ओवी १:नमो विशदबोधविदग्धा । विद्यारविंदप्रबोधा ।
पराप्रमेयप्रमदा । विलासिया ॥ १ ॥

अर्थ:
हे श्रीगुरु, तुम्ही स्पष्ट ज्ञानाचा सागर असलेले, विद्या रूपी कमळाचा जागरूक करणारे, अद्वितीय तत्त्वाचा आनंद देणारे आणि विलासितेने परिपूर्ण असता. तुम्हास माझा साष्टांग नमस्कार असो.

ओवी २:
नमो संसारतमसूर्या । अपरिमितपरमवीर्या ।
तरुणतरतूर्या । लालनलीला ॥ २ ॥

अर्थ:
हे श्रीगुरु, तुम्ही संसाराच्या अंधकाराचा प्रकाश करणारे, अनंत शक्तीचे धारक आणि तरुण व ताजे असलेले, लीलामय व्यक्तिमत्त्व असता. तुम्हास माझा नमस्कार असो.

ओवी ३:
नमो जगदखिलपालना । मंगळमणिनिधाना ।
सज्जनवनचंदना । आराध्यलिंगा ॥ ३ ॥

अर्थ:
हे श्रीगुरु, तुम्ही संपूर्ण जगाचे पालन करणारे, मंगलमय रत्नांचे धारक, सज्जनांच्या हृदयातील चंद्र आणि आराध्य लिंग असता. तुम्हास माझा साष्टांग नमस्कार असो.

ओवी ४:
नमो चतुरचित्तचकोरचंद्रा । आत्मानुभवनरेंद्रा ।
श्रुतिसारसमुद्रा । मन्मथमन्मथा ॥ ४ ॥

अर्थ:
हे श्रीगुरु, तुम्ही चतुर व बुद्धिमानांच्या हृदयातील चंद्र, आत्मानुभवाचे राजे, श्रुतीचे सार समजणारे आणि मनाचा मोह घेणारे असता. तुम्हास माझा नमस्कार असो.

ओवी ५:
अर्थ:
हे श्रीगुरु, तुम्ही शुद्ध भावाने भजन करण्यास योग्य पात्र, संसाररूपी हत्तींच्या गंडस्थळांचा नाश करणारे, आणि विश्वाच्या उत्पत्तीचे ठिकाण आहात. तुम्हास माझा नमस्कार असो.

ओवी ६:
अर्थ:
हे श्रीगुरु, तुमची कृपा हाच गणेश आहे; जेव्हा तो आपले सामर्थ्य देतो, तेव्हा सर्व विद्येमध्ये बालकाचा देखील प्रवेश होतो. तुम्हास माझा नमस्कार असो.

ओवी ७:
अर्थ:
हे गुरुदेव, तुमची उदार वाणी जेव्हा 'भिऊ नकोस' असे वचन देते, तेव्हा शांतादि नवरसांच्या दिव्यांचा ठाव लागतो. तुम्हास माझा नमस्कार असो.

ओवी ८:
अर्थ:
हे महाराज, तुमचे प्रेमच सरस्वती आहे; जर तिने मुक्याचा अंगीकार केला, तर तो बृहस्पतीसारख्या विद्वानांबरोबर वादविवाद करू शकतो. तुम्हास माझा नमस्कार असो.

ओवी ९:
अर्थ:
हे राहू, ज्याच्यावर तुमची कृपादृष्टी पडेल किंवा ज्याच्या मस्तकावर तुमचा वरदहस्त स्थिर राहील, तो जीव खरा होईल, परंतु तो शिवाच्या बरोबरीचा होईल. तुम्हास माझा नमस्कार असो.

ओवी १०:
अर्थ:
हे श्रीगुरु, एवढे महिमेचे कार्य मी कसे वर्णन करू शकतो? कारण सूर्याच्या आंगावर उठणे कसे शक्य आहे?

ओवी ११:
केउता कल्पतरुवरी फुलौरा ? । कायसेनि पाहुणेरु क्षीरसागरा ? ।
कवणें वासीं कापुरा । सुवासु देवों ?
अर्थ:
कल्पतरूला फलद्रूप होण्यासाठी मोहोर कशाला फुटावा लागतो? क्षीरसमुद्राला पाहुणे कशाने आमंत्रित करावा? त्याचप्रमाणे कापराला कोणत्या सुगंधाच्या योगाने सुगंधित करावे?

ओवी १२:
चंदनातें कायसेनि चर्चावें । अमृतातें केउतें रांधावें ।
गगनावरी उभवावें । घडे केवीं ?
अर्थ:
चंदनाला कशाची उटी लावावी? अमृताचे पक्वान्न कसे तयार करावे? आकाशात मांडव घालणे शक्य आहे का?

ओवी १३:
तैसें श्रीगुरूचें महिमान । आकळितें कें असे साधन ? ।
हें जाणोनि मियां नमन । निवांत केलें ॥
अर्थ:
श्रीगुरूच्या महिमाचे आकलन करणारे साधन कोठे आहे? हे लक्षात घेऊन मी शांतपणे त्यांना नमस्कार केला.

ओवी १४:
जरी प्रज्ञेचेनि आथिलेपणें । श्रीगुरूसामर्थ्या रूप करूं म्हणे ।
तरि तें मोतियां भिंग देणें । तैसें होईल ॥
अर्थ:
जर बुद्धीच्या संपन्नतेवर समर्थ श्रीगुरूचे यथार्थ वर्णन करू लागलो, तर ते मोत्यांना अभ्रकाचे पूट देण्यासारखे होईल.

ओवी १५:
कां साडेपंधरया रजतवणी । तैशीं स्तुतींचीं बोलणीं ।
उगियाचि माथा ठेविजे चरणीं । हेंचि भलें ॥
अर्थ:
साडेपंधरा दराच्या बावनकशी सोन्याला चांदीचा मुलामा कसा द्यावा, त्याप्रमाणे मी केलेल्या स्तुतींचा स्वरूप असेल. त्यामुळे मी आपल्या पायावर मस्तक ठेवणे अधिक योग्य ठरेल.

ओवी १६:
मग म्हणितलें जी स्वामी । भलेनि ममत्वें देखिलें तुम्हीं ।
म्हणौनि कृष्णार्जुनसंगमीं । प्रयागवटु जाहलों ॥
अर्थ:
स्वामी, चांगल्या प्रेमाने ‘ज्ञानेश्वर आमचा आहे’ या भावनेने तुम्ही माझ्याकडे पाहिले, त्यामुळे मी कृष्णार्जुन संवादाच्या संगम स्थळात वड झाला.

ओवी १७:
मागां दूध दे म्हणतलियासाठीं । आघविया क्षीराब्धीची करूनि वाटी ।
उपमन्यूपुढें धूर्जटी । ठेविली जैसी ॥
अर्थ:
‘दूध दे’ अशी विनंती केल्यावर, सर्व क्षीरसमुद्राची वाटी शंकराने उपमन्यूच्या पुढे जशी ठेवली.

ओवी १८:
ना तरी वैकुंठपीठनायकें । रुसला ध्रुव कवतिकें ।
बुझाविला देऊनि भातुकें । ध्रुवपदाचें ॥
अर्थ:
किंवा वैकुंठाधीश प्रभूने रुसलेला ध्रुव, त्यास अढळपदाचा खाऊ देऊन समजावले.

ओवी १९:
तैसी जे ब्रह्मविद्यारावो । सकळ शास्त्रांचा विसंवता ठावो ।
ते भगवद्‌गीता वोंविये गावों । ऐसें केलें ॥
अर्थ:
गीता ब्रह्मविद्येचा राजा आहे आणि सर्व शास्त्रांचे विश्रांतिस्थान आहे, हे श्रीगुरूने प्राकृत ओवीछंदात सांगितले.

ओवी २०:
जे बोलणियाचे रानीं हिंडतां । नायकिजे फळलिया अक्षराची वार्ता ।
परि ते वाचाचि केली कल्पलता । विवेकाची ॥
अर्थ:
शब्दरूपी अरण्यामध्ये भटकताना विचाररूप फळे मिळाली, परंतु वाचनामुळे विचारांचा कल्पवृक्ष निर्माण झाला.

ओवी २१:
होती देहबुद्धी एकसरी । ते आनंदभांडारा केली वोवरी ।
मन गीतार्थसागरीं । जळशयन जालें ॥
अर्थ:
देहाशी तादात्म्य केलेल्या बुद्धीला आनंदरूपी खाजिन्याची खोली मिळाली आणि मन गीतेच्या अर्थरूपी क्षीरसमुद्रात विलीन झाले.

ओवी २२:
ऐसें एकेक देवांचें करणें । तें अपार बोलों केवीं मी जाणें ।
तर्‍ही अनुवादलों धीटपणें । ते उपसाहिजो जी ॥
अर्थ:
श्रीगुरूंच्या लीला अनंत आहेत, त्यामुळे त्यांचे वर्णन कसे करू शकतो? असे असूनही मी बेधडकपणे अनुवाद केला, कृपया सहन करा.

ओवी २३:
आतां आपुलेनि कृपाप्रसादें । मियां भगवद्‍गीता वोंवीप्रबंधें ।
पूर्वखंड विनोदें । वाखाणिलें ॥
अर्थ:
मी आपल्या कृपेच्या प्रसादाने भगवद्गीतेचा पहिला भाग ओवींच्या छंदात वर्णन केला.

ओवी २४:
प्रथमीं अर्जुनाचा विषादु । दुजीं बोलिला योगु विशदु ।
परि सांख्यबुद्धीसि भेदु । दाऊनियां ॥
अर्थ:
पहिल्या अध्यायामध्ये अर्जुनाचा खेद सांगितला, दुसऱ्यात निष्काम कर्मयोग सांगितला, आणि ज्ञानयोग व बुद्धियोग यांच्यात काय फरक आहे ते दाखवून सांगितले.

ओवी २५:
तिजीं केवळ कर्म प्रतिष्ठिलें । तेंचि चतुर्थीं ज्ञानेंशीं प्रगटिलें ।
पंचमीं गव्हरिलें । योगतत्त्व ॥
अर्थ:
तिसऱ्यात केवळ कर्मयोग सांगितला, चौथ्यात ज्ञानासह सांगितला, आणि पाचव्यात गूढपणे अष्टांगयोग सांगितला.

ओवी २६:
तेचि षष्ठामाजीं प्रगट । आसनालागोनि स्पष्ट ।
जीवात्मभाव एकवट । होती जेणें ॥
अर्थ:
ज्याच्या योगाने जीवात्म्याचे ऐक्य होते, त्याचे तत्व आसनापासून प्रारंभ करून स्पष्टपणे दाखवले.

ओवी २७:
तैसी जे योगस्थिती । आणि योगभ्रष्टां जे गती ।
तें आघवीचि उपपत्ती । सांगितली षष्ठीं ॥
अर्थ:
योगसिद्ध झालेल्याची स्थिती आणि योगाचे आचरण करत असता मध्येच मरण आलेल्याची जी गती होते तो सर्व विचार सहाव्या अध्यायात सांगितला.

ओवी २८:
तयावरी सप्तमीं । प्रकृतिपरिहार उपक्रमीं ।
करूनि भजती जे पुरुषोत्तमीं । ते बोलिले चार्‍ही ॥
अर्थ:
सातव्या अध्यायात आरंभी (कार्य व कारण अशा दोन प्रकाराने) प्रकृतीचे रूप सांगून, भगवंताला भजणारे जे चार प्रकारचे भक्त आहेत त्यांचे वर्णन केले.

ओवी २९:
पाठीं सप्तप्रश्नविधि । बोलोनि प्रयाणसमयसिद्धी ।
एवं सकळ वाक्यावधि । अष्टमाध्यायीं ॥
अर्थ:
सातव्या अध्यायात शेवटी सांगितलेल्या सात प्रश्नांची उत्तरे देऊन प्रयाणाच्या सिद्धीचा प्रकार सांगितला.

ओवी ३०:
मग शब्दब्रह्मीं असंख्याकें । जेतुला कांहीं अभिप्राय पिके ।
तेतुला महाभारतें एकें । लक्षें जोडे ॥
अर्थ:
शब्दब्रह्मांत असंख्य अभिप्राय आहेत; त्यातील महाभारतात एकत्र केलेल्या सर्व मुद्द्यांचे लक्ष ठेवले आहे.

ओवी ३१:
तिये आघवांचि जें महाभारतीं । तें लाभे कृष्णार्जुनवाचोक्तीं ।
आणि जो अभिप्रावो सातेंशतीं । तो एकलाचि नवमीं ॥
अर्थ:
भारताच्या अठरा पर्वांमधील जो अभिप्राय आहे तो कृष्णार्जुन संवादामध्ये गीतेत प्राप्त होतो. आणि गीतेच्या सातशे श्लोकात जो अभिप्राय आहे तो एकट्या नवव्या अध्यायात आहे.

ओवी ३२:
म्हणौनि नवमींचिया अभिप्राया । सहसा मुद्रा लावावया ।
बिहाला मग मी वायां । गर्व कां करूं ?
अर्थ:
म्हणून नवव्या अध्यायातील मतलब पूर्ण झाला, असे दाखविणारा लेखनसीमेचा शिक्का, त्यावर एकदम द्यावयास भ्यायलेला जो मी तो नवव्या अध्यायातील अभिप्राय पूर्णपणे सांगितला असा व्यर्थ अभिमान कशाकरता धरू?

ओवी ३३:
अहो गूळासाखरे मालयाचे । हे बांधे तरी एकाचि रसाचे ।
परि स्वाद गोडियेचे । आनआन जैसे ॥
अर्थ:
अहो, गूळ, साखर आणि राब यांचे आकार जरी एकाच रसाचे झाले आहेत, परंतु त्यांच्या गोडीमधे स्वाद जसा निरनिराळा आहे.

ओवी ३४:
एक जाणोनियां बोलती । एक ठायें ठावो जाणविती ।
एक जाणों जातां हारपती । जाणते गुणेंशीं ॥
अर्थ:
अठरा अध्याय हे एकाच गीतेचे आहेत व त्यामध्ये एकाच ब्रह्मरसाचे वर्णन आहे. पण त्यांच्या परिणामांकडे पाहिले तर ते निरनिराळे आहेत. काही अध्याय अधिष्ठान ब्रह्मस्वरूप जाणून त्याचे वर्णन करतात, तर काही अध्याय ठिकच्या ठिकाणीच ‘तू ब्रह्म आहेस’ असे समजावतात आणि काही अध्याय जाणावयास गेले असता जाणण्याच्या धर्मासह जाणणारा हरपून जातो.

ओवी ३५:
हें ऐसें अध्याय गीतेचे । परि अनिर्वाच्यपण नवमाचें ।
तो अनुवादलों हें तुमचें । सामर्थ्य प्रभू ॥
अर्थ:
असे हे गीतेचे अध्याय आहेत. परंतु नववा अध्याय शब्दाने सांगण्याच्या पलीकडचा आहे. तो देखील स्पष्ट करून सांगितला. महाराज, ही सर्व आपली शक्ती आहे.

ओवी ३६:
अहो एकाचि शाटी तपिन्नली । एकीं सृष्टीवरी सृष्टी केली ।
एकीं पाषाणीं वाऊनि उतरलीं । समुद्रीं कटकें ॥
अर्थ:
एकाच्या (वसिष्ठ ऋषींच्या) काठीने सूर्याप्रमाणे प्रकाश केला, एकाने (विश्वामित्रांनी) या जगाहून वेगळे जग निर्माण केले. एकाने (नल वानराने) दगड पाण्यावर टाकून समुद्रावरून सैन्य पार उतरून नेले.

ओवी ३७:
एकीं आकाशीं सूर्यातें धरिलें । एकीं चुळींचि सागरातें भरिलें ।
तैसें मज मुकयाकरवीं बोलविलें । अनिर्वाच्य तुम्हीं ॥
अर्थ:
एकाने (मारुतीने) आकाशात असलेल्या सूर्यास पकडले, एकाने (अगस्तीने) एका घोटातच समुद्र प्राशन केला. त्याचप्रमाणे मी जो अजाण त्या माझ्याकडून बोलण्याच्या पलीकडे असलेला नवव्या अध्यायाचा अभिप्राय तुम्ही बोलवला.

ओवी ३८:
परि हें असो एथ ऐसें । राम रावण झुंजिन्नले कैसे ।
राम रावण जैसे । मीनले समरीं ॥
अर्थ:
परंतु हे असो. येथे असे आहे की राम व रावण हे एकमेकांशी कसे लढले हे सांगावयाचे असेल तर जसे राम रावण हे एकमेकास युद्धात भिडले तसे सांगावे लागते.

ओवी ३९:
तैसें नवमीं कृष्णाचें बोलणें । तें नवमीचियाचि ऐसें मी म्हणें ।
या निवाडा तत्त्वज्ञु जाणें । जया गीतार्थु हातीं ॥
अर्थ:
त्याप्रमाणे नवव्या अध्यायातील श्रीकृष्णाने केलेला उपदेश, तो नवव्या अध्यायासारखाच आहे. असे माझे म्हणणे आहे. हा मी केलेला निर्णय ज्याला गीतेच्या अर्थाचे आकलन झाले आहे त्याला पटेल.

ओवी ४०:
एवं नवही अध्याय पहिले । मियां मतीसारिखे वाखाणिले ।
आतां उत्तरखंड उवाइलें । ग्रंथाचें ऐका ॥
अर्थ:
अशा प्रकारे नवव्या अध्यायाबद्दल मी विचारले. आता उत्तरखंडाचे वाचन सुरू करू.

