मराठी साहित्याचा डिजिटल खजिना.

एकनाथी भागवत अध्याय २७ ओव्या ४०१ ते ४१८

सकळ काळ वृथा जावा । ऐसें आवडे ज्याचे जीवा ।

तेणें सारिपटादि आघवा । खेळ मांडावा अहर्निशीं ॥ ४०१ ॥

सारा वेळ व्यर्थ जावा असे ज्याच्या मनाला आवडत असेल, त्याने रात्रंदिवस सोंगट्यांचे वगैरे डाव मांडावेत १.

मी हृदयस्थ आत्माराम । स्वतःसिद्ध परब्रह्म ।
तो मी व्हावया दुर्गम । अधर्म कर्म जगासी ॥ ४०२ ॥

मी जो हृदयांत राहणारा आत्माराम, स्वतःसिद्ध परब्रह्म, तो मी दुर्गम होण्यासाठीच जगाला अधर्मकर्म लागलें आहे २.

तें निर्दाळावया कर्माकर्म । वर्म आहे गा अतिसुगम ।
अखंड स्मरावें रामनाम । पुरुषोत्तम अच्युत ॥ ४०३ ॥

तें कर्माकर्म नष्ट करणेचें वर्म फार सोपे आहे. पुरुषोत्तम, अच्युत, रामराम असें अखंड नामस्मरण करीत राहावे ३.

जेथें हरिनामाचा गजर । तेथ कर्माकर्मांचे संभार ।
जाळूनि नुरवीं भस्मसार । ऐसें नाम पवित्र हरीचें ॥ ४०४ ॥

जेथें हरिनामाचा गजर चालतो, तेथे कर्माकर्माच्या राशि साफ जळून जातात. त्यांची चिमटीभर राखसुद्धा राहात नाही. इतकें हरी नाम पवित्र आहे ४.

नाम निर्दळी पाप समस्त । हें सकळशास्त्रसंमत ।
जो विकल्प मानी एथ । तो जाण निश्चित वज्रपापी ॥ ४०५ ॥

हरीचे नाम सर्व पातकांचा नाश करते, हे सर्व शास्त्रांना संमत आहे. असे असतांही जो त्यांत संशय घेईल तो खरोखर वज्रपापी समजावा ५.

वज्रपापाचे पर्वत । निर्दळी श्रीमहाभागवत ।
तें जनार्दनकृपा एथ । झालें प्राप्त अनायासें ॥ ४०६ ॥

अशा वज्रपापांचे पर्वतही श्रीमहाभागवत भस्म करून टाकते. जनार्दनाच्या कृपेनें तें मला अनायासें प्राप्त झाले आहे ६.

ते भागवतींचा पाहतां अर्थ । हरीचें नाम अतिसमर्थ ।
वर्णिलेंसे परमाद्भुत । स्वमुखें अच्युत बोलिला ॥ ४०७ ॥

ह्या भागवतांतील अर्थ पाहिला असता हरीचें नाम अत्यंत समर्थ आहे, अशाबद्दल पराकाष्ठेचे वर्णन अच्युतानें स्वमुखाने केलेले आहे ७.

एथही जो विकल्प धरी । तो अतिअभाग्य संसारीं ।
महादुःखदोषसागरीं । विकल्पेंकरीं बुडाला ॥ ४०८ ॥

येथेही जो विकल्प मानील, तो संसारामध्ये अत्यंत अभागी समजला पाहिजे. तो विकल्पामुळे महादोषांच्या दुःखसागरांत बुडाला म्हणून समजावें ८.

संकल्पविकल्पेंकरीं जाण । जनांसी झालें दृढ बंधन ।
त्या भवबंधाचें छेदन । जनार्दन निजनाम ॥ ४०९ ॥

संकल्पविकल्पामुळेच लोकांना दृढबंधन प्राप्त झाले आहे असे समज. त्या संसारबंधनाचें छेदन करावयाला एक जनार्दनाचें नामच समर्थ आहे ९.

जनार्दनाचें निजनाम । निर्दळी भवभय परम ।
तें नाम स्मरे जो सप्रेम । तो पुरुषोत्तम स्वयें होय ॥ ४१० ॥

केवढेही भवभय असले तरी जनार्दनाचें नाम त्याचा नाश करून टाकतें. तें नाम जो अंतर-प्रेमाने स्मरतो, तो स्वत:च पुरुषोत्तम होतो ४१०.

