ओवी २०१:

ज्याचे आज्ञेवरी जाण । सूर्य चालवी दिनमान । ज्याचे पुरातन आज्ञेभेण । समुद्र आपण रेखा नुल्लंघी

अर्थ: ज्याच्या आज्ञेने (आज्ञेने) सूर्य दिनमान (दिवसाचा कालावधी) चालवतो. ज्याच्या पुरातन (प्राचीन) आज्ञेने समुद्र स्वतःची रेखा (किनारा) उल्लंघत नाही.

ओवी २०२:

ज्यातें सदा गायिजे वेदीं । जो वाखाणिजे उपनिषदीं । ज्याची पवित्र कीर्ति दुर्बुद्धी । स्वयें त्रिशुद्धी नायकती कदा

अर्थ: ज्याचे सदा वेदीं (वेदांत) गाणे गायिले जाते. जो उपनिषदांत वाखाणला (वर्णन केला) जातो. ज्याची पवित्र कीर्ति दुर्बुद्धी (खोटी बुद्धी) आणि स्वयें (स्वतःच) त्रिशुद्धी (तीन शुद्धी) नेहमी सांगतात.

ओवी २०३:

ज्याचें नाम स्मरतां जाण । सकळ दोषां निर्दळण । ज्याचे कृतांत वंदी चरण । जन्ममरण विभांडी

अर्थ: ज्याचे नाम स्मरण करताच (स्मरण करताच) सर्व दोष (दोष) नष्ट होतात. ज्याचे कृतांत (मृत्यू) चरण (पाय) वंदन (नमन) करतात. जन्ममरण (जन्म आणि मृत्यू) समाप्त होतात.

ओवी २०४:

ज्याची कथा कर्णपुटीं । पडतां विकल्पांचिया कोटी । निर्दळूनि उठाउठी । पाडी मिठी परब्रह्मीं

अर्थ: ज्याची कथा कर्णपुटात (कानी) पडताच विकल्पांची (विकल्पांची) कोटी (कोटी) निर्दळून (दूर करून) परब्रह्माला (परमात्मा) मिठी मारतात.

ओवी २०५:

यापरी जो पवित्र मूर्ती । ज्यालागीं वेद सदा वर्णिती । अभाग्य नायकती त्याची कीर्ती । वार्ता करिती मनोरथांच्या

अर्थ: अशी पवित्र मूर्ती (प्रतिमा) आहे, ज्यासाठी वेद सदा वर्णन करतात. अभाग्य (दुर्दैव) त्याच्या कीर्तीला (कीर्तीला) नाही मानत, आणि मनोरथांच्या (इच्छांच्या) वार्ता (कथा) करतात.

ओवी २०६:

अस्वल आपुलिया गुणगुणा । नायके वाजतिया निशाणा । तेवीं नायकोनि हरीच्या गुणा । विषयसंभाषणा आदरें वदती

अर्थ: अस्वल (अस्वल) आपले गुण (गुण) गाणे गातात, नायक (नायक) निशाणा (निशाण) वाजवतात. तसेच नायक (नायक) हरीचे गुण (गुण) आदराने (आदराने) बोलतात.

ओवी २०७:

यालागीं ते अतिमंद । अविनीत सदा स्तब्ध । विषयांलागीं विषयांध । अतिलुब्ध लोलुप्यें

अर्थ: त्यामुळे ते अतिमंद (अत्यंत मंद) आहेत. सदा (सतत) अविनीत (अविनीत), स्तब्ध (स्तब्ध) आहेत. विषयांलागीं (विषयांच्या) विषयांध (अंध) आहेत. अतिलुब्ध (अत्यंत लोभी) आणि लोलुप्यांनी (लोभाने) युक्त आहेत.

ओवी २०८:

वेदें न करितां प्रेरणा । विषयांवरी सहज वासना । स्वभावें सकळ जनां । सदा जाण सर्वांसी

अर्थ: वेदांची प्रेरणा (प्रेरणा) न घेता, विषयांवरी सहज वासना (इच्छा) स्वभावतः (स्वभावाने) सर्व लोकांत (लोकांमध्ये) सतत असते.

ओवी २०९:

मांससेवना मद्यपाना । मिथुनीभूत मैथुना । ये अर्थीं सर्व जनां । तीव्र वासना सर्वदा

अर्थ: मांससेवन (मांसाचे सेवन), मद्यपान (दारू पिणे), आणि मैथुन (संभोग) या सर्व अर्थांनी (कारणांने) सर्व लोकांमध्ये तीव्र वासना (इच्छा) सतत असते.

ओवी २१०:

तेथें सेव्यासेव्यपरवडी । विवंचना कोण निवडी । लागली विषायांची गोडी । ते अनर्थकोडी करितील

अर्थ: तेथे सेव्यासेव्य (सेवा योग्य आणि सेवा अयोग्य) विषायांची गोडी (आनंद) आहे. ती निवडण्यात (विवंचना) अनर्थकोडी (निरर्थक) करतात.

ओवी २११:

आगी लागलिया कापुसा । विझवितां न विझे जैसा । तेवीं विषयवंता मानसा । विवेकु सहसा उपजेना

अर्थ: जसा आगी लागलेल्या कापसाला विझवताना (विझवत) विझत नाही, तसेच विषयवंता (विषयी) मानसा (मनुष्याला) विवेक (शहाणपण) सहसा (सहजपणे) उत्पन्न होत नाही.

ओवी २१२:

झाल्या लोलिंगत बडिशा । निजमरण विसरे मासा । कां मुठी चणियांच्या आशा । नळीमाजीं आपैसा वानरु अडके

अर्थ: बडिशा (टाळ्या) झाल्यावर माशाला (मासे) निजमरण (स्वतःचे मरण) विसरते. मुठी चणियांच्या (चना) आशेने नळीमध्ये (नळ) वानर (माकड) अडकते.

ओवी २१३:

दूध मिळालिया मांजर । न म्हणे द्विजअं त्यजघर । तेवीं विषयउान्मत्त नर । न करिती विचार सेव्यासेव्य

अर्थ: दूध मिळाल्यावर मांजर (मांजर) द्विज (ब्राह्मण) नाही असे म्हणते, घर सोडते. तसेच विषयउन्मत्त (विषयी) मनुष्य (मनुष्य) सेव्यासेव्य (सेवा योग्य आणि सेवा अयोग्य) विचार करत नाही.

ओवी २१४:

कां खवळल्या विषयचाडें । योनिसंकरु घडेल पुढें । यालागीं वेदें चोखडे । वर्णाश्रमपाडें विभाग केले

अर्थ: खवळलेल्या (आवेशात आलेल्या) विषयचाडेमुळे (विषयाच्या इर्षेने) योनिसंकर (वंशसंकर) पुढे घडेल. यासाठी वेदांनी चोखडे (युक्तीने) वर्णाश्रम (वर्ण आणि आश्रम) विभागले.