ओवी ४१:
जेथ विभूति प्रतिविभूती । प्रस्तुत अर्जुना सांगिजेती ।
ते विदग्धा रसवृत्ती । म्हणिपैल कथा ॥
अर्थ:
या अध्यायात अर्जुनाला विशेष आणि सामान्य विभूती सांगितल्या जातील, ती कथा चातुर्याने युक्त व रसयुक्त वर्णनाने सांगितली जाईल.

ओवी ४२:
देशियेचेनि नागरपणें । शांतु शृंगारातें जिणें ।
तरि ओंविया होती लेणें । साहित्यासि ॥
अर्थ:
मराठी भाषेच्या सुंदरपणाने शांतरस शृंगाररसाला जिंकील. व ओव्या तर अलंकारशास्त्राला भूषण होतील.

ओवी ४३:
मूळ ग्रंथींचिया संस्कृता । वरि मर्‍हाठी नीट पढतां ।
अभिप्राय मानलिया उचिता । कवण भूमी हें न चोजवे ॥
अर्थ:
मूळ संस्कृत गीताग्रंथावर माझी असणारी मराठी टीका जर चांगली वाचली आणि योग्य रीतीने दोन्हींचा अभिप्राय जर चांगला पटला, तर कोणता मूळ ग्रंथ आहे हे कळणार नाही.

ओवी ४४:
जैसें अंगाचेनि सुंदरपणें । लेणिया आंगचि होय लेणें ।
तेथ अळंकारिलें कवण कवणें । हें निर्वचेना ॥
अर्थ:
ज्याप्रमाणे शरीराच्या सौंदर्याने शरीर हेच अलंकारास भूषण होते, अशा स्थितीत कोणी कोणाला शोभा आणली याची निवड होत नाही.

ओवी ४५:
तैसी देशी आणि संस्कृत वाणी । एका भावार्थाच्या सुखासनीं ।
शोभती आयणी । चोखट आइका ॥
अर्थ:
त्याचप्रमाणे माझी मराठी भाषा व संस्कृतभाषा या दोन्हीही एकाच अभिप्रायाच्या पालखीत शोभतात, त्या तुम्ही चांगल्या बुद्धीने ऐका.

ओवी ४६:
उठावलिया भावा रूप । करितां रसवृत्तीचें लागे वडप ।
चातुर्य म्हणे पडप । जोडलें आम्हां ॥
अर्थ:
गीतेचा पुढे आलेला अभिप्राय सांगत असता शृंगारादि नवरसांचा वर्षाव होतो व चातुर्य म्हणते आम्हाला प्रतिष्ठा प्राप्त झाली.

ओवी ४७:
तैसें देशियेचें लावण्य । हिरोनि आणिलें तारुण्य ।
मग रचिलें अगण्य । गीतातत्त्व ॥
अर्थ:
वरच्या ओवीत सांगितलेला परिणाम ज्याच्या योगाने होईल तसे मराठी भाषेचे सौंदर्य घेऊन नवरसांना तारुण्य आणले व मग अमर्याद गीतातत्त्व रचले.

ओवी ४८:
जो चराचर परमगुरु । चतुर चित्तचमत्कारु ।
तो ऐका यादवेश्वरु । बोलता जाहला ॥
अर्थ:
त्याप्रमाणे संपूर्ण जगाचा श्रेष्ठ गुरु असलेला व शहाण्यांच्या चित्ताला आश्चर्यभूत असणारा, असा जो यादवातील श्रेष्ठ श्रीकृष्ण, तो बोलला, ते ऐका.

ओवी ४९:
ज्ञानदेव निवृत्तीचा म्हणे । ऐसें बोलिलें श्रीहरी तेणें ।
अर्जुना आघवियाची मातु अंतःकरणें । धडौता आहासि ॥
अर्थ:
ज्ञानदेव म्हणतात की श्रीहरीने असे बोलले, त्यामुळे अर्जुनाच्या अंतःकरणात गूढ अर्थ प्रकट झाला.

ओवी ५०:

आम्हीं मागील जें निरूपण केलें । तें तुझें अवधानचि पाहिलें ।
तंव टाचें नव्हें भलें । पुरतें आहे ॥
अर्थ:
आम्ही पूर्वी जे व्याख्यान केले ते तुझे लक्ष किती आहे हेच आजमावून पाहिले, त्यात ते अपुरे नाही तर चांगले पूर्ण आहे.

ओवी ५१:
घटीं थोडेसें उदक घालिजे । तेणें न गळे तरी वरिता भरिजे ।
ऐसा परिसौनि पाहिलासि तवं परिसविजे । ऐसेंचि होतसे ॥
अर्थ:
घागरीत थोडेसे पाणी घालावे व ते गळले नाही तर आणखी जास्त भरावे, त्याप्रमाणे तुला ऐकवून पाहिले, तेव्हा तुला आणखी ऐकवावे असेच वाटू लागले.

ओवी ५२:
अवचितयावरी सर्वस्व सांडिजे । मग चोख तरी तोचि भांडारी कीजे ।
तैसा किरीटी तूं आतां माझें । निजधाम कीं ॥
अर्थ:
एखाद्या अकस्मात आलेल्या मनुष्यावर आपले सर्वस्व सोपवावे व तो प्रामाणिक आहे असे आढळून आले तर त्यालाच आपला खजिनदार करावा. त्याप्रमाणे तू आता आमचे रहाण्याचे ठिकाण झाला आहेस.

ओवी ५३:
ऐसें अर्जुना येउतें सर्वेश्वरें । पाहोनि बोलिलें अत्यादरें ।
गिरी देखोनि सुभरें । मेघु जैसा ॥
अर्थ:
त्याप्रमाणे सर्वांचा प्रभु जो श्रीकृष्ण तो अर्जुनाला एवढ्या योग्यतेचा पाहून प्रेमाने बोलावयास लागला. ज्याप्रमाणे डोंगर पाहून मेघांची दाट फळी येते.

ओवी ५४:
तैसा कृपाळुवांचा रावो । म्हणे आइकें गा महाबाहो ।
सांगितलाचि अभिप्रावो । सांगेन पुढती ॥
अर्थ:
त्याप्रमाणे मोठ्या प्रेमभराने कृपाळूंचा राजा श्रीकृष्ण म्हणाला, अरे आजानुबाहु अर्जुना, ऐक, सांगितलेलाच मतलब पुन्हा सांगतो.

ओवी ५५:
पैं प्रतिवर्षीं क्षेत्र पेरिजे । पिकाची जंव जंव वाढी देखिजे ।
यालागीं नुबगिजे । वाहो करितां ॥
अर्थ:
प्रत्येक वर्षाला शेताची पेरणी करावी, आणि जर ते पिकले तर त्याची मशागत करण्याचा कंटाळा करू नये, कारण त्यामुळे पिकाची निष्पत्ती अधिकाधिक झालेली दिसते.

ओवी ५६:
पुढतपुढती पुटें देतां । जोडे वानियेची अधिकता ।
म्हणौनि सोनें पंडुसुता । शोधूंचि आवडे ॥
अर्थ:
ज्या सोन्याला वारंवार क्षाराची पुटे दिली असता त्याचा कस अधिकाधिक वाढतो, अर्जुना, ते सोने शुद्ध करावेसेच वाटाते.

ओवी ५७:
तैसें एथ पार्था । तुज आभार नाहीं सर्वथा ।
आम्ही आपुलियाचि स्वार्था । बोलों पुढती ॥
अर्थ:
अर्जुना, त्याप्रमाणे येथेही आहे. या सांगण्यात तुझ्यावर मुळीच उपकाराचे ओझे नाही. कारण आम्ही आपल्या स्वत:च्या कार्याकरता बोलत आहोत.

ओवी ५८:
जैसें बाळका लेवविजे लेणें । तया शृंगारा बाळ काइ जाणे ? ।
परि ते सुखाचे सोहळे भोगणें । माउलिये दिठी ॥
अर्थ:
अरे मुलाला दागिने घालावेत, पण ते मूल त्याप्रमाणे (दागिन्यांना) जाणते काय? दागिन्यांनी मुलाला आलेल्या शोभेचा आनंद आईने आपल्या दृष्टीने भोगायचा असतो.

ओवी ५९:
तैसें तुझें हित आघवें । जंव जंव कां तुज फावे ।
तंव तंव आमुचें सुख दुणावे । ऐसें आहे ॥
अर्थ:
त्याप्रमाणे तुझे सर्व हित जसजसे तुला समजेल तसतसा आमचा आनंद दुप्पट होतो. अशी वस्तुस्थिती आहे.

ओवी ६०:
आतां अर्जुना असो हे विकडी । मज उघड तुझी आवडी ।
म्हणौनि तृप्तीची सवडी । बोलतां न पडे ॥
अर्थ:
आता हे अलंकारिक बोलणे राहू दे. तुझ्यावर माझे उघड प्रेम आहे, म्हणून तुझ्याशी बोलतांना तृप्तीचा शेवट होत नाही.

ओवी ६१:
आम्हां येतुलियाचि कारणें । तेंचि, तें तुजशीं बोलणें ।
परि असो हें अंतःकरणें । अवधान देईं ॥
अर्थ:
आम्हाला एवढ्याकरता फिरून फिरून तेच ते तुझ्याशी बोलावे लागते. परंतु जे असू दे. तू मनापासून लक्ष दे.

ओवी ६२:
तरी ऐकें गा सुवर्म । वाक्य माझें, परम ।
जें अक्षरें लेऊनी परब्रह्म । तुज खेंवासि आलें ॥
अर्थ:
तर ऐक ऐक, मर्मज्ञ अर्जुना, माझे श्रेष्ठ बोलणे ऐक. हे माझे बोलणे म्हणजे ब्रह्मच अक्षरांचा अंगरखा घालून आले आहे.

ओवी ६३:
परी किरीटी तूं मातें । नेणसी ना निरुतें ।
तरि तो गा जो मी एथें । तें विश्वचि हें ॥
अर्थ:
तरी अर्जुना, तू मला खरोखर जाणत नाहीस ना? येथे जो मी तुझ्यापुढे उभा आहे तो दिसतो एवढा मर्यादित नसून मी म्हणजे विश्वच आहे.

ओवी ६४:
न मे विदुः सुरगणाः प्रभवं न महर्षयः ।
अहमादिर्हि देवानां महर्षीणां च सर्वशः ॥
अर्थ:
देवांना किंवा महर्षींना माझी उत्पत्ती माहीत नाही. कारण देव व महर्षी या सर्वांचे आदिकारण मी आहे.

ओवी ६५:
एथ वेद मुके जाहाले । मन पवन पांगुळले ।
रातीविण मावळले । रविशशी जेथ ॥
अर्थ:
या माझ्या स्वरूपी वेदाला बोलता येईना, मन व प्राण यांची गती माझ्या स्वरूपी चालेना, सूर्य व चंद्र हे माझ्या स्वरूपाचे प्रकाशन करू शकत नाहीत.

ओवी ६६:
अगा उदरींचा गर्भु जैसा । न देखें आपुलिये मातेची वयसा ।
मी आघवेया देवां तैसा । नेणवे कांहीं ॥
अर्थ:
पोटात असलेला गर्भ ज्याप्रमाणे आपल्या आईचे वय जाणत नाही त्याप्रमाणे देवांना माझे ज्ञान होत नाही.

ओवी ६७:
आणि जळचरां उदधीचें मान । मशका नोलांडवेचि गगन ।
तेवीं महर्षींचें ज्ञान । न देखेचि मातें ॥
अर्थ:
आणि ज्याप्रमाणे पाण्यात रहाणार्‍या प्राण्यांना समुद्राचे माप कळत नाही किंवा चिलटास आकाश ओलांडता येत नाही त्याप्रमाणे मोठाल्या ऋषींचे ज्ञान माझी ओळख करून घेऊ शकत नाही.

ओवी ६८:
कां जे महर्षीं आणि या देवां । येरां भूतजातां सर्वां ।
मी आदि म्हणौनि पांडवा । अवघड जाणतां ॥
अर्थ:
मोठाले ऋषी आणि देव यांना आणि दुसरे जेवढे म्हणून प्राणी आहेत त्या सर्वांना मीच कारण आहे. म्हणून अर्जुना, मला जाणणे, त्यांना कठिण आहे.

ओवी ६९:
उतरलें उदक पर्वत वळघे । जरी झाड वाढत मुळीं लागे ।
तरी मियां जालेनि जगें । जाणिजे मातें ॥
अर्थ:
पर्वतावरून खाली आलेले पाणी पुन्हा पर्वताचर चढेल अथवा वाढणारे झाड शेंड्याकडून मुळाकडे येईल तर माझ्यापासून झालेल्या जगाकडून मी जाणला जाईन.

ओवी ७०:
कां गाभेवनें वटु गिंवसवे । जरी तरंगीं सागरू सांठवे ।
कां परमाणूमाजीं सामावे । भूगोलु हा ॥
अर्थ:
जर आकाशातून किंवा समुद्राच्या तळातून येणारे थेंब जरी एकत्र झाले तरी त्यांचा आकार भौगोलिक नाहीसा होऊ शकत नाही.

ओवी ७१:
तरी मियां जालिया जीवां । महर्षीं अथवा देवां ।
मातें जाणावया होआवा । अवकाशु गा ॥
अर्थ:
असे होईल तर अर्जुना, माझ्यापासून उत्पन्न झालेल्या प्राण्यांना मोठाल्या ऋषींना अथवा देवांना माझी ओळख होण्याची सवड मिळेल.

ओवी ३:
यो मामजमनादिं च वेत्ति लोकमहेश्वरम् ।
असंमूढः स मर्त्येषु सर्वपापैः प्रमुच्यते ॥
अर्थ:
जो मला जन्मरहित, अनादि आणि सर्व लोकांचा महान ईश्वर असे जाणतो, तो मानवांमधे ज्ञानी आहे व तो सर्व पापांपासून मुक्त होतो.

ओवी ७२:
ऐसाही जरी विपायें । सांडूनि पुढीले पाये ।
सर्वेंद्रियांसि होये । पाठिमोरा जो ॥
अर्थ:
असा जरी मी जाणण्याला कठिण आहे, तरी कदाचित जो कोणी बाह्य वृत्ती टाकून (देहादी अनात्मतत्वांकडे जाणारी वृत्ती काढून) सर्व इंद्रियांकडे पाठमोरा होतो.

ओवी ७३:
प्रवर्तलाही वेगीं बहुडे । देह सांडूनि मागलीकडे ।
महाभूतांचिया चढे । माथयावरी ॥
अर्थ:
देहादि आत्मतत्वाकडे जरी त्याची प्रवृत्ती झाली तरी तेथून वेगाने माघारी फिरतो, स्थूल, सूक्ष्म व कारण हे देह मागे टाकून (विचाराने यांचा निरास करून पंचमहाभूतांच्याही माथ्यावर जो चढतो).

ओवी ७४:
तेथ राहोनि ठायठिके । स्वप्रकाशें चोखें ।
अजत्व माझें देखे । आपुलिया डोळां ॥
अर्थ:
याप्रमाणे चांगल्या रीतीने त्या ठिकाणी स्थिर राहून शुद्ध आत्मप्रकाशाच्या योगाने आपल्या डोळ्याने प्रत्यक्ष माझे जन्मरित्य जो जाणतो.

ओवी ७५:
मी आदीसिं परु । सकळलोकमहेश्वरु ।
ऐसिया मातें जो नरु । यापरी जाणें ॥
अर्थ:
मी आरंभाच्या पलीकडील अनादि आहे व सर्व लोकांचा मुख्य ईश्वर आहे. अशा मला जो पुरुष या प्रकारे जाणतो.

ओवी ७६:
तो पाषाणांमाजीं परिसु । जैसा रसाआंटु सिद्धरसु ।
तैसा मनुष्याआंतु तो अंशु । माझाचि जाण ॥
अर्थ:
तो पुरुष पाषाणांमधे परीस जसा श्रेष्ठ किंवा सर्व रसात अमृत जसे श्रेष्ठ, त्याप्रमाणे तो मनुष्याच्या आकाराने असलेला माझा श्रेष्ठ अंश आहे असे समज.

ओवी ७७:
तें चालतें ज्ञानाचें बिंब । तयाचे अवयव ते सुखाचे कोंभ ।
येर माणुसपण तें भांब । लौकिक भागु ॥
अर्थ:
तो ज्ञानाची चालती मूर्ती आहे, त्याचे अवयव ते सुखाला फुटालेले अंकुर आहेत, परंतु त्याचे ठिकाणी दिसणारा माणूसपणा हा लोकांच्या दृष्टीला होणारा भ्रम आहे.

ओवी ७८:
अगा अवचिता कापुरा- । माजीं सांपडला हिरा ।
वरी पडिलिया नीरा । न निगे केवीं ॥
अर्थ:
अर्जुना हिरा जर अकस्मात कापरात सापडला व त्यावर जर पाणी पडले तर तो त्या पाण्याकडून विरघळल्याशिवाय भिन्न असा बाहेर निराळा कसा सापडणार नाही?

ओवी ७९:
तैसा मनुष्यलोकाआतु । तो जरी जाहला प्राकृतु ।
तर्‍ही प्रकृतिदोषाची मातु । नेणेंचि कीं ॥
अर्थ:
त्याप्रमाणे मनुष्यप्राण्यात जरी तो शरीरधारी दिसला तरी पण त्याच्या ठिकाणी जन्ममृत्यु आदि करून प्रकृति दोषांची गोष्टही माहीत नसते.

ओवी ८०:
तो आपसयेंचि सांडिजे पापीं । जैसा जळत चंदनु सर्पीं ।
तेवीं मातें जाणें तो संकल्पीं । वर्जूनि घापे ॥
अर्थ:
त्या पुरुषाला आपोआपच पापे टाकून जातात. ज्याप्रमाणे आग लागलेल्या चंदनाच्या झाडाला त्याला वेढा घालून असलेले साप सोडून जातात त्याप्रमाणे मला जो ओळखतो तो संकल्पांकडून टाकला जातो.

