मराठी साहित्याचा डिजिटल खजिना.

    एकनाथी भागवत अध्याय १६ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय १६ ओव्या ३०१ ते ३३८


    म्यां सांगितल्या नेमपरिपाटीं । हा नेम करणें नाहीं ज्याच्या पोटीं ।
    तो भोगी दुःखांचिया कोटी । ऐक ते गोठी सांगेन ॥ १ ॥
    मी सांगितलेल्या नियमपद्धतीनुसार नियमन करण्याचे ज्याच्या मनांत भरत नाही, तो कोट्यवधि दुःखें भोगतो, त्याचेही वर्णन सांगतों, ऐक १.


    यो वै वाङ्‍मनसी सम्यगसंयच्छन् धिया यतिः ।
    तस्य व्रतं तपो दानं स्रवत्यामघटाम्बुवत् ॥ ४३ ॥
    [श्लोक ४३] जो साधक बुद्धीच्या द्वारा वाणी आणि मनाला पूर्णपणे ताब्यात ठेवत नाही, त्याचे व्रत, तप आणि ज्ञान कच्च्या घड्यात भरलेल्या पाण्याप्रमाणे नाहीसे होते. (४३)


    म्यां सांगितल्या नेमाचे निगुतीं । मनबुद्धि इंद्रियपंक्ती ।
    जो नेमीना साक्षेपस्थितीं । त्याचीं साधनें होती नश्वर ॥ २ ॥
    मी सांगितलेल्या नियमाप्रमाणे मन, बुद्धि व इंद्रियगण यांचे एकनिष्ठेनें जो नियमन करीत नाही त्याची साधने व्यर्थ होतात २.


    त्याचें व्रत तप दान । योग याग शब्दज्ञान ।
    काचे भांड्यांतील जीवन । तैशीं जाण नासती ॥ ३ ॥
    मातीच्या कच्च्या तांब्यातील पाणी ज्याप्रमाणे नाहीसे होते, त्याप्रमाणे त्याचे मत, तप, दान, योग, याग, शब्दज्ञान ही सर्व नाश पावतात ३.


    जेवीं राखेमाजीं केला होम । कां अशौचें आचरला कर्म ।
    कुपात्रीं दानधर्म । तैसा संभ्रम साधनां ॥ ४ ॥
    ज्याप्रमाणे राखेत होम करावा किंवा अमंगलपणे कर्माचरण करावे किंवा कुपात्री दानधर्म करावा, त्याप्रमाणे साधनांची दशा होते ४.


    उखरीं पेरिलें बीज । कां गोळक आवंतिला द्विज ।
    डोहळ्यांचे सोहळे भोगी वांझ । तैशी वोज साधनां ॥ ५ ॥
    खडकावर बी पेरावें, किंवा गोळकाला ब्राह्मणाचे आमंत्रण द्यावे, किंवा वांझेने डोहळ्याचे सोहाळे भोगावेत, त्याप्रमाणेच त्या साधनांची दशा समजावी ५.


    यापरी गा निश्चितीं । विध्युक्त नेम नाहीं चित्ती ।
    त्याचीं साधनें वृथा जाती । हातोहातीं उद्धवा ॥ ६ ॥
    याप्रमाणे खरोखर उद्धवा ! मनामध्ये विधियुक्त जर नेम न केला, तर त्याची सर्व साधने हातोहाती व्यर्थ होऊन जातात ६.


    यालागीं मनादि इंद्रियवृत्ती । नेमाव्या गा यथानिगुतीं ।
    हेंचि उद्धवाप्रती । स्वयें श्रीपति सांगत ॥ ७ ॥
    म्हणून मन आदिकरून ज्या इंद्रियांच्या वृत्ति आहेत, त्यांचे हळूहळू नियमनच करावें हेंच स्वतः श्रीकृष्ण उद्धवाला सांगतात ७


    तस्माद् वचो मनः प्राणान् नियच्छेन् मत्परायणः ।
    मद्‍भक्तियुक्तया बुद्ध्या ततः परिसमाप्यते ॥ ४४ ॥
    इति श्रीमद्‍भागवते महापुराणे पारमहंस्यां
    एकादशस्कंधे षोडशोऽध्यायः ॥ १६ ॥
    [लोक ४४]  म्हणून भक्ताने मत्परायण होऊन, भक्तियुक्त बुद्धीने, मन, वाणी आणि प्राणांचा संयम करावा असे केल्याने तो कृतकृत्य होतो. (४४)