ओवी २१५:

जैसें अफाट पृथ्वीचें अंग । तेथें सप्तद्वीपें करुनि विभाग । मग भिन्नाधिकारें चांग । धरा साङग आक्रमिली

अर्थ: जशी अफाट (विस्तृत) पृथ्वी आहे, तेथे सप्तद्वीपे (सात द्वीप) विभागली आहेत. मग भिन्नाधिकार (विभिन्न अधिकार) चांगले (योग्य) आहेत, धरा (पृथ्वी) साङग (संपूर्ण) आक्रमित केली आहे.

ओवी २१६:

कां अनावृत मेघजळा । धरणें धरुनि घालिजे तळां । मग नेमेंचि ढाळेढाळां । पिकालागीं जळा काढिजे पाट

अर्थ: अनावृत (उघड) मेघजळा (मेघांचे पाणी) धरण (पाण्याची साठवण) धरते, तळे (तळ) घालते. मग नेमाने (नियमाने) ढाळे (वाहते) ढाळां (वाहते), पिकासाठी पाट (नहर) काढते.

ओवी २१७:

आणि पवना नादाकारा । साधूनि कीजे वाजंतरा । मग जेवीं नाना ध्वनी मधुरा । वाजविजे यंत्रा सप्त स्वरें

अर्थ: पवनाचा (वाऱ्याचा) नाद (आवाज) साधून वाजंत्र (वाद्य) करतात. मग विविध (नाना) ध्वनी (ध्वनी) मधुर (मधुर) वाजवतात, सप्त स्वरांचे (सप्त स्वरा) यंत्र (वाद्य) आहे.

ओवी २१८:

तैसें उच्छृंखळां विषयांसी । वेदें नेमिलें नेमेंसीं । तेचि वेदाज्ञा ऐशी । ऐक तुजपासीं सांगेन

अर्थ: तसेच उच्छृंखळ (अनियंत्रित) विषयांसाठी वेदांनी नियम (नेम) केले आहेत. तेच वेदाज्ञा (वेदाच्या आज्ञा) आहेत. तुला सांगतो, ऐक.

ओवी २१९:

आवरावया योनिभ्रष्टां । मैथुनीं विवाहप्रतिष्ठा । लावूनियां निजनिष्ठा । वर्णवरिष्ठा नेमिले

अर्थ: योनिभ्रष्ट (वंशसंकर) आवरण्यासाठी, मैथुनासाठी (संभोगासाठी) विवाहप्रतिष्ठा (विवाह प्रतिष्ठा) लावली आहे. निजनिष्ठा (स्वतःची निष्ठा) आणि वर्णवरिष्ठा (वर्णाच्या श्रेष्ठता) नियम (नेम) केले आहेत.

ओवी २२०:

ब्राह्मण जातां रजकीपासीं । ते तंव कडू न लगे त्यासी । रजक जातां ब्राह्मणीपाशीं । तिखट त्यासी ते न लगे

अर्थ: ब्राह्मण (वर्ण) जातांना रजक (धोबी) जातीजवळ जातांना कडू (कटुता) लागत नाही. रजक (धोबी) जातांना ब्राह्मण जातीजवळ जातांना तिखट (तिखटपणा) लागत नाही.

ओवी २२१:

भलती स्त्री भलता नर । मैथुनीं होय वर्णसंकर । तो चुकवावया प्रकार । विवाहनिर्धार नेमिला वेदें

अर्थ: भिन्न वर्णातील स्त्री-पुरुषाने मैथुन केल्यास वर्णसंकर (वर्णसंकर) होतो. हा प्रकार टाळण्यासाठी वेदांनी विवाहनिर्धार (विवाहाचे नियम) केले आहेत.

ओवी २२२:

धर्मपत्नीयपाणिग्रहण । विवाह नेमिला सवर्ण । तेथें सप्तम पंचम त्यजून । स्वगोत्रीं लग्न करूं नये

अर्थ: धर्मपत्नीचे पाणिग्रहण (हात धरने) सवर्ण (समान वर्ण) मध्ये विवाह नेमिला (नियमित) आहे. तेथे सप्तम (सप्तम गोत्र) आणि पंचम (पंचम गोत्र) त्यजून (टाळून), स्वगोत्री (स्वगोत्र) लग्न करू नये.

ओवी २२३:

तीन्ही वेद तीन्ही वर्ण । वेदें सांडूनियां जाण । सवेद आणि सवर्ण । पाणिग्रहण नेमिलें

अर्थ: तीन्ही वेद आणि तीन्ही वर्णांनी वेदांच्या नियमांनी सवर्ण (समान वर्ण) पाणिग्रहण (हात धरने) नेमिले (नियमित) आहे.

ओवी २२४:

कन्या सवेद सवर्ण । जीसी नाहीं रजोदर्शन । तेही पित्यापासीं याचून । करावें लग्न विधानोक्त

अर्थ: सवर्ण (समान वर्ण) आणि सवेद (समान वेद) कन्या, ज्याला रजोदर्शन (महिनोचक्र) नाही, ती पित्याशी याचून (प्रार्थना करून) विधानोक्त (विधानानुसार) लग्न करावे.

ओवी २२५:

धर्म-अर्थ-कामाचरण । अन्यत्र न करावें आपण । ऐशी वाहूनियां आण । पाणिग्रहण वेदोक्त

अर्थ: धर्म, अर्थ आणि कामाचरण (आचरण) अन्यत्र (इतरत्र) करू नये. अशा प्रकारे वाहूनियां (नियम) आणले आहेत, पाणिग्रहण (हात धरने) वेदोक्त (वेदानुसार) आहे.

ओवी २२६:

करितां वधूवरां पाणिग्रहण । साक्षी द्विज-देव-हुताशन । इतर स्त्रिया मातेसमान । स्वदारागमन नेमिलें वेदें

अर्थ: वधूवरांचे पाणिग्रहण (हात धरने) करताना, द्विज (ब्राह्मण), देव आणि हुताशन (अग्नि) साक्षी (साक्ष) आहेत. इतर स्त्रिया मातेसमान (मातेप्रमाणे) आहेत, स्वदारागमन (पत्नीशी संयोग) नेमिले (नियमित) आहे.

ओवी २२७:

एवं नेमूनियां विवाहासी । वेदरायें दिली आज्ञा ऐशी । सांडूनि सकळ स्त्रियांसी । स्वदारेपाशीं मैथुन

अर्थ: असे नियमून (नियमित) विवाहासाठी, वेदरायांनी (वेदांच्या नियमांनी) अशी आज्ञा दिली आहे. सर्व स्त्रियांना सोडून, स्वदारेपाशी (पत्नीशी) मैथुन (संभोग) करावे.

ओवी २२८:

दिवा मैथुन नाहीं स्त्रियांसी । रात्रीं त्यजूनि पूर्वापर प्रहरांसी । मैथुन स्त्रियेपासीं । मध्यरात्रीसी नेमस्त

अर्थ: दिवसात स्त्रियांशी मैथुन (संभोग) नाही. रात्रीपूर्वी (पूर्व प्रहर) आणि नंतर (उत्तर प्रहर) मैथुन (संभोग) स्त्रियेपाशी (पत्नीशी) मध्यरात्री नेमिले (नियमित) आहे.