ओवी ८१:
तेंचि आमुतें कैसें जाणिजे । ऐसें कल्पी जरी चित्त तुझें ।
तरी मी असा हें माझें । भाव ऐकें ॥
अर्थ:
तेच मला कसे जाणावे असे जर काही तुझे मन कल्पील तर मी असा आहे व हे माझ्या पासून झालेले निरनिराळे पदार्थ आहेत ते ऐक.

ओवी ८२:
जे वेगळालिया भूतीं । सारिखे होऊनि प्रकृती ।
विखुरले आहेती त्रिजगतीं । आघविये ॥
अर्थ:
जे वेगळाले भूतांत सारखे होऊन प्रकृतीमध्ये विखुरले आहेत, ती त्रिजगतींमध्ये आहेत.

ओवी ८३:
तेथ प्रथम जाण बुद्धी । मग ज्ञान जें निरवधी ।
असंमोह सहनसिद्धी । क्षमा सत्य ॥
अर्थ:
त्यापैकी पहिली बुद्धी आहे असे समज. नंतर अगाध ज्ञान, असंमोह (सहज उपस्थित झालेल्या ज्ञेय गोष्टीकडे विवेकपूर्वक प्रवृत्ति) सहज सहन करण्याचा स्वभाव म्हणजे क्षमा, आणि सत्य ही समज.

ओवी ८४:
मग शम दम दोन्ही । सुखदुःख वर्ते जें जनीं ।
अर्जुना भावाभाव मानीं । भावाचिमाजीं ॥
अर्थ:
मग शम (मनोनिग्रह) आणि दम (इंद्रियनिग्रह) हे दोन आणि लोकात असलेले सुख व दु:ख आणि अर्जुना होणे आणि नसणे या सर्वांची माझ्याच विकारात गणना कर.

ओवी ८५:
पैं भय आणि निर्भयता । अहिंसा आणि समता ।
तुष्टि तप पंडुसुता । दान जें गा ॥
अर्थ:
अर्जुना, भय व निर्भयपणा, अहिंसा आणि समबुद्धी, संतोष, अर्जुना ही माझीच रूपे आहेत हे तू जाण.

ओवी ८६:
अगा यश अपकीर्ती । हे जे भाव सर्वत्र दिसती ।
ते मजचि पासूनि होती । भूतांचिया ठायीं ॥
अर्थ:
दान, यश व दुष्कीर्ती, हे जे विकार सर्व ठिकाणी रहातात ते माझ्यापासून प्राण्याच्या ठिकाणी उत्पन्न होतात.

ओवी ८७:
जैसीं भूतें आहाति सिनानीं । तैसेचि हेही वेगळाले मानीं ।
एक उपजती माझ्या ज्ञानीं । एक नेणती मातें ॥
अर्थ:
जशी भूते वेगवेगळाली आहेत तसेच हे भाव वेगवेगळे आहेत. असे समज. त्यापैकी कित्येक भाव माझ्या ज्ञानात उत्पन्न होतात व कित्येक मला जाणत नाहीत (माझ्या अज्ञानात उत्पन्न होतात).

ओवी ८८:
प्रकाशु आणि कडवसें । हें सूर्याचिस्तव जैसें ।
प्रकाश उदयीं दिसे । तम अस्तुसीं ॥
अर्थ:
अरे अर्जुना, प्रकाश व अंधार हे परस्पर विरुद्ध स्वभावाचे असूनही ते ज्याप्रमाणे एका सूर्यापासूनच होतात, सूर्याच्या उदयात प्रकाश दिसतो आणि सूर्याच्या अस्ताबरोबर अंधार होतो.

ओवी ८९:
आणि माझें जाणणें नेणणें । तें तंव भूतांचिया दैवाचें करणें ।
म्हणौनि भूतीं भावाचें होणें । विषम पडे ॥
अर्थ:
आणि माझे जे ज्ञान होणे अथवा माझे जे अज्ञान असणे, हे प्राण्यांच्या दैवाचे कर्तृत्व आहे, म्हणून प्राणिमात्रांच्या ठिकाणी कमीजास्त प्रमाणात ह्या विकारास व्हावे लागते.

ओवी ९०:
यापरी माझिया भावीं । हे जीवसृष्टि आहे आघवी ।
गुंतली असे जाणावी । पंडुकुमरा ॥
अर्थ:
ह्याप्रमाणे माझ्या विकारात ही संपूर्ण सृष्टी सापडली आहे, असे अर्जुना समज.

ओवी ९१:
आतां इये सृष्टीचे पालक । जयां आधीन वर्तती लोक ।
ते अकरा भाव आणिक । सांगेन तुज ॥
अर्थ:
आता या सृष्टीचे पालक, ज्यांच्या आधीन लोक वर्तत आहेत, ते अकरा भाव आणखी सांगेन तुझ्या.

ओवी ९२:
तरी आघवांचि गुणीं वृद्ध । जे महर्षींमाजीं प्रबुद्ध ।
कश्यपादि प्रसिद्ध । सप्तऋषी ॥
अर्थ:
तरी अर्जुना, सर्व गुणांनी श्रेष्ठ, मोठमोठ्या ऋषींमधे प्रसिद्ध असलेले ज्ञाते जे कश्यपादि सात ऋषी.

ओवी ९३:
आणिकही सांगिजतील । जे कां चौदाआंतुल मुद्दल ।
स्वायंभू मुख्य वडील । चारी मनु ॥
अर्थ:
चौदा मनूंपैकी स्वायंभू आदिकरून मुख्य मूळ जे चार मनु तेही आणखी सांगितले जातील.

ओवी ९४:
ऐसें हे अकरा । माझ्या मनीं जाहाले धनुर्धरा ।
सृष्टीचिया व्यापारा- । लागोनियां ॥
अर्थ:
अर्जुना, ह्या प्रमाणे हे अकरा माझ्या मनात उत्पन्न झालेले धनुर्धर आहेत.

ओवी ९५:
जैं लोकांची व्यवस्था न पडे । जैं या त्रिभुवनाचे कांहीं न मांडे ।
तैं महाभूतांचे दळवाडें । अचुंबित असे ॥
अर्थ:
ज्यावेळी स्वर्गादी लोकांची काही व्यवस्था लागली नव्हती व या त्रैलोक्याचा मांड मांडलेला नव्हता.

ओवी ९६:
तैंचि हे जाहाले । मग इहीं लोक केले ।
तेथ अध्यक्ष रचूनि ठेविले । इहीं जन ॥
अर्थ:
त्याचे वेळी कश्यपादी अकरा उत्पन्न झाले, मग त्या अकरा जणांनी इंद्रादी आठ लोकपालांना उत्पन्न केले.

ओवी ९७:
म्हणौनि अकराही हे राजा । मग येर जग यांचिया प्रजा ।
एवं विश्वविस्तारु हा माझा । ऐसेंचि जाण ॥
अर्थ:
म्हणून वर सांगितलेले महर्षी इत्यादिक हे अकरा राजे आहेत आणि बाकीचे लोकपालादिक ते यांची प्रजा आहे, असा हा माझा विस्तार आहे.

ओवी ९८:
पाहें पां आरंभीं बीज एकलें । मग तेंचि विरूढलिया बूड जाहालें ।
बुडीं कोंभ निघाले । खांदियांचे ॥
अर्थ:
अर्जुना, पहा, पहिल्या प्रथम एक बी असते, मग त्यालाच अंकुर फुटल्यावर ते बुड (बुंधा) होते.

ओवी ९९:
खांदियांपासूनि अनेका । फुटलिया नाना शाखा ।
शाखांस्तव देखा । पल्लव पानें ॥
अर्थ:
त्या फांद्यांपासून कोवळी पालवी व पाने फुटतात असे समज.

ओवी १००:
पल्लवीं फूल फळ । एवं वृक्षत्व जाहालें सकळ ।
तें निर्धारितां केवळ । बीजचि आघवें ॥
अर्थ:
पालवीपासून फूल व फळ उत्पन्न होते. याप्रमाणे सर्व झाड तयार होते. विचार करून पाहिले तर ते झाड म्हणजे केवळ बीच आहे.

ओवी १०१:
तैंसे मी एकचि पहिलें । मग मी तेंचि मनातें व्यालें ।
तेथ सप्तऋषि जाहाले । आणि चारी मनु ॥
अर्थ:
याप्रमाणे प्रथम एकटाच मी होतो मग (ते) ‘मी’ त्या मनाला उत्पन्न करते झाले व त्या मनापासून कश्यपादि सात ऋषी आणि स्वायंभू आदि चार मनु उत्पन्न झाले.

ओवी १०२:
इहीं लोकपाळ केले । लोकपाळीं विविध लोक सृजिले ।
लोकांपासूनि निपजले । प्रजाजात ॥
अर्थ:
त्यांनी लोकपाल उत्पन्न केले. त्या लोकपालांनी अनेक प्रकारच्या लोकांची रचना केली व त्या लोकांपासून ही सर्व प्रजा उत्पन्न झाली.

ओवी १०३:
ऐसेनि हें विश्व येथें । मीचि विस्तारिलासें निरुतें ।
परी भावाचेनि हातें । माने जया ॥
अर्थ:
या प्रमाणे हे प्रत्यक्ष असलेले विश्व खरोखर माझ्यापासूनच झाले नाही काय? परंतु हा सर्व माझाच विकार आहे अशा दृष्टीने जो पाहील त्याला पटेल.

ओवी १०४:
एतां विभूतिं योगं च मम यो वेत्ति तत्त्वतः ।
सोऽविकंपेन योगेन युज्यते नात्र संशयः ॥
अर्थ:
हा माझा विस्तार (विभूति) व (अभेद) योग जो पूर्णपणे जाणतो तो माझ्या अखंड अशा महा (अभेद) योगाने युक्त होतो याविषयी संदेह नाही.

ओवी १०५:
यालागीं सुभद्रापती । हे भाव इया माझिया विभूती ।
आणि यांचिया व्याप्ती । व्यापिलें जग ॥
अर्थ:
अर्जुना, म्हणून वर सांगितलेले हे बुद्ध्यादिक विकार ह्या माझ्या विभूति आहेत.

ओवी १०६:
म्हणौनि गा यापरी । ब्रह्मादिपिपीलिकावरी ।
मीवांचूनि दुसरी । गोठी नाहीं ॥
अर्थ:
म्हणून अर्जुना, याप्रमाणे ब्रह्मदेवापासून प्रारंभ करून शेवट मुंगीपर्यंत माझ्याचावून दुसरी गोष्टच नाही.

ओवी १०७:
ऐसें जाणे जो साचें । तया चेअरें जाहालें ज्ञानाचें ।
म्हणौनि उत्तमाधम भेदाचें । दुःस्वप्न न देखे ॥
अर्थ:
याप्रमाणे जो खरोखर समजतो, त्याला ज्ञानाची जागृती झाली आहे.

ओवी १०८:
मी माझिया विभूती । विभूतीं अधिष्ठिलिया व्यक्ती ।
हें आघवें योगप्रतीती । एकचि मानी ॥
अर्थ:
मी आणि माझ्या विभूति व विभूतींनी व्यापलेले प्राणी हे सर्व एकच आहेत असे ऐक्याच्या प्रतीतीने जो जाणतो.

ओवी १०९:
म्हणौनि निःशंकें येणें महायोगें । मज मीनला मनाचेनि आंगें ।
एथ संशय करणें न लगे । तो त्रिशुद्धी जाहला ॥
अर्थ:
म्हणून अशा या संशय रहित महायोगाने ऐक्य भावनेने जो मनाच्या द्वाराने माझ्याशी एकरूप झाला तो खरोखर कृतार्थ झाला आहे यात शंका घेण्याचे कारण नाही.

ओवी ११०:
कां जे ऐसें किरीटी । मातें भजे जो अभेदा दिठी ।
तयाचिये भजनाचे नाटीं । सूती मज ॥
अर्थ:
कारण की अर्जुना अशा अभेद दृष्टीने जो मला भजतो, त्याच्या भजनाच्या ठिकाणी माझा प्रवेश आहे.

ओवी १११:
तोचि अभेदु कैसा । हें जाणावया मानसा ।
साद जाली तरी परियेसा । बोलिजेल ॥
अर्थ:
जो अभेद आहे, तो कसा आहे हे जाणून घेणाऱ्या माणसाला, जर तो साद दिला तरी त्याची गाणी बोलली जातील.

तुम्हाला अधिक माहिती हवी असल्यास किंवा दुसरे प्रश्न असतील तर जरूर विचारा!

ओवी ११२:
तरि मीचि एक सर्वां । या जगा जन्म पांडवा ।
आणि मजचिपासूनि आघवा । निर्वाहो यांचा ॥
अर्थ:
तर अर्जुना, या सर्व जगाला मीच जन्म देणारा आहे आणि या सर्वांची स्थिती माझ्यापासूनच आहे.

ओवी ११३:
कल्लोळमाळा अनेगा । जन्म जळींचि पैं गा ।
आणि तयां जळचि आश्रयो तरंगा । जीवनही जळ ॥
अर्थ:
अर्जुना, लाटांच्या अनेक परंपरेचा जन्म पाण्यात होतो आणि त्या लाटांना आश्रय पाणीच देतो; त्यांच्या अस्तित्वाचे कारणही पाण्यात आहे.

ओवी ११४:
ऐसें आघवाचि ठायीं । तया जळचि जेवीं पाहीं ।
तैसा मीवांचूनि नाहीं । विश्वीं इये ॥
अर्थ:
या प्रमाणे, लाटांसाठी जसे पाणी आवश्यक आहे, त्याप्रमाणे माझ्याशिवाय या विश्वात काहीही नाही.

ओवी ११५:
ऐसिया व्यापका मातें । मानूनि जे भजती भलतेथें ।
परि साचोकारें उदितें । प्रेमभावें ॥
अर्थ:
याप्रमाणे, मी व्यापक आहे असे समजून ते मला भजतात, पण त्यांचे भजन खरोखरच्या प्रेमभावनेने केलेले असते.

ओवी ११६:
देश काळ वर्तमान । आघवें मजसीं करूनि अभिन्न ।
जैसा वायु होऊन गगन । गगनींचि विचरे ॥
अर्थ:
ते कसे भजतात? वारा जसा आकाशात वागतो, तसे देश, काळ आणि वर्तमान हे सर्व माझ्या स्वरूपाशी एकरूप आहेत असे समजून ते वागतात.

ओवी ११७:
ऐसेनि जे निजज्ञानी । खेळत सुखें त्रिभुवनीं ।
जगद्‌रूपा मनीं । सांठऊनि मातें ॥
अर्थ:
अशा ज्ञानाने युक्त असलेले आत्मज्ञानी, जे जगद्रूप मला अंतःकरणात साठवून त्रैलोक्यात सुखाने व्यवहार करतात.

ओवी ११८:
जें जें भेटे भूत । तें तें मानिजे भगवंत ।
हा भक्तियोगु निश्चित । जाण माझा ॥
अर्थ:
जे काही भूत भेटतात, ते सर्व भगवान मानतात. हा भक्तियोग निश्चीत आहे, हे जाणून घ्या.

ओवी ११९:
चित्तें मीचि जाहाले । मियांचि प्राणें धाले ।
जीवों मरों विसरले । बोधाचिया भुली ॥
अर्थ:
अंतःकरणाने ते माझ्याच स्वरूपात एकरूप झाले आहेत, त्यांचे प्राण माझ्या अनुभवाने तृप्त झाले आहेत, आणि अशा स्थितीत बोधाच्या गुंगीमुळे जन्म-मरणाला विसरतात.

ओवी १२०:
मग तया बोधाचेनि माजे । नाचती संवादसुखाचीं भोजें ।
आतां एकमेकां घेपे दीजे । बोधचि वरी ॥
अर्थ:
त्या ज्ञानाच्या मदाने, प्रेमाच्या आनंदाने ते एकमेकांना ज्ञान देत आहेत आणि आनंदात नाचत आहेत.

ओवी १२१:
जैशीं जवळकेंचीं सरोवरें । उचंबळलिया कालवती परस्परें ।
मग तरंगासि धवळारें । तरंगचि होती ॥
अर्थ:
ज्या प्रमाणे जवळ असलेल्या दोन तलावांच्या पाण्याने एकमेकांत मिसळून लाटा तयार होतात, तसा अनुभव एकत्र येतो.

ओवी १२२:
तैसी येरयेरांचिये मिळणी । पडत आनंदकल्लोळांची वेणी ।
तेथ बोध बोधाचीं लेणीं । बोधेंचि मिरवी ॥
अर्थ:
भक्तांना एकत्र येताना आनंदाच्या लाटांचा गुंफा तयार होतो, आणि त्या ठिकाणी बोध आपल्याच अलंकारात सजतो.

ओवी १२३:
जैसें सूर्यें सूर्यातें वोंवाळिलें । कीं चंद्रें चंद्रम्या क्षेम दिधलें ।
ना तरी सरिसेनि पाडें मीनले । दोनी वोघ ॥
अर्थ:
जसे सूर्य सूर्याला आलिंगन देतो किंवा चंद्र चंद्राला, तसेच सारखे गुणधर्म असलेले प्रवाह एकत्र येतात.

ओवी १२४:
तैसें प्रयाग होत सामरस्याचें । वरी वोसाण तरत सात्त्विकाचें ।
ते संवादचतुष्पथींचे । गणेश जाहले ॥
अर्थ:
प्रयागामध्ये जसा गंगा व यमुना यांचा संगम होतो, तसे भक्तांच्या भेटीमध्ये ऐक्यरसाचा संगम होतो, ज्यामध्ये सात्त्विक भावना उद्भवतात.

