मराठी साहित्याचा डिजिटल खजिना.
एकनाथी भागवत अध्याय ५ ओव्या ३०१ ते ४००
ओवी ३०१:
अभक्तांची गति बोलणें । यापरीस चांग मुकें होणें । प्राणु जावो कां सर्व प्राणें । परी ते दोष कोणें बोलावे
अर्थ: अभक्तांची गती (स्थिती) बोलणे, यापेक्षा चांगले मुकणे (गप्प राहणे) आहे. प्राण (जीव) जावा किंवा सर्व प्राण (जीव) जावेत, पण ते दोष (चुका) कोणाला सांगावे?
ओवी ३०२:
राया तुझिया प्रश्र्नकाजीं । हे दशा बोलणें पडे आजी । येर्हतवीं अभक्तवादें आम्हांमाजीं । वाचेची पांजी विटाळली नाहीं
अर्थ: राजा, तुझ्या प्रश्नांकरिता (प्रश्नांसाठी) हे दशा (स्थिती) बोलणे आवश्यक आहे. येर्हवी (येरवी) अभक्तवाद (अभक्तांची चर्चा) आम्हांमध्ये (आम्हांमध्ये) होत नाही. वाचेची पांजी (वाणी) विटाळली (मलीन) नाही.
ओवी ३०३:
यावरी आतां नृपनाथा । वक्ता आणि समस्त श्रोतां । राम-स्मरणें तत्वतां । वाचेसी प्रायश्र्चित्ता सवें कीजे
अर्थ: आता हे नृपनाथ (राजा), वक्ता (वक्ते) आणि समस्त श्रोते (सर्व श्रोते), रामस्मरणाने (रामाचे स्मरण) तत्वतः (संपूर्णता) वाचेसी (वाणीला) प्रायश्र्चित्त (प्रायश्चित्त) करावे.
ओवी ३०४:
ऐकोनि अभक्तांची गती । अतिशयेंसीं दुःखप्राप्ती । राजा कंटाळला चित्तीं । यालागीं निश्र्चितीं हरिनाम स्मरे
अर्थ: अभक्तांची गती (स्थिती) ऐकून, अतिशय दुःखप्राप्ती (दुःखाची प्राप्ती) होते. राजा चित्तात (मनात) कंटाळला. यासाठी निश्र्चित (निश्चित) हरिनाम (हरिचे नाम) स्मरण करतो.
ओवी ३०५:
ज्या स्मरविलें हरीतें । तोचि यासी पुसों येथें । युगायुगीं भक्त त्यातें । कोणे विधीतें भजन करिती
अर्थ: ज्या हरीचे स्मरण केले जाते, त्याच्याशी पुसतो (विचारतो) की, युगायुगांपासून (अनेक युगांपासून) भक्त त्याचे भजन (भजन) कसे करतात?
ओवी ३०६:
ज्याचेनि स्मरणें तत्त्वतां । कर्माकर्में नुधविती माथा । त्या भगवंताची कथा । माझिया हितालागीं सांगा
अर्थ:ज्याच्या स्मरणाने (स्मरणाने) तत्त्वतत्त्व (सत्य) स्पष्ट होते आणि कर्माच्या (कृत्याच्या) माथ्यावर (शिरावर) परिणाम होत नाही, त्या भगवंताची (परमेश्वराची) कथा माझ्या हितासाठी सांगा.
ओवी ३०७:
जो परमात्मा श्रीहरी । तो सृष्ट्यादि युगयुगांतरीं । कोणें नामें रूपें वर्णाकारीं । भक्त कैशापरी पूजिती
अर्थ:जो परमात्मा (सर्वशक्तिमान) श्रीहरी (भगवान विष्णू) आहे, जो सृष्ट्यादि (सृष्टीच्या आरंभापासून) युगयुगांत (अनेक युगांपासून) आहे. भक्त कोणत्या नावाने, रूपाने आणि वर्णनाने त्याची पूजा करतात.
ओवी ३०८:
आणि ते काळींच्या प्रजा । कैसेनि यजिती अधोक्षजा । कवणे विधीं करिती पूजा । तें योगिराजा सांगिजे
अर्थ:आणि त्या काळाच्या (कालाच्या) प्रजा (लोक) अधोक्षज (भगवान विष्णू) कसे यजिती (पूजा करतात). कोणत्या विधीने पूजा करतात, ते योगिराजा (योगी) सांगतात.
ओवी ३०९:
तुमचे मुखींचें कृपावचन । त्यापुढें अमृतही गौण । वचनें परमानंद पूर्ण । जन्ममरण उच्छेदी
अर्थ:तुमच्या मुखाचे कृपावचन (कृपाशब्द) आहे, ज्याच्या पुढे अमृत (अमृत)ही गौण (तुच्छ) आहे. वचन (शब्द) परमानंद (परमानंद) पूर्ण आहे, जन्ममरण (जन्म आणि मृत्यू) उच्छेद (नष्ट) करतो.
ओवी ३१०:
त्याहीमाजीं भगवद्गुण । युगानुवर्ती नारायण । त्याचें भजनपूजनविधान । कृपा करून सांगिजे स्वामी
अर्थ:त्यातही भगवद्गुण (भगवानाचे गुण) युगानुवर्ती (युगानंतर) नारायण (भगवान विष्णू) आहेत. त्याचे भजनपूजनविधान (भजन आणि पूजेचे विधी) कृपा करून सांगतात, स्वामी (भगवंत).
ओवी ३११:
ऐकोनि रायाचें वचन । संतोषले अवघे जण । जाणोनि हरिगुणांचा प्रश्र्न । कनिष्ठ 'करभाजन' बोलता झाला
अर्थ:राजा (रायाचे) वचन (शब्द) ऐकून, सर्व लोक संतोषले (आनंदित झाले). हरिगुणांचा (भगवानाचे गुण) प्रश्न जाणून, कनिष्ठ 'करभाजन' बोलता (उत्तर देणे) झाला.
तुकाराम महाराजांच्या या ओव्या भक्ती, परमात्मा श्रीहरी आणि योगिराजा यांच्या गूढ विचारांचा गाभा स्पष्ट करतात आणि साधकांना जीवनातील सत्याच्या मार्गावर नेण्यासाठी मार्गदर्शन करतात.
ओवी ३१२:
करभाजन 'साधु' महात्मा । पुढें करी वदन स्वस्थात्मा । म्हणे ऐकावें श्रीकांता । कैवळ्याकांत बोलवितों
अर्थ:करभाजन (करभाजन नावाचे) 'साधु' महात्मा (महान आत्मा), पुढे (समोर) आपल्या स्वस्थात्म (शांत) वदनाने (मुखाने) बोलतो की, ऐका श्रीकांत (प्रिय श्रोते), कैवळ्याकांत (मोक्षाच्या शिखरावर) बोलत आहे.
ओवी ३१२:
नाना वर्ण नानाकारें । नाना नाम नानोपचारें । कृता-त्रेता-द्वापरें । भक्त निर्धारें केशवु यजिती
अर्थ: विविध वर्ण (रंग) आणि आकारांनी (आकारांनी), विविध नावांनी (नावे) आणि उपचारांनी (पूजा) कृता (कृता युग), त्रेता (त्रेता युग), आणि द्वापर (द्वापर युग) युगांमध्ये भक्त निर्धारण (आज्ञा) करून केशव (भगवान विष्णू) यजिती (पूजा करतात).