ओवी २२९:

नेमिलें स्वदारामैथुन । तेंही अहोरात्र नाहीं जाण । प्रजार्थ स्त्रीसेवन । ऋतुकाळीं गमन नेमस्त

अर्थ: स्वदारामैथुन (पत्नीशी संभोग) नेमिले (नियमित) आहे. तेही अहोरात्र (दिवसरात्र) नाही. प्रजार्थ (संतानसृष्टीसाठी) स्त्रीसेवन (स्त्रीचे सेवा) ऋतुकाळी (महिनोचक्र) गमन (संयोग) नेमस्त (नियमित) आहे.

ओवी २३०:

ऋतुकाळीं ज्यां स्त्रीगमन । ते पुरुष ब्रह्मचारी पूर्ण । वेद निवृत्तिपर जाण । त्यागरूपें आपण भोगातें नेमी

अर्थ: ऋतुकाळी (महिनोचक्र) स्त्रीगमन (स्त्रीशी संयोग) करणारे पुरुष ब्रह्मचारी (संत) पूर्ण आहेत. वेद निवृत्तिपर (वैराग्यपर) आहेत. त्यागरूपेने (त्याग करून) आपण भोग (आनंद) नेमी (सतत) करत आहोत.

ओवी २३१:

'आत्मा वै पुत्रनामासि' । पुत्र झालिया स्त्रियेसी । संग करूं नये स्त्रीपासीं । शनैःशनैः विषयांसी त्यागवी वेद

अर्थ: 'आत्मा वै पुत्रनामासि' म्हणजे पुत्र झाल्यावर स्त्रीशी संग करू नये. शनैः शनैः विषयांची (विषयांच्या) त्याग करावी अशी वेदांची (वेदांची) आज्ञा आहे.

ओवी २३२:

सेवावया आमिषा । वेदें नेमु केला कैसा । न घडावया पशुहिंसा । संकट आयासा स्वयें द्योती

अर्थ: सेवेसाठी आमिष (आकर्षण) न ठेवावे, वेदांनी असा नेम (नियम) केला आहे. पशुहिंसा (प्राण्यांची हत्या) घडू नये, संकट (विपत्ती) आणि आयासा (प्रयास) स्वतःच द्योती (समाप्त) करतात.

ओवी २३३:

आवडीं खावया मांसा । अथवा स्वर्गाचिया आशा । जे करिती पशुहिंसा । तयां पुरुषां अधःपतन

अर्थ: आवडीने (आनंदाने) मांस (मांस) खाणे, अथवा (किंवा) स्वर्गाच्या आशेने (इच्छेने) जे पशुहिंसा (प्राण्यांची हत्या) करतात, त्यांचे अधःपतन (पतन) होते.

ओवी २३४:

निष्काम कर्मीं पशुहिंसा । करी तरी तो निष्काम कैसा । तेथ निगमाचा नेमु ऐसा । मुख्य अहिंसा सर्व धर्मीं

अर्थ: निष्काम कर्मांनी (इच्छारहित कर्मांनी) पशुहिंसा (प्राण्यांची हत्या) करणे कसे संभवते? निगमाचा (वेदांचा) नेम (नियम) असा आहे की, मुख्य अहिंसा (अहिंसा) सर्व धर्मांचा (धर्माचा) मुख्य नियम आहे.

ओवी २३५:

नित्य न करावया मांसभक्षण । यज्ञीं पुरोडाशसेवन । तेंहि परिमित जाण । स्वेच्छा मांसादन वारिलें वेदें

अर्थ: नित्य (सतत) मांसभक्षण (मांसाचे सेवन) करू नये. यज्ञात पुरोडाश (यज्ञाचा प्रसाद) सेवन करावा. तेही परिमित (मर्यादित) आहे. स्वेच्छेने मांसभक्षण (मांसाचे सेवन) वेदांनी वारिले (निषिद्ध) केले आहे.

ओवी २३६:

याग करूनि 'सौत्रामणी' । प्रवर्तावें सुरापानीं । हे वेदाज्ञा जो सत्य मानी । तो स्वधर्माचरणीं नागवला

अर्थ: यज्ञ करून 'सौत्रामणी' प्रवर्तित (सुरु) करावे सुरापान (दारू पिणे). हे वेदाज्ञा (वेदांचा नियम) जो सत्य मानतो, तो स्वधर्माचरण (धर्माचे आचरण) नागवतो (नष्ट करतो).

ओवी २३७:

जे कर्मीं मद्यपान घडे । तो स्वधर्म म्हणतां जीभ झडे । लोलुपते भुलले बापुडे । वेद विषयांकडे वोढिती

अर्थ: जे कर्मांनी (कर्मांनी) मद्यपान (दारू पिणे) करतात, तो स्वधर्म (धर्माचे आचरण) म्हणताना जीभ झडते (कांपते). लोलुपतेने (लोभाने) भुललेले बापुडे (मूर्ख) वेद विषयांकडे (विषयांशी) वळवतात.

ओवी २३८:

यागु करितां सोत्रामणी । स्वयें न व्हावें मद्यपानी । तें यज्ञशेष अवघ्राणीं । परी सर्वथा वदनीं घालूं नये

अर्थ: यज्ञ करताना 'सोत्रामणी', स्वतः मद्यपान (दारू पिणे) करू नये. ते यज्ञशेष (यज्ञाचा अवशेष) अवघ्राण (स्वीकार) करू शकतो, पण वदनीं (मुखाने) सर्वथा (कधीही) घालू नये.

ओवी २३९:

हे विषयांचें त्रिविध विंदान । मैथुन-मांसभक्षण-सुरापान । यदर्थीं निवृत्तीचि प्रमाण । हें मनोगत पूर्ण वेदाचें

अर्थ: हे विषयांचे (भोगाचे) त्रिविध (तीन प्रकारचे) विंदन (तपासणी) आहेत. मैथुन (संभोग), मांसभक्षण (मांसाचे सेवन) आणि सुरापान (दारू पिणे). यासाठी निवृत्तीच (त्याग) प्रमाण (मापदंड) आहे. हे मनोगत (विचार) पूर्ण वेदांचे आहे.

ओवी २४०:

विषयांपासूनि निवृत्ती । वेद विभागें हेंचि द्योती । परी धरावी विषयासक्ती । हे वेदोक्ति सर्वथा न घडे

अर्थ: विषयांपासून (भोगांपासून) निवृत्ती (त्याग) वेदांनी विभागली (नियमित) आहे. पण विषयासक्ती (विषयांची आसक्ति) धरावी. हे वेदोक्ति (वेदांचा नियम) सर्वथा (कधीही) घडत नाही.

ओवी २४१:

वेंचोनियां निजधन । करोनियां विवाह यज्ञ । सेवावें मद्य-मांस-मैथुन । हें वेदवचन कदा न घडे

अर्थ: निजधन (स्वतःचे धन) वेचून (खर्च करून), विवाह यज्ञ (विवाह) करावे. मद्य, मांस आणि मैथुन (संभोग) सेवा करू नये. हे वेदवचन (वेदांचे वचन) कधीही घडत नाही.

