सध्या महाराष्ट्राचे लाडके दैवत खंडेराया म्हणजेच खंडोबाचे नवरात्र सुरू आहे. तळी भंडारा तर असतो. त्या शिवाय त्यांची पूजा करण्याच्या विविध पद्धती आहेत. पूजेची परापूजा श्रेष्ठ, मानसपूजा, मूर्तिपूजा आहेच. त्या शिवाय षोडशोपचारी पूजा आणि पंचोपचारी पूजा असे ह्यांच्या पूजेचे काही प्रकार आहेत. चला तर मग थोडक्यात षोडशोपचारी आणि पंचोपचारी पूजेची माहिती.
ALSO READ: खंडोबाची पूजा करण्याची पद्धतALSO READ: मार्तंडभैरव षडरात्रोत्सव

अशा प्रकारे या 16 उपचारांनी केलेली पूजा म्हणजे षोडशोपचारी पूजा होय. एखाद्या विशिष्ट प्रसंगी केली जाणारी ही मंत्रोच्चारात षोडशोपचारी पुजा पुराणोक्त आणि वेदोक्त केली जाते. या मधील पुराणोक्त पूजा प्रचलित आहे. ही पुराणोक्त आणि वेदोक्त पूजा करताना सर्वप्रथम प्रथम आचमन, देवाचे ध्यान, देशकाळाचे उच्चारण, संकल्प करण्याचा प्रघात आहे. खंडेरायाची पूजा करताना अभिषेक विधी रुद्र अध्यायाची आवर्तने करून एकादशनी, रुद्र, लघुरुद्र, महारुद्र, अतिरुद्र करण्याची प्रथा आहे.

 पूजा -
षोडशोपचारी पूजा म्हणजे विविध सोळा उपचारांनी केलेली पूजा. या पूजेमध्ये पुढील दिलेले सोळा उपचार देवाला अर्पण करतात.

पंचोपचारी पूजा-
विविध पाच उपचारांनी केलेली पूजा म्हणजे पंचोपचारी पूजा होय, या पूजनात पुढील पाच उपचारांचा समावेश होतो. गंध, पुष्प, धूप, दीप आणि नैवेद्य यांचा समावेश असतो.

1. गंध - हळद, कुंकू इत्यादी सौभाग्यद्रव्ये, अक्षता.
2. पुष्प - फुले, पत्री इत्यादी.
3. धूप - धूप जाळणे किंवा उदबत्ती लावणे.
4. दीप - निरांजन ओवाळणे.
5. नैवेद्य - दूध किंवा काही खाद्यवस्तूंचा नैवेद्य दाखवावा. देवापुढे विडा, दक्षिणा ठेवावी. कापूर लावून आरती म्हणावी.

टीप - ज्या मूर्तीला स्नान घालणे शक्य नसते त्यावेळी ही पद्धत वापरतात.

• सप्तपुजा - मार्तंड विजय ग्रंथात काही पूजेच्या प्रकारांची माहिती सांगितली आहेत.
• बिल्व पूजा - या पूजेत देवाला बिल्वाचे किंवा बेलाचे पान वाहतात. या पूजेला बिल्वपूजा असेही म्हणतात.
• गंध पूजा - या पूजेत देवाला चंदनाच्या गंधाने पूजा करतात.
• भात पूजा - या पूजेत देवाला भात दिला जातो. ही पूजा भाताने बांधलेली असते त्यामुळं ह्याला भात पूजा असे म्हणतात.
• भंडार पूजा - हळदीच्या चूर्णाने बांधलेली पूजा.
• धान्य पूजा - गहू, तांदूळ, हिरवेमुग, तांबडा म्हसूर, हरभरा डाळ इत्यादी धान्यांनी बांधलेली पूजा धान्यपूजा म्हणवली जाते.
• दवणा पूजा - दवण्याने बांधलेली पूजा.
• पुष्प पूजा - विविध प्रकारच्या फुलांनी बांधलेली पूजा पुष्प पूजा असते.​
  ​

ALSO READ: खंडोबाची पूजा करण्याची पद्धतALSO READ: मार्तंडभैरव षडरात्रोत्सव
ALSO READ: श्री खंडोबा महाराज तळी आरती
​ALSO READ:  खंडोबा भंडार मंत्र आणि भूपाळी
​ALSO READ:  चंपाषष्ठी कधी आहे? जाणून घ्या नागदिव्याचे, तळी उचलण्याचे महत्व आणि मान्यता
ALSO READ: मल्हारी मार्तंड खंडोबाची जेजुरी
​ALSO READ: श्रीखंडेरायाची आरती​