मराठी साहित्याचा डिजिटल खजिना.
श्री संत संताजीचे अभंग
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. १
माझिया जातीचा मज भेटो कोणी ।
आवडिची धनी पुरवावया ।। १ ।।
माझिया जातीचा मजशी मिळेल ।
कळेल तो सर्व समाचार ।। २ ।।
संतु म्हणे येथे पाहिजे जातीचे ।
येर गबाळाचे काम नाही ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगत आहेत की त्यांच्या जातीचा, त्यांच्या धर्माचा कोणी तरी व्यक्ती त्यांना भेटावा, जो त्यांच्या आवडीनुसार आणि ध्येयानुसार त्यांना मार्गदर्शन आणि सहाय्य करील. अशा व्यक्तीला सगळ्या परिस्थितींचा, सगळ्या गोष्टींचा सखोल आणि पूर्ण ज्ञान असणे आवश्यक आहे. संत सांगतात की खर्या जातीचे, खर्या धर्माचे लोकच यासाठी उपयुक्त आहेत, आणि इतर व्यक्तींचा या ठिकाणी उपयोग नाही.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. २
एकादशी दिनी संतु तुका वाणी ।
राऊळा आंगणी उभे होते ।। १ ।।
तेव्हा संतु तेली गेलासे दर्शना ।
पांडुरंग चरणा नमियेले ।। २ ।।
तेथुनी तो आला तुका जेथे होता ।
अलिँगन देता झाला त्याशी ।। ३ ।।
तुका म्हणे संतु पुसतो तुजला ।
सांगतो तुजला संतु म्हणे ।। ४ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगत आहेत की एकादशीच्या दिवशी संत तुकाराम राऊळाच्या आंगणात उभे होते. तेव्हा एक संत, तेली, दर्शनासाठी पांडुरंगाच्या चरणी गेला होता. तेथून परत आल्यावर, तो तुकाराम जेथे होता तेथे आला आणि त्याला आलिंगन दिले. तुकाराम म्हणतो की संत त्याला विचारतो आणि सांगतो.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ३
तुजशी ते ब्रम्हज्ञान कांही आहे ।
किंवा भक्तिमाय वसे पोटी ।। १ ।।
काय तुझ्या मागेँ कोण तुज सांगे ।
काय ते अभंग जाणितले ।। २ ।।
घाणाची घेऊनी बैसलासि बुधा ।
जन्म पाठिमागा का गेला ।। ३ ।।
तुका म्हणे सर्व सांग तु मजला ।
सांगतो तुजला संतु म्हणे ।। ४ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज विचारत आहेत की तुझ्या जवळ ब्रह्मज्ञान आहे का, किंवा भक्तिमय आचरण तुझ्या मनात वसले आहे का. तुझ्या मागे कोण आहे आणि काय ते तुला सांगतो, हे जाणणे महत्त्वाचे आहे. तू बुद्धिचे धारण करून बसला आहेस का, आणि तुझा जन्म पूर्वजांच्या मागे का गेला आहे, हे जाणून घ्यायला हवे. तुकाराम म्हणतो की सर्व काही मला सांग, संत तुला सांगत आहे.
या अभंगांमधून संत संताजी महाराजांनी मानवी आचरण, धार्मिक ज्ञान आणि भक्तिमय जीवनाचे महत्त्व स्पष्ट केले आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ४
मजशी ते ब्रम्ह्ज्ञान काही नाही ।
आपुल्या कृपेने होईल सर्वथाही ।। १ ।।
होईल मज आणि माझिया कुळांशी ।
पांडुरंग मुळाशी सर्व आहे ।। २।।
संतु म्हणे ब्रम्ह ब्रम्हा सर्व जाणे ।
आपुले ते मन सुधारले ।। ३ ।।
अर्थ:संत संताजी महाराज सांगतात की त्यांच्याकडे ब्रम्हज्ञान नाही, पण पांडुरंगाच्या कृपेने सर्व काही होईल. तसेच, पांडुरंग त्यांच्या आणि त्यांच्या कुलासोबत आहे. संत सांगतात की ब्रम्ह सर्व जाणतो आणि आपले मन सुधारते.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ५
भक्ति ते माऊली माझे नच पोटी ।
जाणे उठा उठी देवराया ।। १ ।।
भक्ति या भावाची करुनिया लाट ।
आलिंगितो तीस राञंदिन ।। २ ।।
संतु म्हणे आपुल्या कृपेचा प्रसाद ।
द्यावा वारंवार मजलागी ।। ३ ।।
अर्थ:संत संताजी महाराज सांगतात की त्यांच्यात भक्ति नाही, पण देवरायाच्या कृपेने ती येईल. भावनेची लाट त्यांच्या मनात आलिंगन करते. संत सांगतात की देवाच्या कृपेचा प्रसाद वारंवार त्यांना मिळावा.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ६
मज मागे घाणा सांगे द्वारकेचा राणा ।
मज मागे संसार सांगे रुक्मिणीचा वर।। १ ।।
मज मागे घेवदेव सांगे रुक्मिणीचा राव ।
मज मागे निद्रा आहार सांगे उमा सारंगधर ।। २।।
कीर्तीविणा कांही मागे ते राहिना ।
संतु सांगे खुणा तुकयाशी ।। ३ ।।
अर्थ:संत संताजी महाराज सांगतात की त्यांच्या मागे द्वारकेचा राणा, रुक्मिणीचा वर, आणि उमा सारंगधर आहेत. त्यांना निद्रा आणि आहार सोबत आहे. त्यांना कीर्तीविना काही मागे राहणार नाही. संत सांगतात की तुकारामशी खुणा आहेत.
या अभंगांमधून संत संताजी महाराजांनी मानवी आचरण, धार्मिक ज्ञान आणि भक्तिमय जीवनाचे महत्त्व स्पष्ट केले आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ७
ज्याचा नोहे भंग तोची जाणावा अभंग ।
देह आपुला भंगतो माति मिळोनिया जातो ।। १ ।।
त्याचे होईनाच काही अंतरी शोधुनिया पाही ।
प्राण जातो यमपाशी दुःख होते ते मायेशी ।। २ ।।
संतु म्हणे असा अंभग गाइला ।
पुढे चालु केला देहावरी ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की अभंग तोच जाणावा ज्याचा भंग होत नाही. शरीराचे नष्ट होऊन मातीमध्ये विलीन होते. अंतरी काहीही शिल्लक राहत नाही. प्राण यमराजाकडे जातो आणि माता दुःख अनुभवते. संत सांगतात की असा अभंग गाऊन त्यांनी पुढे चालना केली.
या अभंगातून संत संताजी महाराजांनी मानवी जीवनाच्या क्षणभंगुरतेवर विचार मांडले आहेत. जीवनाचे सत्य, मृत्यू आणि दुःखाच्या विषयी त्यांनी आपल्या अभंगातून प्रकट केले आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ८
जन्मलो मी कुठे सांगतां नये कांही ।
निरंजन निराकार आधार नव्हता ठाई ।। १ ।।
तेथे मी जन्मलो शोधुनिया पाही ।
जन्मले माझे कुळ आशेच सर्वही ।। २ ।।
असाच हा जन्म पाठी मागा गेला ।
पुन्हा नाही आला कदा काळी ।। ३ ।।
संतु म्हणे वनमाळी ।
चुकवा जन्माची हे पाळी ।। ४ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की त्यांनी कुठे जन्मलो हे सांगता येत नाही, कारण निरंजन आणि निराकार अवस्थेत आधार नव्हता. तेथे शोधून पाहिले तर त्यांच्या कुळाचाही जन्म त्याच आशेने झाला. हा जन्म पाठी मागे गेला आहे आणि कधीच परत येणार नाही. संत सांगतात की वनमाळी असे म्हणतात की जन्माची ही पाळी चुकवावी.
या अभंगातून संत संताजी महाराजांनी मानवाच्या जन्माचं सत्य आणि जीवनाच्या प्रवासाचं मर्म स्पष्ट केलं आहे. जीवनाच्या अनिश्चिततेच्या आणि आत्म्याच्या शाश्वततेच्या विचारांवर त्यांनी प्रकाश टाकला आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ९
सगुण हा घाणा घेऊनि बैसलो ।
तेली जन्मा आलो घाणा घ्याया ।। १ ।।
नाही तर तुमची आमची एक जात ।
कमी नाही त्यात आणु रेणु ।। २ ।।
संतु म्हणे जाती दोनच त्या आहे ।
स्री आणि पुरुष शोधुनिया पाहे ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की त्यांनी सगुण (मूर्त) घाणा घेतला आहे आणि तेली जातीमध्ये जन्म घेतला आहे ते घाणा चालवण्यासाठी. पण जर हे नसते तर तुमची आणि आमची जात एकच आहे, आणि त्यात काही कमी नाही. संत म्हणतात की या जगात दोनच जाती आहेत – स्त्री आणि पुरुष.