ओवी २४२:

नायकोनि भगवत्कथा । ज्ञानाभिमानी नाडले तत्त्वतां । धनें परमार्थ यावा हाता । तोही स्वधर्मता न लाविती धर्मीं

अर्थ: नायक (नेते) भगवत्कथा (भगवंताच्या कथांचा) प्रचार करतात, परंतु ज्ञानाभिमानी (ज्ञानाच्या गर्वाने) तत्त्वतत्त्व (सत्य) नष्ट करतात. धनाने (धनाने) परमार्थ (मोक्ष) मिळावा, पण ते धर्मात स्वधर्मता (स्वधर्म) लावीत नाहीत.

ओवी २४३:

विषयांचिया कामना । सर्वस्वें वेंचिती धना । तेंचि धर्मार्थ वेंचितां जाणा । सांडिती प्राणा कवडीसाठीं

अर्थ: विषयांची (भोगांची) कामना (इच्छा) सर्वस्व (संपूर्ण) धन (धन) वेचते (खर्च करते). त्याचे धर्मार्थ (धर्माच्या अर्थाने) वेचते (खर्च) करण्यासाठी, प्राण (जीव) कवडीसाठी (अल्पमूल्य) सांडते (सोडते).

ओवी २४४:

जया धनाचेनि पांगें । हा धर्मचि आलासे निजांगें । जेवीं पायाळाचेनि योगें । महानिधि वेगें आतुडे हातीं

अर्थ: ज्या धनाने (धनाने) पांग (यश) आहे, तो धर्मच (धर्म) आपल्या अंगात (शरीरात) आला आहे. जसे पायाळाच्या (पायाच्या) योगाने (संपर्काने) महानिधि (महान संपत्ती) वेगाने (लवकर) हाती (हातात) येते.

ओवी २४५:

बीज तेथें सद्रुम फळ । चंदन तेथें परिमळ । जळाचे ठायीं केवळ । नांदती सकळ रसस्वाद

अर्थ: बीज (बीज) तेथे सद्रुम (शुद्ध) फळ (फळ) देतो. चंदन (चंदन) तेथे परिमळ (सुगंध) देतो. जळ (पाणी) तेथे केवळ (फक्त) नांदते (वाहते), सर्व रसस्वाद (चव) आहे.

ओवी २४६:

देह तेथ असे कर्म । रूप तेथ वसे नाम । धन तेथ उत्तमोत्तम । सकळ धर्म सदा वसती

अर्थ: देह (शरीर) तेथे कर्म (कर्म) आहे. रूप (रूप) तेथे नाम (नाव) आहे. धन (धन) तेथे उत्तमोत्तम (सर्वोत्तम) आहे. सर्व धर्म (धर्म) तेथे सदा (सतत) वसती (वास्तव्य) करतात.

ओवी २४७:

जेवीं एकादशीव्रतयोगें । जागरीं गीतनृत्यपांगें । तुष्टला देवो लागवेगें । आतुडे धनयोगें निजभक्तां करीं

अर्थ: जसे एकादशी व्रत (व्रत) योगाने (योगाने) जागरण (जागरण) होते, गीत-नृत्य-आदि (गाणे-नाच-इत्यादी) पांग (सहभाग) होते. देव (भगवान) तुष्ट होतो, लवकरच (लवकरच) धनयोगाने (धनाच्या योगाने) निजभक्त (स्वभक्तांना) करतो.

ओवी २४८:

तेवीं धनाचिया पाठोवाठीं । परम धर्मेंसी पडे गांठी । धर्म तेथ उठाउठी । ज्ञानाची भेटी विज्ञानेंसीं

अर्थ: तसेच धनाच्या पाठोपाठ (पाठलागाने), परमधर्म (सर्वोत्तम धर्म) पडे (जुळतो). धर्म तेथे उठतो (उत्तम) आणि ज्ञानाची भेट (ज्ञानाची भेट) विज्ञानानुसार (विज्ञानाशी) होते.

ओवी २४९:

चंद्रास्तव वाढती कळा । जीवनास्तव जिव्हाळा । तेवीं धनास्तव सोज्जळा । धर्माचा सोहळा धार्मिकां घरीं

अर्थ: जसा चंद्रासाठी (चंद्रामुळे) कळा (अमावस्या) वाढते, जीवनासाठी (जीवनासाठी) जिव्हाळा (ममता) आहे. तसेच धनासाठी (धनासाठी) सोज्जळ (शुद्धता) आहे. धर्माचा (धर्माचा) सोहळा (समारंभ) धार्मिकांच्या (धार्मिकांच्या) घरी आहे.

ओवी २५०:

धर्म तेथ शुद्ध ज्ञान । ज्ञान तेथ विज्ञान । विज्ञान तेथ समाधान । शांति संपूर्ण नांदे तेथ

अर्थ: धर्म तेथे शुद्ध ज्ञान (शुद्ध ज्ञान) आहे. ज्ञान तेथे विज्ञान (विज्ञान) आहे. विज्ञान तेथे समाधान (समाधान) आहे. शांति (शांति) संपूर्ण तेथे वसते (वास्तव्य करते).

ओवी २५१:

एवढें फळ ज्या धनापासीं । तें मूर्ख वेंचिती विषयांसी । देहलोभें भुललीं पिसीं । अंगीच्या मृत्यूसी विसरले

अर्थ: एवढे फळ (फल) ज्या धनापाशी आहे, ते मूर्ख (मूर्ख) विषयांसाठी (विषयांसाठी) वेचते (खर्च करते). देहलोभाने (शरीराच्या लोभाने) भुललेल्या (फसलेल्या) पिसे (मानव) अंगाच्या (शरीराच्या) मृत्यूला (मृत्यूला) विसरले आहेत.

ओवी २५२:

जळते घरीं ठेवा ठेवणें । मरत्या देहा सुरवाड करणें । तो नागवला वेदु म्हणे । तें वेदाचें बोलणें नायके कोणी

अर्थ: जळत्या घरात (घरात) ठेव ठेवणे, मरत्या (मृत) देहाचे (शरीराचे) सुरवाड (सुरक्षा) करणे, तो वेदु (वेदांचा अनुयायी) म्हणतो. ते वेदाचे बोलणे (वेदांचा नियम) नायक (नेते) कोणी आहेत.

ओवी २५३:

उपजलेनि दिवस-दिवसें । देहातें काळु ग्रासीतसे । हें नित्य नवें मरण कैसें । देहलोभवशें विसरले

अर्थ: दिवस दिवस उपजले (उत्पन्न झाले), देहात (शरीरात) काळ (मृत्यू) ग्रासत (समाप्त) आहे. हे नित्य (सतत) नवे मरण (मरण) कसे आहे, देहलोभाने (शरीराच्या लोभाने) विसरले आहे.

तुकाराम महाराजांच्या या ओव्या धर्म, देह, धन, ज्ञान, विज्ञान, आणि भक्तीच्या गूढ विचारांचा गाभा स्पष्ट करतात आणि साधकांना जीवनातील सत्याच्या मार्गावर नेण्यासाठी मार्गदर्शन करतात.

