​

कोजागिरी पौर्णिमा, ज्याला शरद पौर्णिमा किंवा कौमुदी पौर्णिमा असेही म्हणतात, हिंदू धर्मात अत्यंत पवित्र मानली जाते. हा सण विशेषतः महाराष्ट्र, गुजरात, पश्चिम बंगाल आणि उत्तर भारतात मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जातो. कोजागिरीचा अर्थ "को जागरित?" म्हणजे "कोण जागत आहे?" असा होतो. या रात्री लक्ष्मी माता रात्री जागणाऱ्या भक्तांना वरदान देण्यासाठी पृथ्वीवर फिरत असते अशी श्रद्धा आहे.

धार्मिक महत्त्व:

1. लक्ष्मीपूजन: कोजागिरीच्या रात्री लक्ष्मी देवीची पूजा केली जाते. असे मानले जाते की या रात्री लक्ष्मी देवी जागृत राहून जे लोक जागरण करतात त्यांना समृद्धी, संपत्ती आणि सुखाचे वरदान देते.
2. व्रत आणि जागरण: या दिवशी उपवास करून रात्री जागरण करण्याची परंपरा आहे. या रात्री विशेषतः लक्ष्मी पूजन, दीप प्रज्वलन आणि आरत्या केल्या जातात.
3. दुधाचा महत्त्व: शरद ऋतूच्या पहिल्या पौर्णिमेच्या दिवशी चंद्राच्या किरणांमध्ये विशेष औषधी गुणधर्म असतात, असे मानले जाते. म्हणूनच या दिवशी दूध उघड्यावर ठेवून ते चंद्रप्रकाशात ठेवले जाते. नंतर हे दूध कुटुंबातील सदस्यांसोबत आणि मित्रांसह पिण्याची परंपरा आहे. महाराष्ट्रात या दुधाला "दुधाचा पेय" किंवा "दूध-करी" असे म्हणतात.

सांस्कृतिक परंपरा:

1. कला आणि साहित्य: कोजागिरी पौर्णिमा ही कला, साहित्य आणि संगीतासाठी प्रसिद्ध आहे. या रात्री भरत नाट्यम, कथक आणि संगीताचे कार्यक्रम अनेक ठिकाणी साजरे होतात.
2. निसर्गाचे महत्त्व: शरद ऋतूची सुरुवात म्हणून ही पौर्णिमा निसर्गाशी आणि वातावरणाशी जोडली जाते. शरद ऋतूतलं शांत, स्वच्छ वातावरण आणि चांदण्यांचा प्रकाश हा वातावरणाला एक वेगळं सौंदर्य देतो.

कोजागिरीची कथा:

या सणाशी संबंधित एक पुराणकथा आहे. एकदा एक गरीब ब्राह्मण स्त्री लक्ष्मी पूजनाच्या दिवशी जागून देवी लक्ष्मीची आराधना करत होती. लक्ष्मीदेवीने तिला विचारले, "को जागरित?" ती स्त्री जागी असल्याचे लक्ष्मीदेवीने पाहून तिला आशीर्वाद दिला. त्यानंतर त्या ब्राह्मण स्त्रीला प्रचंड संपत्ती आणि सुख प्राप्त झाले.

आरोग्य दृष्टिकोन:

या सणाशी आरोग्याशी संबंधित काही परंपराही आहेत. शरद ऋतूत चंद्राच्या किरणांत विशेष औषधी गुण असतात असे मानले जाते. त्यामुळे चंद्रप्रकाशात ठेवलेले दूध पिणे हे शारीरिक आणि मानसिक स्वास्थ्यासाठी चांगले मानले जाते.

आधुनिक काळात कोजागिरी:

आता या सणाचे स्वरूप काही प्रमाणात बदलले आहे, पण हा सण अजूनही उत्साहाने साजरा केला जातो. लोक रात्री मित्र-परिवारासह गच्चीवर किंवा बाहेर चांदण्या पहात दूध पिण्यासाठी जमतात.