ओवी ३१३:
'क'कार ब्रह्मा 'व'कार विष्णु । 'श'कार स्वयें त्रिनयनु । केशव तो गुणविहीनु । प्रकाश पूर्णु तिहींचा
अर्थ: 'क'कार (क शब्द) ब्रह्मा, 'व'कार (व शब्द) विष्णु, आणि 'श'कार (श शब्द) स्वतः त्रिनयन (तीन नेत्रधारी) आहेत. केशव (भगवान विष्णू) गुणविहीन (गुणांपासून मुक्त) आहे, तिहींचा (तीन लोकांचा) प्रकाश पूर्ण आहे.
ओवी ३१४:
केशव केवळ अर्धमात्रा । न ये व्यक्ताव्यक्त उच्चारा । व्याप्येंवीण व्यापकु खरा । सबाह्याभ्यंतरा एकत्वें
अर्थ: केशव (भगवान विष्णू) केवळ अर्धमात्रा (अर्धा शब्द) आहे, व्यक्त (प्रकट) आणि अव्यक्त (अप्रकट) उच्चारा (उच्चार) नाही. व्याप्येवीण (व्याप्तीशिवाय) व्यापक (सर्वव्यापी) खरा (सत्य) आहे, सबाह्याभ्यंतरा (बाह्य आणि आंतरिक) एकत्वाने (एकतेने).
ओवी ३१५:
तोचि युगपरत्वें रूप नाम । भजनविधि क्रियाधर्म । भक्त पूजिती पुरुषोत्तम । तो अनुक्रम अवधारीं
अर्थ: तोच (भगवान विष्णू) युगपरत्व (युगानुसार) रूप (रूप) आणि नाम (नाव) आहे. भजनविधि (भजनाची पद्धत) आणि क्रियाधर्म (कर्मधर्म) आहे. भक्त (भक्त) पुरुषोत्तम (सर्वोत्तम पुरुष) म्हणून पूजिती (पूजा करतात) आहे, तो अनुक्रम (क्रमानुसार) अवधारी (स्वीकारतो) आहे.
ओवी ३१६:
कृतयुगीं श्र्वेतवर्णधर । जटिल चतुर्भुज वल्कलांबर । दंडकमंडल्वंकित कर । अजिन ब्रह्मसूत्र अक्षमाला हातीं
अर्थ: कृतयुगात (कृत युग) भगवान श्रीहरी श्वेतवर्ण (पांढऱ्या रंगाचा) धारण करतात. जटाधारी (जटा असलेले) चतुर्भुज (चार हात असलेले), वल्कलांबर (वल्कल धारण केलेले). दंड (दंड), कमंडलू, वंकित (घालून) कर (हात) आहेत. अजिन (चर्म) ब्रह्मसूत्र (यज्ञोपवीत) आणि अक्षमाला (माळ) हाती आहेत.
ओवी ३१७:
ब्रह्मचर्यें दृढव्रत । ये चिन्हीं चिन्हांकित । परमात्मा मूर्तिमंत । भक्त यापरी यजिती
अर्थ: ब्रह्मचर्य (ब्रह्मचर्य) दृढव्रत (दृढ निश्चय) आहेत. या चिन्हांनी (लक्षणांनी) चिन्हांकित (चिन्हांकित) आहेत. परमात्मा (भगवान) मूर्तिमंत (मूर्त स्वरूपात) आहेत. भक्त (भक्त) याप्रमाणे (या स्वरूपात) यजिती (पूजा करतात).
ओवी ३१८:
ते काळींचे सकळ नर । सदा शांत निर्वैर । समताबुद्धी निरंतर । सुहृन्मित्र परस्परें
अर्थ: त्या काळातील सर्व लोक सदा शांत, निर्वैर (वैरभावरहित) होते. समताबुद्धी (समभाव) निरंतर (सतत) होती. सुहृन्मित्र (सच्चे मित्र) परस्परांशी (एकमेकांशी) प्रेमाने वागत.
ओवी ३१९:
तैं तपें करावें देवयजन । त्या तपाचें मुख्य लक्षण । शम-दम साधूनि संपूर्ण । भगवद्भजन स्वयें करिती
अर्थ: ते लोक तप (धार्मिक आचरण) करून देवयजन (देवाची पूजा) करतात. त्या तपाचे मुख्य लक्षण शम-दम (शांतता आणि संयम) साधून संपूर्ण असते. भगवद्भजन (भगवानाचे भजन) स्वतः करतात.
ओवी ३२०:
तैं देवाचें नामोच्चरण । दशधा नामीं नामस्मरण । तेंचि नाम कोण कोण । ऐक सावधान नृपनाथा
अर्थ: ते देवाचे नामोच्चरण (भगवानाचे नाव उच्चारण) करतात. दशधा (दहा प्रकारांनी) नामस्मरण (नावाची स्मृती) करतात. तीचि (तेच) नाम कोण कोण (कुणाची कोणती नावे) आहेत. ऐक, सावधान (सावध रहा) नृपनाथ (राजा).
ओवी ३२१:
हंस सुपर्ण वैकुंठ । धर्म योगेश्र्वर श्रेष्ठ । अमल ईश्र्वर वरिष्ठ । पुरुष अव्यक्त नामपाठ परमात्मा म्हणती
अर्थ: हंस (सुपर्ण), वैकुंठ (स्वर्ग), धर्म (धर्म), योगेश्र्वर (योगांचे ईश्वर) श्रेष्ठ (उत्तम), अमल (निर्मळ) ईश्र्वर (भगवान) वरिष्ठ (सर्वोत्तम). पुरुष (पुरुष) अव्यक्त (अव्यक्त) नामपाठ (नामस्मरण) परमात्मा (सर्वशक्तिमान) म्हणतात.
ओवी ३२२:
ते काळींचे भक्त श्रेष्ठ । या नामांचा नामपाठ । गायन करिती घडघडाट । भवसंकट निर्दाळिती
अर्थ: त्या काळातील भक्त (भक्त) श्रेष्ठ (सर्वोत्तम) होते. या नामांचा (भगवानाच्या नावांचा) नामपाठ (नामस्मरण) करतात. गायन (गायन) करतात घडघडाट (उल्लासाने). भवसंकट (जन्ममृत्यूचे संकट) निर्दाळिती (नष्ट) करतात.
ओवी ३२३:
हें कृतयुगींचें यजन । तुज सांगितलें संपूर्ण । आतां त्रेतायुगींचें भजन । मूर्तीचें ध्यान तें ऐक
अर्थ: हे कृतयुगाचे (कृत युगाचे) यजन (यज्ञ) तुला संपूर्ण सांगितले. आता त्रेतायुगाचे (त्रेता युगाचे) भजन (भजन) मूर्तीचे ध्यान (ध्यान) आहे, ते ऐक.