हा अभंग मानवी एकता, समानता, आणि विभाजनाच्या वगळणाच्या विचारांवर आधारित आहे. संत संताजी महाराजांनी समाजातील भेदभाव नष्ट करून मानवतेचा संदेश दिला आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. १०
आमुचा तो घाणा ञिगुण तिळाचा ।
नंदी जोडियला मन पवनाचा ।। १ ।।
भक्ति हो भावाची लाट टाकियली ।
शांती शिळा ठेवीली विवेकावरी ।। २ ।।
सुबुध्दीची वढ लावोनी विवेकांस ।
प्रपंच जोखड खांदी घेतीयले ।। ३ ।।
फेरे फिरो दिले जन्मवरी ।
तेल काढियले चैतन्य ते ।। ४ ।।
संतु म्हणे मी हे तेल काढियले ।
म्हणुनी नांव दिल संतु तेली ।। ५ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की त्यांच्या घाण्याला त्रिगुण असलेले तीळ (तिलाचे गुण) आहेत आणि नंदीला पवित्र मन जोडले आहे. भक्तीच्या भावाच्या लाटांनी शांतीची शिळा विवेकाच्या आधारावर ठेवली आहे. सुबुद्धीने विवेकाला वढ (विस्तार) लावून प्रपंचाचे जोखड खांद्यावर घेतले आहे. जन्माच्या फेर्यात फिरताना चैतन्याचे तेल काढले आहे. संत सांगतात की त्यांनी हे चैतन्याचे तेल काढल्याने त्यांचे नाव संतु तेली झाले आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ११
देह क्षेञ घाणा ऐका त्याच्या खुणा ।
गुदस्थान जाणा उखळ ते ।। १ ।।
स्वाधिष्टानावरी मन पुरचक्र ।
विदुं दंत चक्र आनु हात ।। २ ।।
एकविस मनी खांब जो रोविला ।
सुतार तो भला विश्वकर्मा ।। ३ ।।
मनाशी जुपंले फेरे खाऊ दिले ।
तेल हाता आले सुटे मन ।। ४ ।।
संतु म्हणे माझा घाणा हो देहांत ।
चालवि आपोआप पांडुरगं ।। ५ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की देह (शरीर) हे एक क्षेत्र आहे आणि त्याच्या खुणा घाण्याचे आहेत. गुदस्थान उखळ आहे. स्वाधिष्ठानावर मनाचे पुरचक्र आहे आणि विद्वान दंत चक्र हातात आहेत. एकविस मनी (मनातील एकविसावा खांब) विश्वकर्मा सुताराने रोविला आहे. मनाला जुपंले (सुरक्षित केले) आणि फेर्यात खाऊ दिले, त्यामुळे तेल हातात आले आणि मन सुटले. संत सांगतात की त्यांचा घाणा शरीराच्या आत आहे आणि पांडुरंग आपोआप चालवतो.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. १२
निंदक हा घाणा म्हणावा तो जरी । विवाहा भितरी फिरे कैसा ।। १ ।। ब्राम्हण पुरोहित आणिक ते जोशी । भरा आधी घाणा म्हणती सर्वाशी ।। २ ।। भरल्यावांचुनी कार्य सिध्दी नाही । शोधुनिया पाही संतु म्हणे ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की निंदक हा घाणा म्हणावा जरी, तरीही तो विवाहाच्या भितराट असलेल्या प्रसंगी कसा फिरतो. ब्राह्मण, पुरोहित आणि जोशी असे म्हणतात की आधी घाणा भरा, मगच काही कार्य सिद्ध होते. संत सांगतात की भरल्याशिवाय कार्य पूर्ण होत नाही, हे शोधून पहावे.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी जीवनाच्या विविध पैलूंचे आणि आत्मज्ञानाचे महत्त्व स्पष्ट केले आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. १३
निदंक हा घाणा म्हणावा तो जरी ।
शुभ कार्या आधिं भरतात ।। १ ।।
श्रीकृष्णाचे लग्नी भरीयला घाणा ।
म्हणवेना कोणा निंदक तो ।। २ ।।
संतु म्हणे म्या तो घाणा भरियला ।
सिध्दीस तो नेला पांडुरंगे ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की निंदक हा घाणा म्हणावा जरी, तरीही शुभ कार्यांच्या आधी भरतात. श्रीकृष्णाच्या लग्नाच्या प्रसंगी घाणा भरला जातो आणि त्यावेळी कोणीही निंदक न म्हणता पुढे आले. संत सांगतात की त्यांनी तो घाणा भरला आणि पांडुरंगाने त्याला सिद्धीस नेले.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. १४
आणिक तो घाणा कोणता सादर ।
सोहं ब्रम्हध्वनी अनुहात गजर ।। १ ।।
ब्रम्हांड शिखरी ठोक वाजे ।
दशनाथ होती सर्वांचे ब्रम्हांडी ।। २ ।।
संतु म्हणे हा तो देवा घराचा घाणा ।
सदगुरु वांचोनी कळेनाच कोणा ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज विचारतात की आणखी कोणता घाणा सादर करावा ज्यामध्ये सोहं ब्रम्हध्वनी आणि गजर असतो. ब्रम्हांडाच्या शिखरावर ठोक वाजतो आणि दशनाथ होते सर्वांचे ब्रम्हांडी. संत सांगतात की हा देवाच्या घराचा घाणा आहे आणि सद्गुरु वाचल्याशिवाय कोणीही त्याला समजू शकत नाही.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. १५
घाण्याचा कर करा पुसलासी मज ।
तरी तुकयाचा गुज सांगू आता ।। १ ।।
दशनाद होती सर्वाँचे ब्रम्हांडी ।
तुझे काय पिँडी वाजताती ।। २ ।।
संतु म्हणे घाण्याचा करकरा ।
दशनादाचा तो खरा जगा माजी ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की घाण्याचा कर पुसताना मजला विचारले होते. म्हणून तुकयाचा गुज सांगतो. दशनाथ होते सर्वांचे ब्रम्हांडी आणि तुझ्या पिंडीत काय वाजते हे महत्त्वाचे आहे. संत सांगतात की घाण्याचा करकरा, दशनाथाचा खरा संसाराच्या जगात आहे.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी आत्मज्ञान, भक्ती, आणि अध्यात्मिक जीवनाच्या महत्त्वाचे विचार मांडले आहेत.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. १६
आशा मनशा तृषा माया पाचरी चारी आणून ।
दुर्गतीचा खील त्यामधी दीला ठोकून ।। १ ।।
त्याच्या योगे चारी पाचरी आल्या आवळून ।
सरकायासी जागा नाही मुळापासून ।। २ ।।
संतु म्हणे ह्या घाण्याच्या पाचरी ।
जग भुलव्या नारी खय्राच ह्या ।। ३ ।।
अर्थ:संत संताजी महाराज सांगतात की आशा, मनशा, तृष्णा आणि माया या चार पाचरांनी (विवेक आणि संयमाची आडकाठी) दुर्गतीचा खील (दोष) ठोकून ठेवला आहे. त्यामुळे या चार पाचरांनी मुळापासून हालचाल करायला जागा ठेवलेली नाही. संत म्हणतात की या घाण्याच्या पाचरी जगातील लोकांना भुलवणाऱ्या आहेत.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. १७
भुलविले ह्यांनी भस्मासुर दैत्याशी ।
आणिक नारदाशी त्याच रीती ।। १ ।।
ब्रम्हदेवा आणि विश्वाही मिञाशी ।
तसेच भुलविले इंद्रा आणि चंद्राशी ।। २ ।।
संतु म्हणे अशा ह्या घाण्याच्या पाचरी ।
काढाव्या वेगशी देहातुनी ।। ३ ।।
अर्थ:संत संताजी महाराज सांगतात की या पाचरांनी भस्मासुर दैत्याला भुलवले तसेच नारदाला देखील भुलवले. त्यांनी ब्रम्हदेव आणि विश्वामित्रांनाही भुलवले तसेच इंद्र आणि चंद्रालाही भुलवले. संत म्हणतात की अशा पाचरी शरीरातून वेगाने काढाव्या.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. १८
हरिचंद्रराजाने पाचरी ओळखिल्या ।
हाकलुनि दिल्या घरातुनी ।। १ ।।
अशा ह्या पाचरी ओळखिल्या कोणी ।
गोरोबानी आणि तुकारामजिनी ।। २ ।।
संतु म्हणे माझ्या घाण्याच्या पाचरी ।
सद्गुरुवांचोनी ओळखिना कोणी ।। ३ ।।
अर्थ:संत संताजी महाराज सांगतात की हरिश्चंद्र राजाने पाचरी ओळखून त्यांना घरातून हाकलून दिले. अशा प्रकारे पाचरी गोरोबा आणि तुकाराम यांनी ओळखल्या. संत म्हणतात की त्यांच्या घाण्याच्या पाचरी कोणाला ओळखता येत नाहीत, सद्गुरूच्या मदतीशिवाय.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी आत्मज्ञान, विवेक, आणि अध्यात्मिक जीवनाच्या महत्त्वाचे विचार मांडले आहेत.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. १९
पाचरीनी प्रताप दाखविला शंकरा ।
भुलवोनी गेला भिल्लीनीशी ।। १ ।।
विश्वामिञासी रंभेने कुञा बनविला।
मागे मागे नेला घराप्रती ।। २ ।।
संतु म्हणे अशा घाण्याच्या पाचरी ।