    मन बुद्धि इंद्रिय प्राण । अवश्य नेमावीं गा जाण ।
    वृत्ति करोनि सावधान । माझें भजन जो करी ॥ ८ ॥
    अरे ! मन, बुद्धि, इंद्रियें  आणि प्राण यांचे अवश्यमेव नियमन करावे, हे लक्षात ठेव. अशा प्रकारे सावधान वृत्ति करून जो माझें भजन करतो ८,


    भावें करितां माझीं भक्ती । विषयवासना जळोनि जाती ।
    निर्विकल्प उपजे शांती । माझे भक्तिपंथीं चालतां ॥ ९ ॥
     एकनिष्ठेनें जो माझी भक्ति करितो, त्याच्या विषयवासना जळून जातात, आणि अशा माझ्या भक्तिमार्गानं गेलें असतां निर्विकल्प अशी शांति उत्पन्न होते ९.


    चालतां माझे भक्तिपंथीं । सकळ साधनें लाजोनि जाती ।
    भावें प्रकटें मी श्रीपती । करीं संसारनिवृत्ती निजभक्तां ॥ ३१० ॥
    भक्तिमार्गाने चालू  लागलें असतां सर्व साधनें लाजून जातात. भक्तीसाठींच मी लक्ष्मीपति प्रगट होऊन माझ्या भक्तांच्या संसाराची निवृत्ति करून टाकतों ३१०.


    हो कां माझिया निजभक्तां । संसारबाधेची व्यथा ।
    ते लाज मज भगवंता । गांजूं निजभक्तां मी नेदीं ॥ ११ ॥
    अहो ! माझ्या भक्तांला जर संसाराची बाधा होईल, तर त्याची लाज मला भगवंतालाच आहे. मी माझ्या भक्तांची गांजणूक होऊ देत नाही ११.


    प्रल्हाद गांजितां जगजेठी । मी प्रकटलों कोरडें काष्ठीं
    वैकुंठ सांडूनि उठाउठीं । गजेंद्रासाठीं पावलो ॥ १२ ॥
    प्रल्हादाचा छळ होऊ लागतांच मी (नरसिंहरूपाने) कोरड्या काष्ठामध्ये प्रगट झालों आणि गजेंद्रासाठी वैकुंठ सोडून त्वरेने धावत आलों १२.


    द्रौपदी गांजितां तत्काळीं । म्यां कौरवांची तोंडें केलीं काळीं ।
    आगीनें गांजितां गोवळीं । म्यां प्राशिला ते काळीं दावाग्नी ॥ १३ ॥
    कौरव द्रौपदीचा छळ करीत असतां मी तात्काळ कौरवांची तोंडे काळी करून सोडली. वणव्याने गोपाळांना पीडा दिली त्या वेळी तो दावाग्नि मी पिऊनच टाकिला ! १३.


    गोकुळ गांजितां सुरपती । म्यां गोवर्धन धरिला हातीं ।
    कीं गोपिकांची पुरवावया आर्ती । मी झालों श्रीपति कामारा ॥ १४ ॥
    इंद्र गोकुळाला त्रास देत असता मी हातावर गोवर्धन पर्वत उचलून धरला. तसेंच गोपिकांचे मनोरथ पूर्ण करण्याकरितां मी श्रीपति कामी बनलों १४.


    अर्जुनप्रतिज्ञेचे प्राप्ति । म्यां दिवसा लपविला गभस्ती ।
    लावूनि जयद्रथासी ख्याती । सुभद्राप्रति वांचविला ॥ १५ ॥
    अर्जुनाच्या प्रतिज्ञेचे पालन होण्यासाठी मी दिवसाच सूर्याला लपवून ठेवले आणि जयद्रथाला मारविण्याचा पराक्रम करून अर्जुनाला वाचविले १५.