स्वयें होणें ब्रह्म पूर्ण । ये अर्थींचें गोड निरूपण ।
अठ्ठाविसावे अध्यायीं जाण । उद्धवा श्रीकृष्ण सांगेल ॥ ४११ ॥

स्वत:च पूर्ण ब्रह्म कसे व्हावें, याविषयींचं गोड निरूपण अठ्ठाविसाव्या अध्यायामध्ये श्रीकृष्ण उद्धवाला सांगेल ११.

ते कथा जैं श्रवणीं पडे । तैं जीवीं स्वयंभ सुख वाढे ।
मग आंतबाहेर दोंहीकडे । करी वाडेंकोडें समसाम्य ॥ ४१२ ॥

ती कथा कानी पडली असतां जीवाला निरुपाधिक सुख प्राप्त होईल आणि आंत बाहेर दोहींकडे ते सारखे भरून राहील १२.

जे कथेचें गोडपण । जीव गेल्या न सोडी जाण ।
ऐसें रसाळ निरूपण । उद्धवासी श्रीकृष्ण सांगेल ॥ ४१३ ॥

ज्या कथेची गोडी प्राण गेला तरी सोडवणार नाही, इतके रसाळ निरूपण श्रीकृष्ण उद्धवाला सांगेल १३.

श्रवणें उपजे ब्रह्मभावो । तो हा अठ्ठाविसावा अध्यावो ।
उद्धवासी देवाधिदेवो । निजकृपें पहा हो सांगेल ॥ ४१४ ॥

ते ऐकताच ब्रह्मभाव उत्पन्न होईल. असा तो अठ्ठाविसावा अध्याय देवाधिदेव निजकृपेनें उद्धवाला सांगणार आहे १४.

अक्षरें भरोनि अक्षररसीं । देव सांगेल उद्धवासी ।
तें निरूपण अठ्ठाविसाव्यासी । ब्रह्मसुखेंसीं लगडेल ॥ ४१५ ॥

प्रत्येक अक्षर अक्षररसानेच भरून देव उद्धवाला सांगेल; आणि ते निरूपण अठ्ठाविसाव्यांत ब्रह्मानंदाला जाऊन पोचेल १५.

ब्रह्मसुखाची सांठवण । तो हा अठ्ठाविसावा जाण ।
ते उघडूनियां उणखूण । उद्धवासी श्रीकृष्ण सांगेल ॥ ४१६ ॥

हा अठ्ठाविसावा अध्याय म्हणजे ब्रह्मसुखाची सांठवण आहे हे लक्षात ठेव. त्यांतील ऊणखूण उघडून श्रीकृष्ण उद्धवाला सांगेल १६

तें कृष्ण‍उद्धवनिजज्ञान । एका विनवी जनार्दन ।
तुमचे कृपेंकरूनि पूर्ण । श्रोतां अवधान मज द्यावें ॥ ४१७ ॥

हे कृष्ण-उद्धवाचे आत्मज्ञान आहे. एकनाथ जनार्दनाला शरण होऊन विनंती करतो की, तुमच्या पूर्ण कृपेंकरून श्रोत्यांनी ह्याकडे लक्ष द्यावें १७.

श्रोतां दीधल्या अवधान । ग्रंथीं उल्हासे निरूपण ।
एका जनार्दन शरण । शिरीं श्रीचरण वंदिले ॥ ४१८ ॥

श्रोत्यांनी लक्ष दिले असतां ग्रंथांतील निरूपणाचा उल्हास वाढतो. म्हणून एकनाथ जनार्दनाला शरण जाऊन त्याचे चरण शिरसावंद्य करीत आहे १८.

इति श्रीमद्भागवते महापुराणे एकादशस्कंधे श्रीकृष्णोद्धवसंवादे,
एकाकारटीकायां सप्तविंशोऽध्यायः ॥ २७ ॥
॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ मूळश्लोक ५५ ॥ ओंव्या ४१८ ॥

ह्याप्रमाणे श्रीमद्भागवत-पुराणांतील एकादशस्कंधामधील श्रीकृष्ण-उद्धवसंवादाचा एकनाथकृत सत्ताविसावा अध्याय संपूर्ण झाला ॥ २७॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