ओवी ३२४:
त्रेतीं यज्ञमूर्तिं पुरुषोत्तमु । रक्तवर्ण ज्वलनोपमु । पिंगटकेश निर्धूमु । देवदेवोत्तमु चतुर्बाहू
अर्थ: त्रेतायुगात (त्रेता युग) यज्ञमूर्ती (यज्ञाच्या मूर्तीतील) पुरुषोत्तम (सर्वोत्तम पुरुष) लाल रंगाचे (रक्तवर्ण) ज्वलंत (प्रखर) आहेत. पिंगटकेश (पिंगट केस) निर्धूम (धूररहित) आहेत. देवदेवोत्तम (सर्वोत्तम देव) चतुर्बाहू (चार हात असलेले) आहेत.
ओवी ३२५:
तया यज्ञपुरुषा निर्मळा । त्रिगुणांची त्रिमेखळा । वेदत्रयीचा पूर्णमेळा । मूर्तीचा सोहळा तदात्मकचि
अर्थ: त्या यज्ञपुरुष (यज्ञाच्या पुरुष) निर्मळ (स्वच्छ) आहेत. त्रिगुण (तीन गुण) त्रिमेखळा (तीन मेखला) आहेत. वेदत्रयीचा (तीन वेदांचा) पूर्ण मेळ (संयोग) आहे. मूर्तीचा सोहळा (आनंद) तदात्मक (त्याच्यासारखा) आहे.
ओवी ३२६:
स्त्रुक-स्त्रुवा-पाणिग्रहण । हेंचि तयाचें उपलक्षण । त्रेतायुगीं नारायण । येणें रूपें जाण निजभक्त ध्याती
अर्थ: स्त्रुक (यज्ञाचे चमचे) आणि स्त्रुवा (यज्ञाचे चमचे) पाणिग्रहण (हातात धरून) हेंचि (हेच) तयाचे उपलक्षण (लक्षण) आहेत. त्रेतायुगात नारायण (भगवान विष्णू) या रूपाने निजभक्त (स्वभक्तांना) ध्याते (ध्यान देतात) आहेत.
ओवी ३२५:
तं तदा मनुजा देवं, सर्वदेवमयं हरिं । यजन्ति विद्यया त्रय्या, धर्मिष्ठा ब्रह्मवादिनः
अर्थ: त्या काळातील मानव (मनुष्य) देव (भगवान) सर्व देवांचा (सर्व देवांचा) हरि (भगवान विष्णू) यजन्ति (पूजा करतात) त्रयी (तिन्ही) विद्यांनी (ज्ञानांनी), धर्मिष्ठ (धर्मात्मा) ब्रह्मवादिन (ब्रह्माचे ज्ञानी).
ओवी ३२७:
तैंचे जे मनुष्य जाण । त्रिवेदीं करिती भजन । सर्वदेवस्वरूप हरि पूर्ण । यापरी यजन त्रेतायुगीं
अर्थ: त्या त्रेतायुगातील मनुष्य (लोक) त्रिवेदी (तीन वेद) करतात भजन (भजन). सर्व देवांचे स्वरूप हरि (भगवान विष्णू) पूर्ण आहे. अशा प्रकारे त्रेतायुगात यजन (पूजा) करतात.
ओवी ३२८:
त्रेतायुगीं सर्वही नर । वेदोक्तीं नित्य सादर । सर्वही भजनतत्पर । धर्मिष्ठ समग्र अतिधार्मिक
अर्थ: त्रेतायुगातील सर्व नर (पुरुष) वेदोक्त (वेदांच्या नियमांनुसार) नित्य (दैनिक) सादर (आदराने) करतात. सर्व भजनतत्पर (भजनासाठी तत्पर) आहेत. धर्मिष्ठ (धर्मात्मा) समग्र (संपूर्ण) अतिधार्मिक आहेत.
ओवी ३२९:
ते धर्मिष्ठ धार्मिक जन । अष्टधा नामीं नामस्मरण । गजरें करिती सदा पठण । तें नामाभिधान ऐक राया
अर्थ: त्या धर्मिष्ठ (धर्मात्मा) धार्मिक जन (लोक) अष्टधा (आठ प्रकारे) नाम (नाव) स्मरण (स्मरण) करतात. गजर (उल्लासाने) करतात सदा (सतत) पठण (पठण). ते नामाभिधान (नावांचे) ऐक, राया (राजा).
ओवी ३३०:
विष्णु यज्ञ पृश्र्निजन्म । सर्वदेव उरुक्रम । वृषाकपि जयंतनाम । उरुगाय परम नामें स्मरती
अर्थ: विष्णु (भगवान विष्णू) यज्ञ (यज्ञ) पृश्निजन्म (जन्म घेणारे) आहेत. सर्व देवांचे उरुक्रम (महान कार्य करणारे) आहेत. वृषाकपि (वृषाकपि) आणि जयंतनाम (जयंत) उरुगाय (महान गाय) परम (सर्वोत्तम) नामाने (नावाने) स्मरण (स्मरण) करतात.
ओवी ३३१:
द्वापरीं भगवद्धयान । ते युगींचें पूजाविधान । भक्त कैसें करिती भजन । नामस्मरण तें ऐक
अर्थ: द्वापरयुगात (द्वापर युगात) भगवद्धयान (भगवानाचे ध्यान) करतात. त्या युगातील पूजाविधान (पूजेचे नियम) आहेत. भक्त कसे करतात भजन (भजन), ते नामस्मरण (नावाचे स्मरण) ऐक.
ओवी ३३२:
द्वापरीं घनश्यामवर्ण । अतसीपुष्पप्रभासमान । पीतांबरपरिधान । श्रीवत्सचिन्हअंपकित
अर्थ: द्वापरयुगात (द्वापर युगात) भगवान घनश्यामवर्ण (गडद श्याम वर्णाचे) आहेत. अतसीपुष्प (अतसी फुलाच्या) प्रभासमान (प्रकाशाच्या) समान आहेत. पीतांबर (पिवळे वस्त्र) परिधान (धारण) केलेले आहेत. श्रीवत्स (श्रीवत्स) चिन्हांकित (चिन्ह असलेले) आहेत.
ओवी ३३३:
शंख-चक्र-पद्म-गदा । चारी भुजा सायुधा । इहीं लक्षणीं गोविंदा । लक्षिती सदा निजभक्त
अर्थ: शंख, चक्र, पद्म (कमळ) आणि गदा (गदा) असलेले चार हात सायुध (हत्यार) आहेत. या लक्षणांनी (लक्षणांनी) गोविंदा (भगवान विष्णू) लक्षित (दिसतात) होतात. सदा (सतत) निजभक्त (स्वभक्तांना) दिसतात.
ओवी ३३४:
शशांकछत्र मणि चामर । राजलक्षणीं राजोपचार । यापरी द्वापरींचे नर । अतिसादर पूजेसी
अर्थ: द्वापरयुगातील नर (मनुष्य) शशांकछत्र (चंद्राच्या छत्राखाली), मणि (रत्न) आणि चामर (चामर) यांसह राजलक्षण (राजाचं लक्षण) आणि राजोपचार (राजाचं सत्कार) करतात. द्वापरयुगातील नर अतिसादराने (अत्यंत आदराने) पूजा करतात.