    अंबरीषाचे गर्भवास । म्यांचि सोसिले सावकाश ।
    उणें आपुल्या निजभक्तांस । मी हृषीकेश येवों नेदी ॥ १६ ॥
    अंबरीषाचे गर्भवास मी आनंदाने सोशिले. मी श्रीकृष्ण आपल्या भक्तांकडे कधीही कमीपणा येऊ देत नाही १६.


    भक्तांचे पायींची माती । मी हृदयीं वाहें श्रीपती ।
    वानरें वनचरें भावार्थीं । म्यां आपुले पंक्ती बैसविली ॥ १७ ॥
    भक्तांच्या पायांची माती मी श्रीपति आपल्या हृदयावर धारण करतो. इतकेच नव्हे तर भावार्थी असलेली अस्वले व माकडेसुद्धा मी आपल्या पंक्तीला बसविली १७.


    यालागी उद्धवा पुढतपुढती । मी सांगें करावी माझी भक्ती ।
    माझे भजनें माझी प्राप्ती । अवलीळा पावती मद्‍भावें ॥ १८ ॥
    म्हणूनच उद्धवा ! मी तुला पुनः पुन्हा सांगतो की, माझी भक्ति करावी. माझें भजन केले असता भक्त सहज मद्भवाला  पावतात १८.


    मद्‍भावें करितां माझी भक्ती । मी अनंत आतुडें त्यांच्या हातीं ।
    शेखीं कामारा होय भक्तांप्रती । भक्तीची प्रीती मज ऐशी ॥ १९ ॥
    सर्वत्र माझीच भावना धरून माझे भजन केले असता मी अनंत त्यांच्या हाती सांपडतों, आणि शेवटी मी त्यांचा सेवक होतों, इतकी मला भक्तीची प्रीति आहे १९.


    माझिये भक्तीपरतें । सुगम साधन नाहीं येथें ।
    हें जाणोनि म्यां तूतें । भजनपंथें लाविलें ॥ ३२० ॥
    येथे माझ्या भक्तीपेक्षां सुलभ असे दुसरे साधनच नाही, हे जाणूनच मी तुला भक्तिमार्गाला लावलें आहे ३२०.


    लाविल्या लागे सद्‍भक्ती । तैं संसार बापुडें तें किती ।
    हेळसून चारी मुक्ती । निजसुख भोगिती मद्‍भक्त ॥ २१ ॥
     सद्भक्ति  लावून घेतली की ती लागते आणि सद्भक्ति लागली की मग संसार तो बिचारा काय ! माझे भक्त चारही मुक्तींना बाजूस सारून आत्मसुखाचा उपभोग घेतात २१.


    मद्‍भक्तांचे महिमान । अतिशयें अगम्य गहन ।
    ऐसें बोलूनियां श्रीकृष्ण । उद्धवासी जाण कुरवाळी ॥ २२ ॥
    माझ्या भक्तांचा महिमा अत्यंत अतर्क्य व गहन आहे. असे म्हणून श्रीकृष्ण उद्धवाला कुरवाळू लागला २२.


    तेणें श्रीकृष्णकराग्रस्पर्शें । उद्धवासी झालें कैसें ।
    व्याले धेनूचेनि वोरसें । वत्स जैसें उल्हासे ॥ २३ ॥
    श्रीकृष्णाच्या हाताच्या स्पर्शामुळे उद्ध्वाला कसे झाले ? तर नुकत्याच व्यालेल्या धेनूचे वासरूं तिच्या पान्ह्यानें  जसें आल्हादित होते. (त्याप्रमाणे तोही आल्हादयुक्त झाला) २३.


    जेवीं कां लागतां चंद्रकर । सबाह्य निवों लागे चकोर ।
    मेघ देखोनि मयूर । नृत्यतत्पर स्वानंदें ॥ २४ ॥
    ज्याप्रमाणे चंद्राचे किरण लागले असतां चकोर अंतर्बाह्य तृप्त होतो, किंवा मेघाला पाहून मोर जसा आनंदाने नाचू लागतो २४,


    यापरी उद्धव जाण । स्वानंदें झाला परिपूर्ण ।
    विसरला देवभक्तपण । कृष्णही कृष्णपण विसरला ॥ २५ ॥
     त्याप्रमाणे उद्धवही  आत्मानंदांत परिपूर्ण रंगून गेला आपण देवाचे भक्त आहोत हेही तो विसरून गेला, आणि श्रीकृष्णही आपला कृष्णपणा विसरले २५.