दाखविल्या चारी सद्गुरुजिनी ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की पाचरांनी (विवेक आणि संयमाच्या आडकाठीने) शंकराला भुलवून भिल्लणीशी (स्त्रीशी) घेतले. विश्वामित्राला रंभेने कुणा बनवून घराप्रती नेले. संत म्हणतात की या घाण्याच्या पाचरी अशा प्रकारे दाखविल्या.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. २०
सद्गुरुवाचोनी दाखविना कोणी ।
संसार मोहनी पडली असे ।। १ ।।
संसार करुनि पाचरी ओळखिल्या ।
उध्दरुनि नेल्या तुकोबाने ।। २ ।।
संतु म्हणे माझ्या सद्गुरुच्या कृपेने ।
पाचरी बसविल्या घाण्यामाजी ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की सद्गुरूशिवाय कोणालाही या पाचरांचा शोध लागत नाही. संसाराच्या मोहात पडलो तर त्या पाचरींचे आकलन होत नाही. तुकाराम महाराजांनी या पाचरी ओळखून त्यांना उठवले आहे. संत म्हणतात की त्यांनी आपल्या सद्गुरूच्या कृपेने त्या पाचरी घाण्यात बसविल्या आहेत.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. २१
मनोभक्तीची करुनी लाठ ।
गुरुकृपेचा बसविला कठ ।। १ ।।
आगांवरि घेऊनि नेट । दाखवि ।
दाखवि वैकुंठीची वाट ।। २ ।।
अशी ही संतु तेल्याची लाट ।
कळिकाळाची …. फाट ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की त्यांनी मनोभक्तीची लाठ (गुंडाळी) केली आणि गुरुकृपेचा कठ (आधार) बसवला. आगांवर नेट घेऊन, वैकुंठीची वाट दाखविली. संत सांगतात की संत तेल्यांची लाट कळिकाळाच्या (कलियुगाच्या) फटीतून सोडली आहे.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी आत्मज्ञान, विवेक, आणि अध्यात्मिक जीवनाच्या महत्त्वाचे विचार मांडले आहेत.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. २२
लाट उचलली जगामधी कोणी ।
मार्कँड ञूषिनी आणि विदूरानी ।। १ ।।
वाल्मीकानी आणि शवरिनी ।
अर्जुनानी आणिक सुदामानी ।। २ ।।
लाट उचलली भक्तीची ।
संतु तेल्याचे मुक्तिची ।। ३ ।।
अर्थ:संत संताजी महाराज सांगतात की भक्तीची लाट जगामध्ये मार्कंड ऋषी, विदुर, वाल्मीकि, शबरी, अर्जुन आणि सुदामा यांनी उचलली. ही भक्तीची आणि मुक्तीची लाट संत तेल्यांनी अनुभवली आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. २३
संतु तेलियाचे घाण्याची ती लाट ।
उचलितो कोण देउनिया नेट ।। १ ।।
नेट तो दिधला लंकेचे रावणे ।
उचलेना तेने कदापिहि ।। २ ।।
संतु म्हणे माझे घाण्याची ती लाट ।
सुदामा उचली तेव्हांच ती ।। ३ ।।
अर्थ:संत संताजी महाराज सांगतात की संत तेल्याच्या घाण्याची ती लाट कोण उचलतो. लंकेच्या रावणाने नेट देऊनही ती उचलू शकला नाही. संत म्हणतात की ती लाट सुदामाने उचलली तेव्हाच ती उचलली गेली.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. २४
सुदामाशी शक्ति काहीच नव्हती ।
रावणाशी होती पुष्कळच ती ।। १ ।।
रावणा उचलेना सुदामा उचली ।
मती गुंग झाली रावणाची ।। २ ।।
संतु तेली म्हणे सद्गुरुवाचोनी ।
लाट ही उचलेना कदाकाळी ।। ३ ।।
अर्थ:संत संताजी महाराज सांगतात की सुदामाकडे काहीच शक्ति नव्हती, पण रावणाकडे पुष्कळ शक्ति होती. तरीही रावण ती लाट उचलू शकला नाही, पण सुदामा उचलू शकला. त्यामुळे रावणाची मती गुंग झाली. संत तेली म्हणतात की सद्गुरुशिवाय ही लाट कधीच उचलली जात नाही.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी भक्ती, आत्मज्ञान, आणि सद्गुरुच्या कृपेच्या महत्त्वाचे विचार मांडले आहेत.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. २५
लाठ माझी माता लाठ माझा पिता ।
लाठी विना कांता विद्रुपची ।। १ ।।
लाठी हीने मजला दिधली ती लाट ।
चुकवीली वाट जन्ममरणाची ।। २ ।।
संतु म्हणे उचला घाण्याची ती लाट ।
व्यर्थची खटपट करु नका ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की लाठ (आधार) हेच त्यांचे माता आणि पिता आहेत. लाठीशिवाय (आधाराशिवाय) व्यक्ती विद्रुप (अपूर्ण) आहे. लाठीने (आधाराने) त्यांना ती लाट (सुख आणि समाधानाची) दिली आहे, ज्यामुळे जन्म आणि मृत्यूची वाट चुकली आहे. संत सांगतात की घाण्याची ती लाट (साधनाची वाट) उचलावी आणि व्यर्थ खटपट करू नये.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. २६
मन मोहाची करुनि खुटी ।
लाठीस ठोकली बळकटी ।। १ ।।
फिरे गरगरा लाठी भोवताली ।
ध्यान जाईना लाठीवरी ।। २ ।।
संतु म्हणे माझ्या घाण्याची ती खुटी ।
पहा उठाउठी अगोदर ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की मनाच्या मोहाने खुटी (आधार) तयार केली आणि लाठीला (आधाराला) बळकटी (शक्ती) दिली. लाठी भोवताली गरगर फिरत आहे, परंतु ध्यान लाठीवर जात नाही. संत सांगतात की त्यांच्या घाण्याची ती खुटी (आधार) पहा कशी उठली आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. २७
खुटिनें प्रताप कोणास दाखविला ।
दशरथ राजाला आणि नारदाला ।। १ ।।
दशरथाचा अंत खुंटिनेच केला ।
नारद तो झाला नारदीच ।। २ ।।
संतु म्हणे अशीहि खुंटी ती मोलाची ।
विश्वाच्या तोलाची एकटीच ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की खुटीने (आधाराने) दशरथ राजा आणि नारदाला प्रताप दाखविला. दशरथाचा अंत खुटीनेच झाला आणि नारद नारदी बनला. संत म्हणतात की अशी खुटी मोलाची आहे आणि तीच विश्वाच्या तोलाची एकटी आहे.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी आधार, विवेक आणि संतुलनाच्या महत्त्वाचे विचार मांडले आहेत.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. २८
खुंटीने खुंटले घाने ते घ्यायाचे ।
मनी नाही आले अगोदर ।। १ ।।
आता तरी सावध व्हारे लवकरी ।
खुंटीविना घाणा घ्यावयाशी ।। २ ।।
संतु म्हणे माझे घाणे ते राहू द्या ।
खुंटिशी पाहु द्या अगोदर ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की खुंटीने (आधाराने) घाण्याचे काम आधी कसे करायचे हे मनी आले नव्हते. आता तरी सावध व्हावे, खुंटीविना घाण्याचे काम करायचे. संत सांगतात की त्यांचे घाणे (काम) राहू द्या आणि आधी खुंटिशी (आधाराने) पाहा.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. २९
खुंटिने प्रताप कैकईस दाखविला ।
वनवासा राम गेला गादी दिली भरताला ।। १ ।।
भरतानी त्याग केला पादुकास मान दिला ।
दुःखते होतसे कैकईच्या जिवाला ।। २ ।।
संतु म्हणे माझ्या घाण्याची ही खुंटी ।
केली तुटा तुटी मायलेका ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की कैकेईला खुंटीने (प्रभावाने) प्रताप दाखविला, ज्यामुळे राम वनवासाला गेला आणि गादी भरताला मिळाली. भरताने त्याग केला आणि पादुकांना मान दिला. त्यामुळे कैकेईच्या जिवाला दुःख झाले. संत सांगतात की त्यांच्या घाण्याची ही खुंटी मायलेका (माता आणि मुलगा) मध्ये तुटा-तुटी झाली आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ३०
अशिया खुंटिला धरु नये हाती ।
करिल ती माती सर्वञांची ।। १ ।।
असेच खुंटिने गोपिचंदन फसविले ।
धातुचे पुतळे जळोनिया गेले ।। २ ।।
संतु म्हणे माझ्या घाण्याची ही खुटी ।
सद्गुरुवांचोनी सोडविना मिठी ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की अशा खुंटीला (प्रभावाला) हाती धरू नये, कारण ती सर्वत्र माती करेल. अशा खुंटीने गोपिचंदन (धार्मिक वस्त्र) फसविले आणि धातुचे पुतळे जळून गेले. संत सांगतात की त्यांच्या घाण्याची ही खुटी (आधार) सद्गुरुच्या मदतीशिवाय मिठीतून सोडवू नये.