ओवी ३३५:
शीघ्र पावावया परात्पर । वैदिक तांत्रिक पूजा मिश्र । तत्त्वजिज्ञासु करिती नर । भजनतत्पर या रीतीं
अर्थ: परात्पर (सर्वश्रेष्ठ) शीघ्र पावण्यासाठी (लवकर लाभण्यासाठी), वैदिक (वेदांनुसार) आणि तांत्रिक (तंत्रानुसार) पूजेचे मिश्रण करतात. तत्त्वजिज्ञासु (तत्त्व शोधणारे) नर (मनुष्य) भजनतत्पर (भजनात तत्पर) असतात.
ओवी ३३६:
ते काळीचें नामस्मरण । जेणें होई कलिमलदहन । त्या नामांचें अभिधान । ऐक सांगेन नृपनाथा
अर्थ: त्या काळातील नामस्मरण (नावाचे स्मरण) करून कलिमल (कलीयुगाचा मल) दहन (नष्ट) होतो. त्या नामांचे अभिधान (नावांचा उल्लेख) ऐक, सांगतो नृपनाथा (राजा).
ओवी ३३७:
'वासुदेवा' तुज लोटांगण । 'संकर्षणा' तुज नमन । 'प्रद्युम्ना' प्रणाम पूर्ण । अभिनंदन 'अनिरुद्धा'
अर्थ: वासुदेवा (भगवान वासुदेव) तुला लोटांगण (साष्टांग प्रणाम), संकर्षणा (भगवान संकर्षण) तुला नमन (नमस्कार). प्रद्युम्ना (भगवान प्रद्युम्न) तुला प्रणाम (प्रणाम), अभिनंदन (अभिनंदन) 'अनिरुद्धा' (भगवान अनिरुद्ध).
ओवी ३३८:
'नारायणा' ऋषिवरा । 'महापुरुषा' सुरेंद्रा । 'विश्र्वरूपा' विश्र्वेश्र्वरा' । महात्म्या श्रीवरा नमन तुज
अर्थ: नारायणा (भगवान नारायण) ऋषिवरा (सर्वश्रेष्ठ ऋषी), महापुरुषा (महान पुरुष) सुरेंद्रा (देवांचा राजा), विश्र्वरूपा (विश्र्वाचा रूप) विश्र्वेश्र्वरा (विश्र्वाचा ईश्वर), महात्म्या (महात्मा) श्रीवरा (सर्वश्रेष्ठ श्री) तुला नमन (नमस्कार).
ओवी ३३९:
'सर्व भूतीं तूं भूतात्मा' । तुज नमो पुरुषोत्तमा । द्वापरीं ऐशिया नामां । नृपोत्तमा सदा स्मरती
अर्थ: 'सर्व भूतीं (प्राण्यांमध्ये) तू भूतात्मा (आत्मा) आहेस. तुला नमो (नमस्कार) पुरुषोत्तमा (सर्वोत्तम पुरुष). द्वापरयुगातील (द्वापरयुगात) अशा नावांनी (नावांनी) नृपोत्तमा (राजे) सदा स्मरण (स्मरण) करतात.
ओवी ३४०:
त्या नामांच्या पाठा । तेणें देवासी संतोष मोठा । वेगीं सांडोनि वैकुंठा । धावे अवचटा कीर्तनामाजीं
अर्थ: त्या नामांच्या (नावांच्या) पाठामुळे (स्मरणामुळे) देवाला (भगवानाला) मोठा संतोष (आनंद) होतो. वेगीं (लवकर) सांडून (सोडून) वैकुंठा (स्वर्ग), धावे (धावून) अवचटा (उल्लासाने) कीर्तन (कीर्तनात) करतात.
ओवी ३४१:
यांहीं नामीं स्तुतिस्तवन । द्वापरींचे करिती जन । आतां कलियुगींचें भजन । तंत्रोक्त विधान ऐक राया
अर्थ: या नावांनी (नावांनी) स्तुती (प्रशंसा) आणि स्तवन (प्रार्थना) करतात. द्वापरयुगातील लोक (जन). आता कलियुगातील (कलियुगाचे) भजन (भजन) तंत्रोक्त विधान (तंत्रानुसार) आहे. ऐक, राया (राजा).
ओवी ३४२:
कलियुगीं श्रीकृष्णदेवो । वर्णूं कृष्णवर्णप्रभावो । प्रभा इंद्रनीळकीळ-समुदावो । मूर्ती तशी पहा हो शोभायमान
अर्थ: कलियुगातील श्रीकृष्ण (भगवान श्रीकृष्ण) कृष्णवर्ण (कृष्ण वर्ण) असून, इंद्रनीळ (नीलमणी) प्रभासमान (प्रकाशाच्या) आहेत. त्यांच्या मूर्ती तशीच शोभायमान (सुंदर) आहे.
ओवी ३४३:
मूर्ति सर्वावयवीं साङग । वेणुविषाणादि उपांग । चारी भुजा पराक्रमी चांग । आयुधें अव्यंग शंखचक्रादिक
अर्थ: मूर्ती सर्व अंगांनी पूर्ण आहे. वेणू (बासरी), विषाण (शिंग) आणि इतर उपांग (अंग). चार भुजा (हात) पराक्रमी (शक्तिशाली) आणि चांगल्या आहेत. शंख, चक्र, पद्म आणि गदा (हत्यार) अव्यंग (दोषरहित) आहेत.
ओवी ३४४:
पृष्ठभागीं निजपार्षद । नंदसुनंदादि सायुध । कलियुगीं प्रज्ञाप्रबुद्ध । यापरी गोविंद चिंतिती सदा
अर्थ: पृष्ठभागी (पाठीमागे) निजपार्षद (स्वकीय सेवक), नंदसुनंदादी सायुध (हत्यारधारी) आहेत. कलियुगात प्रज्ञाप्रबुद्ध (विद्वान) लोक गोविंद (भगवान विष्णू) सतत चिंतन (ध्यान) करतात.
ओवी ३४५:
मधुपर्कादिक विधान । साङग केलें जें पूजन । तेंही मानोनियां गौण । आवडे कीर्तन कलियुगीं कृष्णा
अर्थ: मधुपर्क (एक प्रकारचा नैवेद्य) आदिके (आदिक) विधान (नियम) करून, पूर्ण पूजन (पूजा) करतात. तेही गौण (तुच्छ) मानून, कलियुगात श्रीकृष्णाला (भगवान कृष्ण) कीर्तन (भजन) आवडते.
ओवी ३४६:
नवल कैसें राजाधिराजा । कीर्तन तेचि महापूजा । ऐशी आवडी अधोक्षजा । कीर्तनें गरुडध्वजा उल्हासु सदा
अर्थ: किती अद्भुत आहे, राजाधिराजा (राजांचा राजा) कीर्तन (भजन) म्हणजे महापूजा (महान पूजा) आहे. अधोक्षज (भगवान विष्णू) कीर्तन (भजन) आवडते. कीर्तनामुळे गरुडध्वजा (भगवान विष्णू) सतत उल्हासित (आनंदित) राहतात.
ओवी ३४७:
कीर्तन पढियें गोविंदा । यालागीं सन्मानी नारदा । तो कृष्णकीर्ती पढे सदा । नामानुवादा गर्जतु
अर्थ: गोविंदा (भगवान विष्णू) कीर्तन (भजन) करतात. यासाठी नारद (भगवान नारद) सन्मानीत (आदरपूर्वक) आहेत. तो कृष्णकीर्ती (भगवान कृष्णाची कीर्ती) सतत पढतात (गातात). नामानुवादा (नावांचा अनुवाद) गर्जत (गर्जना) करतो.