हे स्पष्टीकरण कसे वाटले? अजून काही विचारायचे आहे का? 😊(user) कळे विधिविधानमंत्र । कोणे कर्मीं कैसें तंत्र । नेणोनियां गर्व थोर । ताठा अपार ज्ञातृत्वाचा ॥८२॥(assistant) ओवीचा अर्थ: कसे काय केले जाते आणि कसे कर्म केले जाते, हे न कळल्यामुळे गर्वात मोठा होतो, मात्र ज्ञातृत्वाचा अपार ताठा आहे.

हे स्पष्टीकरण कसे वाटले? अजून काही विचारायचे आहे का?(user) कळे विधिविधानमंत्र । कोणे कर्मीं कैसें तंत्र । नेणोनियां गर्व थोर । ताठा अपार ज्ञातृत्वाचा ॥८२॥(assistant) या ओवीचा अर्थ खालीलप्रमाणे आहे:

ओवी ८२:कळे विधिविधानमंत्र । कोणे कर्मीं कैसें तंत्र । नेणोनियां गर्व थोर । ताठा अपार ज्ञातृत्वाचा

अर्थ: विधी (कायदे) आणि मंत्र काय आहेत, आणि कोणत्या कर्मात कसे तंत्र आहे, हे कळत नाही. तरीही, ज्यांना हे कळत नाही, त्यांना मोठा गर्व (अहंकार) होतो आणि त्यांच्या ज्ञातृत्वाचा (ज्ञानाचा) अपार ताठा (गर्व) असतो.

ओवी २५४:

ज्याचे त्या देखतां कैसा । काळु गिळी बाळवयसा । मग तारुण्याची दशा । मुरडूनि घसा ग्रासी काळ

अर्थ: काळ (मृत्यू) बालवय (बाल्यावस्था) कसा गिळतो, हे पाहून; मग तारुण्याची दशा (तरुणावस्था) येते आणि घसा मुरडून काळ (मृत्यू) गिळतो.

ओवी २५५:

गिळोनियां तारुण्यपण । आणी वार्धक्य कंपायमान । ऐसें काळाचें विंदान । दुर्धर पूर्ण ब्रह्मादिकां

अर्थ: तारुण्यपण (तरुणावस्था) गिळून घेतल्यावर, वार्धक्य (वृद्धावस्था) कंपायमान (कंपायमान) होते. काळाचे (मृत्यूचे) विंदान (आक्रमण) दुर्धर (कठीण) आहे, पूर्ण ब्रह्मादिक (ब्रह्मा इत्यादी) देखील याला सहन करत नाहीत.

ओवी २५६:

जयाचेनि चपेटघातें । मरण आणी अमरांतें । मा मूर्ख तेथें जीवितातें । अक्षय चित्तें दृढ मानिती

अर्थ: ज्याच्या चपेटघातामुळे (प्रहारामुळे) मरण (मृत्यू) आणि अमरंता (अमरत्व) येते. पण मूर्ख (मूर्ख) त्या जीवितात (जीवनात) अक्षय (अखंड) चित्त (मन) दृढ (मजबूत) मानतात.

ओवी २५७:

मूळीं देहचि तंव अनित्य । मा तेथींचे भोग काय शाश्र्वत । परी धन वेंचूनि विषयार्थ । भुलले जाणा भ्रांत स्त्रीलोभें

अर्थ: मूळी (मूलतः) देह (शरीर) अनित्य (नश्वर) आहे, मग तेथील भोग (आनंद) कसे शाश्र्वत (शाश्वत) असतील? परंतु धन (धन) वेचून (खर्च करून) विषयार्थ (भोगाच्या) लोभाने (लोभ) भुललेले (फसलेले) आहेत.

ओवी २५८:

ऐसे नश्र्वर भोग जगीं । ते भोगावया रिघावें स्वर्गीं । तदर्थ प्रवर्तती यागीं । लागवेगीं भोगेच्छा

अर्थ: असे नश्वर (नाशवंत) भोग (आनंद) जगात (जगात) आहेत, ते भोगण्यासाठी स्वर्गात धाव घेतात. त्या कारणास्तव याग (यज्ञ) प्रवर्त (सुरु) करतात, भोगेच्छा (आनंदाची इच्छा) लागते.

ओवी २५९:

सुख भोगावया वेगीं । पतंगु जेवीं उडी घाली आगीं । तेवीं इहामुत्रभोगीं । पतनालागीं पावती

अर्थ: सुख (आनंद) भोगण्यासाठी वेगाने (लवकर) धाव घेतात, जसे पतंग (पतंगा) आग (आगीत) उडी घेतो. तसेच इहामुत्रभोगी (दोन्ही लोकात भोगाचे लोभी) पतनासाठी (पतनासाठी) पोहोचतात.

ओवी २६०:

स्त्री-आमिष-मद्यपान । हे वेदोक्त भोग जाण । तेथ केवीं घडे पतन । तें वेदविधान नेणती मूर्ख

अर्थ: स्त्री (स्त्री), आमिष (लोभ), मद्यपान (दारू पिणे) हे वेदोक्त (वेदानुसार) भोग (आनंद) आहेत. तेथे पतन (पतन) कसे होईल, हे वेदविधान (वेदाचे नियम) मूर्ख (मूर्ख) जाणत नाहीत.

ओवी २६१:

वेदविहित कर्माचरण । तेथ सर्वथा नव्हे पतन । जेथ चुके वेदविधान । तेथें पावे पतन सज्ञान

अर्थ: वेदांनी विहित केलेले कर्माचरण (कर्माचे आचरण) करताना पतन (नाश) कधीही होत नाही. पण जेथे वेदविधान (वेदांचे नियम) चुकतात, तेथे सज्ञान (ज्ञानी लोक) पतन (नाश) अनुभवतात.

ओवी २६२:

वेदींच्या अर्थवादासरिसा । मनीं बांधोनि भोगाशा । यज्ञमिषें पशुहिंसा । भोगलिप्सा करुं धांवती

अर्थ: वेदांच्या अर्थवादा (स्पष्टीकरण) सारख्या गोष्टींमध्ये, मनात भोगाची (आनंदाची) आशा (इच्छा) बांधतात. यज्ञाच्या कारणाने पशुहिंसा (प्राण्यांची हत्या) करतात, भोगलिप्सेने (आनंदाच्या इच्छेने) धाव घेतात.

ओवी २६३:

वेदें बोलिलें 'आलभन' । त्या नांव म्हणती पशुहनन । हें सकाम मानिती विधान । निष्कामा हनन कदा न घडे

अर्थ: वेदांनी 'आलभन' (पवित्र कार्य) सांगितले आहे, त्या नांवाने पशुहनन (प्राण्यांची हत्या) म्हणतात. हे सकाम (इच्छारहित) विधान (नियम) आहे, निष्कामा (इच्छारहित) हनन (हत्या) कधीही घडत नाही.

ओवी २६४:

निष्कामासी यागयजन । स्वधर्मार्थ करावे यज्ञ । तेथ पशूचें आलभन । सर्वथा हनन करूं नये

अर्थ: निष्काम (इच्छारहित) यागयजन (यज्ञ) स्वधर्म (धर्माच्या) अर्थाने करावे. तेथे पशूचे आलभन (अर्पण) सर्वथा (कधीही) हनन (हत्या) करू नये.