ओवी १२५:
तेव्हां तया महासुखाचेनि भरें । धांवोनि देहाचिये गांवाबाहेरें ।
मियां धाले तेणें उद्‌गारें । लागती गाजों ॥
अर्थ:
ब्रह्मसुखाच्या उत्कर्षाने ते देहरूप गावाबाहेर धावत जातात, आणि त्या तृप्तीच्या आनंदाने गर्जना करतात.

ओवी १२६:
पैं गुरुशिष्यांचिया एकांतीं । जे अक्षरा एकाची वदंती ।
ते मेघाचियापरी त्रिजगतीं । गर्जती सैंघ ॥
अर्थ:
गुरु आणि शिष्य एकांतात ज्या अक्षराचा उपदेश करतात, तो उपदेश मेघांच्या गर्जनेप्रमाणे तिन्ही लोकांत प्रसिद्ध होतो.

ओवी १२७:
जैसी कमळकळिका जालेपणें । हृदयींचिया मकरंदातें राखों नेणें ।
दे राया रंका पारणें । आमोदाचें ॥
अर्थ:
जसे पूर्ण उमलेली कमळाची कळी आपल्या सुवासास दाबून ठेवू शकत नाही, तसेच ती राजाला किंवा गरीबाला सुवासाची मेजवानी देते.

ओवी १२८:
तैसेंचि मातें विश्वीं कथित । कथितेनि तोषें कथूं विसरत ।
मग तया विसरामाजीं विरत । आंगें जीवें ॥
अर्थ:
त्या प्रमाणे, सर्व जगात माझे वर्णन करताना ते त्या वर्णनाच्या आनंदात विसरतात आणि त्या विसरामध्ये अंगाने व जीवाने विरतात.

ओवी १२९:
ऐसें प्रेमाचेनि बहुवसपणें । नाहीं राती दिवो जाणणें ।
केलें माझें सुख अव्यंगवाणें । आपणपेयां जिहीं ॥
अर्थ:
अशा प्रेमाच्या अनेक स्वरूपांत, रात्री आणि दिवसा भेद नसतो, कारण माझे सुख अव्यक्त स्वरूपात आहे.

ओवी १३०:
तयां मग जें आम्ही कांहीं । द्यावें अर्जुना पाहीं ।
ते ठायींचीच तिहीं । घेतली सेल ॥
अर्थ:
अर्जुना, आम्ही त्यांना जे काही द्यायचे, ते आधीच त्यांनी कमावलेले असते.

ओवी १३१:
कां जे ते जिया वाटा । निगाले गा सुभटा ।
ते सोय पाहोनि अव्हांटा । स्वर्गापवर्ग ॥
अर्थ:
कारण, अर्जुना, ज्या मार्गाने ते जातात, त्या मार्गास स्वर्ग आणि मोक्ष यांची तुलना करणे अशक्य आहे.

ओवी १३२:
म्हणौनि तिहीं जें प्रेम धरिलें । तेंचि आमुचें देणें उपाइलें ।
परि आम्हीं देयावें हेंहि केलें । तिहींची म्हणिपे ॥
अर्थ:
त्यांनी जे प्रेम धरले, तेच आमचे देणे आहे. त्यांनी केलेल्या कामामुळे आमचे दान मानले गेले.

ओवी १३३:
आतां यावरी येतुलें घडे । जें तेंचि सुख आगळें वाढें ।
आणि काळाची दृष्टि न पडे । हें आम्हां करणें ॥
अर्थ:
आता प्रेमसुख अधिक वाढणार आहे आणि त्यावर काळाची दृष्टी पडू नये, हे आमचे कर्तव्य आहे.

ओवी १३४:
लळेयाचिया बाळका किरीटी । गवसणी करूनि स्नेहाचिया दिठी ।
जैसी खेळतां पाठोपाठीं । माउली धांवे ॥
अर्थ:
ज्याप्रमाणे आई आपल्या आवडत्या मुलावर प्रेमाचे पांघरूण घालून त्याच्या मागे धावते.

ओवी १३५:
तें जो जो खेळ दावी । तो तो पुढें सोनयाचा करूनि ठेवी ।
तैसी उपास्तीची पदवी । पोषित मी जायें ॥
अर्थ:
ज्या खेळाला बालक दाखवेल, त्या त्या खेळाला आई सोनेरी बनवते; तसेच, मी भक्तांच्या उपासनेला पोषित करतो.

ओवी १३६:
जिये पदवीचेनि पोषकें । ते मातें पावती यथासुखें ।
हे पाळती मज विशेखें । आवडे करूं ॥
अर्थ:
उपासनेच्या स्थितीच्या पोषणाने भक्तांना प्राप्त करणे मला विशेष आवडते.

ओवी १३७:
पैं गा भक्तासि माझें कोड । मज तयाचे अनन्यगतीची चाड ।
कां जे प्रेमळांचें सांकड । आमुचिया घरीं ॥
अर्थ:
भक्ताला माझे कौतुक असते, आणि मला त्याच्या एकनिष्ठतेची आवश्यकता आहे, कारण घरात प्रेमळ भक्तांचा दुष्काळ आहे.

ओवी १३८:
पाहें पां स्वर्ग मोक्ष उपाइले । दोन्ही मार्ग तयाचिये वाहणी केले ।
आम्हीं आंगही शेखीं वेंचिलें । लक्ष्मियेसीं ॥
अर्थ:
अर्जुना, पहा, उपायांनी प्राप्त करून घेण्याचे स्वर्ग आणि मोक्ष हे मार्ग आम्ही त्यांच्यासाठी खुले केले आहेत.

ओवी १३९:
परि आपणपेंवीण जें एक । तें तैसेंचि सुख साजुक ।
सप्रेमळालागीं देख । ठेविलें जतन ॥
अर्थ:
परंतु आपलेपणावाचून (माझ्या समावेशाशिवाय) असलेले प्रेमसुख, ते विशेष प्रेमळ भक्तांकरता जतन केले आहे.

ओवी १४०:
हा ठायवरी किरीटी । आम्ही प्रेमळु घेवों आपणयासाठीं ।
या बोलीं बोलिजत गोष्टी । तैसिया नव्हती गा ॥
अर्थ:
अर्जुना, आम्ही प्रेमाने तुम्हाला घेतले आहे आणि या शब्दांनी तुम्हाला हे सांगितले आहे, हे खरे आहे.

ओवी १४१:
म्हणौनि मज आत्मयाचा भावो । जिहीं जियावया केला ठावो ।
एक मीवांचूनि वावो । येर मानिलें जिहीं ॥
अर्थ:
त्या प्रमाणे, जो मी आत्मा आहे, त्याची अखंड प्रेमवृत्ती आपल्या जगण्याला ठिकाण करणारी आहे, ज्यांनी माझ्यावाचून बाकीचे सर्व फोल मानले आहे.

ओवी १४२:
तयां तत्त्वज्ञां चोखटां । दिवी पोतासाची सुभटा ।
मग मीचि होऊनि दिवटा । पुढां पुढां चालें ॥
अर्थ:
अर्जुना, शुद्ध तत्त्वज्ञ प्रेमळ भक्तांच्या समोर मी ज्ञानाची मशाल धरणारा दिवटा होऊन पुढे जातो.

ओवी १४३:
अज्ञानाचिये राती- । माजीं तमाचि मिळणी दाटती ।
ते नाशूनि घालीं परौती । तयां करीं नित्योदयो ॥
अर्थ:
अज्ञानाच्या रात्रीमध्ये दाट काळोख असताना, मी त्या अज्ञानाचा नाश करून ज्ञानाचा नित्य उदय करतो.

ओवी १४४:
ऐसें प्रेमळाचेनि प्रियोत्तमें । बोलिलें जेथ पुरुषोत्तमें ।
तेथ अर्जुन मनोधर्में । निवालों म्हणतसे ॥
अर्थ:
याप्रमाणे प्रेमळ भक्तांसाठी अतिशय प्रिय असणारा पुरुषोत्तम जेव्हा बोलला, तेव्हा अर्जुन म्हणाला, “माझे मन शांत झाले.”

ओवी १४५:
हां हो जी अवधारा । भला केरु फेडिला संसारा ।
जाहलों जननीजठरजोहरा- । वेगळा प्रभू ॥
अर्थ:
अहो महाराज, (माझा) जन्ममरणाचा कचरा तुम्ही चांगला नाहीसा केला. त्यामुळे, मी आईच्या गर्भाच्या अग्निकुंडापासून मुक्त झालो.

ओवी १४६:
जी जन्मलेपण आपुलें । हें आजि मियां डोळां देखिलें ।
जीवित हातां चढलें । आवडतसें ॥
अर्थ:
महाराज, आज मी माझा जन्म डोळ्यांनी पाहिला आहे (आत्मज्ञान हा नवीन जन्म आहे), त्यामुळे माझे जीवन माझ्या हातात आले.

ओवी १४७:
आजि आयुष्या उजवण जाहली । माझिया दैवा दशा उदयली ।
जे वाक्यकृपा लाधली । दैविकेनि मुखें ॥
अर्थ:
आज माझ्या आयुष्याची सफलता झाली आहे, कारण देवाच्या मुखाने उपदेशरूपी कृपा प्राप्त झाली.

ओवी १४८:
आतां येणें वचन तेजाकारें । फिटलें आंतील बाहेरील आंधारें ।
म्हणौनि देखतसें साचोकारें । स्वरूप तुझें ॥
अर्थ:
आता येणारे वचन तेजस्वी आहे; बाहेरच्या आंधाराला फेटाळून टाकते. म्हणूनच, तुझा स्वरूप पाहताना मला आनंद होतो.

ओवी १४९:
तरी होसी गा तूं परब्रह्म । जें या महाभूतां विसंवतें धाम ।
पवित्र तूं परम । जगन्नाथा ॥
अर्थ:
अर्जुन म्हणतो, "श्रीकृष्ण, या पंचमहाभूतांच्या विश्रांतीचे ठिकाण असलेले जे सर्वात श्रेष्ठ ब्रह्म, ते तू आहेस. हे जगन्नाथ, तू अत्यंत पवित्र आहेस."

ओवी १५०:
तूं परम दैवत तिहीं देवां । तूं पुरुष जी पंचविसावा ।
दिव्य तूं प्रकृतिभावा- । पैलीकडील ॥
अर्थ:
"तू ब्रह्मादि तिन्ही देवांचे सर्वोच्च आराध्य दैवत आहेस, तू चोवीस तत्वांपलिकडचा पंचविसावा तत्व आहेस. तू अलौकिक तेजस्वी आहेस आणि प्रकृतीने उत्पन्न केलेल्या पदार्थांपलिकडील आहेस."

ओवी १५१:
अनादिसिद्ध तूं स्वामी । जो नाकळिजसी जन्मधर्मीं ।
तो तूं हें आम्ही । जाणितलें आतां ॥
अर्थ:
"हे स्वामी, तू अनादी व नित्यसिद्ध आहेस, व जन्मादिक धर्मांचा अंमल तुझ्यावर लागू होत नाही. हे आम्हाला आता समजले आहे."

ओवी १५२:
तूं या कालत्रयासि सूत्री । तूं जीवकळेची अधिष्ठात्री ।
तूं ब्रह्मकटाहधात्री । हें कळलें फुडें ॥
अर्थ:
"तू या कालत्रयाला सूत्रबद्ध करणारा आहेस. तू जीवांच्या आधिष्ठाता आहेस आणि तू ब्रह्मकटाहधात्री आहेस. हे सर्व आम्हाला समजले आहे."

ओवी १५३:
पैं आणिकही एक परी । इये प्रतीतीची येतसे थोरी ।
जे मागें ऐसेंचि ऋषीश्वरीं । सांगितलें तूंतें ॥
अर्थ:
"याच अनुभवाचा एक वेगळा थोरपणा आहे. कारण मागे मोठ्या ऋषींनी याचप्रमाणे तुझा उल्लेख केला होता."

ओवी १५४:
परि तया सांगितलियाचें साचपण । हें आतां माझें देखतसे अंतःकरण ।
जे कृपा केली आपण । म्हणौनि देवा ॥
अर्थ:
"परंतु त्या सांगितलेल्या गोष्टींचा खरेपणा आता माझ्या अंतःकरणाला पटत आहे. कारण हे देवा, तुझ्या कृपेनेच घडले आहे."

ओवी १५५:
एर्‍हवीं नारदु अखंड जवळां ये । तोही ऐसेंचि वचनीं गाये ।
परि अर्थ न बुजोनि ठाये । गीतसुखचि ऐकों ॥
अर्थ:
"देवऋषी नारद आमच्याकडे नेहेमी येऊन अशाच अर्थाची गाणी गात होते. परंतु त्याचा अर्थ आम्हाला समजत नव्हता, आणि आम्ही गाण्याचा आनंद घेत होतो."

ओवी १५६:
जी आंधळेयांच्या गांवीं । आपणपें प्रगटलें रवी ।
तरी तिहीं वोतपलीचि घ्यावी । वांचूनि प्रकाशु कैंचा ? ॥
अर्थ:
"हे देवा, आंधळ्यांच्या गावात सूर्य प्रगट झाला तरी त्यांना फक्त सूर्याच्या उष्णतेचा अनुभव येईल; प्रकाशाचा अनुभव त्यांना कसा येणार?"

ओवी १५७:
परि देवर्षि अध्यात्म गातां । आहाच रागांगेंसीं जे मधुरता ।
तेचि फावे येर चित्ता । नलगेचि कांहीं ॥
अर्थ:
"नारदही अध्यात्मपर गाणी गात असताना त्यांच्या गाण्यातील मधुरता अनुभवायला मिळत होती, परंतु आमच्या चित्ताला त्यापलीकडे काही कळत नव्हते."

ओवी १५८:
पैं असिता देवलाचेनि मुखें । मी एवंविधा तूंतें आइकें ।
परि तैं बुद्धि विषयविखें । घारिली होती ॥
अर्थ:
"त्या ऋषींच्या तोंडून तुझ्या स्वरूपाबद्दल जे काही ऐकले, तेव्हा माझी बुद्धी विषयांच्या विषाने व्यापलेली होती."

ओवी १५९:
विषयविषाचा पडिपाडू । गोड परमार्थु लागे कडू ।
कडू विषय तो गोडू । जीवासी जाहला ॥
अर्थ:
"विषयांच्या प्रभावामुळे गोड असणारा परमार्थ देखील कडू वाटतो आणि स्वाभाविकपणे कडू असलेले विषय चांगले वाटतात."

ओवी १६०:
आणि हें आणिकांचें काय सांगावें । राउळा आपणचि येऊनि व्यासदेवें ।
तुझें स्वरूप आघवें । सर्वदा सांगिजे ॥
अर्थ:
"आणखी दुसऱ्याला काय सांगू? व्यासदेवांनी आमच्या राजवाड्यात येऊन नेहमी तुझे स्वरूप वर्णन करावे."

ओवी १६१:
परि तो अंधारीं चिंतामणि देखिला । जेवीं नव्हे या बुद्धी उपेक्षिला ।
पाठीं दिनोदयीं वोळखिला । होय म्हणौनि ॥
अर्थ:
"परंतु व्यासांचा उपदेश म्हणजे अंधारात पडलेल्या चिंतामणीसमान आहे. बुद्धीने त्याची उपेक्षा केली, परंतु उजेड आल्यावर तो चिंतामणीच आहे असे समजले."

ओवी १६२:
तैसीं व्यासादिकांचीं बोलणीं । तिया मजपाशीं चिद्‍रत्‍नांचिया खाणी ।
परि उपेक्षिल्या जात होतीया तरणी । तुजवीण कृष्णा ॥
अर्थ:
"तशा व्यासादिकांच्या बोलण्यांमुळे मला चिद्‍रत्‍नांच्या खाणीसारखे अनुभव येत होते, परंतु त्या उपेक्षिले जात होत्या, केवळ तुझ्याविना, कृष्णा."

ओवी १६३:
ते आतां वाक्यसूर्यकर तुझे फांकले । आणि ऋषीं मार्ग होते जे कथिले ।
तयां आघवियांचेंचि फिटलें । अनोळखपण ॥
अर्थ:
"आता तुझे वाक्यरूप सूर्याचे किरण माझ्या हृदयावर आले आहेत, आणि ऋषींनी सांगितलेल्या मार्गांचा अपरिचितपणा आता नाहीसा झाला आहे."

ओवी १६४:
जी ज्ञानाचें बीज तयांचे बोल । माजीं हृदयभूमिके पडिले सखोल ।
वरि इये कृपेची जाहाली वोल । म्हणौनि संवाद फळेंशीं उठलें ॥
अर्थ:
"त्यांचे ज्ञानबीज माझ्या हृदयातील खोल जमिनीत पेरले गेले आहे, आणि तुमच्या कृपेचा ओलावा मिळाल्याने संवादाचे फळ प्राप्त झाले."

ओवी १६५:
अहो नारदादिकां संतां । त्यांचिया उक्तिरूप सरितां ।
महोदधीं जाहलों अनंता । संवादसुखाचा ॥
अर्थ:
"हे देवा, नारद व इतर संतांच्या युक्तिरूप नद्यांच्या सहकार्याने मी संवादरूपी सुखाचा समुद्र बनलो."

ओवी १६६:
प्रभु आघवेनि येणें जन्में । जियें पुण्यें केलीं मियां उत्तमें ।
तयांचीं न ठकतीचि अंगीं कामें । सद्‌गुरू तुवां ॥
अर्थ:
"हे महाराज, या जन्मात आणि सर्व जन्मात केलेले उत्तम पुण्य माझी कार्ये राहिली नाहीत, कारण त्यांनी तुझ्यासारखा योग्य गुरु मला दिला."

