​

नरक चतुर्दशी हा दिवाळीचा एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण दिवस आहे, जो नरकासुर नामक राक्षसाचा पराभव आणि वध या पौराणिक घटनेशी जोडलेला आहे. नरकासुर हा एक अत्याचारी राजा होता, ज्याने अनेक राजांवर आणि स्त्रियांवर अत्याचार केले होते. त्याच्या क्रूरतेमुळे सर्वत्र भीतीचे वातावरण निर्माण झाले होते. भगवान श्रीकृष्णाने त्याला पराभूत करून त्याच्या हातून स्त्रियांना मुक्त केले आणि लोकांना भयमुक्त केले. या घटनेला उद्देशून नरक चतुर्दशी हा सण साजरा केला जातो. हा सण वाईटावर चांगल्याचा विजय आणि नकारात्मकतेवर सकारात्मकतेचा उदय यांचा उत्सव म्हणून पाहिला जातो.

पौराणिक कथा

नरकासुराबद्दल असे सांगितले जाते की त्याने आपल्या शक्तींचा गैरवापर करून अनेक लोकांना त्रास दिला. त्याने १६,००० स्त्रियांना बंदिस्त करून ठेवले होते. नरकासुराला त्याच्या अहंकारामुळे पराभूत करण्याचे कार्य भगवान श्रीकृष्णाने केले. श्रीकृष्णाने आपल्या पत्नी सत्यभामेसह नरकासुराला युद्धात हरवले आणि त्याचा वध करून त्या स्त्रियांना मुक्त केले. या घटनेमुळे लोकांमध्ये आनंदाचे वातावरण पसरले, आणि या दिवसाचा एक पवित्र सण म्हणून प्रचार झाला.

नरक चतुर्दशीचे आध्यात्मिक महत्त्व

नरक चतुर्दशी हा सण केवळ ऐतिहासिक किंवा पौराणिक घटनांशीच जोडलेला नाही, तर त्याचे आध्यात्मिक महत्त्वही आहे. या दिवसात आपल्या अंतर्गत दोषांवर विजय मिळवण्याचा, अहंकार, क्रोध, लोभ, मोह इत्यादी दोषांना दूर करण्याचा संदेश आहे. स्वतःला शुद्ध करण्यासाठी आणि आपल्या मनातील वाईट विचार दूर करण्यासाठी हा दिवस उपयुक्त आहे.

अभ्यंग स्नानाची प्रथा

या दिवशी अभ्यंग स्नान करणे ही एक प्राचीन प्रथा आहे. अभ्यंग स्नान म्हणजे सकाळी लवकर उठून तिळाचे उटणे लावून स्नान करणे. या स्नानामुळे शरीरातील दोष दूर होतात, त्वचेचा रक्तप्रवाह सुधारतो, आणि मानसिक शांती मिळते. अभ्यंग स्नान केल्यामुळे शारीरिक आणि मानसिक शुद्धी होते, असा विश्वास आहे. काही ठिकाणी याला पवित्र स्नान देखील म्हणतात, कारण त्याच्या औषधी गुणधर्मांमुळे शरीराला अनेक फायदे मिळतात. हे स्नान करणे म्हणजे आपल्या शरीरातील रोग आणि दूषित द्रव्ये दूर करणे, याचा उद्देश केवळ शरीरसाफाई नाही, तर आपल्या मनातील नकारात्मक विचारांनाही दूर करणे आहे.

यमदीपदानाची प्रथा

नरक चतुर्दशीच्या रात्री घराच्या बाहेर दीप लावण्याची एक महत्त्वाची प्रथा आहे, ज्याला यमदीपदान म्हणतात. या दिवशी यमराजासाठी एक दिवा लावला जातो, जो मृत्यूच्या देवतेचे पूजन म्हणून पाहिला जातो. यमदीपदानामुळे अकाल मृत्यूचे संकट दूर राहते आणि संपूर्ण कुटुंबावर यमराजाची कृपा राहते, अशी श्रद्धा आहे. यामुळे कुटुंबात आरोग्य, समृद्धी, आणि शांतता नांदते, असे मानले जाते.

क्षेत्रानुसार साजरे होणारे रिवाज

भारतभर या सणाच्या वेगवेगळ्या प्रथा आणि परंपरा आहेत. महाराष्ट्रात, नरक चतुर्दशीच्या दिवशी घरे स्वच्छ केली जातात, उटण्याने अभ्यंग स्नान केले जाते, आणि घरात दिवे लावून आनंद साजरा केला जातो. गोव्यात नरकासुराच्या पुतळ्याचे दहन केले जाते, ज्याद्वारे वाईट प्रवृत्तीचे नाश करण्याचे प्रतीक दर्शवले जाते. ही प्रथा राक्षसी वृत्तींचा पराभव करण्याचा संदेश देते.

आत्मशुद्धीचा संदेश

नरक चतुर्दशी हा फक्त एक सण नसून आत्मशुद्धीचा दिवस मानला जातो. या दिवशी आपण आपल्या मनातील नकारात्मक विचार, दोष, अहंकार, द्वेष, आणि मत्सर दूर करण्याचा संकल्प करतो. आपले अंतःकरण शुद्ध करून एक सकारात्मकता प्राप्त करण्याचा हा प्रयत्न आहे. समाजात नकारात्मकता दूर करून, स्वतःमध्ये सुधारणा करून, आणि एक चांगला व्यक्ती होण्यासाठी नरक चतुर्दशीचा सण साजरा केला जातो.

सणाचे महत्त्व आणि काळानुसार बदल

आधुनिक काळात देखील नरक चतुर्दशीचे महत्त्व तितकेच आहे, कारण हा सण आपल्या जीवनातील नकारात्मकता दूर करण्याचा आणि एक चांगला व्यक्ती बनण्याचा संदेश देतो.