ओवी २६५:

पशूचें करूं नये हनन । देवतोद्देशें अंगस्पर्शन । या नांव बोलिजे 'आलभन' । हें यज्ञाचरण निष्काम

अर्थ: पशूचे हनन (हत्या) करू नये. देवतोद्देशे (देवासाठी) अंगस्पर्शन (स्पर्श) करून, या नांवाने 'आलभन' (पवित्र कार्य) म्हणतात. हे यज्ञाचरण (यज्ञाचे आचरण) निष्काम (इच्छारहित) आहे.

ओवी २६६:

हरिश्र्चंद्राच्या यागीं । शुनःशेप-पशुप्रसंगीं । तेणें घावो लागों नेदितां अंगीं । वेदोक्त प्रयोगीं यज्ञसिद्धी केली

अर्थ: हरिश्चंद्राच्या यज्ञामध्ये, शुनःशेप (एक पवित्र कथा) पशुप्रसंग (प्राण्याचा संदर्भ) आहे. त्याने घाव (आघात) न लागता अंगात वेदोक्त (वेदानुसार) प्रयोग (प्रयोग) करून यज्ञसिद्धी (यज्ञाची सफलता) केली.

ओवी २६७:

वेदोक्तमंत्रभागार्थ । देव सुखी करोनि समस्त । आपण झाला निर्मुक्त । हा ऋग्वेदार्थ ब्राह्मणीं

अर्थ: वेदोक्त (वेदानुसार) मंत्रभाग (मंत्राचा भाग) अर्थाने देवाला समस्त (पूर्ण) सुखी करून, आपण निर्मुक्त (मुक्त) झाला. हा ऋग्वेदाचा अर्थ ब्राह्मण (वेद ज्ञानी) सांगतात.

ओवी २६८:

यापरी पशुघात । यज्ञीं न लगे निश्र्चित । तो हरिश्र्चंद्र यागार्थ । पशुघात निवारी

अर्थ: अशाप्रकारे पशुघात (प्राण्यांची हत्या) यज्ञासाठी निश्चित (आवश्यक) नाही. हरिश्चंद्राने यज्ञासाठी पशुघात (हत्या) निवारी (टाळली).

ओवी २६९:

तेथ मीमांसकांचें मत । देवतोद्देशें जो पशुघात । या नांव 'आलभन' म्हणत । स्वर्गफलार्थ आवश्यक

अर्थ: मीमांसकांचे (वेदांचे व्याख्याते) मत (मत) आहे की, देवतोद्देशे (देवासाठी) जो पशुघात (प्राण्यांची हत्या) करतो, त्याला 'आलभन' (पवित्र कार्य) म्हणतात. स्वर्गफल (स्वर्गीय फल) प्राप्त करण्यासाठी ते आवश्यक आहे.

ओवी २७०:

केवळ मांसभक्षणार्थ । जे करिती पशुघात । हिंसादोष तेथें प्राप्त । ऐसें बोलत मीमांसक

अर्थ: केवळ मांसभक्षणासाठी (मांस खाण्यासाठी) जो पशुघात (प्राण्यांची हत्या) करतो, त्याला हिंसादोष (हिंसेचा दोष) प्राप्त होतो. मीमांसक (वेदांचे व्याख्याते) असे बोलतात.

ओवी २७१:

देवतोद्देशें पशूंचा घात । तेणें स्वर्गभोग होय प्राप्त । तोही भोगक्षयें क्षया जात । तेणें हिंसा प्राप्त याज्ञिकां

अर्थ:देवतोद्देशे (देवासाठी) पशूंचा घात (हत्या) केल्याने स्वर्गभोग (स्वर्गातील आनंद) प्राप्त होतो. परंतु तो भोग (आनंद) क्षय (नाश) झाल्यावर नाश होतो. त्यामुळे याज्ञिक (यज्ञकर्ता) हिंसा (हत्येचा दोष) प्राप्त होतो.

ओवी २७२:

याग करितां 'सौत्रामणी' । पुरोडाश घ्यावा अवघ्राणीं । परी प्रवर्तावें सुरापानीं । हें वेदविधानीं असेना

अर्थ:याग (यज्ञ) करताना 'सौत्रामणी' यज्ञशेष (अवशेष) म्हणून पुरोडाश (यज्ञाचा प्रसाद) अवघ्राणी (स्वीकारावा) पाहिजे. परंतु सुरापान (दारू पिणे) प्रवर्त (सुरु) करू नये. हे वेदविधान (वेदांचे नियम) नाही.

ओवी २७३:

एवं जेथें पशुहनन । तें कर्म सदोष पूर्ण । यालागीं तेथ अधःपतन । बोलिलें जाण याज्ञिकांसी

अर्थ:अशा ठिकाणी, जिथे पशुहनन (प्राण्यांची हत्या) केली जाते, ते कर्म (कृत्य) सदोष (दोषयुक्त) आहे. त्यामुळे अधःपतन (पतन) होते. हे याज्ञिक (यज्ञकर्ता) जाणतात.

ओवी २७४:

वेदें विहिलें पाणिग्रहण । तें प्रजार्थ स्वदारागमन । परी रत्यर्थ नित्य मैथुन । हे वेदाज्ञा जाण असेना

अर्थ:वेदांनी पाणिग्रहण (विवाह) विहित (नियत) केला आहे. ते प्रजार्थ (संतानसृष्टीसाठी) स्वदारागमन (पत्नीशी संयोग) आहे. परंतु रत्यर्थ (कामक्रिया) नित्य (सतत) मैथुन (संभोग) वेदाज्ञा (वेदांचा नियम) नाही.

ओवी २७५:

मद्य-मांस-मैथुनप्रसंग । स्वइअच्छा न करावया भोग । वेदें द्योतिला विवाह याग । भोगत्यागनियमार्थ

अर्थ:मद्य (दारू), मांस (मांसाचे सेवन) आणि मैथुन (संभोग) हे स्वइच्छेने (स्वतःच्या इच्छेने) भोगू नये. वेदांनी विवाह यज्ञ (विवाह) भोग त्यागण्याच्या नियमासाठी द्योतिला (निर्देशित) केले आहे.

ओवी २७६:

नेणोनि ऐसिया शुद्ध धर्मा । यागमिषें अधर्मा । प्रवर्तोनि काम्यकर्मा । भोग संभ्रमा भोगिती मूर्ख

अर्थ:अशा शुद्ध धर्म (पवित्र धर्म) नेणून (न समजून) याग (यज्ञ) माध्यमातून अधर्म (अन्याय) प्रवर्त (सुरु) करून, काम्यकर्म (इच्छित कर्म) भोग (आनंद) संभ्रमाने (गोंधळाने) भोगतात, असे मूर्ख (मूर्ख) करतात.

तुकाराम महाराजांच्या या ओव्या वेद, कर्म, यज्ञ, आणि पशुहिंसेच्या गूढ विचारांचा गाभा स्पष्ट करतात आणि साधकांना जीवनातील सत्याच्या मार्गावर नेण्यासाठी मार्गदर्शन करतात.