ओवी १६७:
एर्‍हवीं वडिलवडिलांचेनि मुखें । मी सदां तूंतें कानीं आइकें ।
परि कृपा न कीजेचि तुवां एकें । तंव नेणवेचि कांहीं ॥
अर्थ:
"मी वाडवडिलांच्या तोंडून तुझे वर्णन ऐकत होतो, परंतु तुझ्या एकट्याच्या कृपेने मला काहीही कळले नाही."

ओवी १६८:
म्हणौनि भाग्य जैं सानुकूळ । जालिया केले उद्यम सदां सफळ ।
तैसें श्रुताधीत सकळ । गुरुकृपा साच ॥
अर्थ:
"ज्या वेळेला दैव अनुकूल असते, त्या वेळेला सर्व उद्योग फलद्रूप होतात; तसंच गुरुच्या कृपेने ऐकलेले ज्ञानही कार्य करते."

ओवी १६९:
जी बनकरु झाडें सिंपी जीवेंसाटीं । पाडूनि जन्में काढी आटी ।
परि फळेंसी तैंचि भेटी । जैं वसंतु पावे ॥
अर्थ:
"माळी झाडांचे संगोपन करतो, परंतु फळे त्याला वसंत ऋतूतच मिळतात."

ओवी १७०:
अहो विषमा जैं वोहट पडे । तैं मधुर तें मधुर आवडे ।
पैं रसायनें तैं गोडें । जैं आरोग्य देहीं ॥
अर्थ:
"ज्या वेळी विषमज्वराला उतार लागतो, त्या वेळी गोड पदार्थ गोड लागतात; आणि जेव्हा शरीरात आरोग्य येते, तेव्हा औषधे परिणामकारक ठरतात."

ओवी १७१:
कां इंद्रियें वाचा प्राण । यां जालियांचे तैंचि सार्थकपण ।
जैं चैतन्य येऊनि आपण । संचरे माजीं ॥
अर्थ:
"ज्या वेळी जीव शरीरात प्रवेश करतो, त्या वेळी इंद्रिये, वाचा आणि प्राण यांचे सार्थक होते."

ओवी १७२:
तैसें शब्दजात आलोडिलें । अथवा योगादिक जें अभ्यासिलें ।
तें तैंचि म्हणों ये आपुलें । जैं सानुकूल श्रीगुरु ॥
अर्थ:
"शब्द, अध्ययन किंवा योग साधना या सर्व गोष्टी गुरु अनुकूल असताना आपलीच असल्यासारखी वाटतात."

ओवी १७३:
ऐसिये जालिये प्रतीतीचेनि माजें । अर्जुन निश्चयाचि नाचतुसें भोजें ।
तेवींचि म्हणे देवा तुझें । वाक्य मज मानलें ॥
अर्थ:
"असेच अनुभव झाल्यानंतर, निश्चयाने आनंदित अर्जुन म्हणाला, 'देवा, तुमचे वाक्य मला फारच पटले.'"

ओवी १७४:
तरि साचचि हें कैवल्यपती । मज त्रिशुद्धी आली प्रतीती ।
जे तूं देवदानवांचिये मती- । जोगा नव्हसी ॥
अर्थ:
"हे मोक्षाच्या मालक, खरे म्हणजे, या अनुभवाने मला त्रिशुद्धता प्राप्त झाली आहे, कारण तू देव किंवा दैत्य यांच्या बुद्धींना समजण्यासारखा नाहीस."

ओवी १७५:
तुझें वाक्य व्यक्ती न येतां देवा । जो आपुलिया जाणे जाणिवा ।
तो कहींचि नोहे हें मद्‌भावा । भरंवसेनि आलें ॥
अर्थ:
"तुझ्या वाक्याची व्यक्तीला समज येत नाही, कारण ती आपल्या ज्ञानाच्या जाणिवांत येते; त्यामुळे ते काहीही ठरवले जात नाही."

ओवी १७६:
एथ आपुलें वाढपण जैसें । आपणचि जाणिजे आकाशें ।
कां मी येतुली घनवट ऐसें । पृथ्वीचि जाणे ॥
अर्थ:
"ज्याप्रमाणे आकाशाचे विस्तार किती आहे हे आकाशालाच माहीत, तसेच पृथ्वीच्या भरीवतेचे प्रमाण पृथ्वीच जाणते."

ओवी १७७:
तैसा आपुलिये सर्वशक्ती । तुज तूंचि जाणसी लक्ष्मीपती ।
येर वेदादिक मती । मिरवती वायां ॥
अर्थ:
"तुला लक्ष्मीपते, तुझ्या सर्व सामर्थ्याची माहिती आहे; अन्यथा वेद व इतर ज्ञान त्या स्वरूपाला जाणून न येता व्यर्थ बडबड करतात."

ओवी १७८:
हां गा मनातें मागां सांडावें । पवनातें वावीं मवावें ।
आदिशून्य तरोनि जावें । केउतें बाहीं ॥
अर्थ:
"अरे, सर्वात चपल मनालाही शर्यतीत मागे कसे टाकता येईल? वाऱ्याला हाताने कसे मोजता येईल? मायेतून बाहूंच्या जोरावर कसे पार पडता येईल?"

ओवी १७९:
तैसें हें तुझें जाणणें आहे । म्हणौनि कोणाही ठाउकें नोहे ।
आतां तुझें ज्ञान होये । तुजचिजोगें ॥
अर्थ:
"तुझे ज्ञान समजून घेणे असंभव आहे; म्हणूनच तुझे ज्ञान कोणालाही होत नाही. तुझ्या स्वरूपाचे ज्ञान घेणे तुझ्याच योग्यतेचे आहे."

ओवी १८०:
जी आपणयातें तूंचि जाणसी । आणिकातें सांगावयाही समर्थ होसी ।
तरी आतां एक वेळ घाम पुसीं । आर्तीचिये निडळींचा ॥
अर्थ:
"हे देवा, तू आपल्या स्वरूपाला तूच जाणतोस; दुसऱ्याला ते सांगण्यास तुझी समर्थता आहे. तर आता एक वेळ माझ्या इच्छारूपी कपाळावरचा घाम पुसून टाक."

ओवी १८१:
हें आइकिलें कीं भूतभावना । त्रिभुवनगजपंचानना ।
सकळदेवदेवतार्चना । जगन्नायका ॥
अर्थ:
"हे जगाच्या उत्पत्तीसाठी त्रिभुवनाला नाश करणारा, सर्व देवतांना पूज्य असलेला जगन्नायक, हे ऐकले का?"

ओवी १८२:
जरी थोरी तुझी पाहात आहों । तरी पासीं उभे ठाकावयाही योग्य नोहों ।
या शोच्यता जरी विनवूं बिहों । तरी आन उपायो नाहीं ॥
अर्थ:
"जरी मी थोडा वेळ तुझे दर्शन घेत असलो, तरी तुझ्या समोर उभे राहण्यास योग्य नाही. या शोच्यतेसाठी जरी मी विनवणारा असेन, तरी दुसरा उपाय नाही."

ओवी १८३:
भरले समुद्र सरिता चहूंकडे । परि ते बापियासि कोरडे ।
कां जैं मेघौनि थेंबुटा पडे । तैं पाणी कीं तया ॥
अर्थ:
"सर्व बाजूंना नद्या आणि समुद्र भरलेले असले तरी चातकाला कोरडेच असते, कारण त्याला विशेषतः मेघातून पाण्याचे थेंब मिळवावे लागतात."

ओवी १८४:
तैसे श्रीगुरु सर्वत्र आथी । परि कृष्णा आम्हां तूंचि गती ।
हें असो मजप्रती । विभूती सांगें ॥
अर्थ:
"गुरू सर्वत्र आहेत, परंतु कृष्णा, तूच आमचं आश्रयस्थान आहेस. त्यामुळे मला तुझ्या विभूत्या सांग."

ओवी १८५:
जी तुझिया विभूती आघविया । परि व्यापिती शक्ति दिव्या जिया ।
तिया आपुलिया दावाविया । आपण मज ॥
अर्थ:
"महाराज, तुझ्या सर्व विभूत्या आहेत, परंतु दिव्य शक्तीने व्याप्त अशा ज्या विभूत्या आहेत, त्या मला दाखवाव्यात."

ओवी १८६:
जिहीं विभूतीं ययां समस्तां । लोकांतें व्यापूनि आहासी अनंता ।
तिया प्रधाना नामांकिता । प्रगटा करीं ॥
अर्थ:
"कृष्णा, ज्या विभूतींनी सर्व लोकांना व्यापून टाकले आहे, त्या मुख्य विभूत्या सांग."

ओवी १८७:
कथं विद्यामहं योगिंस्त्वां सदा परिचिन्तयन् ।
केषु केषु च भावेषु चिन्त्योऽसि भगवन्मया ॥
अर्थ:
"हे योगिन्, मी तुला कसे जाणावे, कारण मी सदैव तुझे चिंतन करण्याची इच्छा बाळगतो? कोणकोणत्या भावांमध्ये तुझा चिंतन करणे शक्य आहे?"

ओवी १८८:
जी कैसें मियां जाणावें । काय जाणोनि सदा चिंतावें ।
जरी तूंचि म्हणों आघवें । तरि चिंतनचि न घडे ॥
अर्थ:
"कृष्णा, मी तुला कसे जाणावे आणि का नेहमी चिंतन करावे? कारण तू सर्व आहेस असे म्हटले तरी चिंतन घडणार नाही."

ओवी १८९:
म्हणौनि मागां भाव जैसे । आपुले सांगितले तुवां उद्देशें ।
आतां विस्तारोनि तैसे । एक वेळ बोलें ॥
अर्थ:
"म्हणून मागे (सातव्या आणि नवव्या अध्यायात) ज्या तुझ्या विभूत्या थोडक्यात सांगितल्या होत्या, त्या आता विस्ताराने सांग."

ओवी १९०:
आणि पुसलिया जिया विभूती । त्याही बोलाविया भूतपती ।
येथ म्हणसी जरी पुढती । काय सांगों ?
अर्थ:
"आणि ज्या विभूतींचा मी विचार केला, त्या देखील जगन्नाथाने मला सांगाव्यात. यावर तू काही विचार करशील तर काय सांगू?"

ओवी १९१:
तरी हा भाव मना । झणें जाय हो जनार्दना ।
पैं प्राकृताही अमृतपाना । ना न म्हणवे जेवीं ॥
अर्थ:
"कृष्णा, तुझ्या मनात असली कल्पना येऊ नये. कारण सामान्य अमृतही प्यावयास लागले तरी नकार देत नाही."

ओवी १९२:
जे काळकूटाचें सहोदर । जें मृत्यूभेणें प्याले अमर ।
तरि दिहाचे पुरंदर । चौदा जाती ॥
अर्थ:
"जे अमृत काळकूट विषाचे भाऊ आहे आणि जे मृत्यूच्या भीतीने देव प्याले, तरी त्यांचे प्रभाव एक दिवसातच चौदा इंद्र बनवतात."

ओवी १९३:
ऐसा कवण एक क्षीराब्धीचा रसु ।
जया वायांचि अमृतपणाचा आभासु ।
तयाचाही मीठांशु । जे पुरे म्हणों नेदी ॥
अर्थ:
"अशा क्षीरसमुद्रातील एक पदार्थ, ज्याला अमृताचे स्वरूप असलेले आभास आहे, त्याची गोडी घेणाऱ्यांना 'पुरे' म्हणून माहीत नाही."

ओवी १९४:
तया पाबळेयाही येतुलेवरी । गोडियेचि आथि थोरी ।
मग हें तंव अवधारीं । परमामृत साचें ॥
अर्थ:
"त्या हलक्या दर्जाच्या अमृताला जर एवढे महत्त्व मिळत असेल, तर हे तर खरोखर परमामृत आहे."

ओवी १९५:
जें मंदराचळु न ढाळितां । क्षीरसागरु न डहुळितां ।
अनादि स्वभावता । आइतें आहे ॥
अर्थ:
"परमामृत मंदर पर्वत न हलवता व क्षीरसमुद्राचे मंथन न करता स्वभावानेच आहे."

ओवी १९६:
जें द्रव ना नव्हे बद्ध । जेथ नेणिजती रस गंध ।
जें भलतयांही सिद्ध । आठवलेंचि फावे ॥
अर्थ:
"परमामृत द्रव नाही, घट्ट नाही; ज्यामध्ये रस आणि गंध माहीत नाहीत, तो परमामृत स्मरण केल्याबरोबर अनुभवाला येतो."

ओवी १९७:
जयाची गोठीचि ऐकतखेंवो । आघवा संसारु होय वावो ।
बळिया नित्यता लागे येवों । आपणपेंया ॥
अर्थ:
"ज्याची गोष्ट ऐकली की संपूर्ण संसाराचा नाश होतो आणि कधीही न ढळणारी नित्यता प्राप्त होते."

ओवी १९८:
जन्ममृत्यूची भाख । हारपोनि जाय निःशेख ।
आंत बाहेरी महासुख । वाढोंचि लागे ॥
अर्थ:
"ज्या परमामृताची गोष्ट ऐकल्याबरोबर जन्म आणि मृत्युची भाषा समूळ नाहीशी होते, आणि अंतर्बाह्य ब्रह्मसुख वाढायला लागते."

ओवी १९९:
मग दैवगत्या जरी सेविजे । तरी तें आपणचि होऊनि ठाकिजे ।
तें तुज देतां चित्त माझें । पुरें म्हणों न शके ॥
अर्थ:
"मग दैवयोगाने ते सेवन करण्याचा योग आला, तर सेवन करणारा परमामृत होऊन जातो, आणि तेव्हा माझे चित्त 'पुरे' असे म्हणू शकत नाही."

ओवी २००:
तुझें नामचि आम्हां आवडे । वरि भेटी होय आणि जवळिक जोडे ।
पाठीं गोठी सांगसी सुरवाडें । आनंदाचेनी ॥
अर्थ:
"तुझे नावही आम्हाला आवडते, कारण तुझ्या भेटीमुळे आणि जवळीकामुळे आनंद वाढतो."

ओवी २०१:
आतां हें सुख कायिसयासारिखें । कांहीं निर्वचेना मज परितोखें ।
तरि येतुलें जाणें जे येणें मुखें । पुनरुक्तही हो ॥
अर्थ:
"आता हे सुख कशासारखे आहे, हे सांगता येत नाही. तरीही मी समजतो की, तुम्हाला विचारलेल्या गोष्टीची पुनरुक्ती झाल्याचं मी मानतो."

ओवी २०२:
हां गा सूर्य काय शिळा ? । अग्नि म्हणों येत आहे वोंविळा ? ।
कां नित्य वाहातया गंगाजळा । पारसेपण असे ? ॥
अर्थ:
"अहो, सूर्याला शिळा म्हणता येईल का? अग्नीस ओवळा म्हणता येईल का? नेहमी वहाणार्‍या गंगेच्या पाण्याला पारोसेपणा येतो का?"

ओवी २०३:
तुंवा स्वमुखें जें बोलिलें । हें आम्हीं नादासि रूप देखिलें ।
आजि चंदनतरूचीं फुलें । तुरंबीत आहों मां ॥
अर्थ:
"तुमच्या मुखाने जे बोललात, ते आम्ही मूर्तिमंत नादब्रह्मच पाहिले. तुमच्या बोलण्याने चंदनाच्या झाडाच्या फुलांचा सुवास घेतल्यासारखे वाटते."

ओवी २०४:
तया पार्थाचिया बोला । सर्वांगें श्रीकृष्ण डोलला ।
म्हणे भक्तिज्ञानासि जाहला । आगरु हा ॥
अर्थ:
"अर्जुनाच्या या बोलण्याने कृष्ण सर्व अंगाने डोलला आणि म्हणाला की, अर्जुन भक्ति व ज्ञान यांचे उत्तम प्रतीक आहे."

ओवी २०५:
ऐसा पतिकराचिया तोषा आंतु । प्रेमाचा वेगु उचंबळतु ।
सायासें सांवरूनि अनंतु । काय बोले ॥
अर्थ:
"अर्जुनाच्या या प्रेमाने कृष्णाने समाधी घेतली; प्रेमाचा वेग त्याच्या मनाला उचंबळत आहे. आता तो काय बोलणार?"
--

ओवी २०६:
मी पितामहाचा पिता । हें आठवितांही नाठवे चित्ता ।
कीं म्हणतसे बा पंडुसुता । भलें केलें ॥
अर्थ:
"मी ब्रह्मदेवाचा बाप आहे, हे लक्षात ठेवताना कृष्णाला हसू येत आहे. त्याने अर्जुनाला ‘बाबा’ असे संबोधले, हे त्याचं कौतुक आहे."

ओवी २०७:
अर्जुनातें बा म्हणे एथ कांहीं । आम्हां विस्मो करावया कारण नाहीं ।
आंगें तो लेंकरूं काई । नव्हेचि नंदाचें ? ॥
अर्थ:
"कृष्णाने अर्जुनाला ‘बाबा’ म्हटले, हे विशेष काही नाही. तो स्वतः नंदाचे मूल आहे, हे लक्षात घेतल्यास."

ओवी २०८:
परि प्रस्तुत ऐसें असो । हें करवी आवडीचा अतिसो ।
मग म्हणे आइकें सांगतसों । धनुर्धरा ॥
अर्थ:
"परंतु आता हे थांबवून प्रेमाच्या अतिरेकामुळे होणाऱ्या गोष्टींवर लक्ष द्या. मग कृष्ण म्हणाले, अर्जुन, आता ऐक."

ओवी २०९:
तरी तुवां पुसलिया विभूती । तयांचें अपारपण सुभद्रापती ।
ज्या माझियाचि परि माझिये मती । आकळती ना ॥
अर्थ:
"अर्जुन, तू माझ्या विभूती विचारल्यास, त्या असंख्य आहेत. त्या जरी माझ्या असल्या तरी त्या माझ्या बुद्धीच्या आटोक्यात येत नाहीत."