या अभंगांमधून संत संताजी महाराजांनी आधार, विवेक, आणि सद्गुरुच्या कृपेच्या महत्त्वाचे विचार मांडले आहेत.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ३१
मन झोंपेची करुनी शेंडी ।
लाठिच्या ठोकुनि तोंडी ।। १ ।।
काळ मोडुन टाकिल मुंडी ।
कितीहि आल्या झुंडीच्या झुंडी ।। २ ।।
सोडविना कोणी सद्गुरु वांचोनी ।
पहा तपासुनि संतु म्हणे ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की मनाच्या झोंपेमुळे खुटी (शेंडी) तयार केली आणि लाठीने तोंडावर ठोकली. काळाने मुंडी (डोके) मोडून टाकली, कितीही मोठ्या झुंडी आल्या तरी. संत सांगतात की सद्गुरूशिवाय कोणालाही सोडवू शकत नाही.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ३२
शेँडिच्या नादांने किती ते फसले ।
फसले अवघे जन त्रैलोक्याचे ।। १ ।।
तुका वाणी याने शेँडिशी बांधले ।
कधी नाही भ्याले राञंदिन ।। २ ।।
संतु म्हणे ऐशी शेँडि ती बांधावी ।
जोड ती करावी विठ्ठलाची ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की शेँडिच्या (खोटी प्रतिष्ठा) नादांने किती लोक फसले, त्रैलोक्याचे (तीन लोकांचे) सर्व लोक फसले. तुकाराम वाणीने ती शेँडी बांधली, कधीच भ्याले नाही राञंदिन (रात्री). संत सांगतात की अशा शेँडीला (प्रेमाच्या धाग्याला) बांधावे आणि जोड विठ्ठलाशी करावा.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ३३
आणिक ते शेंडी उभी हो कोणाची ।
नारद मुनिची असेच कीं ।। १ ।।
जेव्हा कोंठे कांही कळहि मिळेना ।
तेव्हां ती कडाडे आपोआप ।। २ ।।
संतु म्हणे अशी शेंडी ज्याची आहे ।
शरण त्यांनी जावे सद्गुरूसी ।। ३ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज विचारतात की आणखी ती शेंडी कोणाची आहे? नारद मुनिची आहेच की नाही. जेव्हा काहीच कळत नाही तेव्हा ती कडाडते आपोआप. संत म्हणतात की अशी शेंडी ज्याची आहे, त्यांनी सद्गुरूच्या शरण जावे.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी मानवाच्या जीवनातील खोटी प्रतिष्ठा आणि मोहाच्या धाग्यांवर विचार मांडले आहेत. त्यांनी सद्गुरूच्या महत्त्वाचे वर्णन केले आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ३४
आणिक शेँडीने फसविलेँ कोणा ।
रावणाच्या भावा कुंभकर्णा ।।
कुंभकर्णाशीँ होती झोँप फार ।
तेणेँ तो आहार फार करी ।।
संतु म्हणे शेंडी नसावीँ बा अशी ।
कुळक्षय लाशी आपोआप ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की आणखी शेंडी (प्रभाव) ने रावणाच्या भाऊ कुंभकर्णाला फसवले. कुंभकर्ण नेहमी झोपलेला असायचा आणि फार आहार करायचा. संत म्हणतात की अशी शेंडी नसावी कारण ती स्वतःच कुळक्षय लावते.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ३५
झोँपेँत असतांना दिले दान ।
राजा हरिचंद्राने साडे तीन भार ।।
भार सुवर्ण होईना तेँ पुरे ।
पुरे सर्व देऊन घेतलेँ स्वतःस विकून।।
संतु तेली म्हणे हो म्हणेही झोँप ।
हिचा सर्वाहीँ करा करा कोप।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की झोपेत असताना राजा हरिश्चंद्राने साडे तीन भार सोने दान दिले. ते सोने पुरे होईना म्हणून त्यांनी स्वतःला विकले. संत म्हणतात की झोप ही मोठी शत्रू आहे आणि तिच्यावर कोप करावा.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ३६
मनोसुविचारी करुनि कातर ।
शेँडिस टांगली वर हो शेंडीस टांगली वर।।
लाटिचा आधार तिला फार हो लाठि ।
फिरे गरगरा जोरानेँ हो फिरे गरागरा ।।
मन पवन चाले तो-यानेँ हो मन पवन चालेँ ।
संतु म्हणे हो म्हणे ही कातर हो ।
धरावी ध्यानीँ ध्यानी सर्वाँनी।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की मनोःसुविचाराने कातर (धागा) बनवून शेंडीला वर टांगले आहे. लाठीचा (आधाराचा) आधार तिला फार आहे आणि जोराने फिरते. मन पवनाच्या तो-याने चालते. संत म्हणतात की ही कातर (शेंडी) ध्यानी धरावी, सर्वांनी तिचा विचार करावा.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी जीवनातील मोह, अज्ञान आणि जागृतीच्या महत्त्वाचे विचार मांडले आहेत. त्यांनी सद्गुरुच्या महत्त्वाचे वर्णन केले आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ३७
कातरिनेँ कातरला दुष्टांचा तो गळा ।
सावत्याचा मळा सांभाळला।।
कातरीने कातरला रावणाचा मळा ।
लंकेचा डोँबाळा तिनेँ केला ।।
संतु म्हणे कातर आणिल जो ध्यानीँ ।
आवडेल तो प्राणी सर्व जगा ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की कातरीने (आधाराने) दुष्टांचा गळा कापला आणि सावत्याचा मळा (श्रमाचा बाग) सांभाळला. कातरीने रावणाचा मळा कातरला आणि लंकेचा नाश केला. संत म्हणतात की जो कातरीला ध्यानी (मनात) आणेल, त्याला सगळे जग आवडेल.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ३८
कातरीनेँ कातरला दुःशासन कौरव ।
आणिक भस्मासुर भस्म केला ।।
आणिक कातर चालली ती कशी ।
अहि महि लंकेशीं बळी दिले ।।
संतु म्हणे कातर ज्याचेँ देहीँ आहे ।
त्याची चक्रपाणी वाट पाहे।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की कातरीने दुःशासन कौरवाचा गळा कापला आणि भस्मासुराला भस्म केले. आणखी कातरीने कशी चालवली, अहि-महि (साप आणि मच्छर) लंकेशी बळी दिले. संत म्हणतात की ज्याच्या देहात कातरी आहे, त्याची चक्रपाणी (विष्णु) वाट पाहत आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ३९
कातरीधेँ धरियले पांची पांडवाशीँ ।
सोडुनिया दिले लाक्षागृहीँ ।।
आणिक शत्रुध्न भरत धरियला ।
सोडुनियां दिला अश्वमेधीँ ।।
संतु म्हणे कातर ज्यांनी ओळखिली ।
मोडोनिया गेली आपोआप ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की कातरीने पांडवांचा गळा धरला आणि लाक्षागृहात सोडून दिले. आणखी शत्रुध्न आणि भरताचा गळा धरून अश्वमेध यज्ञात सोडले. संत म्हणतात की ज्यांनी कातरी ओळखली, ती आपोआप मोडली गेली.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी जीवनातील मोह, अज्ञान आणि जागृतीच्या महत्त्वाचे विचार मांडले आहेत. त्यांनी सद्गुरुच्या महत्त्वाचे वर्णन केले आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ४०
कातर मोडली कोणाचिये हाते ।
तारामती आणि हरिचंद्र मते ।।
तशीच कातर कोणी ते मोडली ।
आनुसया आणि सती सावित्रीनी ।।
संतु म्हणे माझे घाण्याची कातर ।
फिरे निरंतर सर्वा देहीँ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की कातरी (आधार) तारामती आणि हरिचंद्र यांच्या हाती मोडली गेली. तशीच कातरी आनुसया आणि सती सावित्रीनी देखील मोडली. संत म्हणतात की त्यांच्या घाण्याची कातरी निरंतर सर्वांच्या देहात फिरते.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ४१
मन शांतिची करुनी शिळ ।
तिजवर बसलेँ माझेँ कुळ ।।
तिच जन्म मरणाचे मुळ ।
असेँ माझेँ सांगणे समुळ।।
संतु म्हणे ही शिळ जेथेँ आहे ।