ओवी ३४८:
कीर्तन करितां नामानुवाद । संकटीं रक्षिला प्रल्हाद । कीर्तनें तुष्टे गोविंद । छेदी भवबंध दासांचा
अर्थ: कीर्तन (भजन) करताना नामानुवाद (नावांचा अनुवाद) करतात. संकटी (संकटात) प्रल्हाद (प्रल्हाद) रक्षिला (सुरक्षित) होता. कीर्तनामुळे (भजनामुळे) गोविंद (भगवान विष्णू) तुष्ट (आनंदित) होतात. दासांचे (भक्तांचे) भवबंध (जन्ममरणाचे बंधन) छेदतात (तोडतात).
ओवी ३४९:
गजेंद्रें नामस्मरण । करितां पावला नारायण । त्याचें तोडोनि भवबंधन । निजधामा आपण स्वयें नेला
अर्थ: गजेंद्र (हत्ती राजाने) नामस्मरण (भगवान विष्णूचे नाव) करताना, नारायण (भगवान विष्णू) पावलो (आले). त्याचे भवबंधन (जन्ममरणाचे बंधन) तोडून, निजधामा (स्वधाम) स्वतः नेले.
ओवी ३५०:
अधमाधम अतिवोखटी । तोंडा रामु आला अवचटीं । ते गणिका कीं वैकुंठीं । कृष्णें नामासाठीं सरती केली
अर्थ: अत्यंत अधम (नीच) आणि अतिवोखटी (अत्यंत पातकी) गणिका (वेश्येला) राम (भगवान राम) तोंडावर अवचटी (प्रत्यक्षात) आला. भगवान कृष्णाने नामासाठी (नामस्मरणासाठी) वैकुंठ (स्वर्ग) सरती केली.
ओवी ३५१:
महादोषांचा मरगळा । अतिनष्ट अजामेळा । तोही नामें निर्मळ केला । प्रतापु आगळा नामाचा
अर्थ: महादोषांच्या (मोठ्या दोषांच्या) मरगळ (मल) आणि अतिनष्ट (अत्यंत नष्ट) अजामेळ (अजामेळ) पण नामस्मरणाने (भगवानाचे नाव स्मरण करून) निर्मळ (शुद्ध) झाला. नामाचा (नावाचा) प्रताप (प्रतिष्ठा) आगळा (अलौकिक) आहे.
ओवी ३५२:
नामें विनटली गोविंदीं । ते संकटीं राखिली द्रौपदी । नाम तोडी आधिव्याधी । जाण त्रिशुद्धी दासांची
अर्थ: गोविंदाच्या (भगवान विष्णूच्या) नावाने विनवली (प्रार्थना केली) द्रौपदी (द्रौपदी) संकटात सुरक्षित राहिली. नाम (नाव) आधिव्याधी (रोग आणि संकटे) तोडते. त्रिशुद्धी (तीन शुद्धी) जाणते दासांची (भक्तांची).
ओवी ३५३:
अंतरशुद्धीचें कारण । मुख्यत्वें हरिकीर्तन । नामापरतें साधन । सर्वथा आन असेना
अर्थ: अंतरशुद्धीचे (अंतःकरणाची शुद्धता) कारण मुख्यत्वे (महत्वाचे) हरिकीर्तन (भगवानाचे कीर्तन) आहे. नामापरतें (नावाच्या पलीकडे) साधन (उपाय) सर्वथा (कधीही) अन्य (इतर) नाही.
ओवी ३५४:
कीर्तनीं हरीची आवडी कैशी । वत्सालागीं धेनु जैशी । कां न विसंबे जेवीं माशी । मोहळासी क्षणार्ध
अर्थ: कीर्तनात (भजनात) भगवानाच्या आवडी कशा असतात, जसे वत्सासाठी (वाचासाठी) धेनु (गाईचे) प्रेम असते. का न विसंबते (अडकते) जसे माशी (माशी) मोहळात (मोहळात) क्षणार्ध (क्षणात).
ओवी ३५५:
तेवीं नाम स्मरतया भक्ता । अतिशयें आवडी अच्युता । दासांची अणुमात्र अवस्था । निजांगें सर्वथा निवारी स्वयें
अर्थ: भगवान अच्युत (श्रीकृष्ण) नाम स्मरण करणाऱ्या भक्तांच्या अतिशय आवडीचे असतात. दासांची (भक्तांची) अणुमात्र (अल्प) अवस्था (स्थिति) स्वतःच्या अंगाने पूर्णपणे निवारी (समाप्त) करतात.
ओवी ३५६:
यालागी हरिकीर्तनीं गोडी । जयासी लागली धडफुडी । त्यासी नाना साधनांच्या वोढी । सोसावया सांकडीं कारण नाहीं
अर्थ: हरिकीर्तनाच्या गोडीमुळे (आवडीमुळे), ज्यांना ती धडफुडी (हलचल) लागते, त्यांना नाना (विविध) साधनांच्या (उपायांच्या) वोढी (आकर्षण) सोसण्यासाठी (सहन करण्यासाठी) काहीही कारण (उतारा) नाही.
ओवी ३५७:
ज्यासी कीर्तनीं कथाकथनीं । चौगुण आल्हाद उपजे मनीं । तो उद्धरला सर्व साधनीं । पवित्र अवनी त्याचेनी
अर्थ: ज्यांना कीर्तनीं (कीर्तनामध्ये) कथाकथनीं (कथाकथन) आवडते, चौगुण (चारपट) आल्हाद (आनंद) मनात उत्पन्न होते. तो सर्व साधनांनी (उपायांनी) उद्धरला (उद्धार केला). पवित्र अवनी (पवित्र पृथ्वी) त्याच्याशी.
ओवी ३५८:
एकचि जरी नाम वाचे । सदा वसे श्रीरामाचें । तरी पर्वत छेदोनि पापाचे । परमानंदाचें निजसुख पावे
अर्थ: एकच (एकच) नाव जरी वाचले (उच्चारले), तरीही श्रीराम (भगवान राम) सतत वास करतात. पर्वत छेदून (भेदून) पापांचे (पापाचे) निवारण होते. परमानंद (परमानंद) निजसुख (स्वयं सुख) प्राप्त होते.
ओवी ३५९:
आवडीं करितां हरिकीर्तन । हृदयीं प्रगटे श्रीजनार्दन । त्याहोनि श्रेष्ठ साधन । सर्वथा आन असेना
अर्थ: आवडीने (आनंदाने) हरिकीर्तन (भगवानाचे कीर्तन) करताना, हृदयात श्रीजनार्दन (भगवान विष्णू) प्रकटतात. त्यामुळे (त्यामुळे) श्रेष्ठ (उत्तम) साधन (उपाय) सर्वथा (सर्व प्रकारे) अन्य (इतर) नाही.