    यापरी भक्तिसुखाआंत । दोघेही ऐक्यें झाले उन्मत्त ।
    परमानंदाचा तेथ । धेंडा नाचत स्वानंदें ॥ २६ ॥
    याप्रमाणे भक्तिसुखामध्ये दोघेही एकरूपतेनें उन्मत्त झाले, तेव्हां अर्थातच परमानंदाचा झेंडा तेथें  स्वानंदाने नाचूं लागला २६.


    या भक्तिसुखाची गोडी । भाग्येंविण न कळे फुडी ।
    उद्धवभजनाचे कुळवाडी । जोडला जोडी श्रीकृष्ण ॥ २७ ॥
    या भक्तिसुखाची जी गोडी आहे, ती भाग्याशिवाय नीट कळावयाची नाही. उद्धवाच्या भजनरूप व्यापारामध्येच श्रीकृष्णरूपी नफा लाभला २७.


    एका जनार्दना शरण । भजनसुखाची उणखूण ।
    तो एक जाणे संपूर्ण । भक्तजीवनजिव्हाळा ॥ २८ ॥
    एकनाथ जनार्दनाला शरण गेला, म्हणूनच भजनसुखाचे रहस्य आणि भक्तांचे अंत:करणांतील गुहाही त्याला एकट्यालाच पूर्णपणे समजले २८.


    जो निजभक्तांचा जिव्हाळा । तो गोकुळीं होऊनि गोंवळा ।
    क्रीडोनि त्यांचिया खेळामेळा । गोपीगोपाळां उद्धरिलें ॥ २९ ॥
    जो भक्तांचा केवळ प्राण, असा परमात्मा गोकुळामध्ये गवळी होऊन व त्या गवळ्यांच्याच खेळीमेळींत खेळून गोपींचा आणि गोपाळांचा त्याने उद्धार केला २९.


    स्वयें खेळोनि त्यांचिया खेळा । उद्धरिलें बाळगोपाळा ।
    हें नवल नव्हे त्याची कळा । उदार लीळा ते ऐका ॥ ३३० ॥
    स्वतः त्यांचेच खेळ खेळून बालगोपाळांचा त्याने उद्धार केला, ह्यांत काही मोठेसें आश्चर्य नाही. तर त्याची अपूर्व कला आणि उदार लीला ती निराळीच आहे. ती ऐका ३३०.


    पर्वत पाषाण तृण तरुवर । भृंग मत्स्य मृग मगर ।
    व्याघ्र वनचर विखार । पारावतें मयूर आदिकरून ॥ ३१ ॥
    पर्वत, पाषाण, गवत, वृक्ष, भृंग , मत्स्य, मृग, मगर, तसेंच व्यान, वनचर, सर्प इत्यादि विषारी प्राणी, पारवे, मोर इत्यादि ३१, 


    येणेंसी समवेत । गोकुळींचे जीव समस्त ।
    स्वयें उद्धरी श्रीकृष्णनाथ । कृपाळू समर्थ स्वलीला ॥ ३२ ॥
     ह्यांसहवर्तमान गोकुळांतील प्राणिमात्रांचाही कृपाळू व सर्वसमर्थ श्रीकृष्णांनी स्वतः आपल्या लीलेनेच उद्धार केला ३२.


    कां पितृवचन पुढारां । सीतेचिया वियोगद्वारा ।
    रिसां आणि वानरां । उद्धरी निशाचरां रघुनाथ ॥ ३३ ॥
    पित्याच्या वचनाचे निमित्त करून सीतेच्या वियोगाच्या मिषाने, श्रीरामचंद्रांनी अस्वलांचा, माकडांचा आणि राक्षसांचाही उद्धार केला ३३.


    सेवेनें तारिले रीसवानर । युद्धें तारिले निशाचर ।
    हें नवल कांहीं नव्हे थोर । ऐक उदार लीला त्याची ॥ ३४ ॥
    सेवेच्या योगानें अस्वले व वानर तारले, आणि युद्धाच्या निमित्ताने राक्षसांचा उद्धार केला, हे काही मोठेसें आश्चर्य नाही. त्याची ह्याहूनही थोर लीला ऐका ३४.