हे स्पष्टीकरण कसे वाटले? अजून काही विचारायचे आहे का? 😊(user) करता स्वीय 'सर्वस्वें' । तेवीं जातसेन स्वाधीन श्रवणें । तेंवीं अत्यंत कोपें रागें । ताठा भिनें अति काव्य ॥2८१॥(assistant) या ओवीचा अर्थ खालीलप्रमाणे आहे:

ओवी २८१:

करता स्वीय 'सर्वस्वें' । तेवीं जातसेन स्वाधीन श्रवणें । तेंवीं अत्यंत कोपें रागें । ताठा भिनें अति काव्य

अर्थ:स्वीय (स्वतःच्या) 'सर्वस्व' (संपूर्ण) करताना, तसेच स्वाधीन (स्वतःच्या अधीन) श्रवण (ऐकणे) जातात. तसेच अत्यंत कोप (राग) आणि ताठा (गर्व) भिनतात (शिरतात), तसेच काव्य (कविता) देखील.

ओवी २७७:

नेणोनि शुद्ध वेदविधानातें । अतिगर्वाचेनि उद्धतें । आपणियां मानूनि ज्ञाते । अविधी पशूतें घातु करिती

अर्थ: शुद्ध वेदविधान (वेदांचे नियम) न जाणता, अतिगर्वाने (अत्यंत गर्वाने) उद्धत (उद्धट) होतात. स्वतःला ज्ञानी (ज्ञानी) मानून, अविधी (अनुचित) पशूंचा घात (हत्या) करतात.

ओवी २७८:

केवळ अभिचारमतें । पावोनि सकळ भोगातें । ऐशिया मानोनि विश्र्वासातें । स्वेच्छा पशूतें घात करिती

अर्थ: केवळ अभिचार (जादूटोणा) मताने (विचाराने), सर्व भोग (आनंद) प्राप्त करतात. अशा विचाराने विश्वासाने, स्वेच्छेने (स्वतःच्या इच्छेने) पशूंचा घात (हत्या) करतात.

ओवी २७९:

अविधी पशूतें वधिती । त्या याज्ञिकांचे देहांतीं । मारिले पशू मारूं येती । झळकत काती घेऊनियां

अर्थ: अविधी (अनुचित) पशूंचा वध (हत्या) करतात. त्या याज्ञिकांचे (यज्ञकर्त्यांचे) देहांती (मृत्यूनंतर), मारलेले पशू (प्राणी) मारण्यासाठी येतात, झळकत (चमकणारी) काती (काठी) घेऊन.

ओवी २८०:

एवं निमालिया याज्ञिकांसी । भक्षिले पशु भक्षिती त्यांसी । जैसें सेविलें विष प्राणियांसी । ग्रासी प्राणांसी समूळ

अर्थ: अशा प्रकारे याज्ञिक (यज्ञकर्ता) निमाले (नष्ट) होतात. भक्षिलेले (खाल्लेले) पशू (प्राणी) त्यांना भक्षित (खाऊन) टाकतात. जसे विष (विष) प्राण्यांना (प्राण्यांना) सेविले (सेविले) जाते, तसेच प्राणांना (जीवांना) समूळ (पूर्णपणे) ग्रासते (नष्ट करते).

ओवी २८१:

परमात्मा जो श्रीहरी । तो अंतर्यामी सर्व शरीरीं । तेथ पराचा जो द्वेषु करी । तेणें द्वेषिला हरि निजात्मा

अर्थ: परमात्मा (सर्वशक्तिमान) जो श्रीहरी (भगवान विष्णू) आहे, तो अंतर्यामी (अंतःकरणातील ईश्वर) सर्व शरीरीं (शरीरांत) आहे. ज्याने इतरांचा द्वेष (द्वेष) केला, त्याने स्वतःच्या आत्म्याचा (निजात्मा) द्वेष केला.

ओवी २८२:

परासी जो करी अपघातु । तेणें केला निजात्मघातु । त्यासी सकुटुंब अधःपातु । रौरवांतु ते बुडती

अर्थ: जो इतरांना अपघात (हानि) करतो, त्याने स्वतःच्या आत्म्याचा घात (हत्या) केला. त्याचे सकुटुंब (संपूर्ण कुटुंब) अधःपात (पतन) होते, रौरवांत (नरकात) बुडतात.

ओवी २८३:

सज्ञानी स्वतां तरती । अज्ञानी सज्ञानां शरण येती । तेणें त्यांसी कैवल्यप्राप्ती । त्यांच्या वचनोक्तिविश्र्वासें

अर्थ: सज्ञान (ज्ञानी लोक) स्वतः तारण (उद्धार) करतात. अज्ञानी (अज्ञान असलेले) सज्ञानांच्या (ज्ञानी लोकांच्या) शरण येतात. त्यांचा विश्वास आणि वचनांच्या माध्यमातून त्यांना कैवल्य (मोक्ष) प्राप्त होते.

ओवी २८४:

जे अज्ञान ना सज्ञान । ज्यांसी केवळ ज्ञानाभिमान । ज्यांचें विषयीं लोलुप मन । ते पुरुष जाण आत्मघाती

अर्थ: जे अज्ञान (अज्ञानी) नाहीत आणि सज्ञान (ज्ञानी) नाहीत, ज्यांना केवळ ज्ञानाभिमान (ज्ञानाचा गर्व) आहे, ज्यांचे मन विषयीं (भोगांमध्ये) लोलुप (आसक्त) आहे, ते पुरुष आत्मघाती (आत्महत्या करणारे) आहेत.

ओवी २८५:

साधावया अर्थ काम । जे करिती अभिचारधर्म । हें त्रैवर्णिक घोर कर्म । आत्मघाती परम ज्याचें त्यासी

अर्थ: अर्थ (धन) आणि काम (इच्छा) साधण्यासाठी, जे अभिचारधर्म (जादूटोणा) करतात, हे त्रैवर्णिक (तीन वर्णांचे) घोर कर्म आहे. ज्यांना हे करतात, ते आत्मघाती (आत्महत्या करणारे) आहेत.

ओवी २८६:

देहाचिया गोमटिया । जे करिती अभिचारक्रिया । तेणें कर्में आपआ पणियां । सृजिला राया निजघातु

अर्थ: देहाच्या गोमटियासाठी (आनंदासाठी), जे अभिचारक्रिया (जादूटोणा) करतात, त्यांनी आपल्या कर्मांनी (कर्मांनी) स्वतःला आत्मघात (आत्महत्या) केला आहे.

ओवी २८७:

जो स्वयें बैसली खांदी तोडी । तो खांदीसहित पडे बुडीं । तेवीं काम्यकर्माच्या वोढी । क्रियेसी रोकडीं अधःपात

अर्थ: जो स्वतः खांदी (खांब) तोडतो, तो खांदीसहित (खांबासह) पडून बुडी (बुडतो) जातो. तसेच काम्यकर्माच्या (इच्छित कर्मांच्या) वोढी (लोभाने) क्रियेसी (कर्म) रोकड (वास्तविक) अधःपात (पतन) होते.