ओवी ३६०:
थोर कीर्तनाचें सुख । निष्ठा तुष्टे यदुनायक । कीर्तनें तरले असंख्य । साबडे लोक हरिनामें
अर्थ: कीर्तनाचे (भजनाचे) थोर (महान) सुख (आनंद), निष्ठा (विश्वास) तुष्टे (तृप्त) यदुनायक (भगवान कृष्ण). कीर्तनाने (भजनाने) असंख्य (असंख्य) लोक तरले (उद्धारले) जातात. साबडे (संपूर्ण) लोक हरिनाम (भगवानाचे नाव) स्मरण करतात.
ओवी ३६१:
यालागीं कीर्तनाहूनि थोर । आन साधन नाहीं सधर । मा कवण हेतू पामर । कीर्तन नर निंदिती
अर्थ: यासाठी (म्हणून) कीर्तनाहून (कीर्तनापेक्षा) थोर (महान) अन्य (इतर) साधन (उपाय) नाही. मग कोणत्या कारणास्तव (कारणासाठी) पामर (गरीब) नर (मनुष्य) कीर्तन (भजन) निंदिती (निंदते).
ओवी ३६२:
एवं नामकीर्तनीं विमुख । ते स्वप्नींही न देखती सुख । कीर्तनद्वेषें मूर्ख । अतिदुःख भोगिती
अर्थ: नामकीर्तन (नावाचे कीर्तन) विमुख (विमुख) असलेले लोक, स्वप्नातही सुख (आनंद) पाहत नाहीत. कीर्तनद्वेषामुळे (कीर्तनाचा द्वेष करणारे) मूर्ख (मूर्ख) अतिदुःख (अत्यंत दुःख) भोगतात.
ओवी ३६३:
ज्यांचे हृदयीं द्वेषसंचार । जळो जळो त्याचा आचार । सर्व काळ द्वेषी नर । दुःख दुस्तर भोगिती
अर्थ: ज्यांचे हृदयात द्वेषसंचार (द्वेषाचा प्रवेश) होतो, त्यांचे आचार (वर्तन) जळो जळो (नष्ट होऊ दे). सर्व काळ (सर्व काळ) द्वेषी (द्वेष करणारे) नर (मनुष्य) दुःख (दुःख) दुस्तर (अतिविचित्र) भोगतात.
ओवी ३६४:
कलियुगीं जे बुद्धिमंत । ते नामकीर्तनीं सदा निरत । गौरवूनि नाम स्मरत । हर्षयुक्त सप्रेम
अर्थ: कलियुगातील (कलियुगात) बुद्धिमंत (बुद्धिमान) लोक, नामकीर्तनीं (नामकीर्तनात) सदा (सतत) निरत (नियमित) असतात. गौरवून (आदराने) नाम (नाव) स्मरण (स्मरण) करतात, हर्षयुक्त (आनंदी) सप्रेम (प्रेमाने).
ओवी ३६५:
नाना अवतार अतिगहन । त्यांत श्रीराम कां भगवान् कृष्ण । यांचें चरित्र अतिपावन । त्यांचें चरणवंदन सांगत
अर्थ: नाना (विविध) अवतार (अवतार) अतिगहन (अत्यंत गहन) आहेत. त्यात श्रीराम (भगवान राम) आणि भगवान कृष्ण. त्यांचे चरित्र (जीवनकथा) अतिपावन (अत्यंत पवित्र) आहे. त्यांचे चरणवंदन (पायांची वंदना) सांगतात.
ओवी ३६६:
लयें लक्षें ध्यानलक्षणें । देव देवी ध्येय ध्यानें । तृणप्राय केलीं जेणें । हरिचरणस्मरणें तत्काळ
अर्थ: लय (लयबद्धता) आणि लक्ष (सावधगिरी) ध्यानलक्षणे (ध्यानाचे लक्षणे) आहेत. देव (देव) आणि देवी (देवता) ध्यानाच्या ध्येयाने (ध्येयाने) स्मरण (स्मरण) करतात. हरिचरणस्मरणाने (भगवान विष्णूच्या चरणांचे स्मरण) तत्काळ (लगेच) तृणप्राय (तृणाच्या) केले.
ओवी ३६७:
यालागीं ध्यानासी तें वरिष्ठ । ध्यातां छेदी कल्पनादि कष्ट । भक्तांचें अतिअभीष्ट । मनोरथ इष्ट सदा पुरवी
अर्थ: यासाठी (म्हणून) ध्यान (ध्यान) सर्वोच्च (उत्तम) आहे. ध्यान करताना कल्पनादि (कल्पना इत्यादी) कष्ट (कष्ट) छेदते (दूर करते). भक्तांचे अतिअभीष्ट (आवश्यक) मनोरथ (इच्छा) सदा (सतत) पूर्ण करते.
ओवी ३६८:
नित्य ध्यातां हरीचे चरण । करी भक्तदेहरोगदुःखहरण । इतुकेंच राया नव्हे जाण । करी निर्दळण भवरोगा
अर्थ: नित्य (सतत) हरीच्या (भगवान विष्णूच्या) चरणांचे (पायांचे) ध्यान करताना, भक्तांच्या देहाचे (शरीराचे) रोग आणि दुःख दूर करतो. इतकेच (इतकेच) नव्हे राया (राजा), भवरोगाचे (जन्ममरणाचे) निर्दळण (नाश) करतो.
ओवी ३६९:
भक्तांचे पुरवी मनोरथ । ते तूं म्हणसी विषययुक्त । परमानंदें नित्य तृप्त । निववी निजभक्त चरणामृतें
अर्थ: भक्तांचे मनोरथ (इच्छा) पूर्ण करतो. तुम्ही म्हणता (म्हणून) की ते विषययुक्त (विषयीं). परमानंदाने (परमानंदाने) नित्य (सतत) तृप्त (संतुष्ट) राहतो. चरणामृताने (चरणामृताने) निजभक्तांचे (स्वभक्तांचे) दुःख निववतो (दूर करतो).
ओवी ३७०:
वानूं चरणांची पवित्रता । शिवु पायवणी वाहे माथां । जे जन्मभूमी सकळ तीर्थां । पवित्रपण भक्तां चरणध्यानें
अर्थ: चरणांची (पायांची) पवित्रता (पवित्रता) एवढी आहे की, शिव (भगवान शंकर) पायवणी (पायातील वाळू) माथ्यावर (डोक्यावर) वाहतात. जन्मभूमी (जन्मभूमी) सर्व तीर्थांच्या (तीर्थांच्या) पवित्रतेपेक्षा अधिक आहे. भक्तांचे चरणध्यान (पायांचे ध्यान) त्यांना पवित्र करते.
ओवी ३७१:
अवचटें लागल्या चरण । पवित्र झाले पाषाण । मा जे जाणोनि करिती ध्यान । त्यांचें पवित्रपण काय वानूं
अर्थ: अवचट (अनपेक्षित) चरण (पाय) लागल्याने पाषाण (खडक) पवित्र (शुद्ध) झाले. मग जे जाणून (समजून) ध्यान (ध्यान) करतात, त्यांचे पवित्रपण (पवित्रता) किती अधिक आहे.
ओवी ३७२:
जो सदा शत्रुत्वें वर्ततां । जेणें चोरून नेली निजकांता । त्याच्या बंधू शरणागता । दिधली आत्मता निजभावें
अर्थ: जो सदा शत्रुत्व (शत्रुत्व) करतो, ज्याने चोरून (चोरून) स्वतःची कंता (पत्नी) नेली, त्याच्या बंधूला (भावाला) शरणागत होऊन, आत्मता (आत्मत्व) दिली.