ओवी २१०:
आंगींचिया रोमा किती । जयाचिया तयासि न गणवती ।
तैसिया माझिया विभूती । असंख्य मज ॥
अर्थ:
"जसे व्यक्तीला त्याच्या अंगावर किती केस आहेत ते मोजता येत नाही, त्याचप्रमाणे मला माझ्या विभूतींची गणना करता येत नाही."

ओवी २११:
एर्‍हवीं तरी मी कैसा केवढा । म्हणौनि आपणपयांही नव्हेचि फुडा ।
यालागीं प्रधाना जिया रूढा । तिया आइकें ॥
अर्थ:
"खरोखर मी कसा आहे, हे माझ्या साठीही ठाऊक नाही. त्यामुळे मुख्य नामांकित विभूतींवर लक्ष द्या."

ओवी २१२:
जिया जाणतलियासाठीं । आघवीया जाणवतील किरीटी ।
जैसें बीज आलिया मुठीं । तरूचि आला होय ॥
अर्थ:
"ज्या विभूती समजल्या, त्या बाकीच्या सर्व जाणल्यासारख्या होतील, जसे बी हातात आले की झाडही ताब्यात येते."

ओवी २१३:
कां उद्यान हाता चढिन्नलें । तरी आपैसीं सांपडलीं फळें फुलें ।
तेवीं देखिलिया जिया देखवलें । विश्व सकळ ॥
अर्थ:
"जसे बगीच्यात हाता चढून फळे व फुलं सहज मिळतात, तशाच विभूतींचा विचार केल्यास सर्व विश्व विचारात घेतले जाते."

ओवी २१४:
एर्‍हवीं साचचि गा धनुर्धरा । नाहीं शेवटु माझिया विस्तारा ।
पैं गगना ऐशिया अपारा । मजमाजीं लपणें ॥
अर्थ:
"अर्जुन, हे लक्षात ठेव, माझ्या विस्तारणाचा अंत नाही; तो आकाशासारखा अपार आहे, आणि त्यात काही लपलेलं नाही."

ओवी २१५:
आइकें कुटिलालकमस्तका । धनुर्वेदत्र्यंबका ।
मी आत्मा असें एकैका । भूतमात्राच्या ठायीं ॥
अर्थ:
"कुरळे केस असलेल्या अर्जुन, जो धनुर्वेदात निष्णात आहे, ऐक. प्रत्येक प्राणिमात्राच्या ठिकाणी मीच आत्मा आहे."

ओवी २१६:
आंतुलीकडे मीचि यांचे अंतःकरणीं । भूतांबाहेरी माझीच गंवसणी ।
आदि मी निर्वाणीं । मध्यही मीचि ॥
अर्थ:
"मी आतल्या बाजूने त्यांच्यासाठी अंतःकरणात आहे आणि बाहेरील जगातही माझाच ठसा आहे. प्रारंभ, मध्य आणि अंत—मीच आहे."

ओवी २१७:
जैसें मेघां या तळीं वरी । एक आकाशचि आंत बाहेरी ।
आणि आकाशींचि जाले अवधारीं । असणेंही आकाशीं ॥
अर्थ:
"ज्याप्रमाणे मेघांच्या आत आणि बाहेर एकच आकाश आहे, तसाच आकाशातच त्यांचा जन्म व अस्त आहे."

ओवी २१८:
पाठीं लया जे वेळीं जाती । ते वेळीं आकाशचि होऊनि ठाती ।
तेवीं आदि स्थिती गती । भूतांसि मी ॥
अर्थ:
"जेव्हा जीवांचा लय होतो, तेव्हा ते आकाशात विलीन होतात. मीच त्यांची उत्पत्ती, स्थिरता आणि लय आहे."

ओवी २१९:
ऐसें बहुवस आणि व्यापकपण । माझें विभूतियोगें जाण ।
तरी जीवचि करूनि श्रवण । आइकोनि आइक ॥
अर्थ:
"असे माझे अनेकत्व आणि व्यापकत्व तू विभूतियोगाने जाण. तर आता जीव म्हणून श्रवण कर, ऐक."

ओवी २२०:
याहीवरी त्या विभूती । सांगणें ठेलें सुभद्रापती ।
सांगेन म्हणितलें तुजप्रती । त्या प्रधाना आइकें ॥
अर्थ:
"या व्यापक स्वरूपाबद्दल सांगितल्यावरही तुला विशेष विभूतिंबद्दल काही सांगायचं आहे का? (तर नाहीत). प्रेमाने सांगतो, आता मुख्य मुख्य विभूती ऐक."

ओवी २२१:
आदित्यानामहं विष्णुर्ज्योतिषां रविरंशुमान् ।
मरीचिर्मरूतामस्मि नक्षत्राणामहं शशी ॥
अर्थ:
"मी बारा आदित्यांमध्ये विष्णू आहे, ज्योतिषामध्ये मी रवि आहे, मरुद्गणांमध्ये मी मरीचि आहे, नक्षत्रांमध्ये मी चंद्र आहे."

ओवी २२२:
मरूद्‌गणांच्या वर्गीं । मरीचि म्हणे मी शारङ्गी ।
चंद्रु मी गगनरंगीं । तारांमाजीं ॥
अर्थ:
"मरुद्गणांमध्ये मी मरीचि आहे, गगनात चंद्राच्या रंगात असतो, तसंच तारांमध्ये मी आहे."

ओवी २२३:
वेदांआंतु सामवेदु । तो मी म्हणे गोविंदु ।
देवांमाजी मरुद्‍बंधु । महेंद्रु तो मी ॥
अर्थ:
"वेदांमध्ये सामवेद ही माझी विभूती आहे, असे गोविंद म्हणतो. देवांमध्ये, मरुद्गणांचा भाऊ महेंद्र मीच आहे."

ओवी २२४:
इंद्रियांमाजीं अकरावें । मन तें मी हें जाणावें ।
भूतांमाजी स्वभावें । चेतना ते मी ॥
अर्थ:
"इंद्रियांमध्ये मी अकरा आहे, मनामध्ये मीच आहे, आणि भूतांमध्ये स्वभावाने चेतना मीच आहे."

ओवी २२५:
अशेषांही रुद्रांमाझारीं । शंकर जो मदनारी ।
तो मी येथ न धरीं । भ्रांति कांहीं ॥
अर्थ:
"सर्व रुद्रांमध्ये कामाच्या शत्रूपणाला धारण करणारा जो शंकर आहे, ती माझी विभूती आहे. याबाबत कोणतीही भ्रांति ठेऊ नका."

ओवी २२६:
यक्षरक्षोगणांआंतु । शंभूचा सखा जो धनवंतु ।
तो कुबेरु मी हें अनंतु । म्हणता जाहला ॥
अर्थ:
"यक्ष आणि राक्षसांच्या समुदायामध्ये शंकराचा मित्र असलेला कुबेर, ती माझी विभूती आहे, असे श्रीकृष्ण म्हणाले."

ओवी २२७:
मग आठांही वसूंमाझारीं । पावकु तो मी अवधारीं ।
शिखराथिलियां सर्वोपरी । मेरु तो मी ॥
अर्थ:
"आणि सर्व वसत्‌गृहांमध्ये मी आहे, अग्नीमध्ये मी आहे, आणि शिखरांवर सर्वात उच्च मेरू पर्वत मीच आहे."

ओवी २२८:
जो स्वर्गसिंहासना सावावो । सर्वज्ञते आदीचा ठावो ।
तो पुरोहितांमाजीं रावो । बृहस्पती मी ॥
अर्थ:
"जो स्वर्गाच्या सिंहासनावर बसलेला आहे आणि जो सर्वज्ञतेत अग्रगण्य आहे, असा जो कुलोपाध्यायांमध्ये श्रेष्ठ असलेला बृहस्पती, ती माझी विभूती आहे."

ओवी २२९:
त्रिभुवनींचिया सेनापतीं- । आंत स्कंदु तो मी महामती ।
जो हरवीर्यें अग्निसंगती । कृत्तिकाआंतु जाहला ॥
अर्थ:
"हे बुद्धिमान अर्जुना, त्रिभुवनातील सेनापतींमध्ये स्कंद, जो शंकराच्या वीर्यापासून अग्नीच्या संगतीने कृत्तिकांमध्ये उत्पन्न झाला, ती माझी विभूती आहे."

ओवी २३०:
सकळिकां सरोवरांसी । माजीं समुद्र तो मी जळराशी ।
महर्षींआंतु तपोराशी । भृगु तो मी ॥
अर्थ:
"सर्व जलाशयांमध्ये जो समुद्र, ती माझी विभूती आहे, आणि महर्षींमध्ये तपाचे प्रतीक असलेला भृगु, ती माझी विभूती आहे."

ओवी २३१:
अशेषांही वाचा- । माजीं नटनाच सत्याचा ।
तें अक्षर एक मी वैकुंठींचा । वेल्हाळु म्हणे ॥
अर्थ:
"सर्व बोलण्यात ज्या अक्षरात सत्याचा उत्कर्ष आहे, ते एक अक्षर 'ॐ' मी आहे, असे वैकुंठप्रिय श्रीकृष्ण म्हणाले."

ओवी २३२:
समस्तांही यज्ञांच्या पैकीं । जपयज्ञु तो मी ये लोकीं ।
जो कर्मत्यागें प्रणवादिकीं । निफजविजे ॥
अर्थ:
"या मृत्युलोकात सर्व यज्ञांमध्ये जपयज्ञाची महत्त्वपूर्णता आहे, जो कर्माच्या त्यागातून ॐकारादिकांच्या योगाने प्रकट होतो."

ओवी २३३:
नामजपयज्ञु तो परम । बाधूं न शके स्नानादि कर्म ।
नामें पावन धर्माधर्म । नाम परब्रह्म वेदार्थें ॥
अर्थ:
"नामजपयज्ञ हा सर्वश्रेष्ठ आहे, ज्यास स्नानादि कर्मे बाधित करणार नाहीत. नामाने धर्म व अधर्म पवित्र होतात आणि वेदांच्या अर्थाने नाम हे परब्रह्म आहे."

ओवी २३४:
स्थावरां गिरीआंतु । पुण्यपुंज जो हिमवंतु ।
तो मी म्हणे कांतु । लक्ष्मियेचा ॥
अर्थ:
"स्थावरांमध्ये, पर्वतांमध्ये पुण्याचा साठा असलेला जो हिमालय, ती माझी विभूती आहे, असे श्रीकृष्ण म्हणाले."

ओवी २३५:
कल्पद्रुम हन पारिजातु । गुणें चंदनुही वाड विख्यातु ।
तरि ययां वृक्षजातांआंतु । अश्वत्थु तो मी ॥
अर्थ:
"कल्पवृक्ष, पारिजातक वृक्ष आणि गुणांनी अतिशय प्रसिद्ध असलेला चंदन हे जरी श्रेष्ठ वृक्ष असले तरी या सर्वांमध्ये जो पिंपळ आहे, ती माझी विभूती आहे."

ओवी २३६:
देवऋषींआंतु पांडवा । नारदु तो मी जाणावा ।
चित्ररथु मी गंधर्वां । सकळिकांमाजीं ॥
अर्थ:
"अर्जुना, देवर्षींमध्ये जो नारद आहे, ती माझी विभूती आहे. तसेच सर्व गंधर्वांमध्ये चित्ररथ नावाचा गंधर्व माझी विभूती आहे."

ओवी २३७:
ययां अशेषांही सिद्धां- । माजीं कपिलाचार्यु मी प्रबुद्धा ।
तुरंगजातां प्रसिद्धां- । आंत उचैःश्रवा मी ॥
अर्थ:
"हे बुद्धिमान अर्जुना, संपूर्ण सिद्धांमध्ये कपिलाचार्य ही माझी विभूती आहे. प्रसिद्ध घोड्यांमध्ये चौदारत्नातील उच्चै:श्रवा नावाचा घोडा ती माझी विभूती आहे."

ओवी २३८:
राजभूषण गजांआंतु । अर्जुना मी गा ऐरावतु ।
पयोराशी सुरमथितु । अमृतांशु तो मी ॥
अर्थ:
"अर्जुना, राज्याचे भूषण असलेल्या हत्तींमध्ये जो ऐरावत हत्ती आहे, ती माझी विभूती आहे. देवांनी मंथन केलेल्या क्षीरसमुद्रातून तो अमृताबरोबर निघाला."

ओवी २३९:
ययां नरांमाजीं राजा । तो विभूतिविशेष माझा ।
जयातें सकळ लोक प्रजा । होऊनि सेविती ॥
अर्थ:
"यांच्या मध्ये जो राजा आहे, तो माझी विशेष विभूती आहे, ज्याला सर्व लोक सेवा करतात."

ओवी २४०:
पैं आघवेयां हातियेरां- । आंत वज्र तें मी धनुर्धरा ।
जें शतमखोत्तीर्णकरा । आरूढोनि असे ॥
अर्थ:
"अर्जुना, सर्व हत्यारांमध्ये जे शंभर यज्ञ करून इंद्राच्या हातात असलेले वज्र आहे, ते माझी विभूती आहे."

ओवी २४१:
धेनूंमध्यें कामधेनु । तें मी म्हणे विष्वक्सेनु ।
जन्मवितयाआंत मदनु । तो मी जाणें ॥
अर्थ:
"सर्व गायींमध्ये स्वर्गातील कामधेनु ही माझी विभूती आहे. जन्म देणाऱ्यांमध्ये काम तो मी आहे."

ओवी २४२:
सर्पकुळाआंत अधिष्ठाता । वासुकी गा मी कुंतीसुता ।
नागांमाजीं समस्तां । अनंतु तो मी ॥
अर्थ:
"सापांच्या कुळामध्ये जो वासुकी आहे, तो माझी विभूती आहे. सर्व नागांमध्ये अनंत नावाचा नाग आहे, तीही माझी विभूती आहे."

ओवी २४३:
अगा यादसांआंतु । जो पश्चिम प्रमदेचा कांतु ।
तो वरुण मी हें अनंतु । सांगत असे ॥
अर्थ:
"जलचरांमध्ये पश्चिम दिशेच्या तरुणीचा स्वामी जो वरुण आहे, तो मी आहे."

ओवी २४४:
आणि पितृगणां समस्तां- । माजीं अर्यमा जो पितृदेवता ।
तो मी हें तत्त्वता । बोलत आहें ॥
अर्थ:
"सर्व पितरांमध्ये अर्यमा नावाची पितृदेवता आहे, ती माझी विभूती आहे."

ओवी २४५:
जगाचीं शुभाशुभें लिहिती । प्राणियांच्या मानसांचा झाडा घेती ।
मग केलियानुरूप होती । भोगनियम जे ॥
अर्थ:
"जगातील पुण्य-पाप लिहिणारे व प्राण्यांच्या मनाचा विचार करणारे, कर्मानुसार भोग देणारे नियम आहेत."

ओवी २४६:
तयां नियमितयांमाजीं यमु । जो कर्मसाक्षी धर्मु ।
तो मी म्हणे आत्मारामु । रमापती ॥
अर्थ:
"त्या नियमांमध्ये जो यम आहे, जो सर्व कर्मांचा साक्षीदार आहे, तो मी आहे."

ओवी २४७:
अगा दैत्यांचिया कुळीं । प्रर्‍हादु तो मी न्याहाळीं ।
म्हणौनि दैत्यभावादि मेळीं । लिंपेचि ना ॥
अर्थ:
"राक्षसांच्या कुळामध्ये जो प्रल्हाद आहे, ती माझी विभूती आहे. त्यामुळे तो आसुरी स्वभावाने लिप्त झाला नाही."

ओवी २४८:
पैं कळितयांमाजीं महाकाळु । तो मी म्हणे गोपाळु ।
श्वापदांमाजीं शार्दूळु । तो मी जाण ॥
अर्थ:
"ग्रासणारांमध्ये महाकाळ, ती माझी विभूती आहे. आणि हिंस्र पशूंमध्ये जो सिंह आहे, तोही माझी विभूती आहे."

ओवी २४९:
पक्षिजातिमाझारीं । गरुड तो मी अवधारीं ।
यालागीं जो पाठीवरी । वाहों शके मातें ॥
अर्थ:
"सर्व पक्ष्यांमध्ये गरुड ही माझी विभूती आहे, आणि म्हणूनच तो मला आपल्या पाठीवर धारण करू शकतो."

ओवी २५०:
पवनः पवतामस्मि रामः शस्त्रभृतामहम् ।
झषाणां मकरश्चास्मि स्त्रोतसामस्मि जान्हवी ॥
अर्थ:
"वेगवान वस्तूंत वायु मी आहे, शस्त्रधारकांमध्ये राम मी आहे, मत्स्यांमध्ये मकर आहे, नद्यांमध्ये भागीरथी आहे."

ओवी २५१:
पृथ्वीचिया पैसारा- । माजीं घडीं न लगतां धनुर्धरा ।
एकेचि उड्डाणें सातांहि सागरां । प्रदक्षिणा कीजे ॥
अर्थ:
"पृथ्वीच्या विस्तारात एक क्षण देखील न लागता अर्जुना, एका उडीत सातही समुद्रांना प्रदक्षिणा करणारा मी आहे."

ओवी २५२:
जेणें सांकडलिया धर्माचें कैवारें । आपणपयां धनुष्य करूनि दुसरें ।
विजयलक्ष्मिये एक मोहरें । केलें त्रेतीं ॥
अर्थ:
"ज्या रामचंद्राने धर्माच्या संकटात दुसरे धनुष्य उपसून विजय मिळवला, तो एकाकडे लक्ष्मी वळवणारा आहे."