    अयोध्येपासून लंकेपर्यंत । मार्गी वृक्षवल्ली पाषाण पर्वत ।
    तृणादि जीव समस्त । उद्धरी रघुनाथ स्वलीला ॥ ३५ ॥
    अयोध्येपासून लंकेपर्यंत मार्गामध्ये जे जे वृक्ष, वनस्पति, दगडधोंडे, पर्वत, गवतासारख्या क्षुद्रवनस्पति व कृमिकीटक होते, त्या सर्वांचा रामचंद्राने आपल्या लीलेनेच उद्धार केला ३५.


    एवं नानावतारीं जनार्दन । यापरी उद्धरी सकळ जन ।
    तेणें एका एकू केला पावन । हें नवल कोण मानावें ॥ ३६ ॥
    अशा प्रकारे तो जनार्दन नाना प्रकारचे अवतार धारण करून सर्वांचाच उद्धार करीत असतो, त्याने हा एक एकनाथही पावन केला, यांत आश्चर्य तें कसलें मानावें? ३६.


    परी नवल एक केलें मोठें । मज मूर्खाचेही मुखावाटें ।
    श्रीभागवतबोल केले मर्‍हाटे । हें आश्चर्य वाटे माझेंचि मज ॥ ३७ ॥
    परंतु यांत त्याने एक मात्र मोठे आश्चर्य केलें, तें हे  की, मजसारख्या मूर्खाच्या तोंडून श्रीमद्भागवताचे शब्द मराठी भाषेत बोलविले. याचे माझे मलाच आश्चर्य वाटते ३७.


    यालागीं एका जनार्दना शरण । ज्याची कृपा ऐशी परिपूर्ण ।
    त्याचे स्मरोनि श्रीचरण । केला संपूर्ण सोळावा ॥ ३८ ॥
    अशी ज्याची परिपूर्ण कृपा आहे, त्या जनार्दनालाच हा एकनाथ शरण आहे, त्याच्याच पायाचे स्मरण करून हा सोळावा अध्याय त्याने पूर्ण केला ३८.


    इति श्रीभागवते महापुराणे एकादशस्कंधे श्रीकृष्णोद्धव संवादे
    एकाकारटीकायां विभूतियोगो नाम षोडशोऽध्यायः ॥ १६ ॥
    सोळावा अध्याय समाप्त.
    ॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ श्लोकसंख्या ॥ ४४ ॥ ओव्या ॥ ३३८ ॥

    एकनाथी भागवत

    एकनाथी भागवत अध्याय १ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय २ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय ३ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय ४ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय ५ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय ६ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय ७ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय ८ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय ९ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय १० अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय ११ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय १२ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय १३ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय १४ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय १५ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय १६ अर्थासहित

    श्री एकनाथी भागवत अध्याय सतरावा अर्थासहित

    श्री एकनाथी भागवत अध्याय अठरावा अर्थासहित

    श्री एकनाथी भागवत अध्याय एकोणविसावा अर्थासहित

    श्री एकनाथी भागवत अध्याय विसावा अर्थासहित

    श्री एकनाथी भागवत अध्याय एकविसावा अर्थासहित

    श्री एकनाथी भागवत अध्याय बाविसावा अर्थासहित

    श्री एकनाथी भागवत अध्याय तेविसावा अर्थासहित

    श्री एकनाथी भागवत अध्याय चोविसावा अर्थासहित

    श्री एकनाथी भागवत अध्याय पंचविसावा अर्थासहित

    श्री एकनाथी भागवत अध्याय सव्विसावा अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय २७ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय २८ अर्थासहित अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय २९ अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय ३० अर्थासहित

    एकनाथी भागवत अध्याय ३१ अर्थासहित

    महत्वाचे संग्रह

    पोथी आणि पुराण

    आणखी वाचा

    आरती संग्रह

    आणखी वाचा

    श्लोक संग्रह

    आणखी वाचा

    सर्व स्तोत्र संग्रह

    आणखी वाचा

    सर्व ग्रंथ संग्रह

    आणखी वाचा

    महत्वाचे विडिओ

    आणखी वाचा
    Loading...