ओवी ३७३:
कोरडी आत्मतेची थोरी । तैशी नव्हे गा नृपकेसरी । देऊनि सुवर्णाची नगरी । अचळतेवरी स्थापिला
अर्थ: कोरडी आत्मतेची (आत्मतेची) थोरी (थोरत्व) आहे, ती अशी नाही, राजा (राजा). सुवर्णाची (सुवर्णाची) नगरी (शहर) देऊन, अचळतेवर (स्थिरतेवर) स्थापना केली आहे.
ओवी ३७४:
यालागीं शरणागतां शरण्य । सत्य जाण हरीचे चरण । यापरतें निर्भय स्थान । नाहीं आन निजभक्तां
अर्थ: शरणागत (आश्रित) भक्तांना हरीचे (भगवान विष्णूचे) चरण शरण (आश्रय) आहेत. हे सत्य आहे. यापेक्षा (यापेक्षा) निर्भय (भीतीरहित) स्थान (ठिकाण) भक्तांना दुसरे नाही.
ओवी ३७५:
भक्तांची अणुमात्र व्यथा । क्षण एक न साहवे भगवंता । प्रल्हादाची अतिदुःखता । होय निवारिता निजांगें
अर्थ: भक्तांची अणुमात्र (लहानशी) व्यथा (दुःख) क्षणभरही भगवंत (भगवान) सहन करू शकत नाही. प्रल्हादाची (प्रल्हादाची) अतिदुःखता (अत्यंत दुःख) निजांगाने (स्वतःच्या अंगाने) निवारिता (दूर) करतात.
ओवी ३७६:
दावाग्नि गिळूनि अंतरीं । गोपाळ राखिले वनांतरीं । पांडव जळतां जोहरीं । काढिले बाहेरी विवरद्वारें
अर्थ: दावाग्नि (दावानल) गिळून अंतरी (अंतरात) ठेवून, गोपाळांना (गोपाळ मुलांना) वनांत (जंगलात) राखले. पांडव जळतांना (जळतांना) जोहरीं (कळ्यांमध्ये), बाहेर (वाहर) काढले विवरद्वार (विवराचे दरवाजे) करून.
ओवी ३७७:
करूनि सर्वांगाचा वोढा । नित्य निवारी भक्तांची पीडा । जो कां भक्तांचिया भिडा । रणरंगीं फुडां वागवी रथु
अर्थ: सर्वांगाचा (संपूर्ण अंगाचा) वोढा (संघर्ष) करून, भक्तांची पीडा (दुःख) नित्य (सतत) निवारी (दूर) करतात. भक्तांचिया (भक्तांच्या) भिडा (संघर्षात) रणरंगात (युद्धभूमीत) पुढे (सामना) करतात.
ओवी ३७८:
ते चरण वंदितां साष्टांगीं । भक्तां प्रतिपाळी उत्संगीं । ऐसी प्रणतपाळु कृपावोघीं । दुसरा जगीं असेना
अर्थ: त्या चरणांना (पायांना) साष्टांग (साष्टांग) वंदना (नमस्कार) करून, भक्तांना प्रतिपाळ (रक्षण) उत्संगात (हातांनी) करतात. अशी (अशी) प्रणतपाळु (आश्रितांचे पालन करणारा) कृपावोघ (कृपेचा ओघ) जगीं (जगात) दुसरा नाही.
ओवी ३७९:
तरावया भवाब्धि प्रबळ । चरणांची नाव अडंडळ । अनन्यशरण सकळ । तारी तत्काळ चरणानुरागें
अर्थ: भवाब्धि (संसारसागर) तरण्यासाठी (ओलांडण्यासाठी) प्रबळ (शक्तिशाली) आहेत. चरणांची (पायांची) नाव (नौका) अडंडळ (अडथळा) नाही. अनन्यशरण (एकनिष्ठ आश्रय) सर्व (सर्व) तत्काळ (लगेच) तरतात (ओलांडतात) चरणानुरागाने (पायांच्या प्रेमाने).
ओवी ३८०:
ते महापुरुषाचे श्रीचरण । शरणागता निजशरण्य । ज्यांचें सनकादिक ध्यान । करिती अभिवंदन सद्भावें
अर्थ: ते महापुरुषांचे (महापुरुषांचे) श्रीचरण (पवित्र पाय) शरणागता (आश्रित) निजशरण्य (स्वतःचा आश्रय) आहेत. ज्यांचे (ज्यांचे) सनकादिक (सनकादी ऋषी) ध्यान (ध्यान) करतात, अभिवंदन (नमस्कार) करतात सद्भावाने (आदराने).
ओवी ३८१:
अगाध चरणांचें महिमान । वानितां वेदां पडिलें मौन । ब्रह्मा सदाशिव आपण । करितां स्तवन तटस्थ ठेले
अर्थ: चरणांचे (पायांचे) अगाध (अथांग) महिमान (महिमा) वर्णन करताना, वेद (वेद) मौन (मूक) होतात. ब्रह्मा (ब्रह्मा) आणि सदाशिव (भगवान शिव) स्वतः स्तवन (प्रशंसा) करताना तटस्थ (निश्पक्ष) ठेवले आहेत.
ओवी ३८२:
अगम्य अतर्क्य श्रीचरण । जाणोनि ब्रह्मादिक ईशान । साष्टांगें अभिवंदन । करूनियां स्तवन करिती ऐसें
अर्थ: श्रीचरण (पवित्र पाय) अगम्य (अविचार्य) आणि अतर्क्य (अतर्क्य) आहेत. ब्रह्मादिक (ब्रह्मा) आणि ईशान (भगवान शिव) जाणून, साष्टांग (साष्टांग) अभिवंदन (नमस्कार) करतात आणि स्तवन (प्रशंसा) करतात.
ओवी ३८३:
जे राज्यश्रियेकारणें । अमर लोलंगत मनें । तें राज्य श्रीरामें त्यागणें । वचनाकारणें पित्याच्या
अर्थ: जे राज्य श्रीराम (भगवान राम) अमर (शाश्वत) होते, ते पित्याच्या वचनासाठी श्रीरामांनी त्यागले.
ओवी ३८४:
श्रीराम धर्मिष्ठ चोख । पितृवचनप्रतिपाळक । उद्भट राज्य सांडोनि देख । निघे एकाएक वनवासा
अर्थ: श्रीराम धर्मिष्ठ (धर्माने चोख) आणि पितृवचनप्रतिपाळक (पित्याच्या वचनाचे पालन करणारे) आहेत. उद्भट (भव्य) राज्य सोडून, वनवासासाठी एकाएक (लगेच) निघाले.
ओवी ३८५:
वनवासा चरणीं जातां । सवें घेतली प्रिया सीता । येणें बोलें स्त्रीकामता । श्रोतीं सर्वथा न मानावी
अर्थ: वनवासाला (वनवासात) जाताना, सोबत प्रिया (प्रिय पत्नी) सीतेला घेतले. यावर स्त्रीकामता (स्त्रीची इच्छा) बोलणे श्रोते सर्वथा (कधीही) मानू नये.