ओवी २५३:
पाठीं उभे ठाकूनि सुवेळीं । प्रतापलंकेश्वराचीं सिसाळीं ।
गगनीं उदो म्हणतया हस्तबळीं । दिधली भूतां ॥
अर्थ:
"रामचंद्राने सुवेळ पर्वतावर उभे राहून लंकेच्या राजा रावणाची मस्तके आकाशात उंच करून 'उदो' म्हणत त्याच्या हातात बळी म्हणून दिली."

ओवी २५४:
जेणें देवांचा मानु गिंवसिला । धर्मासि जीर्णोद्धारु केला ।
सूर्यवंशीं उदेला । सूर्य जो कां ॥
अर्थ:
"रामचंद्राने देवांचा गेलेला मान पुनः मिळवला आणि धर्माचा जीर्णोद्धार केला, तो सूर्यवंशातील सूर्य आहे."

ओवी २५५:
तो हातियेरुपरजितया आंतु । रामचंद्र मी जानकीकांतु ।
मकर मी पुच्छवंतु । जळचरांमाजीं ॥
अर्थ:
"जो जानकीनाथ रामचंद्र आहे, तो शस्त्रधारकांमध्ये माझी विभूती आहे. जलचरांमध्ये जो मकर आहे, तोही माझी विभूती आहे."

ओवी २५६:
पैं समस्तांही वोघां- । मध्यें जे भगीरथें आणितां गंगा ।
जन्हूनें गिळिली मग जंघा । फाडूनि दिधली ॥
अर्थ:
"सर्व जलप्रवाहांमध्ये जी गंगा आहे, जी भगीरथ आणताना जह्नु ऋषीने गिळली आणि नंतर भगीरथाच्या प्रार्थनेवरून आपली मांडी फोडून परत दिली."

ओवी २५७:
ते त्रिभूवनैकसरिता । जान्हवी मी पंडुसुता ।
जळप्रवाहां समस्तां- । माझारीं जाणें ॥
अर्थ:
"तीनही लोकांमध्ये एक असलेली जाह्नवी नदी, ती सर्व जलप्रवाहांमध्ये माझी विभूती आहे."

ओवी २५८:
ऐसेनि वेगळालां सृष्टीपैकीं । विभूती नाम सूतां एकेकीं ।
सगळेन जन्मसहस्रें अवलोकीं । अर्ध्या नव्हती ॥
अर्थ:
"याप्रमाणे सृष्टीमधील विभूत्या एकेक करून सांगितल्या, सर्व जन्म सहस्रांमध्ये विचार केला तरी अर्ध्या प्रमाणातही नाहीत."

ओवी २५९:
जैसीं अवघींचि नक्षत्रें वेंचावीं । ऐसी चाड उपजेल जैं जीवीं ।
तैं गगनाची बांधावी । लोथ जेवीं ॥
अर्थ:
"ज्याप्रमाणे आकाशातील सर्व नक्षत्रे एकत्र करून ठेवावी, तसेच जेव्हा अंतःकरणात इच्छा उत्पन्न होते, तेव्हा आकाशाचे गाठोडे बांधणे बरे."

ओवी २६०:
कां पृथ्वीये परमाणूंचा उगाणा घ्यावा । तरि भूगोलुचि काखे सुवावा ।
तैसा विस्तारु माझा पहावा । तरि जाणावें मातें ॥
अर्थ:
"जर पृथ्वीच्या परमाणूंची मोजदाद करायची असेल, तर सर्व पृथ्वीला काखेत धरावे लागेल; त्याचप्रमाणे माझी व्याप्ती जाणण्यासाठी माझ्या ज्ञानाचा अभ्यास करावा लागेल."

ओवी २६१:
जैसें शाखांसी फूल फळ । एकिहेळां वेटाळूं म्हणिजे सकळ ।
तरी उपडूनियां मूळ । जेवीं हातीं घेपे ॥
अर्थ:
"फांद्यांसमवेत फुलं आणि फळं एकत्र मिळवण्यासाठी जसे झाडाचे मूळ उपटून हातात घेतले पाहिजे."

ओवी २६२:
तेवीं माझें विभूतिविशेष । जरी जाणों पाहिजेती अशेष ।
तरी स्वरूप एक निर्दोष । जाणिजे माझें ॥
अर्थ:
"माझ्या विभूत्या जर सर्व जाणण्याची इच्छा असेल, तर मला एक दोषरहित स्वरूप जाणावे लागेल."

ओवी २६३:
एर्‍हवीं वेगळालिया विभूती । कायिएक परिससी किती ।
म्हणौनि एकिहेळां महामती । सर्व मी जाण ॥
अर्थ:
"वेगवेगळ्या विभूत्या किती ऐकणार? म्हणून, बुद्धिमान अर्जुना, एकदाच समज की हे सर्व मी आहे."

ओवी २६४:
मी आघवियेचि सृष्टी । आदिमध्यांतीं किरीटी ।
ओतप्रोत पटीं । तंतु जेवीं ॥
अर्थ:
"ज्याप्रमाणे वस्त्रांमध्ये आडवे एक सूत भरलेले असते, त्याप्रमाणे या जगाच्या आरंभात आणि शेवटी मीच सर्व भरणारा आहे."

ओवी २६५:
ऐसिया व्यापका मातें जैं जाणावें । तैं विभूतिभेदें काय करावें ।
परि हे तुझी योग्यता नव्हे । म्हणौनि असो ॥
अर्थ:
"अशा व्यापक असलेल्या मला जाणल्यावर वेगवेगळ्या विभूती सांगण्याची आवश्यकता नाही; परंतु एवढी तुझी योग्यता नाही."

ओवी २६६:
कां जे तुवां पुसिलिया विभूती । म्हणौनि तिया आईक सुभद्रापती ।
तरी विद्यांमाजीं प्रस्तुतीं । अध्यात्मविद्या ते मी ॥
अर्थ:
"जेव्हा तू विभूती विचारतोस, तेव्हा ऐक, अर्जुना, सर्व विद्यांमध्ये जी अध्यात्मविद्या आहे, ती माझी विभूती आहे."

ओवी २६७:
अगा बोलतयांचिया ठायीं । वादु तो मी पाहीं ।
जो सकलशास्त्रसंमतें कहीं। सरेचिना ॥
अर्थ:
"अरे, सर्व शास्त्रांच्या एकमताने जो निरंतर वादविवाद आहे, तो मी आहे."

ओवी २६८:
जो निर्वचूं जातां वाढे । आइकतयां उत्प्रेक्षे सळु चढे ।
जयावरी बोलतयांचीं गोडें । बोलणीं होतीं ॥
अर्थ:
"वादातील विषय निश्चित करायला जाताना जो वाद वाढतो, तो ऐकताना तर्कास जोर येतो, आणि ज्या तर्कावर बोलणारांची गोड भाषणे होतात."

ओवी २६९:
ऐसा प्रतिपादनामाजीं वादु । तो मी म्हणे गोविंदु ।
अक्षरांमाजीं विशदु । अकारु तो मी ॥
अर्थ:
"याप्रमाणे प्रतिपादनांमध्ये जी वादविवाद चालतो, ती माझी विभूती आहे; सर्व अक्षरांमध्ये स्पष्ट 'अ' अक्षर ती माझी विभूती आहे."

ओवी २७०:
पैं गा समासांमाझारीं । द्वंद्व तो मी अवधारीं ।
मशकालागोनि ब्रह्मावेरीं । ग्रासिता तो मी ॥
अर्थ:
"अर्जुना, सर्व समासांमध्ये द्वंद्व हा माझा भाग आहे; चिलटापासून ब्रह्मदेवापर्यंत सर्वांचा ग्रास करणारा काल मी आहे."

ओवी २७१:
मेरुमंदरादिकीं सर्वीं । सहित पृथ्वीतें विरवी ।
जो एकार्णवातेंही जिरवी । जेथिंचा तेथ ॥
अर्थ:
"मेरु, मंदार इत्यादि सर्व पर्वतासहित पृथ्वीला जो विरवतो आणि जळरूप झालेल्या जगालाही जेथेल्या तेथेच आटून टाकतो."

ओवी २७२:
जो प्रळयतेजा देत मिठी । सगळिया पवनातें गिळी किरीटी ।
आकाश जयाचिया पोटीं । सामावलें ॥
अर्थ:
"जो प्रलयाची आग देत मिठी घेतो, सर्व वायूंमध्ये गिळतो आणि आकाशात सामावलेला आहे, तो मी आहे."

ओवी २७३:
ऐसा अपार जो काळु । तो मी म्हणे लक्ष्मीलीळु ।
मग पुढती सृष्टीचा मेळु । सृजिता तो मी ॥
अर्थ:
"अमर्याद काळ, जो लक्ष्मीच्या लीला करणारा श्रीकृष्ण आहे, तोच पुढील सृष्टीचा एकत्रित करणारा ब्रह्मा आहे."

ओवी २७४:
आणि सृजिलिया भूतांतें मीचि धरीं । सकळां जीवनही मीचि अवधारीं ।
शेखीं सर्वांतें या संहारीं । तेव्हां मृत्युही मीचि ॥
अर्थ:
"उत्पन्न झालेल्या सर्व भूतांना धारण करणारा मी आहे. या सर्वांना जीवन देणारा मीच आहे, आणि शेवटी, ज्या वेळी सर्वांचा नाश करतो, तेव्हा मृत्यु देखील मीच आहे."

ओवी २७५:
आतां स्त्रीगणांच्या पैकीं । माझिया विभूती सात आणिकी ।
तिया ऐक कवतिकीं । सांगिजतील ॥
अर्थ:
"आता माझ्या सात विभूत्या स्त्रीवर्गापैकी आहेत. त्या सहज सांगितल्या जातील, तू ऐक."

ओवी २७६:
तरी नित्य नवी जे कीर्ति । अर्जुना ते माझी मूर्ती ।
आणि औदार्येंसी जे संपत्ती । तेही मीचि जाणें ॥
अर्थ:
"जेव्हा नेहेमी नवी कीर्ती असते, अर्जुना, ती माझी विभूती आहे, आणि उदारपणासोबत असणारी संपत्ती देखील माझी विभूती आहे."

ओवी २७७:
आणि ते गा मी वाचा । जे सुखासनीं न्यायाचा ।
आरूढोनि विवेकाचा । मार्गीं चाले ॥
अर्थ:
"जी वाचा न्यायाच्या सुखासनावर बसून विवेकाच्या मार्गाने चालते, ती मी आहे."

ओवी २७८:
देखिलेनि पदार्थें । जे आठवूनि दे मातें ।
ते स्मृतिही एथें । त्रिशुद्धी मी ॥
अर्थ:
"कोणताही पदार्थ पाहिल्यावर जी आठवण करून देते, अशी स्मृती मी येथे आहे."

ओवी २७९:
पैं स्वहिता अनुयायिनी । मेधा ते गा मी इये जनीं ।
धृती मी त्रिभुवनीं । क्षमा ते मी ॥
अर्थ:
"स्वहिताला अनुकूल अशी जी बुद्धी, ती मी आहे; त्रैलोक्यात धैर्य आणि क्षमा मीच आहे."

ओवी २८०:
एवं नारींमाझारीं । या सातही शक्ति मी अवधारीं ।
ऐसें संसारगजकेसरी । म्हणता जाहला ॥
अर्थ:
"या सर्व नारींच्या सात शक्त्या मीच आहेत. म्हणून, संसारात मी सर्वश्रेष्ठ आहे."

ओवी २८१:
वेदराशीचिया सामा- । आंत बृहत्साम जें प्रियोत्तमा ।
तें मी म्हणे रमा- । प्राणेश्वरु ॥
अर्थ:
"अत्यंत प्रिय अर्जुना, वेदांमधील सामांमध्ये बृहत्साम ही माझी विभूती आहे, असे लक्ष्मीचा पती श्रीकृष्ण म्हणाला."

ओवी २८२:
गायत्रीछंद जें म्हणिजे । तें सकळां छंदांमाजीं माझें ।
स्वरूप हें जाणिजे । निभ्रांत तुवां ॥
अर्थ:
"ज्यास गायत्री छंद म्हटले जाते, तो सर्व छंदांमध्ये माझा स्वरूप आहे, हे निःसंशय समज."

ओवी २८३:
मासांआंत मार्गशीरु । तो मी म्हणे शारङ्गधरु ।
ऋतूंमाजीं कुसुमाकरु । वसंतु तो मी ॥
अर्थ:
"मासांमध्ये मार्गशीर्ष हा मी आहे, आणि ऋतूंमध्ये वसंत हा मी आहे."

ओवी २८४:
छळितयां विंदाणा- । माजीं जूं तें मी विचक्षणा ।
म्हणौनि चोहटां चोरी परी कवणा । निवारूं न ये ॥
अर्थ:
"हे चतुर अर्जुना, छलकारक कारस्थानांमध्ये जुगार ती माझी विभूती आहे. म्हणून उघड उघड चव्हाट्यावर जरी चोरी होते, तरी कोणास निवारण करता येत नाही."

ओवी २८५:
अगा अशेषांही तेजसां- । आंत तेज तें मी भरंवसा ।
विजयो मी कार्योद्देशां । सकळांमाजीं ॥
अर्थ:
"अर्जुना, एकूण एक तेजस्वी पदार्थांमध्ये असणारे जे तेज ते मी आहे. मी सर्व व्यवहारांतील हेतूंमध्ये विजय आहे."

ओवी २८६:
जेणें चोखाळत दिसे न्याय । तो व्यवसायांत व्यवसाय ।
माझें स्वरूप हें राय । सुरांचा म्हणे ॥
अर्थ:
"सर्व उद्योगात ज्या उद्योगाने शुद्ध न्याय दिसतो, तो माझेच स्वरूप आहे, असे सर्व देवांचे राजे भगवान म्हणाले."

ओवी २८७:
सत्त्वाथिलियांआंतु । सत्त्व मी म्हणे अनंतु ।
यादवांमाजीं श्रीमंतु । तोचि तो मी ॥
अर्थ:
"सत्त्वगुणसंपन्नांमध्ये जे सत्त्व आहे ते मी आहे. यदुकुळातील पुरुषांमध्ये ऐश्वर्यवान जो कृष्ण, तोच मी आहे."

ओवी २८८:
जो देवकी-वसुदेवास्तव जाहला । कुमारीसाठीं गोकुळीं गेला ।
तो मी प्राणासकट पियाला । पूतनेतें ॥
अर्थ:
"जो देवकी-वसुदेवापासून जन्माला आलेला व जो योगमाया नावाच्या यशोदेच्या मुलीच्या बदल्यात गोकुळात गेला, तो कृष्णाने पूतना राक्षसीचे तिच्या प्राणांसह शोषण केले."

ओवी २८९:
नुघडतां बाळपणाची फुली । जेणें मियां अदानवीं सृष्टि केली ।
करीं गिरि धरूनि उमाणिली । महेंद्रमहिमा ॥
अर्थ:
"बाळपणाची दशा संपली नाही तोच मी दैत्यरहित सृष्टी केली आणि करांगुलीवर गोवर्धन पर्वत धारण करून इंद्राचा थोरपणा मोजून टाकला."

ओवी २९०:
कालिंदीचें हृदयशल्य फेडिलें । जेणें मियां जळत गोकुळ राखिलें ।
वासरुवांसाठीं लाविलें । विरंचीस पिसें ॥
अर्थ:
"मी कालिंदीचे हृदयशल्य फेडले, ज्या वेळेस मी गोकुळाची रक्षा केली आणि वासरुवांसाठी वासराच्या खाऊसाठी लागणारी वस्त्रें उचळली."

ओवी २९१:
प्रथमदशेचिये पहांटे- । माजीं कंसा ऐशीं अचाटें ।
महाधेंडीं अवचटें । लीळाचि नासिलीं ॥
अर्थ:
"बाल्यावस्थेच्या सुरवातीमध्येच कंसासारखी अचाट धेंडे अकस्मात सहज नाहीशी केली."

ओवी २९२:
हें काय कितीएक सांगावें । तुवांही देखिलें ऐकिलें असे आघवें ।
तरि यादवांमाजीं जाणावें । हेंचि स्वरूप माझें ॥
अर्थ:
"हे एक एक वेगवेगळे किती सांगणार? हे सर्व तू देखील पाहिलेले व ऐकलेले आहेस. तर यादवांमधे हेच (कृष्ण) माझे स्वरूप आहे असे समज."

ओवी २९३:
आणि सोमवंशीं तुम्हां पांडवां- । माजीं अर्जुन तो मी जाणावा ।
म्हणौनि एकमेकांचिया प्रेमभावा । विघडु न पडे ॥
अर्थ:
"आणि सोमवंशातील तुम्हा पांडवांमध्ये जो तू अर्जुन तो मी आहे असे समज. म्हणून तुमच्या आमच्या परस्परांतील स्नेहसंबंधांमधे बिघाड येत नाही."

ओवी २९४:
संन्यासी तुवां होऊनि जनीं । चोरूनि नेली माझी भगिनी ।
तर्‍ही विकल्पु नुपजे मनीं । मी तूं दोन्ही स्वरूप एक ॥
अर्थ:
"या लोकांमधे तू संन्यासी होऊन माझी बहीण चोरून नेलीस तरी माझ्या मनात काही विकल्प उत्पन्न झाला नाही, कारण मी व तू दोघेही एकरूपच आहोत."

ओवी २९५:
मुनीआंत व्यासदेवो । तो मी म्हणे यादवरावो ।
कवीश्वरांमाजीं धैर्या ठावो । उशनाचार्य तो मी ॥
अर्थ:
"मुनींमध्ये व्यासदेव तो मी आहे, असे श्रीकृष्ण म्हणाले. कवींमध्ये जो धैर्याचा ठाव आहे तो उशनाचार्य मी आहे."