तेथेँ यम पाश उभा राहे ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की त्यांनी शांतिची शिळा (पत्थर) बनवली आणि त्यावर आपले कुल बसवले आहे. तीच जन्म आणि मृत्यूचे मूळ आहे. संत म्हणतात की ही शिळा जेथे आहे, तेथे यम पाश उभा राहतो.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ४२
असा यम पाश लागलां कोणाशीँ ।
लागतो सर्वाँशीं शेवटीँ तो ।।
आणिक कोणाशीँ लागला तो पाश ।
मार्कँड ऋषी आणि सत्यवानाशीँ ।।
संतु म्हणे धरा शांती तुम्ही देहीँ ।
नरकाचे डोही जाऊं नका।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की यम पाश शेवटी सर्वांना लागतो. आणखी यम पाश मार्कंडेय ऋषी आणि सत्यवानाशी देखील लागला. संत म्हणतात की शांती देहात धरा, नरकाच्या डोहात जाऊ नका.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी आधार, शांती आणि आत्मज्ञानाचे महत्त्व मांडले आहे. त्यांनी शांतीच्या महत्वाचे वर्णन केले आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ४३
मार्कँड ऋषीँचेँ गळी पडता पाश ।
केला तेणेँ ध्यास शंकराचा ।।
सत्यवाना गळी पडतांच पाश ।
केला त्याचा नाश सावित्रीने ।।
संतु म्हणे माझ्या घाण्याची ती शिळ ।
देतेँ तिळगुळ यमा हाती।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की मार्कंडेय ऋषीच्या गळ्यात यमाचा पाश पडल्यावर त्यांनी शंकराचा ध्यास घेतला आणि त्या पाशाचा नाश केला. सत्यवानाच्या गळ्यात पाश पडताच सावित्रीने त्याचा नाश केला. संत म्हणतात की त्यांच्या घाण्याची ती शिळा यमाला तिळगूळ देते.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ४४
क्षमा शांती जया नराचिये देहीँ ।
दुष्ट तया कांही करीत नाही ।।
जरि ही कोणाशीँ राग फार आला ।
तरि तुं धरिरे शांती फार ।।
संतु म्हणे शांती ज्यांनी सोडियली ।
तेथेँ उडी आली यमाजाची।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की ज्याच्या देहात क्षमा आणि शांती आहे, त्याला दुष्ट काहीही करत नाहीत. जर कोणाशी राग आला तरी शांती धरावी. संत म्हणतात की शांती ज्यांनी सोडली, त्याच्यावर यमाचा पाश पडतो.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ४५
आशिच ही शिळा होते कोठेँ कोठेँ ।
अहिल्या आणि गोरोबाचे येथेँ ।।
आणिक कंसाचे दारी होती शिळा ।
आपटि तिजवरी कृष्णाजिचेँ कुळा ।।
संतु म्हणे तुम्ही ध्यानीं धरा शिळा ।
उध्दाराया कुळा आपुलिया ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की अहिल्या आणि गोरोबाच्या ठिकाणी शिळा होती. आणखी कंसाच्या दारात शिळा होती आणि कृष्णाच्या कुळाने तिचा नाश केला. संत म्हणतात की तुम्ही शिळा ध्यानी धरा, आपल्या कुलाचा उद्धार होईल.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी शांती, क्षमा, आत्मज्ञान आणि शिळ्यांच्या महत्त्वाचे विचार मांडले आहेत. त्यांनी जीवनाच्या अनमोल तत्वांची शिकवण दिली आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ४६
सुबुध्दिची वढ घेऊन ।
विवेक कातरीस बांधून ।।
मन पावन ओढी जोरानेँ ।
मग तो घाणा चाले मौजेने ।।
संतु म्हणे माझ्या घाण्याची वढ ।
करा वढावढ जन्मवरी ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की सुबुद्धीची वढ (बलकटी) घेऊन विवेकाला कातरीस (धाग्याला) बांधले आहे. पावन मनाने ओढ जोराने घेतली आहे. त्यामुळे घाणा (संयम) मजेने चालतो. संत म्हणतात की त्यांच्या घाण्याची वढ जन्माच्या वाटेवर करा.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ४७
अशीच ती ओढ कोठेँ ती ओढली ।
देवा आणि दैत्यांनि मिळोनियां ।।
मंथन ते केलेँ सप्त समुद्राचेँ ।
हाता काय आलेँ काळकुट ।।
संतु म्हणे ओढ फार ओढुं नये ।
तुटेल ती पाहे सहजची ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज विचारतात की अशी ओढ कोठे ओढली? देव आणि दैत्यांनी मिळून सप्त समुद्रांचे मंथन केले. त्यातून काळकुट विष हाती आले. संत म्हणतात की ओढ फार ओढू नये, ती सहज तुटू शकते.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ४८
आणिक ती ओढ पाहिली कोठेँ होती ।
कृष्णाच्या गोकुळी गोपी हाती ।।
घुसळण करी देवकी ती माता ।
लोणी खात होता जगदात्मा ।।
संतु म्हणे माझ्या घाण्याची ती वाढ ।
जन्माची जोड हेची माझी ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज विचारतात की आणखी ओढ कोठे होती? कृष्णाच्या गोकुळातील गोपींच्या हाती होती. देवकी माता घुसळण करायची आणि जगदात्मा (कृष्ण) लोणी खात होता. संत म्हणतात की त्यांच्या घाण्याची वाढ जन्माच्या जोडणीसाठी आहे.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी बुद्धी, विवेक, शांती, आणि आत्मज्ञानाचे महत्त्व मांडले आहे. त्यांनी जीवनाच्या सत्यांचे वर्णन केले आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ४९
मारुतीस वढ दिली रामचंद्राने ।
तशीच कृष्णाजीनेँ दिली अर्जुनास ।।
कर्णानेँही दिली सारथी शल्यास ।
आणिक ती दिली धर्मानीँ कौरवांस ।।
संतु म्हणे ही वढ जो जाणील ।
तोच कुला उध्दरुनी स्वर्गी नेइल ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की रामचंद्राने मारुतीला वढ दिली, तशीच कृष्णाने अर्जुनाला दिली. कर्णाने सारथी शल्याला दिली आणि धर्माने कौरवांना दिली. संत म्हणतात की ही वढ जो जाणून घेईल, तोच आपल्या कुलाला उध्दरून स्वर्गी नेईल.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ५०
अंगदानीँ वढ दिली रावणाशीँ ।
ऐकेना कोणाशीँ कदाकाळीँ ।।
मागुनि तो आला मारुती हा बळी ।
लंका मग जाळी दशकंठाची ।।
संतु म्हणे वढ आहे अवघड ।
हिशीँ काढा तोड कांही तरी ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की अंगदाने रावणाशी वढ दिली, पण कोणालाच ऐकणार नाही. मग मारुती परत आला आणि लंका जाळली. संत म्हणतात की वढ अवघड आहे, त्याला काढण्यासाठी काहीतरी उपाय करावा लागेल.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ५१
संसाराचे धरुन जोखड ।
जिजाबाई ह्याच्यासाठी रडे ।।
तुकाचे नावेँ फोडी खडे।
विठ्याशीँ बोटेँ मोडी कडकडे ।।
संतु म्हणे हे जोखड वाईट ।
याचा येवो विट सर्वाँलागीँ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की संसाराचे जोखड (बोझ) धरून जिजाबाई त्याच्यासाठी रडते. तुकारामाच्या नावाने खडे फोडते आणि विठ्ठलाच्या सोबत बोटे मोडते. संत म्हणतात की हे जोखड वाईट आहे आणि याचा विट सर्वांनाच येऊ दे.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी आपल्या जीवनातील अनुभव, त्याग, आणि धैर्याचे विचार मांडले आहेत. त्यांनी सांगितले आहे की संसाराचे जोखड कसे सावरणे आणि कोणत्या उपायांनी दूर करणे आवश्यक आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ५२
नको नको जोखड म्हणे तुकावाणी ।
जिजाबाई राणी हानी मारी ।।
म्हणे कैसेँ तुला लागलेँ हे वेड ।
संसारात जोड करि कांही ।।
संतु म्हणे असेँ आहे हेँ जोखड ।