ओवी ३८६:
तरी केवळ स्त्री नव्हे सीता । ते निजभक्त जाण तत्त्वतां । सांडूनि राजभोगा समस्तां । सेवेच्या निजस्वार्था वना आली
अर्थ: तरीही सीता केवळ स्त्री नव्हती. ती निजभक्त (स्वभक्त) होती आणि तत्त्वाने जाणत होती. राजभोग (राज्याचे सुख) सोडून, सेवेच्या (सेवेच्या) निजस्वार्थासाठी (स्वतःच्या स्वार्थासाठी) वनात आली.
ओवी ३८७:
राज्यीं असतां रघुवीरें । दास्य दासां वांटलें अधिकारें । ते मी एकली एकसरें । सेवा वनांतरीं अवघीचि करीन
अर्थ: राज्यात असताना, रघुवीर (श्रीराम) दास्य (दासांच्या) अधिकारांचा वाटप करतात. मी एकटी एकसर (एकटीच) सेवा (सेवा) वनातच (वनात) करीन.
ओवी ३८८:
ते सेवा यावया हाता । सकळ सेवेच्या निजस्वार्था । चरणचालीं चालोनि सीता । आली तत्त्वतां वनवासासी
अर्थ: ती (सीता) सेवा करण्यासाठी (सेवा) आली, सेवेच्या (सेवेच्या) निजस्वार्थासाठी (स्वतःच्या स्वार्थासाठी). चरणांनी (पायांनी) चालत (चालत) वनवासासाठी (वनवासात) आली.
ओवी ३८९:
कैसें श्रीरामसेवेचें सुख । चरणीं चालतां नाठवे दुःख । विसरली मायामाहेरपक्ष । अत्यंत हरिख सेवेचा
अर्थ: श्रीरामाच्या सेवेत (सेवेत) कसे सुख आहे, पायांनी चालताना (चालताना) दुःख जाणवत नाही. मायामाहेरपक्ष (मायका) विसरला, अत्यंत हरिख (हर्षित) सेवेचा.
ओवी ३९०:
ऐशिया मनोगत-सद्भावा । वना आली करावया सेवा । श्रीराम जाणे भक्तभावा । येरां देवां दानवां कळेना
अर्थ: अशा मनोगत-सद्भावा (मनोगत आणि सद्भावनेने), ती सेवा करण्यासाठी (सेवा) वनात आली. श्रीराम (भगवान राम) भक्तभाव (भक्तांचे भाव) जाणतात, येरां (इतर) देवांना आणि दानवांना (राक्षसांना) कळत नाही.
ओवी ३९१:
निजभक्तांचें मनोगत । जाणता एक रघुनाथ । कां श्रीरामसेवेचा स्वार्थ । जाणती निजभक्त भजनानंदें
अर्थ: भगवान श्रीराम (रघुनाथ) आपले भक्तांचे मनोगत (मनाचे विचार) जाणतात. त्यांना श्रीरामसेवेचा स्वार्थ (स्वार्थ) माहित आहे. त्यांच्या भक्तांना भजनातून आनंद मिळतो.
ओवी ३९२:
भगवद्भजनाचें सुख । भक्त जाणती भाविक । भावेंवीण भजनसुख । अनोळख अभाविकां
अर्थ: भगवद्भजनाचे सुख भक्त भाविकच (भावपूर्ण) जाणतात. भावाशिवाय भजनाचे सुख अभाविकांना (भावरहितांना) माहित नाही.
ओवी ३९३:
पूर्ण भाविक भक्त सीता । हें कळलेंसे रघुनाथा । यालागीं तिचिया वचनार्था । होय धांवता मृगामागें
अर्थ: भगवान श्रीरामांना (रघुनाथ) हे माहित होते की सीता पूर्ण भाविक भक्त आहे. म्हणूनच तिच्या वचनासाठी ते मृगाच्या मागे धावतात.
ओवी ३९४:
मायिक मृगाचें सुवर्णभान । जरी जाणे रघुनंदन । तरी भक्तलळे पाळण । करी धावन मृगामागें
अर्थ: रघुनंदन (श्रीराम) मायिक (मायावी) मृगाचे सुवर्ण भान (स्वर्ण रूप) जाणून असूनही, भक्ताच्या लळा (प्रेम) पाळण्यासाठी मृगाच्या मागे धावतात.
ओवी ३९५:
बाळकाचेनि छंदें जाण । जेवीं माउली नाचे आपण । तेवीं मायामृगापाठीं धावन । करी रघुनंदन निजभक्तवाक्यें
अर्थ: जसे माता बाळाच्या छंदात नाचते, तसेच रघुनंदन (श्रीराम) आपल्या भक्ताच्या वचनासाठी मायावी मृगाच्या मागे धावतात.
ओवी ३९६:
जो राम वानरांच्या गोष्टी । ऐकतां विकल्प न धरीं पोटीं । तो सीतेच्या वचनासाठीं । धांवे मृगापाठीं नवल कायी
अर्थ: जो राम वानरांच्या गोष्टी ऐकताना (ऐकताना) मनात शंका धरीत नाही, तो सीतेच्या वचनासाठी मृगाच्या मागे धावतो यात नवल काय?
ओवी ३९७:
भलतैसें भक्तवचन । मिथ्या न म्हणे रघुनंदन । यालागीं निजचरणीं धावन । करी आपण मृगामागें
अर्थ: भगवान रघुनंदन (श्रीराम) कधीही भक्तवचनाला मिथ्या (खोटे) म्हणत नाहीत. म्हणूनच ते आपल्या चरणांनी (पायांनी) मृगाच्या मागे धावतात.
ओवी ३९८:
एवं भक्तवाक्यें उठाउठी । जो पायीं धांवे मृगापाठीं । ज्याचे चरणरेणु अणुकुटी । वंदिती मुकुटीं शिवादि सर्व
अर्थ: जे भगवान भक्तवाक्ये (भक्तांचे वचन) ऐकून मृगाच्या मागे धावतात, ज्यांच्या चरणरेणू (पायांच्या धूळ) शिवादी सर्वजण (शिव इत्यादी) त्यांच्या मुकुटांनी (मुकुटांनी) वंदन (नमस्कार) करतात.
ओवी ३९९:
तो मृगामागें धांवतां जाण । पावन केले पाषाण । त्याच्या चरणां अनन्य शरण । अभिवंदन सद्भावें
अर्थ: भगवान श्रीराम मृगाच्या मागे धावतांना पाषाण (खडक) पवित्र करतात. त्यांच्या चरणां (पायां) अनन्य शरण (आश्रय) आहे. अभिवंदन (नमस्कार) सद्भावाने (आदराने) करतात.
ओवी ४००:
एवं महापुरुषाचे चरण । अभिवंदनें करिती स्तवन । कलियुगीं कीर्तनें जन । परम पावन नित्ययुक्त
अर्थ: अशा प्रकारे महापुरुषांचे चरण (पाय) अभिवंदनाने (नमस्काराने) स्तवन (प्रशंसा) करतात. कलियुगातील लोक (जन) कीर्तनांनी (भजनांनी) परम पवित्र (अत्यंत पवित्र) होते.