ओवी २९६:
अगा दमितयांमाझारीं । अनिवार दंडु तो मी अवधारीं ।
जो मुंगियेलागोनि ब्रह्मावेरीं । नियमित पावे ॥
अर्थ:
"अर्जुना, नियमन करणार्‍यांमध्ये जे मुंगीपासून ब्रह्मदेवापर्यंत सर्वांचे सारखे नियमन करते, ते अनिवार्य शासन ही माझी विभूती आहे."

ओवी २९७:
पैं सारासार निर्धारितयां । धर्मज्ञानाचा पक्षु धरितयां ।
सकळ शास्त्रांमाजीं ययां । नीतिशास्त्र तें मी ॥
अर्थ:
"सारासार विचार करणार्‍या व धर्माच्या ज्ञानाचा पक्ष धरणार्‍या अशा सगळ्या शास्त्रांमध्ये नीतिशास्त्र ते मी आहे."

ओवी २९८:
आघवियाचि गूढां- । माजीं मौन तें मी सुहाडा ।
म्हणौनि न बोलतयां पुढां । स्त्रष्टाही नेण होय ॥
अर्थ:
"हे अर्जुना, सर्व गुह्यांमध्ये मौन मी आहे, म्हणून न बोलणार्‍यांपुढे ब्रह्मदेवसुद्धा अज्ञानी होतो."

ओवी २९९:
अगा ज्ञानियांचिया ठायीं । ज्ञान तें मी पाहीं ।
आतां असो हें ययां कांहीं । पार न देखों ॥
अर्थ:
"अर्जुना, ज्ञानींच्या ठिकाणी ज्ञान हे मी आहे. आता हे सर्व यथार्थ आहे, कारण ते पार न पाहता येईल."

ओवी ३००:
पैं पर्जन्याचिया धारां । वरी लेख करवेल धनुर्धरा ।
कां पृथ्वीचिया तृणांकुरां । होईल ठी ॥
अर्थ:
"अर्जुना, पावसाच्या धारांची गणना करता येईल काय? अथवा पृथ्वीवर उगवणार्‍या गवताचे अंकुर किती आहेत याचा निश्चय करता येईल काय?"

ओवी ३०१:
पैं महोदधीचिया तरंगां । व्यवस्था धरूं नये जेवीं गा ।
तेवीं माझिया विशेषलिंगां । नाहीं मिती ॥
अर्थ:
"अर्जुना, महासागराच्या लाटांची गणती ज्याप्रमाणे ठेवता येणार नाही, त्याप्रमाणे माझ्या विशेष विभूतींना मोजमाप नाही."

ओवी ३०२:
ऐशियाही सातपांच प्रधाना । विभूती सांगितलिया तुज अर्जुना ।
तो हा उद्देशु जो गा मना । आहाच गमला ॥
अर्थ:
"माझ्या मुख्य विभूतींना पार नाही असे जरी आहे, तरी तुझ्या विचारण्यावरून आम्ही तुला सात पाच (पंच्याहत्तर) आमच्या मुख्य विभूती सांगितल्या. पण ते आमचे जे थोडक्यात विभूती सांगणे ते अर्जुना, आमच्या मनाला व्यर्थ वाटले."

ओवी ३०३:
येरां विभूतिविस्तारांसि कांहीं । एथ सर्वथा लेख नाहीं ।
म्हणौनि परिससीं तूं काई । आम्हीं सांगों किती ॥
अर्थ:
"बाकीच्या आमच्या विभूती-विस्ताराला येथे मुळीच काही मर्यादा नाही. म्हणून आम्ही सांगणार किती व तू ऐकणार काय?"

ओवी ३०४:
यालागीं एकिहेळां तुज । दाऊं आतां वर्म निज ।
तरी सर्व भूतांकुरें बीज । विरूढत असे तें मी ॥
अर्थ:
"याकरता आम्ही आपले वर्म आता तुला एकदम सांगतो ते असे की सर्व प्राणिरूप अंकुराने वाढणारे जे बीज आहे ते मी आहे."

ओवी ३०५:
म्हणौनि सानें थोर न म्हणावें । उंच नीच भाव सांडावे ।
एक मीचि ऐसें मानावें । वस्तुजातातें ॥
अर्थ:
"एवढ्या करता लहानमोठे अशी निवड करू नये. एक कमी योग्यतेचे व एक जास्त योग्यतेचे असली कल्पना सोडून द्यावी व जेवढ्या म्हणून वस्तु आहेत त्या मीच एक आहे असे समजावे."

ओवी ३०६:
तरी यावरी साधारण । आईक पां आणिकही खूण ।
तरी अर्जुना तें तूं जाण । विभूति माझी ॥
अर्थ:
"तरी यावर साधारण, ऐक, आणिकही खूण. तरी अर्जुना, तें तूं जाण विभूति माझी."

ओवी ३०७:

जेथ जेथ संपत्ति आणि दया । दोन्ही वसती आलिया ठाया ।
ते ते जाण धनंजया । विभूति माझी ॥

अर्थ:
"जिथे जिथे संपत्ती आणि दया एकत्र वसतात, तिथे तिथे हे लक्षात घे, धनंजय (अर्जुना), तीच माझी विभूती आहे."

ओवी ३०८:

अथवा एकलें एक बिंब गगनीं। प्रभा फांके त्रिभुवनीं।
तेवीं एकाकियाची सकळ जनीं। आज्ञा पाळिजे।

अर्थ:
सूर्यबिंबप्रमाणे एकटा आकाशात असतो, पण त्याचा प्रकाश त्रैलोक्यात पसरतो. याचप्रमाणे, एक पुरुषाची आज्ञा सर्व लोक मानतात.

ओवी ३०९:

तयांतें एकलें झणीं म्हण। तो निर्धन या भाषा नेण।
काय कामधेनूसवें सर्वस्व हन। चालत असे?

अर्थ:
ज्यांना तू एकटा म्हणशील, त्यांना निर्धन असे समजू नकोस. त्यांच्यात साधना असली तरी दिसत नाही, पण कामधेनूसारखे सर्व काही त्यांच्या जवळ असते का? नाही.

ओवी ३१०:

तियेतें वोळखावया हेचि संज्ञा। जे जगें नमस्कारिजे आज्ञा।
ऐसें आथि तें जाण प्राज्ञा। अवतार माझे।

अर्थ:
त्यांची ओळख ही आहे की त्यांची आज्ञा जगाला शिरसावंद्य आहे. बुद्धिमान अर्जुना, असे जे आहेत ते माझे अवतार समज.

ओवी ३११:

आणि सामान्य विशेष। हें जाणणें एथ महादोष।
कां जे मीचि एक अशेष। विश्व हें म्हणौनि।

अर्थ:
आता हे संपूर्ण विश्व मीच आहे, म्हणून या विश्वात एक साधारण व एक मुख्य अशी निवड करणे म्हणजे मोठे पाप आहे.

ओवी ३१२:

तरी आतां साधारण आणि चांगु। ऐसा कैसेनि पां कल्पावा विभागु।
वायां आपुलिये मती वंगु। भेदाचा लावावा।

अर्थ:
तर आता एक साधारण व एक चांगला असा बेद कसा कल्पावा? आपल्याच बुद्धीने माझ्या ठिकाणी भेदाचा कलंक व्यर्थ का लावावा?

ओवी ३१३:

एर्‍हवीं तूप कासया घुसळावें। अमृत कां रांधूनि अर्धें करावें।
हां गा वायूसि काय पां डावें। उजवें आंग आहे?

अर्थ:
नाहीतर तूप कशाला घुसळावे? अमृताला शिजवून काय अर्धे करायचे? बाबा अर्जुना, वार्‍याला उजवे व डावे असे वेगवेगळे अंग आहे का?

ओवी ३१४:

पैं सूर्यबिंबासि पोट पाठीं। पाहतां नासेल आपुली दिठी।
तेवीं माझ्या स्वरूपीं गोठी। सामान्यविशेषाची नाहीं।

अर्थ:
सूर्यबिंबाला पोट-पाठ आहे का? म्हणून पहावयास गेले तर आपल्याच दृष्टीचा बिघाड होईल. माझ्या स्वरूपाच्या ठिकाणी सामान्य विशेषाची नुसती गोष्टही नाही.

ओवी ३१५:

आणि सिनाना इहीं विभूतीं। मज अपारातें मविसील किती।
म्हणौनि किंबहुना सुभद्रापती। असो हें जाणणें।

अर्थ:
आणि निरनिराळ्या विभूतींनी जो अमर्याद मी त्या मला किती मोजशील? यास्तव अर्जुना, फार बोलून काय करावयाचे आहे? हा विभूति जाणण्याचा प्रकार राहू दे.

ओवी ३१६:

आतां पैं माझेनि एकें अंशें। हें जग व्यापिलें असे।
यालागीं भेदू सांडूनि सरिसें। साम्यें भज।

अर्थ:
माझ्या एकाच अंशाने हे सर्व जग व्यापलेले आहे, याकरता आता भेदभावना टाकून ऐक्यदृष्टीने मला सर्व ठिकाणी सारखे भज.

ओवी ३१७:

ऐसें विबुधवनवसंतें। तेणें विरक्तांचेनि एकांतें।
बोलिलें जेथ श्रीमंतें। श्रीकृष्णदेवें।

अर्थ:
ज्ञानी पुरुषरूपी वनाचा वसंत व वैराग्यशील पुरुषांचे एकनिष्ठतेचे ठिकाण असे जे श्रीमंत श्रीकृष्ण देव ते या प्रमाणे बोलले.

ओवी ३१८:

तेथ अर्जुन म्हणे स्वामी। येतुलें हें राभस्य बोलिलें तुम्हीं।
जे भेदु एक आणि आम्ही। सांडावा एकीं।

अर्थ:
तेव्हा अर्जुन म्हणाला, महाराज, भेद हा एक वेगळा असून त्यास टाकणारे आम्ही एक वेगळे असे आपण अविचाराने बोलला.

ओवी ३१९:

हां हो सूर्य म्हणे काय जगातें। अंधारें दवडा कां परौतें।
तेवीं धसाळ म्हणों देवा तूंतें। तरी अधिक हा बोलु।

अर्थ:
सूर्याला काय जगात अंधाराने धूळ का टाकली जाते? त्याप्रमाणे, देव, तुम्ही हे बोललात तरी अधिक बोलू नका.

ओवी ३२१:

तुझें नामचि एक कोण्ही वेळे। जयांचिये मुखासि कां कानां मिळे।
तयांचिया हृदयातें सांडूनि पळे। भेदु जी साच।

​

अर्थ:
कोणत्या एखाद्या वेळी तुझे नाव ज्याच्या मुखात येईल किंवा कानावर पडेल, त्याच्या अंत:करणात भेद खरोखर टाकून पळेल.

ओवी ३२२:

तो तूं परब्रह्मचि असकें। मज दैवें दिधलासि हस्तोदकें।
तरी आतां भेदु कायसा कें। देखावा कवणें?

अर्थ:
तू जो पूर्ण परब्रह्म आहेस, तो मला माझ्या दैवाने हातावर उदक सोडून दान दिल्यासारखा प्राप्त झाला आहेस. तर आता भेद कसला, कोठे व कोणी पहावयाचा आहे?

ओवी ३२३:

जी चंद्रबिंबाचा गाभारां। रिगालियावरीही उबारा।
परी राणेपणें शारङ्गधरा। बोला हें तुम्हीं।

अर्थ:
अहो महाराज, चंद्रबिंबाच्या मध्यभागात प्रवेश केल्यावरही उकडते असे जर म्हटले तर ते शोभेल काय? परंतु हे श्रीकृष्णा, आपण आपल्या मोठेपणात वरील असंबद्ध भाषण बोलत आहात.

ओवी ३२४:

तेथ सावियाचि परितोषोनि देवें। अर्जुनातें आलिंगिलें जीवें।
मग म्हणे तुवां न कोपावें। आमुचिया बोला।

अर्थ:
त्या प्रसंगात देवाने अतिशय संतुष्ट होऊन अर्जुनाला मनापासून आलिंगन दिले. आणि मग म्हटले, अर्जुना, आमच्या बोलण्याविषयी रागावू नकोस.

ओवी ३२५:

आम्हीं तुज भेदाचिया वाहाणीं। सांगितली जे विभूतींची कहाणी
ते अभेदें काय अंतःकरणीं। मानिली कीं न मनें।

अर्थ:
आम्ही भेदाच्या मार्गाने जी तुला विभूतींची कथा सांगितली, ती अभेद भावाने तुझ्या मनाला पटली की नाही?

ओवी ३२६:

हेंचि पाहावयालागीं। नावेक बोलिलों बाहेरिसवडिया भंगीं।
तंव विभूती तुज चांगी। आलिया बोधा।

अर्थ:
हेच पहाण्याकरता आम्ही क्षणभर बाह्य दृष्टीच्या रीतीने बोलून पाहिले, तो आम्हास असे आढळाले की आम्ही सांगितलेल्या विभूती तुला चांगल्या समजल्या.

ओवी ३२७:

तेथ अर्जुन म्हणे देवें। हें आपुलें आपण जाणावें।
परी देखतसें विश्व आघवें। तुवां भरलें।

अर्थ:
यावर अर्जुन देवाला म्हणाला, मला तुम्ही सांगितलेल्या विभूती समजल्या की नाही, हे तुमचे तुम्ही समजा. पण माझा अनुभव असा आहे की हे सर्व विश्व तुमच्याच स्वरूपाने भरलेले आहे.

ओवी ३२८:

पैं राया तो पंडुसुतु। ऐसिये प्रतीतीसि जाहला वरितु।
या संजयाचिया बोला निवांतु। धृतराष्ट्र राहे।

अर्थ:
संजय म्हणाला, धृतराष्ट्रा, त्या अर्जुनाने अशा प्रकारच्या अनुभवाला माळ घातली. त्या संजयाच्या बोलण्यावर धृतराष्ट्र स्वस्थ राहिला.

ओवी ३२९:

कीं संजयो दुखवलेनि अंतःकरणें। म्हणतसे नवल नव्हे दैव दवडणें।
हा जीवें धाडसा आहे मी म्हणें। तंव आंतुही आंधळा।

अर्थ:
संजय हा अंतःकरणात वाईट वाटून मनात म्हणाला, असले भग्य आले असता ते दवडणे हे आश्चर्य नाही काय? हा धृतराष्ट्र अंतःकरणाने समजदार आहे, असे मला वाटत होते; पण अर्जुनाच्या बोधाची थोरवी सांगत असता हा अगदी स्तब्ध व उदासीन आहे, यावरून मला असे वाटते की हा धृतराष्ट्र जसा चर्मचक्षूंनी आंधळा आहे, तसा अंतःकरणातही ज्ञानचक्षूंनी आंधळा आहे.

​

ओवी ३३०:

परी असो हें तो अर्जुनु। स्वहिताचा वाढवितसे मानु।
कीं याहीवरी तया आनु। धिंवसा उपनला।

अर्थ:
(ज्ञानेश्वर महरज म्हणतात,) पण हे संजयाचे बोलणें राहूं दे. तो अर्जुन आपल्या हिताचे प्रमाण वाढवीत आहे. कशावरून? तर हा विभूतींचा अनुभव त्याला मिळाल्यावर सुद्धा त्याला दुसरी एक अचाट इच्छा उत्पन्न झाली.

ओवी ३३१:

म्हणे हेचि हृदया आंतुली प्रतीती। बाहेरी अवतरो कां डोळ्यांप्रती।
इये आर्तीचिया पाउलीं मती। उठती जाहली।

अर्थ:
अर्जुन आपल्याशी असे म्हणावयाला लागला की हा (सर्व विश्वात एक भगवंताचेच रूप व्याप्त आहे) माझ्या अंत:करणातील अनुभव माझ्या बाह्य दृष्टीला दिसावा. अशा इच्छेच्या प्रवृत्तीने माझ्या बुद्धीने उचल घेतली.

ओवी ३३२:

मियां इहींच दोहीं डोळां। झोंबावें विश्वरूपा सकळा।
एवढी हांव तो देवा आगळा। म्हणौनि करी।

अर्थ:
मी याच दोन डोळ्यांनी (बाह्य चर्माक्षूंनी) सर्व विश्वरूप पहावे, एवढी मोठी इच्छा तो दैवाने थोर म्हणून करीत होता.

ओवी ३३३:

आजि तो कल्पतरूची शाखा। म्हणौनि वांझोळें न लगती देखा।
जें जें येईल तयाचि मुखा। तें तें साचचि करितसे येरु।

अर्थ:
आज अर्जुन कल्पतरूची फांदी आहे. म्हणून त्या फांदीला वांझ फुले येणार नाहीत असे समजा. जे जे अर्जुन म्हणेल, ते ते श्रीकृष्ण परमात्मा खरे करीत आहे.

ओवी ३३४:

जो प्रर्‍हादाचिया बोला। विषाहीसकट आपणचि जाहला।
तो सद्‍गुरु असे जोडला। किरीटीसी।

अर्थ:
प्रल्हादाने (माझा नारायण सर्व पदार्थात व्याप्त आहे असे हिरण्यकशिपूस सांगितल्याकारणाने) जो विषाहीसकट सर्व पदार्थ आपण झाला असा जो श्रीकृष्ण परमात्मा, तो अर्जुनाला सद्गुरु लाभला होता.

ओवी ३३५:

म्हणौनि विश्वरूप पुसावयालागीं। पार्थ रिगता होईल कवणें भंगीं।
तें सांगेन पुढिलिये प्रसंगीं। ज्ञानदेव म्हणे निवृत्तीचा।

अर्थ:
म्हणून ‘मला विश्वरूप दाखवा’ हे श्रीकृष्णास विचारावयास अर्जुन कोणत्या पद्धतीने सरसावेल ते मी पुढल्या प्रसंगी सांगेन. असे निवृत्तिनाथांचे शिष्य ज्ञानदेव म्हणतात.