करा कांही जोड देवाजाची ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की तुकाराम वाणी म्हणतो, "नको नको जोखड." जिजाबाई राणी म्हणून त्याच्यावर हानी मारी. तो विचारतो की तुला हे वेड कसे लागले? संत सांगतात की हे जोखड असेच आहे, काही तरी देवाशी जोड कर.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ५३
प्रपंचाचे घेऊनि जोखड ।
युवतिच्या करि पुढेँ पुढेँ ।।
देवाची करिना कधी जोड ।
हीँव भरी झालाशीँ बिनतोड ।।
संतुबा म्हणे हे जोखड ।
ह्यांस पाहतां संत रडे ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की प्रपंचाचे जोखड घेऊन युवतीसाठी पुढे पुढे जाते. देवाशी कधीच जोड करीत नाही आणि तिने बिनतोड हीव भरी केली आहे. संत म्हणतात की हे जोखड पाहून संत रडतात.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ५४
नको ते जोखड म्हणे गोरा कुंभार ।
रोहिदास चांभार तेचि म्हणे ।।
नरहरी सोनार चोखा मेळा म्हणे ।
आमुचिही मनेँ बिघडविलीँ ।।
संतु तेली म्हणे घाण्याचे जोखड ।
आहे फार जड जगामाजी ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की गोरा कुंभार, रोहिदास चांभार आणि नरहरी सोनार देखील म्हणतात की "नको ते जोखड." चोखा मेळा म्हणतो की आमुच्याही मनांत बिघडविले आहे. संत तेली म्हणतात की घाण्याचे जोखड फार जड आहे जगामध्ये.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी जीवनातील विविध जोखडाचे (बोझाचे) प्रकार आणि त्याच्या परिणामांचे विचार मांडले आहेत. त्यांनी सांगितले आहे की देवाशी जोड कशी करावी आणि जीवनातील जोखड कसे सावरणे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ५५
जोखडानी फसविलेँ नारद मुनिशीँ ।
आणिक वाल्मीकासी फसविलेँ ।।
फसविलेँ आणिक कैकेयी मातेशी ।
मंथरा दासीसी त्याच वेळीँ ।।
संतु म्हणे तुम्ही फसुं नका यांस ।
सदगुरुची कास धरा वेँगीँ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की जोखडाने (बोझाने) नारद मुनि आणि वाल्मीकि फसवले. तसेच जोखडाने कैकेयी माते आणि मंथरा दासीला फसवले. संत म्हणतात की तुम्ही याला फसू नका आणि सद्गुरूची कास धरा.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ५६
मन मत्सराचा धरुनि हात ।
बसविला विवेक कातरीचे आंत ।।
तरी आकळेना बहुत याची मात ।
पाडली तीन भोकेँ मस्तकांत ।।
संतु म्हणे हा मोठा बोका ।
मस्तकी बाहुली ठोक ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की मत्सराचा (द्वेषाचा) हात धरून विवेक कातरीला (धाग्याला) बांधला आहे. तरी त्याचे मात (पराभव) खूप कठीण आहे. तीन भोके मस्तकात पाडली आहेत. संत म्हणतात की हा मोठा बोका आहे आणि मस्तकात बाहुली ठोकली आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ५७
मत्सर धरियला जगांमध्येँ कोणी ।
सत्यभामा रुक्मिणी ।।
भांडण ते केलेँ कृष्ण या देवासी ।
फुल पारिजातक मिळवावयासी ।।
संतु म्हणे हा मत्सर ।
जगामध्येँ महा चोर जगामध्येँ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की मत्सराने (द्वेषाने) जगामध्ये सत्यभामा आणि रुक्मिणीला धरले होते. त्यांनी कृष्ण देवाशी भांडण केले पारिजातक फुल मिळवण्यासाठी. संत म्हणतात की मत्सर हा जगामध्ये एक महा चोर आहे.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी जीवनातील द्वेष, जोखड आणि आत्मज्ञानाचे विचार मांडले आहेत. त्यांनी सांगितले आहे की कसे सद्गुरूच्या कास धरून या गोष्टींवर मात करावी.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ५८
आणिक मत्सर धरियला कोणी ।
सुमित्रा आणि कैकेयीनेँ ।।
भांडण तेँ केलेँ राजा दशरथाशीं ।
गादी भरताशी मिळावया ।।
संतु म्हणे हा मत्सर ।
तुकोबाचे घरचा केर।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की मत्सराने (द्वेषाने) सुमित्रा आणि कैकेयीला धरले होते. त्यांनी राजा दशरथाशी भांडण केले गादी भरताशी मिळवण्यासाठी. संत म्हणतात की हा मत्सर तुकोबाच्या घरचा केर आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ५९
आणिक तो हात पाहिला कोठेँ ।
सुलोचना अंगणीँ पडियला ।।
हातानी त्या लिहीला सकळ समाचार ।
उडविला जो कहर लंकेवरी ।।
संतु म्हणे असा हात तो हुशार ।
केला जार जार सुमित्रानेँ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की आणखी तो हात सुलोचना अंगणात पडला होता. त्या हाताने सगळा समाचार लिहिला आणि लंकेवर जो कहर झाला त्याची माहिती दिली. संत म्हणतात की सुमित्राने असा हुशार हात केला आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ६०
आणिक तो हात पाहिला कोठेँ ।
गौरोबाचे येथेँ मंदिरात ।।
गौरोबानेँ हात तोडुनि घेतले ।
पुन्हां मग दिले विठ्ठलानेँ ।।
संतु म्हणे असा आहे हो हा हात ।
त्याची गेली मात त्रैलोकांत।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की आणखी तो हात गौरोबाच्या मंदिरात पाहिला. गौरोबाने तो हात तोडून घेतला आणि पुन्हा विठ्ठलाने दिला. संत म्हणतात की असा हात त्रैलोकांत (तीन लोकांत) मात केलेला आहे.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी जीवनातील द्वेष, मत्सर, आणि आत्मज्ञानाचे विचार मांडले आहेत. त्यांनी सांगितले आहे की कसे सद्गुरूच्या कास धरून या गोष्टींवर मात करावी.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ६१
औट हाताचे बाहुले करुन ।
घाण्या भोँवती फिरे पाहुन ।।
प्रपंच जोखड शिरीँ घेऊन ।
चाले मन पवन आनंदाचे ।।
संतु म्हणे हेँ बाहुले ।
जन्मवरी करी हुल हुल ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की औट हाताचे बाहुले (माणसाचे शरीर) बनवून घाण्याच्या भोवती फिरते. प्रपंचाचे जोखड शिरावर घेऊन मन पवनाच्या आनंदाने चालते. संत म्हणतात की हे बाहुले (शरीर) जन्मभर हुलहुल करते.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ६२
अशीँ हीँ बाहुलीँ नाचवी पांडुरंग ।
जगांत जन्मासी घालुनियां ।।
केव्हा केव्हां म्हणे जन्माशीँ येतांच ।
आखेर बैमानी झालेच ते ।।
संतु म्हणे माझा विठ्ठल तूं सखा ।
आम्हां जन्मासीँ घालुं नका ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की पांडुरंग (विठ्ठल) या बाहुल्याला नाचवतो आणि जगात जन्म देतो. काही वेळा जन्म घेतल्यावर मनुष्य बैमानी होतो. संत म्हणतात की "माझा विठ्ठल सखा, आम्हांला जन्मात घालू नका."
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ६३
जन्मोनियां इहलोकीँ काय केलेँ ।
पुष्कळच ते धन मिळविलेँ ।।
आणिक मिळविलेँ वतनवाडिशीँ ।
रांडा आणि पोरां आवघ्याशीँ ।।
संतु म्हणी तुम्हीँ मागेँ ते सरावेँ ।
मरावेँ परी किर्तीरूपे उरावेँ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की "जन्मानंतर इहलोकात काय केले? पुष्कळ धन मिळविले, वतनवाडी मिळविली. रांडा आणि पोरांच्या आवघा संग झाला. तुम्ही मागे ते सोडावे, मरावे पण कीर्तीरूपे उरावे."