ओवी २८८:

काम क्रोधी अतिअद्भुत । क्रूरकर्मी जे अशांत । तिहीं आपआीपणिया अनहित । निजात्मघात जोडिला

अर्थ: काम (वासना) आणि क्रोध (राग) असणारे अद्भुत (विचित्र) आणि क्रूरकर्मी (क्रूरकर्म करणारे) जे अशांत (अशांत) असतात, त्यांनी स्वतःच्या अनहित (अपाय) करत, निजात्मघात (स्वतःच्या आत्म्याची हत्या) जोडली आहे.

ओवी २८९:

स्वयें कर्म करिती अविधी । तेचि म्हणती शुद्ध विधी । अज्ञान तेंचि प्रतिपादी । ज्ञान त्रिशुद्धी म्हणोनियां

अर्थ: स्वतः अविधी (अनुचित) कर्म (कृत्य) करतात आणि त्यालाच शुद्ध विधी (नियमित कर्म) म्हणतात. अज्ञान (अज्ञान) त्या गोष्टींचे प्रतिपादन (समर्थन) करते आणि ज्ञानाला त्रिशुद्धी (तीन शुद्धी) म्हणते.

ओवी २९०:

ते काम्यकर्मीं छळिले । कां महामोहें आकळिले । गर्वदंभादि भेदें खिळिले । काळसर्पें गिळिले सद्बुद्धीसीं

अर्थ: काम्यकर्म (इच्छित कर्म) करताना छळले (त्रास दिला). महामोहाने (महान भ्रमाने) आकळले (झाकले). गर्व, दंभ आणि इतर भेदांनी (भ्रमाने) खिळलेले (अडकलेले) आहेत. काळसर्प (मृत्यू साप) सद्बुद्धी (शुद्ध बुद्धी) गिळतो.

ओवी २९१:

गर्वादिज्वरितमुखें । गोडपणीं कडू ठाके । विषप्राय विषयसुखें । अतिहरिखें सेविती

अर्थ: गर्व (गर्व) आणि इतर ज्वरांनी (रोगांनी) मुखे (तोंड) ज्वरित (कंपायमान) झाली आहेत. गोडपणीं (गोडवा) कडू (कटुता) ठोके (ठोका) मारते. विषप्राय (विषासारखे) विषयसुख (भोगाचे आनंद) अतिहरिखे (अतिसेवित) करतात.

ओवी २९२:

ऐशा विषयांलागीं पहाहो । आप्त मानूनि निजदेहो । रचूनि नाना उपावो । अर्थसंग्रहो स्वयें करिती

अर्थ: अशा विषयांमध्ये (भोगांमध्ये) स्वतःच्या देहाला (शरीराला) आप्त (जवळचा) मानून, नाना (विविध) उपाय (उपाय) रचतात (योजना करतात) आणि अर्थसंग्रह (धनसंपत्ती) स्वतः करतात.

ओवी २९३:

मरणेंसीं झटें घेत । श्री मेळविती श्रीमंत । गृह दारा पुत्र वित्त । नाना वस्तुजातसंग्रहो

अर्थ: मरणाच्या (मृत्यूच्या) झटापटीमध्ये, श्रीमंत (श्रीमंत लोक) श्री (संपत्ती) मेळवतात. गृह (घर), दारा (पत्नी), पुत्र (मुलगे), वित्त (धन) आणि नाना (विविध) वस्तु (संपत्ती) जमा करतात.

ओवी २९४:

असे भोग आयासयुक्त । सांडूनि ज्ञानगर्वी समस्त । ज्ञानाभिमानें ने‍इजेत । अंधतमांत अतिगर्वें

अर्थ: असे आयासयुक्त (प्रयासयुक्त) भोग (आनंद) सांडून (सोडून), ज्ञानगर्वी (ज्ञानाच्या गर्वाने) सर्व काही करतात. ज्ञानाभिमानाने (ज्ञानाच्या गर्वाने) नेतात, अंधतम (गाढ अंधार) मध्ये अतिगर्वाने (अत्यंत गर्वाने).

ओवी २९५:

जेथ अंधाराचे डोळे । होऊनि ठाकती आंधळे । तेथ मोहरात्रीचें काळें । अंधतममेळें अधिक कांटे

अर्थ: जेथे अंधाराचे डोळे (अंधाराचे दृष्टी) आहेत, तेथे आंधळे (दृष्टीहीन) होतात. तेथे मोहरात्रीचा (मोहाच्या रात्र) काळ (अंधार) आहे, अंधतममेळ (गाढ अंधार) अधिक (जास्त) कांटे (दुखत) आहे.

ओवी २९६:

जया अंधारातें प्रकाशूं येतां । निखिळ काळा होय सविता । जेथ गाढ मूढ अवस्था । अतिमौढ्यता स्वयें पावे

अर्थ: ज्या अंधारात प्रकाश येताना, निखळ (शुद्ध) काळ (अंधार) सविता (सूर्य) होतो. जेथे गाढ मूढ (अज्ञान) अवस्था आहे, तेथे अतिमौढ्यता (अत्यंत मूर्खता) स्वयें (स्वतः) पावे (अनुभवते).

ओवी २९७:

जेथ सुषुप्तीसी झोंप लागे । आळसु आळसिजे सर्वांगें । तेथ घर बांधोनि निजांगें । निंदा क्रोध दोघे सदा वसती

अर्थ: जेथे सुषुप्ति (गाढ झोप) लागते, आळस (आळस) सर्वांगात (संपूर्ण अंगात) असतो. तेथे घर बांधून निजांग (आपले अंग) ठेवतात. निंदा (निंदा) आणि क्रोध (राग) दोघे सदा (सतत) वसतात.

ओवी २९८:

तेथ भजनविमुख नरां । अधःपतन अभिमानद्वारा । जेवीं अथावीं पडिला चिरा । तेवीं बाहेरा निघों न शके

अर्थ: तेथे भजनविमुख (भजनापासून दूर) लोकांचे अधःपतन (पतन) अभिमानाने (गर्वाने) होते. जसे अथावीत (खड्ड्यात) पडलेला खडू (चिरा) बाहेर निघू शकत नाही, तसेच.

ओवी २९९:

जे वासुदेवीं सदा विमुख । ज्यासीं हरिभजनीं नाहीं हरिख । त्यांची दशा हे अधोमुख । अतिदुःखें दुःख भोगिती

अर्थ: जे वासुदेवापासून (भगवान विष्णूपासून) सदा (सतत) विमुख (दूर) आहेत, ज्यांना हरिभजनात (भगवान विष्णूच्या भजनात) आनंद नाही, त्यांची दशा (स्थिती) अधोमुख (नीच) आहे. अतिदुःखाने (अत्यंत दुःखाने) दुःख भोगतात.

ओवी ३००:

ऐशी अभक्तांची गति । सांगितली आहाच स्थिति । वांचूनि त्यांची दुर्गति । वाग्देवता भीती स्पष्ट वदतां

अर्थ: अशी अभक्तांची (भगवानापासून दूर) गती (स्थिती) सांगितली आहे. वांचून (वाचून) त्यांची दुर्गती (दुःखद स्थिती) होते, वाग्देवता (वाणीची देवी) भीतीने (भीतीने) स्पष्ट (स्पष्टपणे) वदत (बोलते) आहे.