहात नाहीत; आणि निरपेक्ष असतो त्याच्या पायांची मातीसुद्धा सिद्धि नेहमी शिरसावंद्य करतात ४२.
ज्ञानवैराग्यभक्तीचे माथां । सत्य जाण पां निरपेक्षता ।
ते निरपेक्षता आलिया हाता । मुक्ति सायुज्यता पायां लागे ॥४३॥
ते निरपेक्षता आलिया हाता । मुक्ति सायुज्यता पायां लागे ॥४३॥
ज्ञान, वैराग्य आणि भक्ति ह्यांच्याहुनही निरपेक्षता हीच खरोखर अत्यंत श्रेष्ठ आहे. ती निरपेक्षता हाती आली असतां सायुज्यता मुक्तीसुद्धा पायीं लागते ४३.
निरपेक्षतेपाशीं सर्व सिद्धी । निरपेक्षतेपाशीं विधी ।
निरपेक्षतेपाशीं सुबुद्धी । चरण वंदी अहर्निशीं ॥४४॥
निरपेक्षतेपाशीं सुबुद्धी । चरण वंदी अहर्निशीं ॥४४॥
निरपेक्षतेपाशीच सर्व सिद्धि असतात, निरपेक्षतेपाशीच सर्व विधि असतात, आणि निरपेक्षतेपाशीच समृद्धि रात्रंदिवस चरण वंदीत असते ४४.
निरपेक्षता तेथ निर्वाहो । निरपेक्षता तेथ सद्‍भावो ।
निरपेक्षतेपाशीं भगवद्‍भावो । यथार्थ पहा वो तिष्ठतू ॥४५॥
निरपेक्षतेपाशीं भगवद्‍भावो । यथार्थ पहा वो तिष्ठतू ॥४५॥
निरपेक्षता असते तेथेच योगक्षेम असतो निरपेक्षता असते तेथेच सद्‌भाव असतो, आणि अहो ! निरपेक्षतेपाशीच भगवंताचे स्वरूप खरोखर उभे असते पहा ! ४५.
निरपेक्षतेपाशीं उपनिषद्‍भागू । निरपेक्षतेपाशीं साचार योगू ।
निरपेक्षता स्वानंदभोगू । सांपडे श्रीरंगू निरपेक्षा ॥४६॥
निरपेक्षता स्वानंदभोगू । सांपडे श्रीरंगू निरपेक्षा ॥४६॥
निरपेक्षतेपाशीच वेदान्त असतो, निरपेक्षतेपाशीच खराखरा योग असतो, निरपेक्षता हाच स्वानंदाचा उपभोग आहे, आणि निरपेक्षालाच श्रीकृष्ण सांपडतो ४६.
एका जनार्दना शरण । त्याचे वंदितां श्रीचरण ।
चढती निरपेक्षता जाण । सदा संपूर्ण स्वानंदें ॥४७॥
चढती निरपेक्षता जाण । सदा संपूर्ण स्वानंदें ॥४७॥
एका (एकनाथ ) जनार्दनाला शरण जाऊन त्याचे पवित्र चरण वंदन करतांच त्याला वाढती निरपेक्षता प्राप्त झाली, म्हणून तो आनंदाने सदा सर्वदा परिपूर्ण असतो ४७.
आम्हां स्वानंदाचा निजबोधू । हा सद्‍गुरुचरणींचा प्रसादू ।
महासुखाचा विनोदू । आनंदकंदू श्रीचरणीं ॥४८॥
महासुखाचा विनोदू । आनंदकंदू श्रीचरणीं ॥४८॥
आम्हांला स्वानंदाचा आत्मबोध झाला, हा केवळ सद्गुरुचरणांचा प्रसाद होय. श्रीगुरुचरणांच्या ठिकाणींच महासुखाचे लीलाविलास व आनंदाचें मूळ बीज असते ४८.
गुरुचरणीं करितां भक्ती । अनायासें प्राप्त चारी मुक्ती ।
निजशांतीसी विरक्ती । सेवों लागती गुरुभक्तां ॥४९॥
निजशांतीसी विरक्ती । सेवों लागती गुरुभक्तां ॥४९॥
गुरुचरणांची भक्ति केली असतां अनायासेंच चारही मुक्ति प्राप्त होतात. म्हणूनच गुरुभक्त असतात त्यांची आत्मशांतीसह विरक्ति सेवा करूं लागते ४९.
एका जनार्दन शरण । त्याचे कृपेस्तव जाण ।
श्रीभागवताचें निरूपण । झाला संपूर्ण पंधरावा ॥२५०॥
श्रीभागवताचें निरूपण । झाला संपूर्ण पंधरावा ॥२५०॥
एका जनार्दनाला शरण गेला म्हणून त्याच्या कृपेमुळेच श्रीमद्‌भागवताच्या निरूपणाचा पंधरावा अध्याय संपूर्ण झाला २५०.
इति श्रीमद्‍भागवते महापुराणे एकादशस्कंधे
एकाकारटीकायां सिद्धिनिरूपणयोगो नाम पंचदशोऽध्यायः ॥१५॥
एकाकारटीकायां सिद्धिनिरूपणयोगो नाम पंचदशोऽध्यायः ॥१५॥
पंधरावा अध्याय समाप्त.
॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ श्लोकसंख्या ॥३६॥ ओंव्या ॥२५०॥
॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ श्लोकसंख्या ॥३६॥ ओंव्या ॥२५०॥
एकनाथी भागवत अध्याय १५ अर्थासहित
एकनाथी भागवत
एकनाथी भागवत अध्याय १ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय २ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ३ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ४ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ५ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ६ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ७ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ८ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ९ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १० अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ११ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १२ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १३ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १४ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १५ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय १६ अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय सतरावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय अठरावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय एकोणविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय विसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय एकविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय बाविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय तेविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय चोविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय पंचविसावा अर्थासहित
श्री एकनाथी भागवत अध्याय सव्विसावा अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय २७ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय २८ अर्थासहित अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय २९ अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ३० अर्थासहित
एकनाथी भागवत अध्याय ३१ अर्थासहित
Loading...