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी जीवनाच्या अस्थिरतेवर, संसाराच्या जोखडावर, आणि आत्मज्ञानावर विचार मांडले आहेत. त्यांनी सांगितले आहे की सत्य आणि शांती कशा प्रकारे जीवनात आणाव्यात.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ६४
तुझिया सांगातीँ येते कांही कांही ।
कोणी येत नाहीँ बाप आणि माई ।।
सोयरा न येतोँ बंधू ही येईना ।।
येईना रांडा पोरेँ अंतकाळी ।।
संतु तेली म्हणे उरलिया वेळीँ ।
आठवा वनमाळी रात्रंदिन।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की काही काही प्रसंगी आपल्यासोबत कोणी येते, पण अंतकाळी बाप आणि माई देखील येत नाहीत. सोयरा आणि बंधू देखील येत नाहीत, रांडा आणि पोरे देखील येत नाहीत. संत तेली म्हणतात की उरलिया वेळी वनमाळीला (भगवानाला) रात्रंदिन आठवावे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ६५
संसराकरितां जन्म वायां गेला ।
काळ न्याया आला आवचित् ।।
सोडी सोडी यमा मज क्षणभरी ।
घरातील ठेवा दाखवूं दे।।
संतु म्हणे यम कसा तो सोडील ।
नाडील आवघ्यासीँ सावध व्हारे।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की संसारासाठी जन्म वाया गेला आणि काळ न्यायला आला. "सोडी सोडी यमा मला क्षणभरासाठी, घरातील ठेवा दाखवू दे." संत म्हणतात की यम कसा सोडील? तो सगळ्यांना नाडील, सावध व्हावे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ६६
सावध व्हारे माझ्या जातीच्या तेल्यानोँ।
आवघ्या जनानोँ सावध व्हारे ।।
काळाचिये उडी पडेल बा जेव्हां।
सोडविना तेव्हां माय बाप।।
संतु तेली म्हणे सावध कोण झाला ।
देहासहित गेला तुकावाणी ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की "माझ्या जातीच्या तेल्यांनो आणि सगळ्या जनांनो, सावध व्हा. काळाची उडी पडेल तेव्हा माय-बाप सोडून जातील." संत तेली म्हणतात की जो सावध झाला तो देहासहित गेला.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी जीवनाच्या अस्थिरतेवर, आत्मज्ञानावर, आणि सतर्कतेवर विचार मांडले आहेत. त्यांनी सांगितले आहे की कसे सतर्क रहावे आणि जीवनातील सत्य स्वीकारावे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ६७
मन पवनाच्या करूनि नंदी। पाहूनि संसारामधीँ संधीँ ।।
जोखड घेऊनियां खांदी। भ्रमाची झांपडी बांधी ।।
संतु तेली म्हणे हा नंदी। करितो सर्व जगाची चांदी।।
अर्थ:संत संताजी महाराज सांगतात की मनाचे पवन (वारा) नंदीच्या रूपात संसारातील संधी पाहतो. जोखड (बोझ) खांद्यावर घेऊन भ्रमाची झांपडी बांधतो. संत म्हणतात की नंदी सर्व जगाची चांदी करतो.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ६८
मन हेँ ओढाळ गुरु फार आहे।
परधन पर कामिनीकडे धांवेँ ।।
असेच हे मन राहिना हो स्थिर।
नेहमीँ हुरहुर लागली असे।।
संतु म्हणे मन करा तुम्हीँ स्थिर।
राऊळा आंगणीँ जाऊनियां।।
अर्थ:संत संताजी महाराज सांगतात की मन ओढाळ गुरु आहे आणि परधन पर कामिनींकडे धावते. हे मन स्थिर राहत नाही, नेहमी हुरहुर लागली असते. संत म्हणतात की मन स्थिर करा आणि राऊळाच्या आंगणात जा.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ६९
मनाला तो बोध रामदासांनेँ केला ।
उपदेश दिला जगामाजीँ ।।
चंचल हेँ मन धांवेँ सैरावैरा।
यानाच मातेरा केला देहाचा ।।
संतु म्हणे मन लावा देवावरी।
विठ्ठल विटेवरी उभा असे।।
अर्थ:संत संताजी महाराज सांगतात की रामदासांनी मनाला बोध केला आणि जगात उपदेश दिला. चंचल मन सैरावैरा धावते आणि देहाचा नाश करते. संत म्हणतात की मन देवावर लावा, विठ्ठल विटेवर उभा आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ७०
आम्ही तो ऐकतो संतुचा उपदेश।
आमुचा उद्देश घराकडे ।।
हालवितो माना ऐकुनियां खुणा।
विसरलोँ जाणा घरीँ जाता ।।
संतु म्हणे तुम्हा सांगतोँ मी वेळीँ।
आयत्या वेळीँ कांही होणेँ नाहीँ ।।
अर्थ:संत संताजी महाराज सांगतात की आम्ही संतांचे उपदेश ऐकतो, आमचा उद्देश घराकडे जाण्याचा असतो. आम्ही मान हालवून खुणा ऐकतो, पण घरी गेल्यावर विसरतो. संत म्हणतात की वेळ आल्यावर काहीही होणार नाही.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ७१
पवन तो नंदी असे शंकराचा ।
आणीक बळीचा शेतकिचा ।।
नंदीनेँ घेतला सर्वाँचा तो भार ।
कळेना तो पार कोणासही।।
संतु म्हणे नंदी मारील हो तुम्हां ।
दर्शनाशीँ न जातां शंकराच्या।।
अर्थ:संत संताजी महाराज सांगतात की पवन नंदी शंकराचा आहे, तसेच बळीचा शेतकिचा आहे. नंदीने सर्वांचा भार घेतला आहे आणि त्याचा पार कोणालाच कळत नाही. संत म्हणतात की नंदी तुम्हाला मारील, शंकराच्या दर्शनाला न गेल्यास.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ७२
घेऊनिया घाणा तेल काढियले ।
गि-हाइक संत मंडळीचे आले ।।
कसे देतां तेल सांगावे संताजी ।
तुम्ही काय घेता घेणार तो तुका ।।
संतु म्हणे तेल जो कोणी घेईल ।
कानीँ तेँ फुंकिल बाबाजी महाराज।।
अर्थ:संत संताजी महाराज सांगतात की घाण्याने तेल काढले आहे आणि ग्राहक संत मंडळी आले आहेत. तेल कसे द्यायचे हे संत सांगतात, तुम्ही काय घेता, तुकाराम घेणार आहे. संत म्हणतात की जो तेल घेईल, त्याच्या कानात बाबाजी महाराज फुंकतील.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी मनाच्या अस्थिरतेवर, पवित्रतेवर, आणि आत्मज्ञानावर विचार मांडले आहेत. त्यांनी जीवनाच्या सत्यांचे वर्णन केले आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ७३
संतु म्हणे तेल आणीक कोण घेतो ।
तुका वाणी येतो घ्यावयास ।।
घाला तुम्हीँ तेल आवघ्याच नळ्यांत ।
गळ्यांत जो आहे त्यांतही घाला ।।
संतु म्हणे तेल घालुनि उरले ।
मोल त्याचे दिलेँ पांडुरंगे ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की "तेल आणखी कोण घेतो? तुकाराम वाणी येतो घ्यायला." "तुम्ही सगळ्यांच्या नळांत तेल घाला, गळ्यांत जो आहे त्यांतही घाला." संत म्हणतात की तेल घालून उरलेले तेल पांडुरंगाने मोल दिले.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ७४
आणीक हे तेल घेतलेँ कोणी ।
निवृत्ती ज्ञानेबांनी आणि सोपानानी ।।
मुक्ताबाईनी आणि एकनाथजिनी ।
तेल हे घेतलेँ नामदेवाजिनी ।।
संतु म्हणे तेल कोणी जो घेईल ।
दुकाना येईल विठलाच्या ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की "निवृत्ती, ज्ञानेश्वर, सोपान, मुक्ताबाई, एकनाथ आणि नामदेव यांनी तेल घेतले." संत म्हणतात की जो कोणी तेल घेईल, तो विठ्ठलाच्या दुकानाला येईल.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ७५
आणिक तेँ तेल घेतलेँ कोणी ।
गो-या कुंभारानीँ चोख्या महारानीँ ।।
तसेच घेतले नरहारी सोनारानीँ ।
कबीरानीँ आणि रोहिदास चांभारानीँ।।
संतु तेली म्हणे घ्याहो तुम्ही तेल ।
त्याचे तुम्हां मोल देईल पांडुरंग ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की "गोरा कुंभार, चोखा मेला, नरहरी सोनार, कबीर आणि रोहिदास चांभार यांनी तेल घेतले." संत तेली म्हणतात की "घ्या हो तुम्ही तेल, त्याचे मोल पांडुरंग देईल."
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ७६
आणिक तेँ तेल घेतलेँ कोणी ।
सांवतामाळी यांनी आणि विदुरानीँ ।।
तसेच हे तेल घेते जनाबाई ।
मागेँ पुढेँ पाही कान्हुपात्रा ।।
संतु तेली म्हणे तेल आवघेँ झालेँ ।
पुष्कळ तेँ नेलेँ तुकोबानेँ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की "सावता माळी, विदुर आणि जनाबाई यांनी तेल घेतले, कान्होपात्रा मागे पुढे पाहते." संत तेली म्हणतात की "तेल सगळे झाले, तुकारामाने पुष्कळ नेले."
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ७७
संतु म्हणे मी जेँ सांगितलेँ तुम्हा ।
आपलेँ कृपेनेँ फळ दिलेँ आम्हा ।।
नाहीँ तरी आम्हां कैचे ज्ञान कांही ।
मुळीँच तेँ नाहीँ पाठांतर ।।
संतु म्हणे कांहीँ सांगितलेँ नाही ।
पांडुरंग पायीँ धरियलेँ ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की "मी जे काही सांगितले ते तुम्हाला, ते आपली कृपेने फळ दिले आहे." "नाहीतर आमच्याकडे काय ज्ञान आहे, मुळीच पाठांतर नाही." संत म्हणतात की "मी काही सांगितले नाही, पांडुरंग पायी धरले."
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ७८
मारवाडी मारवाडचा, गुजर गुजराथेचा।
कानाडी कानड्याचा, मुसलमान तो दिल्लीचा ।।
मराठी महाराष्ट्राचा ।
कोँकणी कोकणचा ।।
संतु तुका या देशीचा ।
वाणी होय की तो साचा ।।
संतु म्हणे वाणी तुका ।
विठल चरनीँ वाहु बुका ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज विविध प्रदेशातील लोकांची यादी करताना म्हणतात की "मारवाडी मारवाडचा, गुजर गुजराथेचा, कानाडी कानड्याचा, मुसलमान दिल्लीचा, मराठी महाराष्ट्राचा, कोँकणी कोकणचा." "तुका वाणी या देशीचा आहे, वाणी म्हणजे खरा साचा." संत म्हणतात की "वाणी तुकाराम विठ्ठलाच्या चरणी वाहून गेले."
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी संतांच्या महत्त्वाचे वर्णन केले आहे. त्यांनी सांगितले आहे की कसे पांडुरंगाच्या कृपेने सर्व संत तेल घेतात आणि जीवनाचे सत्य स्वीकारतात.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ७९
देवासीँ अवतार भक्तांसीँ संसार।
दोहीँचा विचार एकपणेँ ।।
भक्ताशी सोहळे देवाचिये आंगे।
देव त्यांच्या संगे सुख भोगी ।।
देवेँ भक्तारूप दिलासे आकार।
भक्ती त्याचा परिवार वाणिला ।।
एक आंगीँ दोन्हीँ झालीँ हीँ निर्माण ।
देव भक्तपण स्वामी सेवा ।।
संतु म्हणे येथेँ नाहीँ भिन्न भाव ।
भक्त तोचि देव देव भक्त ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की देव हा अवतार घेतो आणि भक्तांसाठी संसार चालवतो. दोघांचा विचार एकाच प्रकारे करावा लागतो. भक्तांचा सोहळा देवाच्या समक्ष होतो आणि देव त्यांच्यासोबत सुख भोगतो. देव भक्तांच्या रूपात दिलासा देतो आणि भक्ती त्यांच्या परिवाराला वाढवते. एकाच अंगाने दोघांची निर्मिती होते - देव भक्ताच्या सेवेत असतो. संत म्हणतात की येथे भिन्न भाव नाही, भक्त तोच देव आहे आणि देव तोच भक्त आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ८०
दोघे सारिखे सारिखे विश्वनाथ विठल सखे ।
एक उभा राऊळा आंगणीँ ।।
एक घाना बैसे जाऊनि ।
एक जपे जप माळ, एक वाजवितो टाळ ।।
एका आंगा लाविले गंध ।
एका अंगा येई सुगंध ।।
एक वाजवितो विणा ।
एक दाखवितो खुणा ।।
एक म्हणतो अभंग ।
एक म्हणे पांडुरंग ।।
संतु म्हणे एक जीँव ।
दोहोँ कुडी दिला ठाव ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की दोघेही सारखे विश्वनाथ आणि विठ्ठल सखा आहेत. एक राऊळाच्या आंगणात उभा असतो, तर दुसरा घाण्यावर बसून जातो. एक जपमाळ जपतो तर दुसरा टाळ वाजवतो. एकाच्या अंगावर गंध असतो तर दुसऱ्याच्या अंगावर सुगंध येतो. एक विणा वाजवतो तर दुसरा खुणा दाखवतो. एक अभंग म्हणतो तर दुसरा पांडुरंग म्हणतो. संत म्हणतात की एकच जीव आहे, दोघांच्या देहात वास करतो.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ८१
एक कुडी वोष्णवाची ।
एक कुडी ती स्नेहाची ।।
एका कुडी घातलेँ शिट ।
एक कुडी दिसे तेलकट ।।
एके कुडी घातली माळा ।
एकीचा रंग दिसे सावळा ।।
संतु म्हणे कुडी टोपन ।
हिचे करूं नका जोपन ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की एक कुडी (वस्त्र) वैष्णवाची आहे, तर दुसरी कुडी स्नेहाची आहे. एका कुडीवर शिट घातले आहे, तर दुसरी कुडी तेलकट दिसते. एक कुडी माळ घालते तर दुसरी कुडी सावळा रंग दाखवते. संत म्हणतात की कुड्या (वस्त्रे) हे फक्त ढोंग आहेत, त्यांच्या आडून खरे स्वरूप लपवू नका.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी देव आणि भक्त यांच्यातील एकता, भक्तीचे महत्त्व आणि जीवनातील विविध अनुभवांवर विचार मांडले आहेत. त्यांनी सांगितले आहे की खोट्या वस्त्रांच्या आडून जीवनाचे सत्य लपवू नका.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ८२
आमचीँ तीँ रूपेँ दिसतात दोन ।
परि पाहीँ मन सारखेच ।।
नावाच्या अक्षरांची करितां ताडातोडी ।
परि तेही जोडी होय पून्हां ।।
संतु म्हणे ह्याचे कारण तेँ कांही ।
शोधुनियां पाहीँ ग्रंथांतरी ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की आमची रूपे दोन दिसतात, पण मन सारखेच आहे. नावाच्या अक्षरांची ताडातोडी केली तरी ती जोडी पुन्हा होईल. संत म्हणतात की ह्याचे कारण शोधायचे असल्यास ग्रंथांमध्ये पाहावे लागेल.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ८३
आम्ही तो विकितो तेल सौदा दोन्हीँ ।।
तुका विकी सौदा आणिक मिरची ।
संतु विकी तेल लागुनि चुरशी ।।
तेल सौदा अवघा झाला संतु म्हणे।
तुकयाशी खुण पटली असे ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की आम्ही दोन्ही तेलाचा सौदा विकतो, तुकाराम मिरची विकतो आणि संतु तेल आणि चुरशी विकतो. तेलाचा सौदा अवघा झाला आहे आणि संत म्हणतात की तुकारामाशी खुण पटली आहे.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ८४
धन्य धन्य संतु होशिल तूं जाण ।
तुजलागी ज्ञान फार आहे ।।
व्यर्थ तुझी निंदा करिताती लोक।
मजलागी देख कळो आलेँ ।।
ज्ञानाचा सागर होशील तूं योगी।
नेणती हेँ जगीँ मूढ जन ।।
तुका म्हणे बोल अंतरीचे ज्ञान।
ऐकतां वचन गोड लागे ।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की "धन्य, धन्य संतु! तू होशील जाणकार, तुजला ज्ञान फार आहे." व्यर्थ तुझी निंदा करणारे लोक आहेत, मला कळून आले आहे. तु ज्ञानाचा सागर होशील, योगी होशील, मूढ जनांना हे कळणार नाही. तुकाराम म्हणतात की अंतरीचे ज्ञान बोलत असलेले वचन ऐकताना गोड लागते.
या अभंगांतून संत संताजी महाराजांनी भक्त आणि संत यांच्यातील एकात्मतेचे, भक्तीचे महत्त्वाचे आणि सत्यज्ञानाचे विचार मांडले आहेत. त्यांनी सांगितले आहे की भक्त आणि संत हे एकाच सिक्क्याच्या दोन बाजू आहेत.
श्री संत संताजीचे अभंग क्र. ८५
जन्म व्यर्थ जातो हा घाणा नेणता ।
काय तुज आता सांगू वर्म ।।
किँचित तो अर्थ जरी भरे मना।
मग त्याच्या ज्ञाना पार काय ।।
यमाच्या घरची जाचनी चुकली।
मूळ भेदी खोली उंच पहा ।।
संतु म्हणे मी तोँ देहीँच पाहीलेँ।
पुढील चुकविलेँ गर्भवास।।
अर्थ: संत संताजी महाराज सांगतात की जन्म व्यर्थ जातो, हा घाणा (संयम) ओळखता येत नाही. त्यासाठी काय सांगू? किँचित तो अर्थ मना भरे, पण त्याच्या ज्ञानाला पार कसे लावायचे? यमाच्या घरची जाचनी चुकली म्हणजे तुम्ही मूळ कारण शोधा. संत म्हणतात की त्यांनी देहात पाहिले आहे आणि पुढील गर्भवास चुकविले आहे.
या अभंगातून संत संताजी महाराजांनी जीवनाचे सत्य आणि आत्मज्ञानाचे महत्त्व स्पष्ट केले आहे. त्यांनी सांगितले आहे की संयमाची ओळख करून घेऊन जीवनाचे गूढ शोधावे.
READ MORE :श्री संत संताजी महाराज जगनाडे चरित्र
READ MORE : श्री संत संताजी महाराज जगनाडे कार्य
READ MORE :श्री संत संताजीचे अभंग
READ MORE : श्री संत जगनाडे महाराज मंदिर – सुदुंबरे